RUNANGA PUKA I RUNGA I TE INITANETI Punanga Tiaki
Punanga Tiaki
RUNANGA PUKA I RUNGA I TE INITANETI
Reo Rarotonga
  • PIPIRIA
  • AU PUKA
  • AU UIPAANGA
  • w91 8/1 kapi 25-27
  • Mei Teaa te Rekareka i te Noo i ta Iehova Kaingakai!

Kare e vitio.

Akakoromaki mai kare te vitio e angaanga.

  • Mei Teaa te Rekareka i te Noo i ta Iehova Kaingakai!
  • Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1991
  • Tumu Tuatua
  • Tetai Atu Manako
  • Na Rotoanga i te Au Timata Anga
  • Kai Vaerua i te Puakapa
  • Tiratiratu e Tae Ua Atu ki te Matenga
  • Au Apinga Vaerua i Neuengamme
  • Maata te Au Akameitakianga i te Pae Vaerua
  • Ma Ta Iehova Tauturu Kua Ora Mai Matou i te Au Akatereanga Kino Pakari Tikai
    Te Punanga Tiaki Akakiteanga i te Patireia o Iehova—2007
  • Kare e Apinga Meitaki Atu i te Tuatua Mou
    Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1998
  • Ko te Atua Toku Akapuanga e te Maroiroi
    Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1997
  • Noatu te Paruparu, te Maroiroi Nei Rai Au
    Te Punanga Tiaki Akakiteanga i te Patireia o Iehova—2005
Te Punanga Tiaki—Akakiteanga i te Patireia o Iehova—1991
w91 8/1 kapi 25-27

Mei Teaa te Rekareka i te Noo i ta Iehova Kaingakai!

Akakiteia e Ernst Wauer

I teia tuatau e mea ngoie ua noku i te aere ki te au uipaanga a te Au Kite o Iehova, no te apii i te Puka Tapu, e te tutu aere i te tuatua meitaki o te Patireia. Inara, kare i tupu ua ana na reira i konei i Tiamani. Te riro anga mai a Adolf Hitler ei tutara mei te 1933 ki te 1945, te piri atu ki teia au angaanga Kerititiano te tumatetenga ra toou uaorai oraanga.

TE MATAITI i mua ake ka mana ei a Hitler, i toku 30 mataiti anga, kua aravei au i te Au Kite o Iehova no te taime mua i Dresden. Ia Tianuare 1935, kua akatapu au iaku uaorai kia Iehova e kua akaari i toku anoano kia papetitoia. Kua arai takereia ta matou angaanga i te 1933, no reira kua patiia mai au: “Te kite ainei koe te aiteanga o taau tuku anga? Te tuku ra koe i toou ngutuare tangata, toou oraanga meitaki, ngai angaanga, tu rangatira, pera katoa toou uaorai oraanga!”

“Kua tare takere au i te ka pou, e te anoano nei au i te rave i to te Atua anoano e kia mate no te reira,” kua pau atu au.

I mua ake i toku papetito angaia, kua akamata au i te tutu aere mei tera are ki tera are. I tetai ngutupa, kua aravei au i tetai arataki mapu SS (to Hitler Aronga Kakau Kerekere/Vaeau Teitei) i roto i tona kakau tamaki, tei ava mai: “Kare ainei koe i kite e kua tureia teia? Ka aere au ka kapiki i te akava!”

“E aere oki. te tuatua ua nei rai au no te Puka Tapu, e kare e ture no te reira,” kua pau atu au ma te maru. I reira kua aere atu au ki tera mai ngutupa e kua pati vivikiia mai ki roto e tetai tangata oaoa. Kare e mea i tupu ana kiaku.

Kare i roa ana kua orongaia mai kiaku kia akono i tetai pupu apii e rima ki te itu Au Kite tei aravei i te au epetoma. Kua apii au i te au itiu o Te Punanga Tiaki Anga tei tuku uuna uaia mai ki Tiamani mei te au enua i te pae mai. No reira, noatu te arai anga, kua noo tamou matou “i te kaingakai a Iehova” kia akamaroiroiia i te pae vaerua.​—1 Korinetia 10:21, NW.

