Oraanga Kerititiano e te Angaanga Orometua—Au Manako ke Mai
APERIRA 13-19
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | GENESE 31
“Papau a Iakoba e Labana i Tetai Koreromotu Au”
(Genese 31:44-46) E tenana, e aere mai, e papau ana taua i tetai koreromotu na taua, ka vaoo ei kite no taua. 45 Kua rave akerā Iakoba i tetai toka, akatu akera ei akairo. 46 Kua karanga aturā Iakoba ki tona ai taeake, Ka akaputuputu mai ana i te toka; kua tari maira ratou i te toka, kua akautua maira i te utua anga; e kua kaikai iora ratou i reira ki runga i taua utua toka ra.
it-1 883 ¶1
Galeeda
Ei akatupu i te au i rotopu i ta raua taumāro anga, kua papau a Iakoba e Labana i tetai koreromotu na raua. Kua rave a Iakoba i tetai toka, akatu akera ei akairo e kua akakite atu ki tona “ai taeake” kia akaputuputu i tetai utua toka, penei mei te kaingakai rai te tu, e kua kai i te kai koreromotu i runga i reira. I te reira taime, kua tapa a Labana i te reira ngai, ki te ingoa Arama (Suria) ko “Iegara-saaduta,” inara kua tapa a Iakoba i te reira ko “Galeeda,” i te reo Ebera. Karanga a Labana: “Ei kite [Ebe., ʽedh] teianei utua toka [Ebe., gal], no taua i teianei rā.” (Gene. 31:44-48) Kua riro teia utua toka ei akairo ki te katoatoa te ka aere na reira. Karanga ra te irava 49, ko “Mizepa [Ebe., mits·pahʹ],” e kua taputou a Iakoba e Labana i te akatupu ua rai i te au i rotopu ia raua e to raua kopu tangata. (Gene. 31:50-53) I tetai au atianga i muri mai, kua taangaanga katoaia teia au toka ei kite ki te katoatoa.—Iosu. 4:4-7; 24:25-27.
(Genese 31:47-50) E tapaia iora e Labana ia Iegara-saaduta: karekā Iakoba, tapa iora aia i te reira ra ia Galeeda. 48 Kua tuatua iora oki a Labana, Ei kite teianei utua toka no taua i teianei rā. I tapaiaʼi te ingoa o te reira ra ia Galeeda: 49 E ia Mizepa; no te mea, kua tuatua aia e, Kia akara mai a Iehova ia taua, kia taka ke taua tetai e tetai. 50 Kia takinga-kino koe i aku puke tamaine nei, e kia kapiti koe i etai vaine ke i aku tamaine nei, e kare rava e tangata ei kite; i na, tera te kite ia taua, ko te Atua.
it-2 1172
Mizepa
Kua akaputu a Iakoba i tetai utua toka e kua kapiki i te reira e ko “Galeeda” (te aiteanga e “Utua Kite”) e ko “Mizepa.” Karanga a Labana: “Kia akara mai a Iehova ia taua, kia taka ke taua tetai e tetai.” (Gene. 31:45-49) Riro teia utua toka ei akamaaraanga e te akara maira a Iehova me ka akono rai a Iakoba e Labana i ta raua koreromotu au.
(Genese 31:51-53) Kua karanga atu rai a Labana kia Iakoba, I na, teianei utua, e i na, teianei pou, i akatuia e au i rotopu ia taua nei; 52 Ei kite teianei utua, e ei kite teianei pou, e kare teianei utua e topa iaku, ka aere atu ei kia koe ra; e kare oki teianei utua, e teianei pou e topa ia koe, ka aere mai ei koe kiaku, mei te mea e takinga-kino ra: 53 Ei te Atua no Aberahama, e te Atua no Nahora, te Atua o to raua metua, te akataka i te tuatua ia taua nei. Kua taputou iorā Iakoba i Tei matakuia e tona metua ra e Isaaka.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Genese 31:19) Kua riro aturā Labana e pakoti i te au mamoe nana ra. Kua keia iorā Rahela i te au tiki no tona metua.
