E Akamatakite Tamou i ta Iehova Angaanga Tu Ke
“Ka tu mai oki a Iehova mei tei te maunga ra i Perazima, ka riri aia mei tei te o ra i Gibeona.”—ISAIA 28:21.
1, 2. Eaa te angaanga tu ke ta Iehova i rave no Tona au tangata i te tuatau ia Davida ra?
E RAVENGA tuke! E angaanga tu ke roa! Ko ta Iehova ia i rave no tona iti tangata i te tuatau taito ra i te 11 anere mataiti M.T.N. E ko teia ravenga tu ke e akaraanga ia no tetai angaanga tu ke maata atu tana ka rave a te tuatau vaitata ki mua. Eaa te reira ravenga taito ra? I muri poto ake i to Davida akanoo angaia ei Ariki ki Ierusalema, kua aere maira to te Philiseti no te pae ia ratou e tamaki, na te reira i akakeu i ta Iehova ravenga tu ke. Te mea mua, kua akamata to Philiseti i te aru i te o i Rephaima ra. Kua ui a Davida kia Iehova e eaa tana ka tau kia rave e kua akaueia atu kiaia kia aere e tamaki atu ia ratou. I te akarongoanga i te tuatua a Iehova, kua autu takiri a Davida ki rungao i te vaeau o te Philiseti i Baala-Perazima. Inara kare to Philiseti i akatika e kua ruti ratou. Kare i roa ana kua oki akaou mai ratou i te akapou e te aru i etai atu apinga i te o i Rephaima ra, e kua kimi akaou a Davida i te arataki anga mei ia Iehova.
2 I teia taime kua akaueia aia kia aere na muri mai i to te Philiseti ma tona nuku vaeau. Kua na ko atura Iehova: “E kia akarongo koe i te ngaee anga i te kauru o taua au Baka ra, ka akamaroiroi koe i reira: e reira oki a Iehova e aere ei na mua ia koe, e ta i taua nuku ra i te Philiseti.” E ko te reira tikai tei tupu. Kua tiaki a Davida kia akatupuia e Iehova te ngaee o te aaere anga i runga ake i taua ngangaere baka ra—penei na te matangi pakari. Kua viviki ua, a Davida ratou ko tona nuku vaeau i te oro mai anga mei to ratou ngai pipini anga e kua ta atura i taua aronga Philiseti te oripu ua ra, kua mate atura ratou ma te ta anga maata. Kua akaputuia te au itoro akonoanga atua tei akaruke ia mai e to Philiseti i te vaiuaanga ki taua ngai tamaki anga ra e kua akapouia atu.—2 Samuela 5:17-25; 1 Paraleipomeno 14:8-17.
3. Eaa i manakoiaʼi te ravenga tu ke a Iehova e te ngati Iuda o to Isaia tuatau ra, eaa oki i tau ei kia manakoia e to Kerititome i teia tuatau nei?
3 E angaanga tu ke teia, e ravenga tu ke ia, na Iehova i rave ei tamaki atu i to Philiseti e ei tauturu i tana ariki akatainuia ra. E mea maata tikai teia ravenga umere no te mea kua akamatakite te peroveta ko Isaia e ka raveia e Iehova tetai apinga mei te reira rai te tu ke e te ririnui i te patoi anga i te aronga kona o Iuda i te pae vaerua. E no reira, kua tau rai te au arataki tiratiratu kore o to Isaia tuatau ra kia akamanako i te reira. Ka tau katoa oki a Kerititome i teia tuatau nei kia akamanako i tei tupu kia Iuda ra no te mea e akara anga ia no te tumatetenga te ka tupu kia Kerititome.
“E Poto Oki te Roi”
4, 5. (a) Akapeea ta Isaia akatutu taka meitaki anga mai i te turanga kino o te au arataki akonoanga atua o tona tuatau ra? (e) Eaa te tumu no to Kerititome tu kino i teia tuatau nei?
