Te Mesia—E Manakonakoanga Tika Tikai Ainei?
Kua kapiki aia iaia uaorai ko Mose. Tona ingoa tikai, kua akangaropoinaia te reira i roto i te tuatua enua. I roto i te rima anere mataiti T.N., kua tutaka aia i te enua o Kereta, te akakeuanga i te au Iuda e koia te mesia ta ratou i tatari ana. Kua akakite aia kia ratou e kare e roa atu ana ka kore to ratou takinokino angaia, to ratou tapeka anga e te opu angaia. Kua irinaki ratou. Te tae anga mai to ratou ra akaora anga, kua aru te au Iuda ia “Mose” ki tetai ngai teitei te akaraanga atu ki te Tai Metiterania. Kua akakite aia e kia titiri anake ua ratou ia ratou uaorai ki roto i te tai e ka takake te reira i mua ia ratou. E manganui tei akarongo, te rereanga ki roto i tetai tai tei kore i takake ra. E manganui tikai tei maremoia; ko etai pae kua akaoraia e te au mataro e te au tangata tautai. Inara, kare a Mose i kiteaia ana. Kua ngaro te mesia.
EAA te mesia? Penei ka manako koe i te au tuatua “akaora,” “oko,” e te “arataki.” E manganui te au tangata te manako ra i tetai mesia tutu ua tei akauru ra i te manakonakoanga e te tu akono ki roto i tana au pipi, te taputouanga no te arataki ia ratou mei te takinokino anga ki te tu rangatira. I te mea e kua riro te tuatua enua o te tangata nei ei tuatua enua e maata te takinokino anga, kare i reira i te mea poitirere e e maata atu i te meangiti ua te au mesia tei mama mai i te au anere mataiti tei aereia mai. (Akaaiteia atu kia Koheleta 8:9.) Inara mei te Mose takake ra o Kereta, i te maata anga o te taime kua arataki atu teia au mesia i ta ratou au pipi ki te tu puapinga kore e te tumatetenga kare ki te akaora anga.
“Teia te Ariki Mesia!” Akapera te rapi teitei ko Akiba ben Joseph te aravei anga ia Simeon Bar Kokhba i te mataiti 132 T.N. E tangata mana a Bar Kokhba tei akono ra i tetai vaeau ririnui. I na, i manako ei te manganui o te au Iuda, ko teia te tangata te ka akaope i to ratou takinokino anga i te au rima o te Mana Ao o Roma. Kua autu kore a Bar Kokhba; e anere e tauatini ua atu o tona au tangata tei matemate.
I te 12 anere mataiti, kua mama akaou mai tetai mesia Iuda, i teia taime i Iemene. Te ui anga te arataki, me kore te tutara kiaia no tetai akairo i tona riro anga mai ei mesia, kua tamanako teia mesia e kia tuku te arataki kia tipuia tona mimiti e e tuku i tona tuakaou anga viviki kia riro ei akairo. Kua akatika te arataki ki te parani—e ko te reira te openga o te mesia o Iemene. I te reira anere mataiti rai, ko tetai tangata ko David Alroy tona ingoa kua akakite aia ki te au Iuda i te Itinga Rotopu kia akapapa no te aru iaia na runga i te au peau o te au angera no te oki ki te Enua Tapu. E manganui tei irinaki e koia te mesia. Kua tiaki te au Iuda o Baghdad ma te akakoromaki i runga i to ratou au are, te kopaeanga ma te kite kore i te au keia i te keia anga i ta ratou au apinga.
Kua mama mai a Sabbatai Zevi i te 17 anere mataiti no Semurina mai. Kua akakite aia i tona riro anga mai ei mesia ki te au Iuda i te au ngai i Europa. Kua akarongo katoa te au Kerititiano kiaia. Kua oronga a Zevi i te akaora anga ki tana au pipi—te tuku ua anga ia ratou kia rave i te ara ma te kore e arairai anga. Kua rave tana au pipi piri vaitata tikai i te au ravenga navenave, te noo taaka ua, te akaturi, e te ainga i rotopu i te kopu tangata, e oti kua akautunga ia ratou uaorai ma te au ruturutuanga, na te roraanga ma te taaka ua i roto i te kiona, e na te tanuanga ia ratou uaorai ki roto i te one ma te oonu ki te kaki. I tona aere anga ki Tureki, kua opunaia a Zevi e kua akakiteia kiaia e kia taui aia ei Itirama me kore ka mate aia. Kua taui aia. E manganui tona aronga akono tei taitaia. Inara, no te au anere mataiti e rua tei aereia mai, kua kapikiia rai a Zevi ei mesia e etai au tangata.