Na Rotoanga i te Au Timata Anga

I te 1936, kua atoro a J. F. Rutherford, te peretiteni o te Totaiete Punanga Tiaki Anga, i tetai akaputuputuanga i Lucerne, Tuiterani, e kua pati i te au taeake tei roto i te turanga akaaere i te pae teokaratiki i Tiamani kia tae mai. I te mea e kua raveia te au patipoti o te manganui o te au taeake e te tiaki tikaiia ra tetai pae au taeake e te akava, e meangiti ua tei tae atu. Kua pati mai te taeake te akaaere ra i te angaanga i Dresden kia komono iaia i Lucerne.

“Inara kare ainei e mapu roa au e kare i kite?” i tuatua atu ei au.

Kua akapapu mai aia iaku, “te mea tau i teianei, kia vai tiratiratu koe. Ko te reira te mea puapinga rava atu.”

I muri poto ua ake te okianga mai no Lucerne mai, kua tapekaia au e kua apai vivikiia atu mei taku vaine, ko Eva, e ta maua nga tamariki rikiriki e rua. I to matou aere anga ki te opati maata o te akava i Dresden, kua tamata pakari au i te akamaara i tetai irava tuatua no te arataki iaku. Kua maara iaku ia Maseli 3:5, 6: “E irinaki kia Iehova ma to ngakau katoa ra; auraka ra e irinaki ki toou uaorai kite. Auraka e akangaropoina iaia i toou katoa ra au aerenga; e nana e akakite kia koe i toou ra au arataa.” Te akamaaraanga i teia irava tuatua kua akamaroiroi te reira iaku no te uiui anga mua. I muri mai kua rokaia au ki roto i tetai pia piri roa, e no tetai tuatau poto ua kua kite au i te manako e kua akarukeia au. Inara na te pure akatenga kia Iehova i akaki iaku ki te au.

Kua tamanu te akavaanga iaku ki te are auri e 27 marama. Kua tukuia au ki roto i te pia ko au anake ua no tetai mataiti i te are tapekaanga i Bautzen. Ko tetai opita akava tei akaangaroi​—te komono ra aia no tetai ke—​kua akatuera mai aia i te ngutupa o te pia e kua tuatua tangi mai: “Kua kite au e kare koe e akatikaia i te tatau i tetai mea, inara penei ka anoano koe i tetai mea kia kore koe e manako atu i toou turanga.” Ma te reira kua oake uuna ua mai aia i tetai au makatini ngutuare tangata takere e kua tuatua: “Ka koi au ia ratou i teia po.”

E tikai kare au i anoano i tetai mea ‘kia kore au e manako i toku turanga.’ Iaku i roto i te pia ko au anake ua, kua maara iaku te au irava tuatua Puka Tapu e kua maani i te au ako anga e kua tuatua i te reira ma te vaa maata. Inara kua akara au i te au makatini te akara me e au irava Tuatua Tapu rai tetai i roto​—e e maata taku i kite! Ko tetai ko Philipi 1:6 (NW), tei tatau i tetai tuanga: “Kua papu iaku . . . e ko tei akamata i tetai angaanga meitaki i roto ia koe ka apai atu koe i te reira ki tona akaoti anga.” Kua akameitaki au ia Iehova no teia akamaroiroi anga.

I muri mai kua tukuia atu au ki tetai puakapa angaanga. I reira, i te tuatau tupu anga rakau o te 1939, e ope ei toku akautunga anga, kua ui mai te akaaere puakapa kiaku e me kua taui rai toku au manako. “Ka anoano au i te tu tiratiratu i toku akarongo” koia taku pau anga. Kua akakite mai aia kiaku e ka tukuia au ki te Sachsenhausen puakapa tamamae anga.

I reira kua tuku atu au i toku au kakau ravarai, kua pai, e kua varuia toku au uruuru i te au ngai ravarai o toku kopapa e kua orongaia te au kakau are auri. I reira kua tuku akaouia au ki raro i te vai pai, i teianei ma toku au kakau​—e rave anga tei kapikiia e te SS ko te “papetito anga.” I muri ake kua maroia au kia tu ki vao, ma te mau katoatoa, e tae ua atu ki te aiai.

I roto i te au puakapa kua aravei atu te Au Kite o Iehova i te au takinga kino anga takake a te SS. E manganui te au atianga ka tu matou ki runga ngai aaere anga ma te au ora e manganui. I etai taime ka tuatua mai tetai: “Kare ainei i te mea reka kia rauka tetai kai manga meitaki?” Ka pau mai tetai: “Auraka e tuku i toou manako ki runga i te reira au mea. E akamanako ua e mei teaa te ngateitei te tu atu ki to Iehova ingoa e tona Patireia.” E ka tuatua mai tetai atu: “Ka akamaroiroi a Iehova ia tatou!” Na teia tu kua akamaroiroi matou i tetai e tetai. I etai taime kua rava ua te takirikirianga o te upoko no te tuatua e: “Ka inangaro au i te vai tiratiratu ua; pera rai koe!”