4 Te mea mua, kua akakite a Isaia i te tika e ko te nga koreromotu ta taua aronga taito tei kona ra i te pae vaerua, i irinaki ana e akavareanga ia, e pikikaa. E kua akatutu atura aia i taua turanga kino ra o te aronga tei manakonako ra i te pikikaa. Kua karanga atu aia: “E poto oki te roi kia akatika te tangata ki rungao; kua aoaoa te tapoki kare e pini kia moe ki roto.” (Isaia 28:20) Ko te tangata kia akatika iaia uaorai ki rungao i te roi poto ra ka kite aia e ka atoro atu tona nga vaevae ki roto i te anu. I tetai pae, me ka taaki ake aia i tona nga turi ki runga kia o mai aia i taua roi poto ra, kare e pini te tapoki e ka anuia tetai tuanga maata o tona kopapa. Noatu eaa tana ka rave, ka vai rai tetai tuanga ona ki vao kia anuia.
5 Ko te reira te turanga, akatutuia maira, o te aronga tei irinaki ra ki te akapuanga o te pikikaa, i to Isaia tuatau ra. Ko te turanga kino katoa ia o te aronga i teia tuatau nei te irinaki ra ki te akapuanga pikikaa a Kerititome. Mei te mea rai e, tei vao ratou tei te ngai anu. Kare teia i te tuatau no te kimianga i te turanga meitaki i roto i te au akanoonoo anga o teianei ao no te au e te tinamou. I raro ake i te ata o te au angaanga akautunga a te Atua te aere mai nei, kare e rauka te turanga pumaana no Kerititome i te kapiti anga ma te au tutara poritiki.
Ta Iehova Ravenga Tuke
6. Eaa ta Iehova i akapapa kia rave atu ki to Iuda, e eaa tana ka rave kia Kerititome?
6 I te oti anga te akataka mai i te turanga kino o Ierusalema tiratiratu kore i tona tuatau ra—pera katoa oki to Kerititome tiratiratu kore i teia tuatau nei—kua tuatua ua atura Isaia: “Ka tu mai oki a Iehova mei tei te maunga ra i Perazima, ka riri aia mei tei te o ra i Gibeona; kia rave aia i tana angaanga, tana angaanga tu ke ra; e kia akatupu aia i tana ravenga, tana ravenga tu ke ra.” (Isaia 28:21) Ae, kua akamatakite mai a Isaia, kare e roa atu ka tu mai a Iehova mei tana i rave i Baala-Perazima ra. Inara a teia taime ka rave mai aia ki runga i te au tangata akarongo kore, e ka rave aia i te reira mei te vai puke kare ra e rauka kia araiia atu, i te taʼe vivikianga maira na roto i te va o te paruru vai te pururu ra. Ka akaariia mai te puapinga kore o te koreromotu a Ierusalema ma te mate. Mei te reira te tu, ka rave atu a Iehova kia Kerititome a te tuatau te vaitata mai nei, e ka kite aia e ko tana au koreromotu kona katoatoa ma teianei ao e puapinga kore anake ia. Ka ngaangaa tana akaaerenga maata e ko tona au tangata ka pueurikiriki. Ko tona au atua pikikaa ka tutungi takiriia kia pou.
7. Eaa ra i tuatuaiaʼi ta Iehova au akakoroanga ki runga ia Iuda e e “ravenga tu ke” e te “angaanga tu ke”?
7 Eaa ra a Isaia i karangaʼi e ko ta Iehova i rave kia Ierusalema ra e ravenga e te angaanga tu ke? Ko Ierusalema ko te ngai ia no te akamori ia Iehova e ko te oire o te ariki akatainuia a Iehova. (Salamo 132:11-18) No tera tu, kare ia i akapouia ana i mua ana. Kare i tutungiia ana tona iero. Ko te are ariki o Davida, tei akatuia ra ki Ierusalema kare ia i takoreia ana. Kare i manakoia te reira au mea e ka tupu ia. I mea tu ke roa e kia akatika a Iehova kia tupu te reira au mea.