it-2 1087-1088
Tiki Itoro
Karanga te aronga kimikimi apinga taito i Mesopotamia e te au oire i te pae mai e ko te tangata te ka orongaia te tiki itoro, ka tukuia te au apinga a tona kopu tangata kiaia. Kua tataia ki runga i tetai papa toka tei kiteaia mai i Nuzi, e i tetai au turanga, me orongaia te tiki itoro o te ngutuare ki te unonga tane, e tikaanga tona i te rave i te kainga o tona metua tane ongai kua mate. (Ancient Near Eastern Texts, na J. Pritchard i tata, 1974, kapi 219, 220, e te ftn 51) Penei kua kite a Rahela i teia akanooanga, e kua manako e e tikaanga tona i te apai i te tiki itoro no te angaanga tau kore ta tona metua tane i rave ki tana tane ko Iakoba. (Akaaite ia Gene. 31:14-16.) No te puapinga o te tiki itoro, te tikaanga kia rauka te au apinga a te kopu tangata, penei te tumu tera i taitaia ei a Labana e kua apai i tona ai teina i te arumaki atu ia Iakoba no tetai itu rā te aere anga. (Gene. 31:19-30) Te tika, kare a Iakoba i kite eaa ta Rahela i rave (Gene. 31:32), e kare e akapapuanga e kua tauta aia i te apai i te tiki itoro kia rauka iaia te au apinga a te tamariki a Labana. Kare a Iakoba e akamori itoro ana. Kua takore a Iakoba i te au tiki itoro na te uuna anga i te au atua ke ke, ta tona ngutuare tangata i apai mai kiaia, ki raro i tetai tumu rakau maatamaata tei vaitata ki Sekema.—Gene. 35:1-4.
(Genese 31:41, 42) Kua takau tikai toku mataiti i toou na ngutuare; okotai ngauru ma a oku mataiti i te tavini anga ia koe i nga tamaine aau na, e ono oku mataiti, no taau au puaka nei ïa: e kua ngauru oki oou akatu ke anga i taku nei tutaki. 42 Naringa ko te Atua o toku metua ra, ko te Atua o Aberahama, e Tei matakuia e Isaaka, kare i ko nei kiaku nei, kua tuku uaia mai au e koe i teianei rai ma te puapinga kore. Kua akara maira te Atua i toku nei mate, e te angaanga a toku rima, i kauvae mai ei aia ia koe inapo nei.
(1 Petero 2:18) E te au tavini ra, e kauraro marie i to kotou aronga pu tikai ra ma te mataku, eiaa i te pu meitaki anake ra e te maru, i te aronga maru kore katoa ra.
Ko Iehova—To Tatou “Akapuanga”
8 Te tae anga a Iakoba ki Harana, kua ariki pumaana mai te tungane o tona mama ko Labana iaia, e i muri mai kua oronga mai aia ia Lea raua ko Rahela ei nga vaine nana. Inara, i muri mai kua akamata a Labana i te akono tau kore ia Iakoba e kua taui i tana tutaki anga e tai ngauru taime! (Gene. 31:41, 42) Kua akakoromaki a Iakoba i teia au mea no te mea kua irinaki aia e ka akono mai a Iehova iaia. Tei tupu mai kua akameitaki mai a Iehova ia Iakoba. Te tae anga ki te tuatau i akakite ei a Iehova kia oki aia ki Kanaana, “e manganui [ta Iakoba] puaka, e te tavini vaine, e te tavini tane, e te kamela, e te asini.” (Gene. 30:43) Kua ariki rekareka a Iakoba ia Iehova e kua pure e: “E mea ngiti rava au nei i te au takinga-meitaki katoa, e te tuatua-mou katoa, taau i akatupu mai ki toou tavini nei; i na teianei Ioridana oki au ma toku tokotoko ra; e teianei, e rua katoa oku motuanga.”—Gene. 32:10.