Kai Vaerua i te Puakapa

Kua rave tetai pae i te angaianga i te au taeake ki te au kai i te pae vaerua, e kua ikiia au kia tauturu ia ratou. E Puka Tapu Luther petetue ua rai ta matou. Kua tureia te rave mai i te reira. No reira kua uunaia teia apinga puapinga, e i roto ie okotai pia poroka, okotai rai taeake tei akatikaia ki reira no tetai taime poto ua. Te tae anga mai ki toku taime, ka totoro au ki raro ake i te roi moe ma tetai mori pata meangiti e ka tatau no tetai 15 miniti. Kua mou iaku te au tuatua tapu te ka uriuriia ki te au taeake a muri ake i roto i to matou pia poroka. No reira, kua akaaereia te tua anga o te au kai vaerua.

Kua akamaroiroiia te au taeake kia pati kia Iehova na roto i te pure kia maata te au kai vaerua, e kua akarongo mai aia i te au pati anga akatenga. I te tuatau paroro o te 1939/40 kua rauka i tetai taeake tei tapeka ouia i te rave uuna mai i tetai au itiu o Te Punanga Tiaki Anga ki roto i te puakapa na roto i tona vaevae rakau. Te akaraanga e mei te semeio rai teia, i te mea e kua akarakaraia te au peretana ravarai.

Kua rauka teia au makatini, ma te au tumu tau, ki te au taeake tei ikiia no tetai ra i te taime okotai. I tetai taime, te akatuia ra tetai karati, kua aere atu au ki roto i tetai vaarua no te tatau koi tiaki ei tetai taeake i vao. I tetai atianga kua tuku au i Te Punanga Tiaki Anga ki runga i toku taakari i te “tuatau tuianga” (i te au aiai ka noo matou i roto i te are mamaata te tuitui akaou anga i te au aao rima e tetai au mea), koi noo ei te au taeake i tetai e tetai tua no te akara. Me aere mai tetai vaeau SS, kua uuna viviki au i Te Punanga Tiaki Anga. Ko toou oraanga ka mate me mou ake koe!

Kua tauturu a Iehova ia matou na roto i tetai mataara umere no te akamaara i te au manako akamaroiroi i roto i te au atikara. Na te tu roiroi i maani iaku kia tae atu ki roto i tetai moeanga i te po. Inara i te po i muri ake i taku tatau anga i Te Punanga Tiaki Anga, e maata te taime ka ara mai au e ka maara i te au manako ma te papu. Te au taeake tei orongaia kia rave i tetai au pia poroka kua pera rai ta ratou au kite anga. No reira kua akakeokeo a Iehova i to ratou manako kia rauka ia ratou te au kai vaerua. Kua rave matou i teia na te araveianga atu i te taeake okotai e te akamaroiroi atu iaia.

Tiratiratu e Tae Ua Atu ki te Matenga

Ia Tepetema 15, 1939, kua anoanoia kia mati vave atu to matou pupu angaanga ki te puakapa. Eaa te rave anga? Ka tamateia a August Dickmann, tetai o to tatou au taeake mapu i te ngai tangata. Kua papu i te au Nati e ka akakeu teia i te maata anga o te Au Kite kia akakore i to ratou akarongo. I muri ake i te tamate anga, kua akaungaia atu te au mouauri katoatoa kia akaruke. Inara kua takinokinoia matou te Au Kite o Iehova i te ngai akarakara anga, kua tueia e kua papaia ki te au rakau e topa ua atu ratou ki raro. Kua akaueia matou kia taina i tetai pepa akakite anga no te akakore i to matou akarongo; me kare ka pupuiia matou.

I tera mai ra, kare okotai i taina ana. Kua taina tetai mouauri ou i tona tae anga mai, i teianei kua akaoki i tona taina anga. Kua inangaro aia i te mate ma tona au taeake i te akaruke i te puakapa ei pikikaa. I te au marama i muri mai, kua akautungaia matou ma te angaanga pakari, te takinokino tamou anga, e te akakore anga kai. Kua tere atu i te anere o to tatou au taeake tei mate i te tuatau paroro o te 1939/40. Kua tamou ratou i to ratou tu akaaka kia Iehova e tona Patireia ki te openga.