8. Eaa ta Iehova akamatakiteanga i rave no tana angaanga tu ke ra?
8 Inara kua akamatakite meitaki a Iehova na roto i tana au peroveta e ka tupu mai te reira au tu poitirere roa. (Mika 3:9-12) Ei akatauanga, ko te peroveta ko Habakuka, tei ora ra i te itu anere mataiti M.T.N., kua na ko aia: “Ka akara ana i rotopu i te au etene, ka akara ana oki, ka itimangamanga rava atu ei; e angaanga oki taku e rave i to kotou nei puke rā, akakite ua atura ia kotou, kare rai kotou e akarongo. I na oki, te akatu nei au i te Kaledea, i te iti-tangata aroa kore e te viviki, ko tei na roto i te pararauare anga o te enua nei i te aere, kia rauka ia ratou te au kainga kare i to ratou ra. E mea rikarika ravaia e te matakuia.”—Habakuka 1:5-7.
9. Na teea mataara ta Iehova akatupu anga i tana i akamatakite ra ia Ierusalema?
9 I te 607 M.T.N., kua akatupu a Iehova i tana i akamatakite maira. I te tuku anga i te au vaeau o Babulonia kia tamaki mai ia Ierusalema, kua akatika aia kia akapou ratou i te oire e te iero katoa oki. (Te Aue o Ieremia 2:7-9) Pera katoa oki, kua akatika aia kia akapouia a Ierusalema no te rua o te taime. Eaa ra te tumu? I te openga o te 70 mataiti te tuikaanga kua oki atu te au ngati Iuda tei tataraara ki to ratou enua kainga, e i muri akera kua patu akaouia tetai atu iero ki Ierusalema. Inara, kua akaruke akaou te ngati Iuda ia Iehova. I te anere mataiti mua T.N., kua taiku a Paulo i te au tuatua a Habakuka i akakite atura ki te ngati Iuda o tona tuatau ra, na te reira te akamatakiteanga e e tupu anga to te reira totou a te tuatau ki mua ake nei. (Angaanga 13:40, 41) Na Iesu uaorai i akamatakite papu mai e ka akapouia a Ierusalema e tona iero no te ngere o te ngati Iuda i te akarongo. (Mataio 23:37–24:2) I akarongo ainei taua au ngati Iuda o te anere mataiti mua ra? Kare. Mei to ratou ai metua ra, kua kopae takiri ratou i ta Iehova akamatakiteanga. E no reira, kua rave akaou rai a Iehova i tana angaanga tu ke. Kua akapouia a Ierusalema e tona iero katoa e taua nuku vaeau o Roma ra i te 70 T.N.
10. Eaa ta Iehova ka rave atu kia Kerititome i te tuatau vaitata ki mua?
10 Eaa, i reira, ka manako ei tetai tangata e kare a Iehova e rave akaou i tetai apinga mei te reira te tu i to tatou uaorai tuatau nei? Ko te tika ra, ka akatupu a Iehova i tona akakoro anga, noatu e me ka manakoia e e tu ke e te matau koreia e te aronga ekoko. A teia tuatau ko te apinga o tana raveanga ko Kerititome ia, koia tei aite kia Iuda i taito ra, te karanga ra e te akamori ra i te Atua mari ra kua riro kia viivii takiri. Na Iesu Mesia, tei Maata atura ia Davida, to Iehova aere mai anga ki runga i to Kerititome “ngati Philiseti” i te ora kare e manakoia e ratou. Ka rave aia i tana angaanga tu ke tae roa kia takoreia atu te tuanga openga o te au akatereanga akonoanga atua katoa o Kerititome.—Mataio 13:36-43; 2 Tesalonia 1:6-10.
Akamatakiteanga i ta Iehova Angaanga
11, 12. Akapeea ta te au Kite o Iehova akamatakite anga i ta Iehova au akautunga te aere mai nei?