Tatau Pipiria
(Genese 31:1-18) Kite akera aia i te tuatua a nga tamariki a Labana, i te na ko anga e, Kua ope roa ta to tatou metua ia Iakoba; no roto i ta to tatou metua ra taua apinga katoa nana akera i raukaʼi. 2 E te akara aturā Iakoba i te mata o Labana, e i na, kare mei tei muatangana ra. 3 E kua tuatua mairā Iehova kia Iakoba e, Ka oki koe ki te enua o to ai metua ra, e ki toou ra kopu-tangata; ei vaitata katoa au ia koe na. 4 Kua unga aturā Iakoba i te tiki ia Rahela raua ko Lea, e aere mai ki te kainga ki te anana nana ra, 5 E kua karanga atura aia kia raua. Te akara nei au i te mata o to korua metua tane, kare mei tei muatangana ra; i vaitata katoa iora te Atua o toku metua kiaku nei. 6 Kua kite oki korua e, kua akaope au i toku maroiroi i te rave anga i te angaanga a to korua metua na. 7 Kua pikikaa mai oki to korua metua iaku, e kua ngauru akenei i te akatu ke anga i taku nei tutaki; kare ra i tika i te Atua kia kino au iaia. 8 Kia tuatua mai aia e, Ko te mea tipurepure ko taau ïa tutaki; kua anau maira te au puaka katoa, e mea tipurepure anake: e kia tuatua mai aia e, Ko te mea kotiatia taau ïa tutaki; kua anau maira te au puaka katoa i te mea kotiatia anake. 9 E kua rave io nei te Atua i te apinga a to korua metua, e kua oronga mai kiaku nei. 10 Tei te tuatau i kapiti aere ei te au puaka ra, toku ïa kite anga i te moe naku ra, i nānā akera au i toku mata ki runga, e i na, kite atura au i te au toa i kake ki runga i te au puaka ra e, e kotiatia, e te tipurepure, e te koinaina anake. 11 E kua tuatua maira te Angela a te Atua kiaku i taua moe naku ra, na ko maira, E Iakoba e: kua karanga atura au, Teia au. 12 E kua tuatua maira aia, Ka nānā ana i to mata ki runga, e akara i te au toa e rere ki runga i te au puaka, e kotiatia, e te tipurepure, e te koinaina anake; kua akara oki au i ta Labana i rave ia koe na. 13 Ko au te Atua i Betela, i te ngai taau i akatainu i te tuaau, i taau oki i tia mai i te tia kiaku ra: ka tu i tenana, e akaruke mai i teianei enua, e ka oki ki te enua i anau ei koe na. 14 Kua tuatua mairā Rahela raua ko Lea, na ko maira kiaia, E puapinga iti ake ainei ta maua i rauka i te are o to maua nei metua? 15 Kare ainei kua akariro aia ia maua ei tangata ke ke? kua oko oki aia ia maua, e tana oko ia maua ra, kua pou roa ïa aia. 16 Ko te au apinga katoa oki a to maua metua i raveia e te Atua ra, na tatou ïa, e ta tatou au tamariki; e tenana, e akono koe i ta te Atua i tuatua katoa mai kia koe ra. 17 Kua tu akerā Iakoba ki runga, e kua tuku akera i tana au tamariki, e nga vaine nana ra, ki runga i te au kamela; 18 E kua rave aia i te au apinga ravarai i rauka iaia, koia te au puaka i rauka iaia i Padana-arama ra, e aere ki tona metua kia Isaaka, ki te enua ra ki Kanaana.
APERIRA 20-26
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | GENESE 32-33
“Te Kukumi ra Ainei Koe Kia Rauka Tetai Akameitakianga?”
(Genese 32:24) Toe iorā Iakoba anake ra; e kua kukumi maira tetai tangata iaia e ao ua akera.
Te Kimi Maroiroi Tikai ra Ainei Koe ia Iehova?
Tei roto i te au Tuatua Tapu te au akaraanga o te aronga tei rave i te au tautaanga pakari i te kimi anga ia Iehova. Tetai o taua tu tangata ra ko Iakoba, tei kukumi pakari ma te angera akatutu tangata a te Atua e ao ua ake. Te openga, kua orongaia te ingoa Iseraela kia Iakoba (Tei Kukumi ma te Atua) no te mea kua kukumi, aia me kare kua tamou ua atu rai, kua akamaroiroi [iaia uaorai], kua tauta ua atu rai, ma te Atua. Kua akameitaki atura te angera iaia no tana tautaanga maroiroi.—Genese 32:24-30.
(Genese 32:25, 26) E kite akera aia e, kare aia i rauka iaia, kua moto iora aia i te ūā nona; ngaoi iora te ūā o Iakoba i tana kukumi anga iaia ra. 26 Kua tuatua maira aia, E tuku koe iaku, kua ao. Kua karanga atura aia, Kia kore koe e akameitaki mai iaku nei, kare au e tuku ia koe.
it-2 190
Pirikoki, Tu Pirikoki
To Iakoba tu Pirikoki. E 97 o Iakoba mataiti i kukumi ei aia ki tetai angera a te Atua, tei taui iaia ei tangata, i tetai po katoa. Kare aia i tuku ana i teia angera, kia akameitaki roa mai te angera iaia. I to raua kukumi anga, kua moto te angera i te ūā o Iakoba e kua ngaue te reira mei tona vairanga. Tei tupu, kua pirikokiia a Iakoba. (Gene. 32:24-32; Hose. 12:2-4) Riro teia ei akamaara anga kia Iakoba, noatu kua kukumi aia “i te Atua ra [te angera a te Atua], e te tangata nei, e kua upokotu,” mei ta te angera rai i tuatua, ko te tika, kare aia e upokotu ki tetai angera ririnui a te Atua. Kua akakoro e kua akatika te Atua ia Iakoba kia kukumi ki te angera, i te oronga mai i tetai akapapuanga e te akaperepere maata ra a Iakoba i ta te Atua akameitakianga.