Kua oronga mai a Iehova i tetai tauturu. E manganui te au taeake tei apainaia atu kia angaanga i roto i te au puakapa akatu ouia, te ngai e maata te kai ka rauka. Tei maata atu, kua meangiti mai te angaanga takinokino. I te tuatau tupu anga rakau o te 1940, kua tukuia atu ki te Neuengamme puakapa tamamae anga.

Au Apinga Vaerua i Neuengamme

I toku tae anga mai, e 20 Au Kite i roto i te pupu i reira, kare e Puka Tapu me kore tetai atu au puka. Kua pure au kia Iehova kia tauturu mai aia iaku i te taangaanga i te au mea taku i apii i Sachsenhausen no te akamaroiroi i te au taeake i Neuengamme. Ei takainga mua, kua maara iaku te au tuatua tapu e kua iki ia ratou ei au tia no te au ra. I reira kua raveia te au apinga no te au uipaanga te ngai e raukaʼi iaku i te akamarama i te au manako mei te au atikara Punanga Tiaki Anga taku i tatau i Sachsenhausen. Te tae anga mai te au taeake ou, kua ripoti ratou i te au mea ta ratou i apii mai mei te au Punanga Tiaki Anga i nanai ua akenei.

I te 1943 kua tupu te numero o te Au Kite o Iehova i Neuengamme ki te 70. Kua inangaroia ake te Au Kite o Iehova kia angaanga i vao ake i te puakapa, mei te tamaanga i muri ake i te au pomu anga. Tei tupu, kua rauka ia matou i te apai uuna mai ki roto i te puakapa te au Puka Tapu, te au kopi o Te Punanga Tiaki Anga, e etai au puka e te poroutia a te Totaiete. Kua rauka katoa ia matou te au patara na te mere, e maata atu te au puka i roto pera katoa te uaina muramura e te varaoa opue kore no te Akamaara Anga mataiti. Te tika kua akamatapo Iehova i te aronga tei akarakara i te au patara.

Ma te akapueurikirikiia i roto i te au are noo anga, kua akapupu matou e itu au pupu Apii Punanga Tiaki Anga, okotai e tai o ratou tangata apii e te tauturu. Kua maani uunaia te au kopi o Te Punanga Tiaki Anga i roto i te opati o te akaaere puakapa, te ngai e angaanga ana au i tetai taime. No reira, kua rauka i te au pupu tataki tai e okotai itiu katoa no te apii epetoma. Kare okotai uipaanga i kanitaraia. Tei tapiri atu, i te au popongi tatakitai i runga i te ngai akarakara anga, kua rauka i te au pupu tataki tai tetai kopi o te au tia i te au ra, kapiti au ki tetai tuatua tei raveia mei Te Punanga Tiaki Anga.

I tetai taime kua orote te au vaeau SS, kua rauka ia matou i te rave i tetai uruoaanga e apa ra e te uriuri e akapeea i te tutu aere i roto i te puakapa. Kua takake matou i te pukapa ki roto i te au ngai e te tauta i te itae ma te tau tikai i te au mouauri ki te au “tuatua meitaki o te patireia.” (Mataio 24:14, NW) I te mea kua aere mai te au mouauri mei te au enua tukeke, kua maani matou i te au kati akakite anga reo tukeke tei akamarama i ta matou angaanga e te Patireia. Kua tutu aere matou ma te maroiroi e kua tarotaro mai te au mouauri poritiki: “Taau ngai katoatoa ka aere, taau ua rai ka akarongo ko te tuatua no runga ia Iehova!” Kua tae rai ta matou ripoti angaanga koro no ta matou angaanga ki te opati manga i Bern, i Tuiterani.

Kua meitaki te au mea i te rave anga te Ketapo i tetai kimikimi anga i te au puakapa tamamae anga pouroa i te 1944. Kare to matou ngai vairanga puka i Neuengamme i kitea ana, inara kua kitea mai tetai au mea meangiti ia Karl Schwarzer e au. No te toru ra kua uiuiia maua e kua papaia. Te akamutu anga teia rave anga, kua ki maua i te au uri kerekere. Inara, ma te tauturu o Iehova kua ora mai maua.

