E Roa Atu Ainei i Taau i Manako?

E TORU ra i mua ake i tona matenga, kua angaanga pakari tikai a Iesu i Ierusalema, ko te ra ia i riro mai ei mea puapinga rava atu no te au Kerititiano e ora nei i teia tuatau. Kua apii aia ki roto i te iero, te akauri anga i te au uianga kikite ta te au arataki akonoanga ngati Iuda i tauta i te ereere iaia. I te openga, kua oronga atu aia i te akaapa anga ma te akakino i te aronga apiiia i te ture e te au Pharisea tei akairoia ratou ei au pikikaa e te au vipera tei tau no Keena.​—Mataio, au pene 22, 23.

Iaia e akaruke ra i te ngai o te iero, kua tuatua mai tetai o tana pipi kiaia: “E te orometua, ka akara na i te tu o teianei au toka e te are i te mamaata.” Ma te kore i manako atu ana, kua karanga atura Iesu kiaia: “Te akara nei koe i te au are mamaata nei? kare rava tetai toka e vaioia ki rungao i tetai, e ope rava ïa i te uriia ki raro.” (Mareko 13:1, 2) E oti kua akaruke a Iesu i te iero no te taime openga, kua aere atu ki te O o Kiderona, tikoti atu i te reira, e te piki atu ki te ngai teitei o te Maunga o Olive.

Iaia e noo ra i te pai anga i roto i te ra i te avatea aiai i runga i te maunga, ma te kite atu i te iero i runga i te Maunga o Moria i tetai tua i te o, kua aere mai a Petero, a Iakobo, a Ioane, e Anederea kiaia. Ma te teiaaia to ratou manako i te au tuatua tana i tuatua no runga i te takoreia anga te iero. Kua ui ratou: “E akakite mai koe ia matou i te tupu anga o taua au mea nei, e te akairo o toou aerenga mai, e te openga o teianei ao.” (Mataio 24:3; Mareko 13:3, 4) Te pauanga tana i oronga ki ta ratou uianga i te reira avatea aiai i runga i te Maunga o Olive e mea puapinga rava tikai te reira kia tatou. Ka tauturu te reira ia tatou mei te tiakianga ma te roa i mua ake i te manakoanga i “te openga o teianei ao.”

E takirua a ratou uianga. Tetai tuanga no runga i te openga o te iero e te akatereanga ngati Iuda; tetai, ko to Iesu tuatau ki mua ei Ariki e te openga o teia akatereanga o teia au mea nei. Kua tuatuaia teia nga uianga i roto i ta Iesu pauanga, tei orongaia ia Mataio 24 e te 25, Mareko 13, e Luka 21. (Akara katoa ia Apokalupo 6:1-8.) No runga i te openga o teianei ao, me kore te akatereanga o te au mea, kua akatutu a Iesu i te au tu e me akaputuia, e akairo katoa te reira no te kiteanga i te au ra openga. Kua akatupuia ainei te reira akairo katoa? Te tuku ainei te reira ia tatou ki roto i te au ra openga ta te Puka Tapu e tuatua ra? Te akamatakite ainei te reira tupu anga ia tatou e penei e e roa atu i ta tatou i manako?

Tetai tu o ta Iesu akairo katoa ko te: “E tu mai tetai enua e tamaki mai ki tetai enua, e tetai basileia e tamaki mai ki tetai basileia.” (Mataio 24:7) I te 1914, kua akamata te Tamaki Mua o Teianei Ao. Kua matakite viviki te au Kite o Iehova i te reira. No teaa ra? Ia Titema 1879, e 35 mataiti i mua atu, kua tuatua te makatini Punanga Tiaki Anga, tei akatumuia ki runga i te papaanga a te Puka Tapu, ko te 1914 te mataiti puapinga rava i roto i te tuatua enua o te tangata nei. Ko teia ainei te tamaki mua no teianei ao tikai, e 28 pa enua tei o mai e e 14 mirioni au tangata tei mate, te akamataanga o te au mea i te akatupuanga i ta Iesu akairo katoa o te openga? Ka aru mai ainei te katoa anga o te au tu o te akairo a muri ake?

