“Ka Tau te Akaaere Kia . . . Akatere Iaia Uaorai”
“Ka tau te akaaere kia . . . akatere iaia uaorai.”—TITO 1:7, 8, NW.
1, 2. Eaa te akaraanga no te akakoromaki ta William o Orange i oronga maira, e eaa te au tupuanga puapinga maata?
TE ORONGA maira te tuatua enua i tetai akaraanga meitaki roa te kapiti ra i te tapu anga i te au manako ngakau. I te tuatau i rotopu o te 16 anere mataiti ra, kua aere atu te tamaiti ariki ou o Orana ko William o Orange i tetai tutaka kimianga raua ko te Ariki ko Henry II o Varani ra. Kua akakite atu taua ariki ra kia William i ta raua parani ko te ariki o Hisepania kia takore atu i te au Porotetani katoatoa i Varani e i Orana katoa oki—e pera katoa to Kerititome katoatoa ra. Te manako ra te ariki ko Henry e ko taua William ou ra e Katorika tikai mei iaia uaorai e no reira kua akakite pouroa atu i te au ravenga no taua akakoroanga ra. Ta William i akarongo atura kua tamataku kino rava iaia no te mea e manganui tona au oa piri vaitata e au Porotetani anake, inara kare aia i akakite i tona manako ngakau; kareka ra kua akaari atu aia i te manako anga maata i te au mea ravarai ta te ariki i akakite atura kiaia.
2 Inara, i te tuatau poto ua i rauka ia William kia rave, kua akamata aia i te au parani kia takore atu i te reira akakoroanga, e na te reira i taki atu ki te mataraanga to Orana ra i te tutara anga Katorika a to Hisepania ra. No te rauka anga ia William i te rave i te tu akatere iaia uaorai i tona akarongo anga mua i taua akakoroanga ra, kua riro aia kia matauia e ko “William te Muteki ra.” No te autu meitaki a William o Orange ra kua akakiteia mai kia tatou e: “Nana tikai i tuku te pange no te tu rangatira e te tu rongonui o te patireia repapuriki o Orana.”
3. Koai ma te ka puapingaia me ka rave te aronga pakari Kerititiano ra i te akatere iaia uaorai?
3 No tona tapu anga, kua puapingaia a William te Muteki ra ma tona au tangata katoa. Na te mataara mei te reira rai, ka tau katoa te ua o te vaerua tapu koia te akatere iaia uaorai kia akakiteia i teia tuatau nei e te aronga pakari Kerititiano, me kare au akaaere ra. (Galatia 5:22, 23) Na te raveanga i te reira tu, ka puapingaia ratou uaorai e pera katoa te au putuputuanga. I tetai pae, ko te akakore anga i te rave i te tu akatere iaia uaorai i ta ratou tuanga ra ka akatupu i te kino maata rava.
Te Akatere Iaia Uaorai—E Tau ia no te Aronga Pakari
4. Eaa te ako a te apotetoro ko Paulo te akaketaketa maira i te umuumu anga no te aronga pakari kia rave i te akatere iaia uaorai?
4 Ko Paulo uaorai, e tangata pakari ia, kua ariki i te puapinga maata o te akatere iaia uaorai. I te akoanga i te aronga pakari tei aere maira kiaia mei Ephesia atu, kua karanga atura aia kia ratou: “E matakite ia kotou uaorai, e te anana katoa.” I roto i etai ua atu apinga, ko te matakiteanga ia ratou uaorai te kapiti ra i te mea anoanoia kia rave i te akatere iaia uaorai, kia matakite i to ratou tu akono. I te tataanga kia Timoteo, kua taiku akaou a Paulo i taua tumu rai, i te na ko anga: “Kia matakite ia koe, e taau e apii ra.” Kua akaari mai te reira ako e te matakite ra a Paulo i te tu manako o te tangata nei i te tuanga a tetai papaki te maata ra te manako no te tuatua kia etai ke ra eaa ta ratou kia rave, kare ra aia uaorai e rave i taua au mea rai. E no reira, kua na mua aia i te akaketaketa atu i te anoano maataia ra kia matakite ia ratou uaorai.—Angaanga 20:28; 1 Timoteo 4:16.
5. Akapeea te akataoonga angaia te aronga pakari Kerititiano ra, e teiea te tataanga i to ratou tu tau anga i roto i te au Tuatua Tapu?