Kua oronga katoa mai rai a Kerititome i tana au mesia. I te 12 anere mataiti, kua akatu tetai tangata ko Tanchelm tona ingoa i tetai vaeau aronga akono e kua taomi i te taoni o Antwerp. Kua kapiki teia mesia iaia uoarai ei atua; kua oko katoa aia i tona uaorai vai pai ki tana au pipi no te inu ei akairo tapu! Ko tetai atu mesia “Kerititiano” ko Thomas Müntzer o te 16 anere mataiti i Tiamani. Kua arataki aia i tetai patoianga i te au mana akaaere o te reira ngai, te akakiteanga ki tana au pipi e e tamaki te reira o Aramakito. Kua taputou aia e ka kapo aia i te poro pupui a te au enemi ki roto i tona au atuatu anga pona. Inara, kua tamateia tona au tangata, e kua tipuia te mimiti o Müntzer. E manganui tetai atu au mesia mei teia tei mama mai i roto ia Kerititome i te au anere mataiti tei aereia mai.
E au mesia katoa rai to tetai atu au akonoanga. Te tou ra te au Itirama ki te Mati, me kore ra ko tei arataki tikaiia, te ka apai mai i tetai tuatau tika. I roto i te akonoanga Initu, kua akakite etai pae ia ratou ei au mea atua, me kore te au tu kopapa, o te au atua ke ke. E mei ta The New Encyclopædia Britannica i akakite, “e pera katoa tetai akonoanga mesia kore mei te akonoanga Buda kua oronga i te irinaki anga e, i rotopu i te au pupu Mahāyāna, i te tuatau ki mua ko te tangata Buda ko Maitreya te ka eke mai mei tona ngai i te rangi e ka apai mai i te aronga akarongo ki te parataito.”
Te Au Mesia o te 20 Anere Mataiti
I to tatou uaorai anere mataiti, kua riro te anoano no tetai mesia tika tikai ei mea ngakoikoi tikai; kare i reira i te mea poitirere e e manganui tei rave i te taoonga. I roto i te Congo Aperika o te au mataiti 1920, ’30 e te ’40, kua akapaapaaia a Simon Kimbangu e tona komono ko Andre “Iesu” Matswa ei au Mesia. Kua mate raua, inara te tapapa ra rai ta raua au pipi e ka oki mai raua no te apai mai i tetai tauatini mataiti Aperika.
Kua kite katoa ana teia anere mataiti i te tupu anga o te “au irinaki anga apinga” i Nu Kini e Meranetia. Kua tapapa te au mema i tetai pai me kore tetai pairere kia tae mai, tei akaaereia e te au tangata teatea mei te mesia rai te ka akariro ia ratou kia apinganui e te apai mai i tetai tuatau mataora e pera katoa ka tuakaou mai te mate.
Kua tu rai te au enua angaanga i te au mesia. Ko etai pae e au arataki akonoanga, mei ia Sun Myung Moon, tei akakite iaia uaorai ei komono no Iesu Karaiti e tei akakoro no te tama i teianei ao na roto i tetai kopu tangata aronga akono. Kua tauta katoa te au arataki poritiki i te tamanako i te turanga o te mesia, ko Adolf Hitler koia oki to teia anere mataiti akaraanga kino rava atu ma tana tuatua anga maata o tetai Tutara Anga Tauatini Mataiti.