(Genese 32:27, 28) Kua tuatua mairai aia kiaia, Koai toou ingoa? Kua karanga atura aia, Ko Iakoba. 28 Kua tuatua maira aia, Teia koe, kare e tuatuaia ia Iakoba, ia Iseraela ra: mei te ariki ra oki koe i te mana i te Atua ra, e te tangata nei, e kua upokotu.
Iseraela
1. Te ingoa teia ta te Atua i oronga no Iakoba i tona 97 anga mataiti. I taua po ra i tikoti ei a Iakoba i te kauvai ra ko Iaboka, tona aere anga i te aravei atu i tona tuakana ko Esau, i kukumi ei aia ki tetai angera. No te mea kare a Iakoba i tuku i te au i taua kukumi anga, kua tauiia tona ingoa kia Iseraela ei akairo no ta te Atua akameitakianga. Ei akamaara i teia i tupu, kua topa a Iakoba i te ingoa o te reira ngai ko Peniela. (Gene. 32:22-31; akara ia IAKOBA Nu. 1.) Muri mai, akapapu te Atua i tona ingoa te tae anga aia ki Betela, e mei reira mai e tae ua atu ki to Iakoba openga, kua kapikiia aia e ko Iseraela. (Gene. 35:10, 15; 50:2; 1 Para. 1:34) E 2,500 taime i taikuia ai te ingoa ko Iseraela, inara te maata anga o te taime te tuatua ra te reira ki te uanga a Iakoba ei iti tangata.—Exo. 5:1, 2.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Genese 32:11) Teia taku tuatua, e akaora koe iaku nei, i te rima o toku tuakana, i te rima o Esau nei; te mataku nei oki au iaia, ko te aere mai aea aia e ta iaku, nga metua vaine nei, e nga tamariki katoa.
(Genese 32:13-15) E noo ua iora aia i reira i taua po ra, kua rave iora aia i tei tae ua mai ki tona rima, ei taoonga rima nana ki tona tuakana ra kia Esau; 14 E rua anere puaka-nio ua, e rua ngauru puaka-nio toa, e rua anere mamoe ua, e rua ngauru mamoe toa, 15 E toru ngauru kamela tinana, ma ta ratou katoa ra au punua, e a ngauru puaka-toro ua, okotai ngauru puaka-toro toa, e rua ngauru asini ua, e okotai ngauru punua.
Ka Akatupu te Tuatua Mako Meitaki e te Au Pirianga Meitaki
10 Ka tauturu te tuatua mako meitaki e te komunikeiti meitaki i te akatupu e te turuturu i te au pirianga au. E tikai rai, ko te akameitaki mai anga tatou i to tatou au pirianga ki tetai ke ka akameitaki atu i ta tatou komunikeitianga kia ratou. Te rave ngakau tae anga i te au angaanga meitaki ki tetai ke—te kimi anga i te au atianga i te tauturu atu, te oronga anga i tetai apinga aroa no roto mai i te ngakau, te takinga meitaki atu anga—ka tauturu te reira kia rauka i te komunikeiti ua. Ka ‘akaputu katoa te reira i te ai ngarau’ ki rungao i tetai tangata e ka apai mai i te au tu meitaki, ka mama ua i te tuatua no runga i tetai au apinga.—Roma 12:20, 21.
11 Kua marama te pateriareka ko Iakoba no runga i teia. Kua riri tikai tona tuakana ko Esau iaia, e kua oro ke atu a Iakoba no tona mataku e ka tamate a Esau iaia. I tetai au mataiti i muri mai, kua oki atu a Iakoba. Kua aere mai a Esau i te aravei iaia, ma tona au tangata e 400. Kua pure a Iakoba no ta Iehova tauturu. E oti kua tuku atu aia na mua i tetai au manu kia Esau ei apinga aroa. Kua tupu te akakoroanga no taua au apinga aroa ra. I to raua aravei anga, kua maru mai to Esau ngakau, e kua oro atu aia e kua takave ia Iakoba.—Gene. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
(Genese 33:20) E kua akatu aia i tetai atarau i reira, e kua tapa iora aia i te reira ia Eli-Eloe-Iseraela.