11 No te au mataiti e manganui kua akamatakite te au Kite o Iehova i teia angaanga akautunga na Iehova te aere mai nei. Kua akakite ratou e ko te akapouanga ia Ierusalema e tona iero i te 607 M.T.N. e pera katoa i te 70 T.N. e totou akamatakiteanga i te ka tupu kia Kerititome. Pera katoa oki, kua akakite katoa mai ratou e ko Kerititome, no tona akaruke anga i te akono anga mou, kua riro ei tuanga no te patireia akonoanga atua pikikaa o teianei ao, koia a Babulonia Maata. No te reira tu, ko ta te Atua ra akautunga ki rungao ia Babulonia Maata ka maata atu ia kia Kerititome, no te mea ko ia te tuanga apa kino roa o te reira putuputuanga na Satani.—Apokalupo 19:1-3.
12 Kua tou atura te au Kite o Iehova ki te totou akamatakite anga o te Puka Tapu e kia tae ta Iehova tuatau tau, ka ariu atu te au tutara poritiki tei akaperepereia ra e Babulonia Maata e ka akapou atu iaia. I te akatutuanga i teia aronga poritiki ei nga tara tai ngauru o tetai puaka taae kutekute ra, kua akamatakiteia maira ia Apokalupo: “E nga tara okotai ngauru taau i akara ra, e te puaka taae ra, e akaviivii ïa i taua vaine akaturi ra [ia Babulonia Maata], e e pou oki aia ia ratou i te āru, e e noo apinga kore ua aia, e e kai i tona kopapa, e e tutungi iaia ki te ai.” (Apokalupo 17:16) Ka tutungiia e ka akapou katoaia te akonoanga Kerititome ma etai atu au akonoanga atua pikikaa katoatoa ra. Ko teia ta Iehova ravenga tu ke, tana angaanga tu ke no to tatou tuatau nei.
13. Eaa te tu aiteite o te au manako ki ta Iehova au akamatakiteanga i teia tuatau nei, ki ta Isaia i kite ra?
13 Kia akakitekite te au Kite o Iehova i taua akamatakiteanga no teia tumatetenga te aere mai nei, e putuputu ratou i te kata aviriia. Ka akamanako te au tangata e koai ratou i to ratou manako kia tuatua mai i te reira au mea. Te akara anga e ngaueue kore a Kerititome, e akanoo anga meitaki tona. Eaa oki, te manako ra tetai papaki e te meitaki atu ra tona turanga. I teia tuatau ua akenei kua akatika te au kavamani tei takinga kino ra iaia, kia rave maata ua i tana angaanga. Inara, ko te tika, ka tau a Kerititome kia akarongo i ta Isaia ako: “Auraka kotou e akavaavaa, ka akaketaketaia aea to kotou au ruru: e tuatua akapou i akakoroia taku i akarongo akenei, i te Atu ra, ia Iehova Sabaota, i teia katoa nei enua.”—Isaia 28:22; 2 Petero 3:3, 4.
14. Akapeea ra ka maroiroi atu ei te au ruru o Kerititome, e ka ketaketa katoaʼi ia?
14 No te tuanga maata, ka rave ua atu ra a Kerititome i te patoi i te Ariki e te Patireia. (2 Tesalonia 2:3, 4, 8) I taua tuatau katoa ra oki ka maroiroi atu tona au ruru e ka ketaketa katoa ia. Ko tera te tu, ka papu roa atu tona akapou angaia. Kare rava a Iehova e akaariu ke i tana tika kia akapou ia Kerititome mei tana oki i kore ra i akaariu ke i tana tika kia akapou ia Ierusalema e tona iero i te 607 M.T.N.