I roto i “te eeuanga a Iesu Mesia,” kua akakiteia teia pai anga toto. I reira te oroenua kutekute e tona akaoro e “apai ke i te au i te ao nei.” (Apokalupo 1:1; 6:4) Kua tupu tikai te reira mei te 1914 ki te 1918. E ko te akamata ua anga te reira o te Tamaki Mua o Teianei Ao. I te 1939, kua aru mai te Tamaki Rua o Teianei Ao. Kua piri atu e rima ngauru ma iva pa enua ki roto i te reira taumaro anga, e kua mate e 50 mirioni au tangata. I te tuatau o te 45 mataiti i muri ake i te Tamaki Rua o Teianei Ao, e 125 au tamaki anga tei raveia, te tamateanga e tere atu i te 20 mirioni au tangata.

I tetai tu o te akairo: “E onge oki.” (Mataio 24:7) Kua totoa te onge i te au ngai katoa i te reira tuatau e i muri ake i te Tamaki Mua o Teianei Ao. Kua papa tetai ripoti e e tere atu i te 60 onge anga mei te 1914 mai, tei mate e mirioni ua atu te au oraanga. Tei maata atu, pera katoa i teianei, e 40,000 tamariki tei mate i te au ra tatakitai ma te kore te au kai akamatutu e te au maki piri kare e rauka i te paruru.

“E te ngaruerue maata i te enua.” (Luka 21:11) Kua ruru te reira i te enua i muri ake i te akamataanga te Tamaki Mua o Teianei Ao. I te 1915 kua mate i tetai ngaruerue enua e 32,610 au tangata i Itaria; i te 1920 i Tinito, kua mate akaou e 200,000; i te 1923 i Tiapani, e 99,300 tei mate; i te 1935 tei kapikiia i teianei ko Pakitana, e 25,000 tei matemate; i te 1939 i Tureki, e 32,700 tei mate; i te 1970 i Peru, e 66,800 tei mate; i te 1976 i Tinito, e 240,000 (kua karanga etai pae e e 800,000) tei mate; i te 1988 i Amenia, e 25,000 tei mate. E tikai e maata te au ngaruerue enua mamaata mei te 1914 mai!

“I tera ngai i tera ngai . . . te maki-mate.” (Luka 21:11) I te 1918 e te 1919, kua makiia e 1,000,000,000 au tangata i te maki flu Hisepania, e e tere atu i te 20,000,000 tei mate. Inara ko te akamata ua anga te reira. I te au tupuanga i te ao katoa, kua aere ua atu te au maki mariri, te piva patito, te kauvai matapo te maki eke kino, e tetai atu au apikepike i te ta e te tamate i te anere e te mirioni ua atu. Tapiri atu ki te reira ko te maki pukuatu e te cancer te tamate ra e tere atu i te mirioni au oraanga. Te tuia ra te au tangata e te au maki piri o te ravenga ainga. Te au kino tei akapoitirere i te au ngakau i teia tuatau ko te maki mate tei totoa ko te AIDS, tei tamanakoia e te tuia ra okotai tangata ou i te au meneti ravarai, ma te kore e rapakau i kitea.

“E maata te kino i te tupuanga.” (Mataio 24:12) Kua oro taetaevao ua te au kino mei te 1914 mai, e i teia tuatau e maata rava. Te ta ua, te tauati, te keikeia, te au tamaki anga tei akapupuia e te tangata​—te riro ra ratou ei tumu tuatua i te au nutipepa e te ratio e te tivi. Te aere ua atura te ta ua ma te kore e kitea. I te Unaite Teite, kua puipui atu tetai tangata e anere au katiriti mei tetai pupui viviki ki runga i tetai pupu tamariki apii​—e rima tei mate, e 29 tei kinokino. I Peritane kua tamate tetai tangata neneva e 16 au tangata ki tetai pupui AK-47. I Kanata kua aere atu tetai tangata tei rikarika i te au vaine ki te Apii Teitei i Montreal e kua tamate e 14 ia ratou. Teia au tangata nei mei te au ruko rai, te riona, e tetai au puaka taetaevao, au animara tau kore tei anauia mai kia opukinaia e kia takoreia.​—Akaaiteia atu kia Ezekiela 22:27; Zephania 3:3; 2 Petero 2:12.