Kua rauka katoa i te au ravenga poritiki e te au akaaerenga tetai turanga mesia. Ei akaraanga, kua akakite The Encyclopedia Americana e ko te tuatua anga poritiki a Marx-Lenin e au ravenga mesia to te reira. E ko te akaaerenga Taokotaianga Enua, kua akapaapaa maataia te reira ei manakonakoanga anake ua no te au i teianei ao, te akara anga e kua riro mai te reira ei tupau anga i te mesia i roto i te au manako o te manganui.
E Manakonakoanga Tika Tikai Ainei?
Te akariro ra teia akara anga poto ua i te reira ei mea kitea ngoie uaia e te riro ra te tuatua enua o te au ravenga mesia ei tuatua enua maata o te manako tarevake, o te au manakonakoanga puapinga kore e te au moemoea pikikaa. Kare i reira i te mea poitirere, e e manganui te au tangata i teia tuatau tei aviri ra no runga i te manakonakoanga o tetai mesia.
Inara i mua ake ka akakore takiri atu ei i te manakonakoanga o te mesia, e tau tatou kia apii na mua e noea teia te ngai i aere mai ei. Te tika, e tuatua Puka Tapu te tuatua “mesia.” Te tuatua Epera e ma·shiʹach, me kare “tei akatainuia.” I te au tuatau Puka Tapu, kua akataoongaia te au ariki e te au taunga na roto i tetai rave anga akatainuanga, e kua riringiia tetai inu kakara ki runga i te upoko. No reira te tuatua ma·shiʹach kua taangaanga tikaiia te reira no ratou. Kua vai katoa te au tangata tei akatainuia, me kore tei akataoongaia ki tetai taoonga takake, ma te kore e ravenga akatainuanga. Kua kapikiia a Mose e “Karaiti,” me kore “tei akatainuia,” i roto ia Ebera 11:24-26 (NW), no te mea kua ikiia aia ei peroveta e te komono no te Atua.
Te aite anga o te mesia ei “tei akatainuia” ra te akatakake takiri ra i te au mesia Puka Tapu mei te au mesia pikikaa tei uriuriia e tatou. Kare te au mesia o te Puka Tapu i akataoonga ia ratou uaorai; e kare katoa ratou i ikiia e te au pipi tei akono ra. Kare, to ratou akataoonga anga no runga mai, mei ko mai i te Atua ko Iehova uaorai.
Koi tuatua ei te Puka Tapu no runga i te au mesia e manganui, te akateitei ra te reira i tetai ki runga roa atu i te toenga. (Salamo 45:7) Teia Mesia koia te tutu tikai i roto i te totou Puka Tapu, koia te taviri o te tupu anga o te au taputou akauru ravaia o te Puka Tapu. E te rave tikai ra teia Mesia i te manamanata ta tatou e aro atura i teia tuatau.
Te Akaora o te Au Tangata
Te rave atura te Mesia o te Puka Tapu i te au manamanata o te au tangata na te aereanga ki to ratou au aka tikai. Te patoi anga to tatou nga metua mua, ko Adamu raua ko Eva i Tei Anga ra i te akavare anga a te vaerua patoi ra ko Satani, te oronga ra raua i te tika anga tikai o te kavamani anga kia raua uaorai. Kua inangaro raua e na raua e manako e eaa tei tika e eaa tei tarevake. No reira raua i topa atu ei ki vao mei raro ake i ta Iehova kavamani aroa e te paruru e kua akatopa atura i te kopu tangata ki roto i te tu marikonga kore e te taitaia o te tutara anga na raua ra, te tiama kore, e te mate.—Roma 5:12.
Mei teaa atura te aroa i reira e kua iki te Atua ko Iehova i te reira tuatau poiri i roto i te tuatua enua o te tangata nei no te oronga i tetai manakonakoanga marama ki te au tangata ravarai. I te akakiteanga i te utunga ki runga i te au tangata patoitoi ra, kua akakite te Atua e ka rauka tetai akaora no ta raua uanga. Kua tuatuaia te reira e ko te “ua,” ka aere mai teia Akaora e ka rapakau i te angaanga kino ta Satani i rave i Edene ra; ka akaparuparu te Ua i te reira “ovi,” ko Satani ki runga i te upoko, te akapaiianga iaia kia mate.—Genese 3:14, 15.