‘Ka Aere Ke Mai ki Vao Iaia’
15. Eaa te mataara e oraʼi, te tuera maira ki te aronga tataki tai e ngakau tika to ratou?
15 Akapeea tetai ka oraʼi i te mate o Kerititome? I te tuatau o Iseraela ra, kua unga atu a Iehova i te au peroveta tiratiratu ra kia akaoki mai i te aronga ngakau tika ki te akamori anga ma. I teia tuatau nei, kua akatu mai aia i tona au Kite, e au mirioni ua atu i teianei, no te akakoro anga mei te reira rai te tu. Te akakite mataku kore ra ratou i te turanga mate o Kerititome. I te raveanga i te reira, te tuatua tiratiratu ra ratou i te au akakite anga mei te mate rai te tu, ta te au akatangi anga i te pu ia Apokalupo nga pene 8 e te 9 ra. Pera katoa kua akakitekite maroiroi ratou i te akauenga tei tataia ra ia Apokalupo 18:4: “Ka aere ke mai ana kotou ki vao, e aku au tangata, . . . kia kore kotou e mate katoa i tona ra au mate.” Ko “tona” tei taikuia ra i konei ko Babulonia Maata ia, ko te patireia akonoanga atua pikikaa o teianei ao, ko tona mema maata ko Kerititome ia.
16. Na teea mataara te akaatea mai anga o te aronga e au mirioni ua atu mei roto mai i te akonoanga atua pikikaa?
16 Mei te 1919 maira, e e maata atu oki mei te 1922 mai, te totoa ra te urupu o te aronga maru, te akarongo ra i te reira akauenga, kua akaruke ratou ia Babulonia Maata. I te akamata anga e au tauatini, e i muri akera e au anere ua atu tauatini, e i teianei e au mirioni ua atu kua akataka ke mai ia ratou uaorai mei te akonoanga pikikaa, e maata atu oki mei ia Kerititome, e kua ora atu ki te akamori anga ma. (Isaia 2:2-4) Kua kite ratou e na te akarukeanga anake ia Babulonia Maata ka rauka ia ratou te kopae kia kore e rokoia e tona au mate, te ka ope atu ki tona akapouanga kia tae te tuatau no ta Iehova ra angaanga tu ke kia akatupuia.
17, 18. Akapeea i riro ei a Iehova ei korona kaka e te ei tarae manea no tona au tangata?
17 Te akataka maira te peroveta ko Isaia i te turanga mataora o te aronga te ka akamou i to ratou akamori anga mou ra. Kua na ko aia: “Kia tae ki taua rā ra e riro ei a Iehova Sabaota ra ei korona kakā, e ei tarae manea, i te toenga o tona ra iti-tangata; e ei vaerua tuatua-tau oki i te aronga i noo i te akatau anga tuatua ra, e ei maroiroi no te aronga i akaoki i te tamaki ki te ngutupa ra.”—Isaia 28:5, 6.
18 No to ratou tiratiratu ki te tuatua mou, kua riro ko Iehova te korona kaka mate kore no te au mema o te tavini akono meitaki e te pakari. E tika tikai teia mei te 1926 mairai. I taua mataiti ra i te itiu o Te Punanga Tiaki Anga (reo Peritane) o Tianuare 1 kua raurauia mai tei umuumuia kia akamaata i te ingoa o Iehova i roto i te tumu tuatua “Koai te ka Akangateitei ia Iehova?” Mei te reira tuatau mairai, kua akakitekite te au Kerititiano akatainuia i te reira ingoa kia maata ua atu i tei raveia i mua ana. I te 1931 kua riro mai ratou kia akataka vaitata roaia ma Iehova na te arikianga i te ingoa au Kite o Iehova. Pera katoa oki, e urupu maata o te au mamoe ke atu kua aere katoa mai ki vao ia Kerititome e te toenga atu o Babulonia Maata. Kua mou katoa oki teia aronga i te ingoa o te Atua. Ko tei tupu? Ko Iehova uaorai—kare i tetai akaaerenga patireia takake—kua riro mai ei korona kaka, e ei tarae manea no te au tangata e tere atu i te a mirioni i etai 212 enua e te au motu o te moana ra. Mei teaa ra te akangateitei anga ta teia aronga kia apai i te ingoa o te Atua mou okotai te ora nei!—Apokalupo 7:3, 4, 9, 10; 15:4.