Eli-Eloe-Iseraela
Tei tupu mai mei tona kukumi anga ki te angera a te Atua i Peniela, kua tauiia te ingoa o Iakoba kia Iseraela, e te akatupuanga aia i te au ki tona tuakana ko Esau, kua noo aia ki Sukota e i muri mai ki Sekema. Kua oko mai aia i tetai enua nona mei te tamariki a Hamora e kua patia i tona puakapa ki reira. (Gene. 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “E kua akatu aia i tetai atarau i reira, e kua tapa iora aia i te reira ia Eli-Eloe-Iseraela” me kore “Ko te Atua te Atua o Iseraela.” (Gene. 33:20) Na te tuku anga i tona ingoa ou ko Iseraela ki runga i te atarau, te akakite ra a Iakoba e kua āriki aia i tera ingoa e kua mareka aia i ta te Atua aratakianga iaia ki te Enua Taputouia. Kua taikuia teia e okotai rai taime i roto i te Pipiria.
(Genese 32:1-21) Kua aere ua aturā Iakoba i tona tere i reira, e kua aravei maira te au angela a te Atua iaia ra. 2 E kite akerā Iakoba ia ratou, kua tuatua akera, Ko te nuku teia a te Atua: tapa iora aia i te ingoa o taua ngai ra ko Mahanaima. 3 I tono anā Iakoba i te karere na mua iaia, ki tona tuakana ra, kia Esau, ki te enua ra ki Seira, ko te enua ko Edoma ra. 4 E kua akaue atu aia ia ratou, karanga atura, E na ko atu ki taku rangatira ra kia Esau; Te na ko maira to tavini ra ko Iakoba, i tuitarere ua ana au ki o Labana ra, e i reira au e teia noaʼi: 5 E e puakatoro taku, e te asini, e te anana, e te tavini tane, e te tavini vaine; e kua tono oki au i te tangata e akakite kia koe, e taku rangatira e, kia kite aroaia mai au e koe na. 6 Kua oki maira nga karere ra kia Iakoba ra, na ko maira, Kua tae atura matou ki to tuakana ra kia Esau, e te aere maira oki aia, e te au tangata e a katoa anere, kia aravei mai ia koe nei. 7 Mataku roa akerā Iakoba, e kua tumatetenga: kua vee iora aia i te au tangata o tona tere, e te au anana, e te au puaka-toro, e te au kamela, e rua motuanga; 8 Kua tuatua akera oki aia, Kia aere mai a Esau ki tetai motuanga ra, e kia ta i te reira, e ora atu tetai motuanga ko tei toe ra. 9 Kua tuatua iorā Iakoba, E te Atua no toku metua ra no Aberahama, e te Atua no toku metua oki no Isaaka, e Iehova e, i tei tuatua mai kiaku e, E oki koe ki toou ra enua, e toou ra kopu-tangata, e naku e takinga-meitaki atu ia koe na: 10 E mea ngiti rava au nei i te au takinga-meitaki katoa, e te tuatua-mou katoa, taau i akatupu mai ki toou tavini nei; i na teianei Ioridana oki au ma toku tokotoko ra; e teianei, e rua katoa oku motuanga. 11 Teia taku tuatua, e akaora koe iaku nei, i te rima o toku tuakana, i te rima o Esau nei; te mataku nei oki au iaia, ko te aere mai aea aia e ta iaku, nga metua vaine nei, e nga tamariki katoa. 12 Kua tuatua mairai koe e, E takinga-meitaki atu rai au ia koe, e ka akariro au i toou na uanga mei te onetea i taatai, kare e tika kia tatau ra i te maata. 13 E noo ua iora aia i reira i taua po ra, kua rave iora aia i tei tae ua mai ki tona rima, ei taoonga rima nana ki tona tuakana ra kia Esau; 14 E rua anere puaka-nio ua, e rua ngauru puaka-nio toa, e rua anere mamoe ua, e rua ngauru mamoe toa, 15 E toru ngauru kamela tinana, ma ta ratou katoa ra au punua, e a ngauru puaka-toro ua, okotai ngauru puaka-toro toa, e rua ngauru asini ua, e okotai ngauru punua. 16 E kua tuku atura ki te rima o te au tavini nona ra, akataka atura i taua aronga anana ra; kua karanga atura ki taua au tavini nona ra, E aere kotou na mua iaku, e akataka ke rai te anana, kia atea tetai e tetai. 17 Kua akaue atura aia ki tei na mua ra, na ko atura, Kia aravei mai toku tuakana nei ko Esau ia koe ra, e kia na ko mai i te ui kia koe e, E tavini koe noai? e aere ki ea? naai teianei au puaka i mua ia koe na? 18 E karanga atu koe i reira, Na toou tavini ra na Iakoba; e apinga akau uaia teia naau, e taku rangatira e Esau e; e i na, tera ake aia tei muri ia matou. 19 Kua pera katoa oki aia i te akaue atu ki te rua, e te toru, e te aronga katoa i aru i taua au anana ra, i karanga atura ra e, E na ko kotou i te karanga atu kia Esau, kia aravei atu kotou iaia. 20 E e karanga katoa atu e, I na, tera ake to tavini ko Iakoba tei muri mai ia matou. Kua tuatua akera oki aia, E akamaru ana au iaia i te apinga i te apai anga na mua, ka kite atu ei au i tona mata i muri ake; peneiake ko te kite mai aia iaku i reira. 21 Riro atura taua apinga ra na mua: kareka aia uaorai, noo iora i te puakapa i taua po ra.