5 I roto mai i te au mataiti kua topa, kua taka meitaki marie mai te tuanga a te aronga pakari i te Tuatua Tapu ra. I teia tuatau nei, kua kite tatou e ko te taoonga aronga pakari e turanga akataoongaia ia. Na te Pupu Akaaere e akataoonga i te aronga pakari o te Au Kite o Iehova me kare tona aronga komono tikai ra. E ko te reira pupu, te komono ra i “te tavini akono meitaki e te pakari.” (Mataio 24:45-47) Ko te au tu tau no tetai e riro ei aia ei akaaere Kerititiano, me kare tangata pakari, te oronga maataia maira e te apotetoro ko Paulo ia 1 Timoteo 3:1-7 e ia Tito 1:5-9.
6, 7. Ko teea au tu tau tikai no te aronga pakari te umuumuia ra te akatere iaia uaorai?
6 Te tuatua ra a Paulo ia 1 Timoteo 3:2, 3 e ka tau te akaaere kia akamako i tana au ravenga. Ko teia e te anoano katoaia o tetai tangata pakari kia papa meitaki te umuumuia ra aia kia rave i te tu akatere iaia uaorai. Ko tetai tangata tei tau ra tona tu ei akaaere eiaa ei tangata momoto e eiaa ei tangata tauetono. Ko teia au tu katoa te umuumuia ra te tangata pakari kia rave i te akatere iaia uaorai. Pera katoa oki, eiaa tetai tangata pakari ei kona akamaniania, no te inu ua i te uaina ka tau ra aia kia rave i te akatere iaia uaorai.—E akara katoa i te tataanga i raro no 1 Timoteo 3:2, 3.
7 Ia Tito 1:7, te akakite taka meitaki maira a Paulo e ka tau te akaaere kia akatere iaia uaorai. Inara, e tamanako ana, e manganui o etai atu au umuumuanga tei papaia mai i teia nga irava te kapiti ra i te akatere iaia uaorai. Ei akaraanga, e mea tau ei tangata kare ona akaapa anga, ae kare e rauka kia akaapaia. E mea papu e, kare tetai tangata pakari e tau no te reira au umuumuanga me kare aia e rave i te akatere iaia uaorai.
I te Akonoanga ma Etai Ke Ra
8. Ko teea au tu te umuumuia ra no te aronga pakari i te orongaanga i te ako te akataka maira i te anoanoia o te akatere iaia uaorai?
8 E pera katoa oki, ka tau te akaaere kia akakoromaki maata e kia akakoromakianga roa i te akonoanga i tona au taeake akarongo ra, e te umuumuia ra te akatere iaia uaorai no te reira. Ei akaraanga, ia Galatia 6:1, ka tatau tatou: “E te au taeake ra, kia rokoia tetai e te apa ra, ka akaora kotou ko tei akono i ta te Vaerua ra [te aronga pakari tikai] i te reira, ma te ngakau maru; ma te manako ia koe uaorai, ko te timata katoaia aea koe.” Na te tu akatere iaia uaorai anake e raukai kia akakite i te vaerua maru. No te reira tu, te o katoa atura te akatere iaia uaorai ki te akara anga ia koe uaorai. Mei te reira katoa ra, me ka kapikiia tetai tangata pakari kia tauturu i tetai tangata te o ra ki te pekapeka, e puapinga maata tikai to te akatere iaia uaorai i reira. Noatu rai eaa te manako o te tangata pakari ra no taua tangata ra, ka tau aia kia takinga meitaki, kia akakoromaki maata, e kia kite. Kare e kia viviki ua i te oronga apiianga, ka tau rai te tangata pakari ra kia akarongo marie e kia kika mai mei roto i taua tangata ra, eaa tikai te akatupu ra i te taitaia nona.
9. Eaa te ako tau na te aronga pakari kia tamou ki roto i to ratou manako i te akonoanga i te au taeake riririri ua ra?
9 E maata atu oki me te akono ra i te aronga riririri ka tano rai teianei ako anga ia Iakobo 1:19 e: “E teianei, e aku au taeake akaperepere e, kia rapurapu ua te tangata ravarai i te akarongo, kia tavarevare i te tuatua, kia tavarevare oki i te riri.” Ae, kia aravei atu i te au tu riri me kare manako ngakau tau kore e mea meitaki i reira kia matakite te tangata pakari kia kore aia e pau atu na tera tu o te riri e te manako ngakau tau kore. Na te akatere iaia uaorai anake ka kore ei e tutaki atu i te au tuatua tau kore ma te au tuatua tau kore katoa, auraka “te kino e tutakiia atu ki te kino.” (Roma 12:17) Na te pau atu anga na te tu aiteite ka akariro uaia te kino kia kino roa atu. E no reira te oronga akaou nei te Tuatua a te Atua ra i te apiianga meitaki no te aronga pakari, i te akamaaraanga ia ratou e “ko te tuatua maru ra tei akaanga ke i te riri.”—Maseli 15:1.