Mei te au tuatau taito ra, kua kite te au ngati Iuda i teia totou e no te Mesia. E maata te au Targum, te au tuatua Iuda o te au Tuatua Tapu tei taangaanga maataia i te tai anere mataiti, te akamarama anga e ka akatupuia teia totou “i te ra o te Ariki Mesia.”
Kare i reira i te mea poitirere, e mei te akamataanga mai tikai, kua rekareka te au tangata akarongo i teia taputou o tetai Ua me kare Akaora te aere maira. Ka akamanako ana i te au manako o Aberahama te akakite anga a Iehova kiaia e ka aere mai te Ua na roto i tona uaorai uanga, e “te pa enua katoa o te ao nei”—kare ko tona uaorai au uanga anake ua—te ka “meitaki” na roto i te reira Ua ra.—Genese 22:17, 18.
Te Mesia e te Kavamani
I muri mai kua akapiri te au totou i teia manakonakoanga ki te manakonakoanga o te kavamani meitaki. I roto ia Genese 49:10, kua akakiteia ki ta Aberahama utaro ko Iuda e: “Kare te sepeta e taka ke ia Iuda, e te akava i roto i ona vaevae, e tae ua mai te Silo ra; e koia ta te pa enua e akarongo.” Te papu ra, e ka akaaere teia “Silo”—e ka akaaere aia kare i te au ngati Iuda anake ua mari ra “te pa enua.” (Akaaiteia atu kia Daniela 7:13, 14.) Kua akataka te au ngati Iuda ia Silo e ko te Mesia; te tika, kua mono etai au Targum Iuda i te tuatua “Silo” ki te “Mesia” me kore “te ariki Mesia.”
I te kaka o te totou akauruia e marama ua maira, e maata tikai tei akakiteia mai no runga i te tutara anga o teia Mesia. (Maseli 4:18) I roto ia 2 Samuela 7:12-16, ko te Ariki ko Davida, tetai uanga o Iuda, kua akakiteia kiaia e ka aere mai te Ua na roto i tona uanga. Pera katoa, ka riro teia Ua ei Ariki tuke ua ake rai. Tona terono, me kore tutara, ka tupu te reira e tuatau ua atu! Te turu ra a Isaia 9:5, 6 i teia manako: “Kua anau mai oki tetai tama na tatou, kua orongaia mai tetai tamaroa na tatou: ei runga i tona ra pakuivi te au [“kavamani,” King James Version] vai ei. . . . Kare e mutu te tupu anga o tona ra basileia, e tona au, e noo aia ki runga i te terono o Davida, e ki runga i tona ra basileia, ei akatinamou, e ei akamatutu i te reira, ma te tuatua-tau, e te tuatua-tika, i teianei, e tuatau ua atu. Na te maroiroi o Iehova Sabaota e rave i te reira.”
Ka rauka ainei ia koe te tamanako i tetai kavamani mei teia? Ko tetai tutara tika tei akatumu ra i te au e tei tutara ra e tuatau ua atu. Mei teaa te tuke tikai mei te tupu anga tuatua enua kino o te au mesia pikikaa! Kare te reira i te arataki akavare ua, tei akataoonga iaia uaorai, mari ra te Mesia o te Puka Tapu e tutara te reira i teianei ao ma te ririnui e te mana ravarai tei anoanoia no te taui i te au turanga o teianei ao.
Te riro ra teia manakonakoanga ei aite anga oonu i to tatou au tuatau manamanata. Te anoano tikai ra te au tangata i tetai manakonakoanga mei teia. I te mea e e ngoie rava no tetai kia mou ua atu i te au manakonakoanga pikikaa, e mea puapinga i reira no tatou takitai kia rave i tetai apiianga mako no runga i teia uianga: Ko Iesu o Nazareta ainei te Mesia tei akakiteia mei tei irinakiia e te manganui? Ka uriuri te atikara te ka aru mai i teia mea.
[Tutu i te kapi 7]
Te irinaki anga e ko Mose o Kereta te mesia, e manganui te au tangata tei matemate