Tupuanga Mai ma te Akaaerenga a Iehova i Aperika Apatonga
Akakiteia e Frans Muller
TE AERE anga atu maua ko toku tuakana ko David ki te rerue aiai ta maua i matau ra i te apai ki vao i te ngai tiaki anga tikai o Cape Town, kua poitirere maua i te kite anga i te tata anga “Au Teatea Anake Ua.” Kua re te Pati Enua i te iki anga i te 1948 e tei akamata i te tuku anga o te akapae ke.
E tikai, kua roa te iriiri kara i te raveia i Aperika Apatonga, e pera katoa i te maata anga o te au enua i Aperika i te tuatau o te noo anga tangata. Inara i teianei kua akamanaia e te ture, e kare matou e akatika akaouia kia aere kapiti i roto i tetai rerue ma te au Aperika Apatonga e tou ake te kara pakiri. E a ngauru ma a mataiti i muri mai, kua pueurikiriki te akapae ke.
I te tuatau katoa o te akapae ke tei manaia, tei akatupu i te au akaao anga o te apaianga i ta tatou angaanga orometua na te tu tei inangaroia ra e tatou, kua tavini au ei orometua tamou o te Au Kite o Iehova. I teianei, i te mataiti 65, ka rauka iaku i te akara ki muri e tere atu i te tupu anga umere o te akaaerenga a Iehova i Aperika apatonga, e te rekareka nei au no te akameitaki anga o te tupuanga mai ma te reira.
Tupu Anga Kerititiano
I te mapu anga toku papa, i te au popongi maiata takitai kua umuumuia aia kia tatau maata i te Puka Tapu ki toku papa kereni. Kare i roa ana kua akatupu a papa i tetai aroa oonu no te Tuatua na te Atua. I toku anau angaia i te 1928, te tavini ra toku papa ki runga i te konitara ekaretia o te Akonoanga Tauiia o Orani i Potgietersrust. I te reira mataiti kua oronga toku angakara i tetai kopi o te puka The Harp of God kiaia.
Inara kua akakite a Papa kia Mama kia tutungi i te puka, te karangaanga e e tuanga ke ia. Inara kua akono aia i te reira, e i tetai ra kua rave mai a Papa i te reira, kua tuera te reira ki te upoko tuatua “Te Tamamae ra Ainei te Atua i Tetai Ua Atu?” Noatu e kua papu iaia e kua tarevake te Aronga Apiipii Puka Tapu, tei kapikiia te Au Kite o Iehova i te reira taime, kua autuia aia e tona inangaro no te kite, e kua akamata aia i te tatau. Kare e rauka iaia i te tuku i te puka ki raro. I te au ora popongi maiata, iaia e tomo atura ki te roi, kua karanga aia: “E Ma, te akara anga e tei ia ratou te tuatua mou.”
I tera mai ra, kua takatakai patikara atu a Papa e 50 kiro mita no te tiki atu i te au puka e maata mei te Tangata Apiipii Puka Tapu vaitata atu. Ka tatau putuputu ua rai aia e tae ua atu ki te roa anga po. Kua tauta katoa aia i te akakeu i te orometua Tauiia o Orani no runga i te au tuatua mou Puka Tapu tana e apii ra, te manakoanga e kia rave te akonoanga i te au akatikatika anga. Kare tona au tu tauta i puapinga ana, no reira kua akaoti mai aia i te akonoanga e kua akamata i te tutu aere ma te maroiroi. Kua riro mai te tuatua mou Puka Tapu ei mea puapinga rava atu i tona oraanga e te mea puapinga rava atu i to matou kainga. I roto i teia noo anga i toku maata anga mai.
I muri mai, kua riro mai a Papa ei painia, me kore ei orometua tamou. Kua tutaka aere aia i te au ngai mamao na roto i tetai Model T Ford no te tutu aere. I muri ake i tetai nga mataiti, kua maroia aia kia akamutu i te painia no te au anoano o to matou ngutuare tangata e tupu atura, inara kua vai maroiroi tikai aia i roto i te angaanga tutu aere anga. I etai au Tapati ka aere matou ka aru iaia no tetai 90 kiro mita no te tutu aere i roto i te taoni ko Pietersburg.
Tetai Pitiniti Manuia
I te openga kua akatuera a Papa i tetai are toa okooko. Kare i roa ana kua taki rua mai tona maata, e kua akatueraia te rua o te are toa. Kua piri mai etai au tangata pama apinganui ki roto i te pitiniti a Papa, e kare i roa ana kua akaaere kapiti ratou i tetai are toa okooko katoa pera katoa tetai au are toa okooko rikiriki e ono tei totoaia i tetai ngai maata.