Tu Akatere Iaia Uaorai i te Au Uipaanga a te Aronga Pakari e te Au Akavaanga
10, 11. Eaa tei tupu ana i etai uipaanga a te aronga pakari, te akaari maira i te anoanoia o te akatere iaia uaorai i te reira au atianga ra?
10 Ko tetai atu ngai te tau ra te au akaaere Kerititiano kia matakite kia rave akatere iaia uaorai ko te au uipaanga ia a te aronga pakari ra. Te tuatua anga maru i te tuatua mou e te tuatua tau te akariro ra i etai taime kia maata roa te akatere iaia uaorai e tau ei. E na te tu akatere iaia uaorai katoa oki e kopae i te tamataanga kia riro naau e rave te maata anga o te uriuri anga manako. Me ko te tu ia o tetai tangata pakari, ka riro i reira ei takinga meitaki kia rave tetai atu o te aronga pakari i te ako atu iaia ra.—Akaaiteia atu kia 3 Ioane 9.
11 Pera katoa oki, i te au uipaanga a te aronga pakari, penei ka timataia tetai tangata pakari maata ra tona anoano kia raveia tana i manako e kua tuatua ma te reo maata. Mei teaa ra te akakite anga a te reira tu angaanga i te ngere i te akatere iaia uaorai! Kua taki ruaia i reira te puapinga kore anga. I tetai pae, no te kore anga te akatere iaia uaorai o tetai tangata, mei te reira katoa oki tana akaparuparu anga i tana tumu e tuatua ra na te tuku anga kia tapokiia te tu tau e te manako ngakau tau kore ra. I tetai pae oki, no te tu mako kore o tetai i tona manako ngakau ra, penei ka akakino me kare ka tamanata e ka akariri i tona nga taeake aronga pakari ra. Kapiti katoa mai, me kare te aronga pakari e matakite, penei ka tupu te akataka ke anga i to ratou pupu no te kokoi roa te tuke tuke te manako anga. Ka akatupu te reira i te kino no ratou uaorai e no te putuputuanga katoa oki.—Akaaiteia atu kia Angaanga 15:36-40.
12. I te akonoanga i teea au turanga e tau ei te aronga pakari kia matakite kia rave i te akatere iaia uaorai?
12 Ka tau katoa oki te tu akatere iaia uaorai no te aronga pakari kia kopae ke i te akono i te tu o te tangata me kare te akono tau kore anga i to ratou mana. E mea ngoie ua te tuku ua ki te timataanga, kia tuku ua atu na te akamanako anga tangata apa ua nei e arataki i ta tetai ka tuatua me kare ka rave! E putuputu, te kore te aronga pakari e rave i te mea tau me ka rave tetai o ta ratou tamariki me kare tetai kopu tangata i te apa no te tu akono tarevake. I te reira au turanga na te tu akatere iaia uaorai anake ra e akakore i te tukuanga na te pirianga toto e arai i te angaanga tika.—Deuteronomi 10:17.
13. Eaa ra i anoano maataiaʼi te tu akatere iaia uaorai e te aronga pakari i ta ratou au akavaanga?
13 Ko tetai turanga e puapinga maata katoa to te akatere iaia uaorai, ko te rave anga i te uipaanga akava anga. Ka tau rai te aronga pakari kia rave maata i te tu akatere iaia uaorai kia kore ratou e akatapae keia te manako na te manako ngakau ua. Kare ratou e tau kia ngoie ua te tauiia no te taʼe anga roimata. E i reira katoa oki, ka tau te tangata pakari kia matakite kia kore e ngaro tona tu mako me rere mai te akaapa anga kiaia e ka tukua mai te au akakino anga ki runga iaia ra, mei tei tupu maira i te akonoanga i te aronga akaruke ra i te putuputuanga. I konei te tau meitaki ra ta Paulo au tuatua e: “Kare oki te tavini o te Atu nei e tika kia māro; kia maru ra aia i te tangata katoa nei.” Na te akatere iaia uaorai ka raukai i te akono kia maru i raro ake i te taomianga. Kua rave ua atura Paulo i te akaari anga e ko “te tavini o te Atu” ka tau kia “akakoromaki marie, Ma te apii maru marie atu i te aronga i patoi maira.” Na te akatere iaia uaorai maata anake e raukaʼi te akakite i te tu maru e te akakoromaki marie i te akonoanga i te patoi anga.—2 Timoteo 2:24, 25.