“E te taravai anga o te ngakau tangata i te mataku, e te manako ua anga i taua au mea ra i te vaitata anga mai i te ao nei.” (Luka 21:26) I muri poto ua ake i te aruru anga te pomu atomi mua, kua tuatua te tangata kite o te atomi ko Harold C. Urey no te tuatau ki mua e: “Ka kai tatou i te mataku, ka moe tatou i te mataku, e ka noo tatou i te mataku e ka mate tatou i te mataku.” Tapiri atu ki te mataku o te tamaki nukiria ko te mataku i te kino, te onge, te mako kore o te kimi puapinga, te kino o te tu akono, te kino o te ngutuare tangata, te taero i te enua nei. Te tika, te au tuatau kino te akatueraia maira ki mua ia tatou e te au nutipepa i te au ra tatakitai e te au nuti i runga i te tivi, te akatotoa ra te reira i te mataku i te au ngai ravarai.

Kua tata katoa te apotetoro ko Paulo i te au turanga te ka tupu i te au ra openga o teia akatereanga o te au mea nei. Te tatauanga i tana tuatua mei te tatauanga rai i te nuti o te au ra tatakitai. Kua tata aia, “ka tupu te kino maata i taua tuatau openga ra, kia kite mai koe. E riro te tangata nei ei akaperepere ia ratou uaorai, ei noinoi, ei akatietie, ei nengonengo, ei akakino, ei akarongo kore ki te metua, ei mareka kore, ei viivii, Ei aroa kore, ei akaatikau koreromotu ra, ei tapepe pikikaa, ei mako kore, ei rotoriri, ei akavaavaa i te tangata memeitaki ra, Ei pikikaa, ei māro, ei ngakau akateitei, ei anoano i te au mea e navenave ei ra, kare i anoano i te Atua; E tutu akono i te Atua to ratou, kareka te mana ra, kua akakore ratou i te reira: e ariu ke koe i taua aronga ra.”​—2 Timoteo 3:1-5.

Aere ua Atu Ainei te au Mea Ravarai ‘Mei te Akamataanga o te au Mea Angaia’?

Kua akakite te apotetoro ko Petero i tetai akaou tu o te au ra openga: “Kia tae ki te au rā openga ra, e kitea mai ei e aronga taitoito, i te akono anga i ta ratou uaorai anoano, E te tuatua anga mai e, Teiea ua te aerenga mai nona i karangaia ra? te vai ua nei rai oki te au mea katoa nei mei te moe anga mairai o te ai metua ra, mei te maani anga mairai o te enua ra.”​—2 Petero 3:3, 4.

I teia tuatau, me tuatuaia te tumu tuatua no te au ra openga, e manganui te au tangata e akatupu ra i te tuatua totou a Petero na te aviri anga e te tuatua anga: ‘A, kua tupu ana te reira au mea i mua ana. Ko te tuatua enua ua te reira i te akaoki akaouanga ra iaia uaorai.’ No reira te kopae ra ratou i te au akamatakiteanga e te rave tamou ra “i te akono anga i ta ratou uaorai anoano.” E “i tau ki ta ratou i inangaro” e kia kopae ke ratou i te tupuanga o te au totou te akakite papu maira i te au ra openga.​—2 Petero 3:5, NW.

Inara, te au tu tukeke o te akairo katoa tei akakiteia e Iesu kare ia i akatupu kapipitiia i mua ana i roto ua i tetai tuatau poto ma te tupu maata e te rongo mamaoia i te au tu ravarai. (Ei akaraanga, e uriuri ia Mataio 24:3-12; Mareko 13:3-8; Luka 21:10, 11, 25, 26.) E ka inangaro matou i te akakite atu kia kotou i tetai akaou atu tu tei akakiteia o te au ra openga, tei akatutuia ia Apokalupo.

Ka uri ana tatou kia Apokalupo 11:18 (NW). Te tuatua ra e me akamata te Patireia o te Mesia i te tutara e ka riri te au pa enua e kua tae mai te tuatau no te akava anga, i reira a Iehova “te takore anga i te aronga e takore ra i te enua.” Kare ainei e te takore ra te taero i to tatou mareva i te enua nei? E tikai, kua taangaanga te au tangata i te au tumu o te enua no te akapuapinga ia ratou uaorai. Inara na te raveanga i te reira, kare rava ratou i o ana ki roto i tetai turanga o te takore anga i te reira ei paraneta noo meitakiia. I teia tuatau, no te au mea kimi kite tei akatupuia mei te 1914 mai, e ririnui to te tangata, e na te mou noinoi anga i te apinganui, te takore tikai ra ratou i te enua, te akataeroanga i te mareva e te takinoanga i te ravenga o te enua kia akameitaki i te oraanga.