Kua piri mai etai o toku ai tuakana i te rave anga pitiniti e i teianei kua rauka te manakonakoanga kia apinganui. Inara, kua akamata to matou turanga pae vaerua i te topa. Kua riro mai matou ei aronga arikiia e te au taeake e te au tangata tupu o teianei ao, tei pati mai ia matou ki ta ratou au pati. Te kiteanga i te tumatetenga, kua kapiki a Papa i tetai uipaanga ngutuare tangata e kua manako no te oko i te pitiniti e te neke ki Pretoria e raukaʼi ia matou i te rave maata atu i te tavini anga ia Iehova. Kua akono anake ua aia okotai are toa, tei akonoia e te aronga angaanga tauturu.
Kua akamata toku nga tuakana ko Koos e David i te painia, i reira te pirianga atu ki toku tuaine maata, ko Lina, e pera katoa toku tuakana maata atu, koia oki ma te maromaroa i te akakite e kua akaruke aia i te akamori anga tika i muri mai. I te tuatau o tetai marama i te 1942, kua akapou toku ngutuare e tai ngauru e 1,000 au ora katoa ki roto i te angaanga tutu aere. I te reira mataiti kua akatutu au i te akatapu anga i toku oraanga kia Iehova na roto i te taruku anga ki te vai.
Te Tumu i Akaruke Vave ei Au i te Apii
I te 1944, koi tupu maata ei te Tamaki Rua o Teianei Ao, kua pati mai a Gert Nel, tetai tutaka akaaere o te Au Kite o Iehova, iaku e me te parani ra rai au i te tomo ki roto i te turanga painia. “Ae,” i naku ei, “i roto i te rua mataiti, me akamutu au i te apii teitei.”
Te akaataanga i te akaraanga o te manganui o te Au Kite o Iehova i te reira taime, kua akamatakite aia: “Kia matakite e kare a Aramakito e opu ia koe e noo ra i runga i toou kaingakai apii.” I te mea e kare au i inangaro i te reira kia tupu, kua akamutu au i te aere apii e kua tomo ki roto i te angaanga painia i roto ia Tianuare 1, 1945.
Ko Vereeniging taku tuku anga angaanga mua, i te pae ia Johannesburg, e toku au patana ko Piet Wentzel e Danie Otto. I te maata anga o te taime ka akapou au e tere atu i te 200 au ora i te marama no te tutu aere anga. Kare i roa ana, kua tukuia atu a Piet ki te oire o Pretoria, e kua akamutu a Danie i te painia no te tauturu i tona papa ruaine i runga i te pama. Kua akaruke mai teia iaku ei Kite anake ua no te akono i te 23 au apii Puka Tapu i te kainga i Vereeniging.
I muri poto ua ake, kua tae mai tetai reta a te opati manga kiaku tei tuku iaku ki Pretoria. Noatu e kare au i marama ana i te tumu no teia tuku anga angaanga ou i te reira taime, kua kite mai au i muri akera e kare i te mea pakari no te akaruke i tetai e 17 ona mataiti tei kare i rava te kite koia anake ua. E maata rai taku terenianga tei anoanoia e penei e e riro mai au ma te maroiroi kore.
I muri ake i te tavinianga i Pretoria e te raukaanga mai te kite anga tei anoanoia, kua patiia au kia riro mai ei painia takake. Kua akanoo maua ko Piet Wentzel i te oronga i te terenianga orometua tau ki te aronga mapu tei aere mai ki Pretoria no te painia. I te reira taime kua tukuia a Piet ei akaaere tutaka i te reira ngai. I muri mai kua akaipoipo aia i toku tuaine ko Lina, e i teianei te tavini kapiti ra raua i roto i te opati manga i Aperika Apatonga.
I rotopu i te aronga tei aere mai no te painia i Pretoria ko Martie Vos, tetai mapu vaine manea tei utuutuia mai i roto i tetai ngutuare tangata Au Kite. Kua akakeuia maua ma te akainangaro ki tetai e tetai, inara te vai mapu ou ra rai maua, e ou roa no te akaipoipo. Inara, i te rauka anga mai ta maua tuku anga angaanga ki tetai au ngai ke, kua tamou ua rai maua i te tata pepa.
Tavini Anga Betela e te Apii Gileada
I te 1948, kua patiia mai au kia tavini i ko i te opati manga o te Totaiete Punanga Tiaki i Cape Town. I te reira taime, kare e ngai noo anga no te 17 ia matou tei angaanga i roto i te au opati e toru tei tutakiia e tetai vakatori meangiti i te pae. I etai ia matou kua noo ki ko i te au ngutuare tangata, e tetai pae kua noo ki roto i te au are moeanga.