Tu Akatere Iaia Uaorai ma te Au Tane me kare Au Vaine
14. Eaa te ako meitaki te tau ra te aronga pakari kia rave i ta ratou akonoanga i te aronga e vaine ra?
14 Ka tau rai te aronga pakari kia matakite tikai i te rave i te akatere iaia uaorai ia ratou e rave ra i te akono anga i te aronga e vaine. Kare i te mea meitaki no tetai tangata pakari kia rave i te angaanga tiaki anga ma tetai tuaine koia anake ua ra. Ka tau rai tetai tangata pakari kia aere kapiti atu ma tetai atu tangata pakari me kare ei orometua tavini. Penei no te manako arikianga i teia manamanata, i ako ei a Paulo ia Timoteo e: “E ako atura . . . te au vaine pakari ra, mei te metua vaine, e te au vaine ou ra, ei tuaine ïa ma te akono meitaki.” (1 Timoteo 5:1, 2) Kua kiteia etai aronga pakari i te tukuanga i to ratou rima ki runga i tetai tuaine mei te mea rai e akono anga na te metua tane. Inara penei te akavare ra ia ratou uaorai, no tetai manako ngakau inangaro e kare i te aroa ngakau ma tikai ei tungane Kerititiano te akakeu ra i te reira amiri anga.—Akaaiteia atu kia 1 Korinetia 7:1.
15. Akapeea tetai apinga i tupu ra i te akataka meitaki anga i te akakino anga i to Iehova ingoa te ka tupu mai me ka kore tetai tangata pakari e rave i te akatere iaia uaorai?
15 E maata te akakino anga i te tuatua mou kua tupu mai no te kore tetai papaki o te aronga pakari i rave i te akatere iaia uaorai i ta ratou akonoanga i te au tuaine i te putuputuanga ra! I etai mataiti i topa, kua akaateaia tetai tangata pakari i te putuputuanga no tana rave anga i te akaturi ma tetai tuaine kare ra tana tane i te Kite. I te po tikai i akakiteiaʼi te akaatea anga o taua tangata e tangata pakari ra i mua ana, kua tomo atura te tane tei mii ra ki roto i te Are Uipaanga Patireia ma tana pupui e kua pupui atura i taua nga tokorua i apa ra. Kare ra raua i mate, e kua rave keia tana pupui, inara i tetai ra mai kua akakiteia mai i tetai nuti pepa maata i tona kapi mua tikai te nuti no ‘tetai pupuianga i te are pure ra.’ Mei teaa ra te akakino anga a te reira tu ngere o taua tangata pakari ra i te akatere iaia uaorai tana i apai mai ki runga i te putuputuanga e ki runga katoa oki i te ingoa o Iehova ra!
Te Tu Akatere Iaia Uaorai i Etai Atu Ngai Ke
16. Eaa i tau ei te aronga pakari kia rave i te tu akatere iaia uaorai i te akoanga i te ngai tangata?
16 Te umuumu katoaia ra te tu akatere iaia uaorai me ka oronga mai tetai tangata pakari i te tuatua ki te katoatoa. E mea tau no te tangata ako i te ngai tangata ei akaraanga meitaki kia mako e kia mataku kore. Kua tauta tetai papaki kia takatakata i te aronga akarongo atura na te au tuatua kikite tei tuatuaia ra no te akakoro anga kia katakataia. Penei ka akakite teia i te raveanga i te timataanga kia akamareka ua i te aronga akarongorongo atura. Inara, ko te riroanga katoa ra ki te timataanga e ngere ia i te tu akatere iaia uaorai. Ka tika katoa oki kia tuatuaia e ko te tuatua anga kia pati atu i taime akapapaia te akakite maira i te ngere i te tu akatere iaia uaorai, pera katoa oki te ngere i te teatea mamao anga.
17, 18. Eaa te tuanga ta te akatere iaia uaorai ka rave i ta te tangata pakari ra akatanotano anga i tana au apainga tuke tuke?
17 Ka tika te aronga pakari katoa ra kia tau atu ki te akaaoanga a te au angaanga tuke tuke te tukua ra ki runga i tona taime e tona maroiroi katoa ra. Na te tu akatere iaia uaorai anake e kore ei e aere ki tetai kotinga mamao roa me kare ki tetai ke atura. Ko tetai papaki o te aronga pakari ra kua maata roa te manako no te au angaanga o te putuputuanga e kua manako kore ua no to ratou ngutuare tangata. E no reira, i te tuatua atu anga tetai tuaine ki te vaine a tetai tangata pakari ra i te meitaki o tana aravei tiaki anga i rave kiaia ra, kua karanga atura te vaine a taua tangata pakari ra: “Ka rekareka tikai au kia rave aia i tetai aravei tiaki anga kiaku nei a tetai taime!”—1 Timoteo 3:2, 4, 5.