“Ka Noo ua Mairai te Vaerua o Iehova ki Runga Iaia”
19. Koai te noo ra i te akavaanga, e akapeea i riro ei a Iehova ei vaerua tuatua tau kiaia?
19 Kia Iesu, “ko tei noo i te akavaanga,” kua riro a Iehova “ei vaerua no te tuatua tau.” I to Iesu tuatau i te enua nei, kare aia i akatika kia riro aia ki raro ake i te vaerua akakona o te kapiti anga ma to teianei ao. I teia tuatau, ei Ariki akateronoia na Iehova, kua ki aia i te vaerua tapu, te arataki ra iaia i te ikianga i te au tika tau, e te marama te akara anga. Kua tupu te totou ia Iesu e: “Ka noo ua mairai te Vaerua o Iehova ki runga iaia, te Vaerua o te pakari e no te karape; te Vaerua o te ako e no te mana; te Vaerua no te kite, e no te mataku ia Iehova.” (Isaia 11:2) E tika tikai, na roto ia Iesu ka “arite a [Iehova] i te tuatua-tau ki te tataura, e te tuatua-tika ra ki te arite tautau.” (Isaia 28:17) I te mea ka rokoia te au enemi kona i te pae vaerua, i te akapouanga, ka akonoia te tuatua tau ki te ingoa tapu o Iehova e tona tu ngateitei i te ao katoa.
20, 21. Eaa te akatupu anga kia koe a te au tuatua ia Isaia 28:1-22 ra?
20 Mei teaa ra te maata o te aiteanga o teia totou ia Isaia pene 28 no tatou i teia tuatau nei! Me ka kopae ke tatou i te aronga kona o Kerititome i te pae vaerua e ka mou ei ki te akamori anga ma, ka paruruia tatou kia rave mai a Iehova i tana ravenga tu ke e tana angaanga tu ke. Te rekareka maata nei tatou i te kite anga i teianei! Te mataora katoa nei tatou i te manako anga e a te tupu anga teia au mea nei, ei reira te au tangata katoatoa ka oparaiaʼi kia kite e na Iehova Sabaota, nana i rave teia no tona au tangata tiratiratu e no tona uaorai akangateitei anga i raro ake i ta Iesu Mesia tutara!—Salamo 83:17, 18.
21 No reira e rave mataku kore ua atu te au Kerititiano mou i te akamatakite anga i te ravenga tu ke a Iehova. Kia rave maroiroi ratou i te akakitekiteanga i tana angaanga tu ke. Ia ratou e rave ra i te reira, kia akakite katoa ratou ki te katoatoa e ko to tatou manakonako anga ngaueue kore tei roto ia i te Patireia o te Atua i raro ake i tana Ariki i akaterono ra. E na to ratou maroiroi, te manako tamou e te tu tiratiratu e tauturu i te akapaapaa mutu kore no to tatou Atua mana katoatoa, ko Iehova.—Salamo 146:1, 2, 10.
Te Maara Nei Ainei Koe?
◻ Eaa ra a Kerititome i o ei ki roto i te turanga kino?
◻ Eaa ta Iehova i akakoro no Ierusalema, e eaa te reira i riro ei ei “ravenga tu ke” e ei “angaanga tu ke”?
◻ Eaa te akamatakiteanga ta te au Kite o Iehova i akakitekite no runga ia Kerititome, e eaa tei tupu kia ratou?
◻ E akapeea te au tangata ka oraʼi i te mate o Kerititome?
[Tutu i te kapi 24]
Ka rave akaou a Iehova i tana angaanga tu ke, a teia taime ki runga ia Kerititome