APERIRA 27–ME 3
AU MEA UMERE I ROTO I TE PIPIRIA | GENESE 34-35
“Te Tumatetenga o te Kapitianga Kino”
(Genese 34:1) Aere atura te tamaine a Lea ra a Dina, tana i anau ia Iakoba ra, e akara i te au vaine o tana enua ra.
Sekema—Te Oire i Roto i te O
Akapeea te au mapu tane o te oire i te akara anga mai i teia tamaine paretenia tei atoro putuputu ra i to ratou oire—ma te kore e tokorua? E tamaiti na te tangata mana “kite akerā, . . . iaia, kua opu iora, moe atura iaia, e kua taakaaka iora.” Eaa ra a Dina i kimi atu ei i te kino na te pirianga atu ki te au Kanaana tu akono tau kore ra? No te mea ainei kua manako aia e kua anoano aia i te tokorua o te au tamaine aiteite ki tona uaorai mataiti? E tu maro ainei tona e te irinaki iaia uaorai mei etai rai o tona au tungane? E tatau i te papaanga o Genese, e e tauta i te marama i te tu apiapi e te akama ta Iakoba raua ko Lea i kite no te kino tei tupu mei te au atoro anga a ta raua tamaine ki Sekema.—Genese 34:1-31; 49:5-7; akara katoa The Watchtower, Tiunu 15, 1985, kapi 31.
(Genese 34:2) E kite akerā Sekema te tamaiti a Hamora ngati Hevi ra, e tangata mana no taua enua ra, iaia, kua opu iora, moe atura iaia, e kua taakaaka iora.
“E Rere ke Atu i te Moeaana!”
14 Te kite anga a Dina ia Sekema, kare roa ona manako inangaro i te ainga kiaia. Kareka a Sekema, kua rave aia i ta te au tane Kanaana e manako ana e e mea natura ua me tupu to ratou kaki ainga. Noatu kua tauta a Dina i te patoi, kua puapinga kore ua tana patoianga no te mea, ‘kua opu iora a Sekema ia Dina e kua moe atura kiaia, e kua taakaaka iora iaia.’ I te akaraanga kua “inangaro atura” a Sekema ia Dina, inara kare te reira i akakore ana i te kino tana i rave kia Dina. (E tatau ia Genese 34:1-4.) E kare ko Dina ua tei o atu ki roto i te kino tei tupu. Kua riro tana ikianga no runga i tona au oa ei taakama, e ei apai mai i te ingoa kino ki runga i tona ngutuare tangata katoa.—Genese 34:7, 25-31; Galatia 6:7, 8.
(Genese 34:7) Tei te akarongo anga ratou i taua tuatua ra, kua aere maira te au tamariki a Iakoba mei te kainga mai; kinokino rava akera taua aronga tangata ra, makitakita roa akera, i tana i rave ia Iseraela, i te mea viivii, i te tamaine a Iakoba i moeia ra; kare oki te reira e tika kia rave.