18 E mea tau katoa no tetai tangata pakari kia akatere iaia uaorai i te akatanotano i tona tuatau akapouia ra i te apiianga aia anake ra ma tona tuatau akapouia i te angaanga tutu aere me kare te au aravei tiaki anga. Na te maata oki te pikikaa o te ngakau tangata nei, e mea ngoie ua no tetai tangata pakari kia akapou kia maata atu te taime tau nona ki runga i tana angaanga reka maataia ra. Me e reka aia i te au puka ra, penei ka akapou aia kia maata atu tona taime i te apiianga i tei tano ra nona kia rave. Me ko te angaanga mei tera are ki tera are te mea ngata iaia, penei ka kitea e ia etai kotoe anga no te kore e rave i te reira kia maata atu tana rave i te aravei tiaki anga.
19. Eaa te au apainga a te aronga pakari te akataka papu maira i te umuumuia o te akatere iaia uaorai?
19 Ko te apainga kia kore e akakite i te tuatua muna te anoanoia ra kia matakite te tangata pakari i te rave anga i te akatere iaia uaorai ma te ngaueue kore. E tika katoa oki i konei te ako ra e: “Auraka koe e aaki i tana ra tuatua muna ki tetai ke.” (Maseli 25:9) Te akakiteia maira i te au tupuanga e penei ko teia tetai o te au mea umuumuia te aati maataia ra i rotopu i te aronga pakari. Me e vaine pakari e te aroa ta tetai o te aronga pakari tei tuatua pirianga manako meitaki ra raua, penei e ngai paruparu tona kia uriuri manako me kare kia taiku ua i etai tumu e muna te tu. Inara kare e tika kia pera e e pakari kore katoa oki. Ei akamata anga te akakore ra i tetai irinaki anga. Te aere maira te au taeake e te au tuaine ki te aronga pakari ra e ka tuatua muna atu kia ratou no te mea te irinaki ra e ka vai rai te reira ei mea muna tikai. Te tarevake ra te akakiteanga i te au tumu muna ki tana vaine, e pakari kore ia, e aroa kore katoa oki no te mea te tuku ra te reira i te teimaa tau kore ki runga i tana vaine.—Maseli 10:19; 11:13.
20. Eaa ra i puapinga maataʼi no te aronga pakari kia rave i te akatere iaia uaorai?
20 Kare e ekoko anga, ae e puapinga maata to te akatere iaia uaorai, e e maata rava atu oki no te aronga pakari! No te tika e kua orongaia kia ratou te angaanga no te aratakianga i roto i te au tangata o Iehova ra, kua maata atu i reira ta ratou apainga. I te mea e maata tei orongaia kia ratou, e maata katoa te umuumuia ra ia ratou. (Luka 12:48; 16:10; akaaiteia atu kia Iakobo 3:1.) Ko te tuanga ia e te angaanga a te aronga pakari kia akanoo i te akaraanga meitaki no etai ke ra. E tere atu i te reira, tei roto te aronga pakari ra i tetai turanga kia maata atu te meitaki me kare kia maata te kino i ta etai ke ra, e e putuputu te riro no runga i te tika e me te rave ra ratou i te akatere iaia uaorai e me kare ia. No reira ra a Paulo i tuatuaʼi: “Ka tau te akaaere kia . . . akatere iaia uaorai.”
Te Maara Nei Ainei Koe?
◻ Ko teea au umuumu anga no te aronga pakari te akaari maira e ka tau ratou kia rave i te akatere iaia uaorai?
◻ Eaa ra i anoanoiaʼi te akatere iaia uaorai e te aronga pakari i ta ratou akonoanga i to ratou au taeake akarongo?
◻ Akapeea te rave anga i te akatere iaia uaorai i te au uipaanga a te aronga pakari?
◻ Eaa te akaaoanga te orongaia maira e te umuumu anga kia kore te aronga pakari e akakite i te tuatua muna ra?
[Tutu i te kapi 20]
E mea meitaki roa kia akaari i te tu akatere iaia uaorai i te au uipaanga a te aronga pakari
[Tutu i te kapi 23]
Ka tau rai te aronga pakari Kerititiano kia rave i te akatere iaia uaorai e kia kore e akakite i te tuatua muna ra?