Te rave ra tetai totaiete noinoi, e te apinganui i teia i teianei ma te tupu maata tikai. Teia etai o te au kino tei tupu mai mei te: ua atiti, te maanaanga i teianei ao, te puta i roto i te ariki otone, te ngai titirianga teita, te ngai titiri anga vairakau taero, te au vairakau no te one kai e te manumanu, te au mea nukiria, te inu maringi, te titirianga teita, te takino anga i te oraanga o te manu, te au vai roto mate, te vai enua kua taeroia, te au vao rakau tei takoreia, te au one taeroia, te ngaro anga o te one i runga ake, e te auai taero te akatupu ra i te kino ki te au tumu rakau e te au one kai pera katoa te oraanga tangata.

Kua tuatua te tangata kite ko Barry Commoner: “Irinaki au e kare e roa atu ana ka takoreia te tu papa tikai o teia paraneta ei ngai no te oraanga tangata me aere ua atu rai te taero anga o te enua nei, me kare e akaraia. . . . Te vai ra te ngata anga kare ki roto i te tu kopae o te kimikimi anga kite, inara ki roto i te tu noinoi ma te anoano tikai.” Kua tuatua te puka State of the World 1987 i te kapi 5: “Kua akamata te ravenga a te au angaanga a te tangata i te takino i te tu noo meitaki anga o te enua uaorai.” Tetai taviri anga teata no te tivi ki te katoatoa tei akaariia i te Unaite Teite i te 1990, te tumu tuatua “Taemoemo no te Akaora i te Paraneta.”

Kare rava e rauka i te tangata i te tapu i te akataeroanga; ka rauka ra i te Atua me takore aia i te aronga te takore ra i te enua. Ka rave te Atua e tona Rangatira Koro, ko Iesu Mesia i teia na te akava anga ma te tamate i te pa enua apinganui i te tamaki openga ia Aramakito.​—Apokalupo 16:14, 16; 19:11-21.

I te openga, e akara ana i te tu kiteaia ka aru mai i ta Iesu totou no runga i te au ra openga: “E tutu aereia te evangelia o te basileia nei, e kako rava ake te ao katoa nei.” (Mataio 24:14) Te akakite maira teia tuatua meitaki e te tutara nei to te Atua Patireia i te au rangi e kare e roa atu ana ka rave aia i te takore i teia akatereanga kino e te akaoki i te Parataito ki te enua nei. Kua tutu aereia ana te evangeria i mua ana inara kare rava i raveia ana i teianei ao katoa. Mei te 1914 mai, kua rave ana te au Kite o Iehova i te reira, noatu te takingakino ta Iesu i akakite​—te au arairai anga a te kavamani, te au pupu ta ua, te au tapeka anga, te tamamae anga, e te au mate e manganui.

I te 1919 e 4,000 au Kite o Iehova te tutu aere ra i te tuatua meitaki. Kua maata ua atu rai to ratou numero, no reira i te mataiti i topa akenei e tere atu i te 4,000,000 tei tutu aere ana ie 212 au enua, i roto ie 200 au reo, te tuaanga e anere e mirioni ua atu au Puka Tapu, au puka e te au makatini, te raveanga e mirioni ua atu au apii Puka Tapu i te au kainga o te tangata, e te raveanga i te au uruoaanga i te au ngai tarekareka anga maata i te au ngai katoatoa o teianei ao. Kare rava teia tutu aereanga maata tikai i raveia ana i mua ake i te 1914. No tona tupu anga tei rauka i te itaeia, kua anoanoia te au matini nenei anga viviki no teia tuatau, te au mea teretere anga, te au komopiuta, te au matini fax, pera katoa te ngai tukuanga e te au mea no te aravei anga na roto i te vaereti ma te mako tei rauka tikai i to tatou tuatau.

Kua akamatakiteia a Ierusalema i to Ieremia tuatau i tona akapouanga te aere maira; kua aviri tona au tangata, inara e roa ake i ta ratou i manako. I teia tuatau, e akamatakiteanga maata rava atu tetai o te akapou anga i Aramakito te akatangiia nei, ma te kite anga maata tei turuia. (Apokalupo 14:6, 7, 17-20) E mirioni ua atu te uri ra i te taringa turi. Inara te pou nei te taime; e roa ake i ta ratou i manako. E roa ake ainei i taau i manako?

[Tutu i te kapi 7]

I to Ieremia tuatau e roa ake i ta ratou i manako