(Genese 34:25) Kia tae ra ki te toru o te rā ra, kia mamae ratou, kua rave akera e toko rua o nga tamariki a Iakoba ra, ko Simeona raua ko Levi, nga tungane o Dina ra, i a raua koke, tetai e tetai, kua tomo atura ki roto i te oire, kare i mataku, ta iora i te au tane ravarai e mate roa akera:
Me Raveia Tetai Kino Kia koe
Maata anga o te taime, e tutaki ana tetai pae i te kino ki te kino ei tamaru i te mamae ngakau no te kino i tupu kia ratou. Ei akaraanga, akakite te Pipiria e te kite anga te tamariki a Iakoba e kua taakaaka te tangata Kanaana ko Sekema i to ratou tuaine ia Dina, kua “kinokino rava akera taua aronga tangata ra, makitakita roa akera.” (Genese 34:1-7) No tei tupu ki to ratou tuaine, kua parani e rua tamariki a Iakoba i te tutaki i te kino kia Sekema e tona ngutuare tangata. Ma te tu kikite, kua tomo a Simeona e Levi ki roto i te oire o Kanaana e kua tamate atu i te au tane pouroa, pera katoa a Sekema.—Genese 34:13-27.
Kua akatano ainei tera akamaringi anga toto i te kino? Te akarongo anga a Iakoba i ta tana tamariki tamaroa i rave, kua ako atu aia ia ratou: “Kua tumatetenga roa au ia korua, i te akariro anga iaku ei mea viivii i te au tangata o te enua nei, . . . e riro ratou i te uipa e rave iaku, e ta; mate iora au, e toku katoa nei ngutuare.” (Genese 34:30) Kare te kino i akatikatikaia, kua riro ta raua i rave i te akatupu i tetai akaou kino; Ka matakite to Iakoba ngutuare tangata i teianei no te kino ta to ratou tangata tupu ka rave mai. Penei i te paruru ia ratou, kua akaue te Atua ia Iakoba e tona ngutuare tangata kia aere ki Betela.—Genese 35:1, 5.
Kimi i te Mārama o te Tuatua Mou
(Genese 35:8) Mate iora te ikiiki ia Rebeka ra ko Debora, e tanumia iora i reira i Betela, i raro iora, i raro ake i tetai ale; tapaia iora te ingoa ia Alona-bakuta.
Debora
1. Te neti o Rebeka. Te akaruke anga a Rebeka i te ngutuare o tona metua tane ko Betuela no te aere atu ki Palestine i te akaipoipo ia Isaaka, kua aru a Debora iaia. (Gene. 24:59) Muri ake te tavini anga i te ngutuare o Isaaka no tetai au mataiti, kua tavini a Debora i te ngutuare o Iakoba, penei i muri ake te mate anga a Rebeka. Mei tetai 125 mataiti i muri ake i to Rebeka akaipoipoanga ia Isaaka, kua mate atu a Debora e kua tanuia aia i raro i tetai tumu rakau maatamaata i Betela. Te akaari maira te ingoa tei tapaia i teia tumu rakau (Alona-bakuta, te aiteanga “Tumu Rakau Aue Anga”) e e vaine akaperepereia aia e Iakoba e tona ngutuare tangata.—Gene. 35:8.
(Genese 35:22-26) Te noo rā Iseraela i te reira enua, i aere ei a Reubena i moe ei i te vaine tavini a tona metua tane ra ia Bila: e akakiteia mairā Iseraela. Tino ngauru ma rua au tamariki a Iakoba: 23 Ko ta Lea ra puke tamariki; ko Reubena ïa, ko ta Iakoba ïa tama mua, e ko Simeona, e ko Levi, e ko Iuda, e ko Isakara, e ko Zebuluna: 24 Ko ta Rahela puke tamariki; ko Iosepha ïa, e ko Beniamina: 25 E ko ta Bila puke tamariki, ta te tavini vaine o Rahela ra; ko Dana ïa, e ko Naphatali: 26 E ko ta Zilipa puke tamariki, ta te tavini vaine o Lea ra; ko Gada ïa, e ko Asera: ko nga tamariki eia na Iakoba, tana i anau i Padana-arama ra.
Au Uianga a te Aronga Tatau
I Iseraela i taito, kua akanooia ainei te papaanga o te Mesia ki runga i te tikaanga o te tama mua?
E tuatua ana tatou i teia i tetai au taime. Penei te āriki ra te reira ki tei tataia i roto ia Ebera 12:16. Karanga tera irava no Esau e e “tangata akono kore i te Atu” aia e kua “oko [atu kia Iakoba te] tuanga tama mua i te kai anga kai okotai.” Te akapapu maira teia e, te rauka anga ia Iakoba te “tuanga tama mua,” kua ō katoa aia ki roto i te papaanga ei tupuna no te Mesia.—Mata. 1:2, 16; Luka 3:23, 34.