Maata te Au Akameitakianga i te Pae Vaerua

Kua tukunaia au e te au vaeau Arae ia Me 1945. Te ra i muri ake i toku tuku angaia, kua akamata au i te mati ma tetai pupu meangiti o te au taeake e te au peretana tei inangaro. Te roiroi anga, kua noo matou i tetai ruavai i te vira mua ta matou i aere mai e kua inu vai. Te manako anga akaoraoraia, kua aere au mei tera are i tera are ma te Puka Tapu i toku rima. Kua akakeuia tetai mapu vaine te kite anga e no roto ana matou te Au Kite o Iehova i te au puakapa tamamae anga no to matou akarongo. Kua ngaro atu aia ki roto i tona ngai tunu anga kai, te okianga mai ma te u ou e te au varaoa ei kai na to matou pupu.

I muri mai, te aao ra rai matou i te kakau puakapa, kua akakitekite matou i te tuatua Patireia na roto i te katoa anga o te vira. Tetai tangata vira kua pati mai ia matou no tetai kaikai anga. Kua oronga mai aia i te au mea ta matou i ngere i te au mataiti i aereia mai. Mei teaa tikai te reka i te akara! Tera ra, kare matou i kai anake ua i te kai. Kua pure matou e kua kai ma te maru, ma te tu mako. Kua umere tikai te aronga e akara maira e i te akamata anga matou i tetai uipaanga i muri mai, kua akarongo ratou i te tuatua Puka Tapu. Kua ariki tetai vaine i te tuatua e i teia ra e tuaine aia no tatou.

Kua mati atu matou e te kite anga i to Iehova tu akono i te au mataara tukeke. Mei teaa tikai te manako meitaki no te tamou ua atu anga i te rekareka i teianei ma te rangatira, i te au kai vaerua pouroa tei neneiia e te akaaerenga a Iehova e te tua atu i te reira ki tetai pae! I te au mataiti tei aereia mai, kua tutaki putuputuia to matou irinaki anga ki katoa kia Iehova.

Mei te 1945 ki te 1950, kua rauka iaku te akameitaki o te tavinianga i te Betela Magdeburg e i reira e tae atu ki te 1955, ki roto i te opati o te Totaiete Punanga Tiaki Anga i Berlin. I muri mai, kua tavini au ei akaaere tutaka e tae ua atu ki te 1963, i te akakite anga taku vaine a Hilde, e kua nui aia ma te pepe. (Taku vaine mua ko Eva, kua mate aia i te tuatau o te akautunga anga, e kua akaipoipo akaou au i te 1958.) I muri mai kua riro mai ta maua tamaine ei Kite maroiroi.

Akapeea te tamariki mei te akaipoipo anga mua? Ma te manuia kore, kare taku tamaiti i akaari ana i te inangaro no te tuatua mou. Inara kua inangaro taku tamaine ko Gisela, kua tae atu aia ki te apii angaanga evangeria Gileada i te 1953. Te tavini nei aia i teianei, kapiti atu ki tana tane, i tetai o te Are Akaputuputuanga i Tiamani. Ma to Iehova tauturu, kua rauka iaku i te noo i roto i te angaanga painia tamou mei te 1963 mai e te tavini i te ngai te anoanoia ra te tauturu, te mea mua i Frankfurt e oti i Tübingen.

E tae mai ki teia ra te rave tamou nei au i te rekareka i te au apinga ravarai tei maaniia e te akaaerenga a Iehova no tona ngutuare tangata akarongo. (1 Timoteo 3:15) I teia ra, e mea ngoie ua kia rauka te au kai vaerua, inara te ariki ua ra ainei tatou? Te papu nei iaku e e maata tikai ta Iehova au akameitakianga tei vaira no te aronga te irinaki ra iaia, te vai tiratiratu ra, e te kaikai ra i tana kaingakai.

[Tutu i te kapi 26, 27]

(No runga i teia, akara i te puka)

SACHSENHAUSEN PUAKAPA TAMAMAE ANGA

A. Are noo anga o te SS

E. Paepae tare anga

NG. Pia are

I. Ngai takake

K. Ngai akaatea anga kutu

M. Ngai tamate anga

N. Pia kaati

    Au Puka Reo Rarotonga (1983-2025)
    Akaruke
    Aere ki Roto
    • Reo Rarotonga
    • Akaari ki Etai Ke
    • Taau e Inangaro
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ture no te Taangaanga Anga i te Web Site
    • Ture Akamanaia
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Aere ki Roto
    Akaari ki Etai Ke