Inara, akaari mai te Pipiria e kare e anoanoia tetai tangata kia riro mai ei tama mua, kia riro ei tupuna no te Mesia. Akamanako i teia au akapapuanga:
I te au tamariki a Iakoba (Iseraela), tana tama mua na Lea, ko Reubena. Muri mai, ta Iakoba tama mua na Rahela, ko Iosepha. Te rave anga a Reubena i tetai ara kino, kua orongaia te tikaanga o te tama mua kia Iosepha. (Gene. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Para. 5:1, 2) Noatu te reira, kare te papaanga o te Mesia i aere mai na roto ia Reubena me kore ia Iosepha. Na roto mai te reira ia Iuda, te ā o te tamaiti a Iakoba na Lea.—Gene. 49:10.
(Genese 34:1-19) Aere atura te tamaine a Lea ra a Dina, tana i anau ia Iakoba ra, e akara i te au vaine o tana enua ra. 2 E kite akerā Sekema te tamaiti a Hamora ngati Hevi ra, e tangata mana no taua enua ra, iaia, kua opu iora, moe atura iaia, e kua taakaaka iora. 3 Riro atura tona ngakau kia Dina ki te tamaine a Iakoba ra, e inangaro atura aia i taua tamaine ra, kua tuatua meitaki atura ki taua tamaine ra. 4 Kua karanga atura oki a Sekema ki tona ra metua kia Hamora, na ko atura, E tiki koe i taua tamaine nei ei vaine naku. 5 Kite akerā Iakoba e, kua moe aia i tana tamaine ia Dina; no te mea ra, tei te kainga te au tamariki, tei te au puaka ra; muteki ua iorā Iakoba e tae maira ratou. 6 Aere atura te metua o Sekema ra ko Hamora kia Iakoba ra, e tuatua kiaia ra. 7 Tei te akarongo anga ratou i taua tuatua ra, kua aere maira te au tamariki a Iakoba mei te kainga mai; kinokino rava akera taua aronga tangata ra, makitakita roa akera, i tana i rave ia Iseraela, i te mea viivii, i te tamaine a Iakoba i moeia ra; kare oki te reira e tika kia rave. 8 Kua karangaranga mairā Hamora kia ratou, na ko maira, Kua inangaro roa te ngakau o taku tamaiti nei ko Sekema i te tamaine a kotou na; teia taku tuatua kia kotou, e o mai kotou iaia ei vaine nana. 9 E e akaipoipo mai kotou i to matou; o mai ta kotou au tamaine na matou, e rave mai oki kotou i ta matou au tamaine na kotou: 10 E ka noo mai kotou i o matou nei: tei mua oki i to kotou aroaro te enua nei; ka noo, e ka oko, e kia apingaia ta kotou i reira. 11 Kua tuatua mairā Sekema ki te metua tane, e te au tungane o taua tamaine ra, Kia kite aroaia mai au ki mua i to kotou aroaro na; e ta kotou e akakite mai kiaku ra, naku ïa e oronga atu. 12 E akamaata ua mai te ōra e te apinga apai ua, e ta kotou e tuatua mai kiaku na, naku ïa e oronga atu: ka o maira i taua tamaine ra ei vaine naku. 13 Kua karanga atura ra te tamariki a Iakoba kia Sekema, e tona metua ia Hamora, e tuatua pikikaa atura, no te mea, kua moe aia i to ratou tuaine ia Dina: 14 Kua karanga atura kia ratou, Kare e tika ia matou kia akapera, kia oronga i to matou tuaine ki te tangata peritome koreia; ka riro oki te reira ei akakino anga ia matou. 15 Teia ra te mea e akatika atu ei matou ia ta kotou: Kia tika ia kotou kia riro mei ia matou katoa nei te tu, kia peritomeia te au tane katoa i roto ia kotou na; 16 E oronga matou i ta matou au tamaine kia kotou i reira, e ka rave oki matou i ta kotou na au tamaine na matou, e ka noo matou i o kotou nei, e ka riro tatou ei iti-tangata okotai. 17 Kia kore ra kotou e akarongo mai kia matou nei e, e peritomeia kotou; ka rave matou i ta matou tamaine nei, e e aere matou. 18 Mareka rava akerā Hamora, e te tamaiti a Hamora ra ko Sekema, i taua tuatua na ratou ra. 19 Kare akera taua tangata ou ra i tavare i te rave i taua peu ra, no te mea, kua inangaro aia i taua tamaine a Iakoba ra: ko koia ra tei akangateiteiia i te ngutuare katoa o tona metua ra.