I te au ra angaanga takitai kua kapiti taokotai te 17 au mema o te ngutuare Betela no te akamori anga popongi i roto i te pia taui anga o te vakatori meangiti. E manganui ia matou tei akanoo i ta matou uaorai au kai avatea. I reira, i muri ake i tetai ra angaanga katoa, ka aere atu matou ki to matou ngai noo anga i te au ngai tukeke o Cape Town. I konei oki o tetai o teia au terepu nei, mei tei taiku takereia atu, i poitirere ei maua ko toku tuakana ko David i te tata anga i te akakiteanga, “Au Teatea Anake Ua.”
I toku tae mua anga ki te opati i Cape Town, kua kite mai au e e maata rai taku i tau kia apii, e no reira kua pati au ki te Taeake ia Phillips, to matou akaaere manga: “Eaa taku ka rave e raukaʼi i te itae atu?”
“E Frans,” i pau mai ei aia, “auraka e manamanata i te itae anga. E rave tamou ua koe!” Kua tauta ua ana rai au i te rave i te reira, e kua apii mai au e na te rave tamou ua anga ma ta Iehova akaaerenga e oronga maira i te tu o te kai pae vaerua e te akatere anga, ka tupu ua atu rai tetai tangata ma te reira.
I te 1950, kua patiia au kia aere ki te pupu 16 o te Apii Puka Tapu Punanga Tiaki o Gileada no te terenianga ei mitinari. I te reira taime tei South Lansing, i New York, te apii, mei te 400 kiro mita i te apatokerau o Brooklyn, New York. Koi angaanga ei no tetai tuatau poto i te opati maata o teianei ao o te Au Kite o Iehova i Brooklyn, kua akara au i te roto tikai o te akaaerenga kiteaia a Iehova no te taime mua. Te tu akono ma te meta katoa o te aronga te rave ra i te arataki anga i reira kua akaki te reira iaku ma te tu ariki oonu no te akaaerenga a Iehova.
Taku Angaanga Orometua Tamou
I muri ake i te oki anga ki Aperika Apatonga, kua akataoongaia au no te tavini ei akaaere tutaka i te apatokerau o Transvaal, te ngai i tupu mai ei au. I muri ake i te tata pepa anga no te ono mataiti, kua akaipoipo maua ko Martie i roto ia Titema 1952, e kua piri mai aia kiaku i roto i te angaanga tutaka. Te tu ariki o te au taeake Kerititiano no ta maua au atoro anga e mea ngakau maana tikai ia.
Ei akaraanga, ia maua e tavini ra i tetai putuputuanga i roto i tetai ngai tangata tanutanu, kua noo maua ki tetai ngutuare tangata tei tuatua maira ma te mii e kare e u no te ti me kore no te kaope. I muri mai kua kite mai maua e kua oko ratou i ta ratou puakatoro u anake ua e raukaʼi kia rava te moni no te oko i te penitini no te apai ia maua no te atoro i te au ngai mamao o ta ratou ngai no te tutu aere ki te au tangata tanutanu. Mei teaa atura to maua aroa no te au taeake mei teia te tu!
I tetai au taime kua manako au iaku uaorai e kare i tau no te angaanga kotinga, i te taime tikai o te raveanga i te au manamanata te kapiti maira te aronga pakarikari. I tetai taime kua pakari tikai toku manako ngakau kua akakite au kia Martie e auraka aia e poitirere me tukuia atu maua ki te angaanga painia no te mea no toku tu ngere i te pae o te kite anga. Kua akapapu mai aia kiaku e ka mataora aia i te tavini i roto i tetai ua atu turanga tera ua kia noo tamou rai maua ki roto i te angaanga orometua tamou.
Ka tamanako ana i to maua poitirere i to maua tae anga ki tera mai putuputuanga e i roto i ta maua mere ko tetai tuku anga angaanga no te tavini i roto i te angaanga tapere! Kua vaitata i te rua mataiti, i to maua tutaka anga na roto ia Aperika Apatonga e Namipia, i te reira taime kua kapikiia ko Aperika Apatonga Opunga. Inara, no te akatere anga akapae ke, i te maata anga o te taime kua riro ta maua angaanga e mea ngata. Ma te putuputu kua araiia te au pepa tika anga no te tomo ki roto i te au taoni kerekere e i etai au taime kare e orongaia mai te tika anga no te au akaputuputuanga.
I te 1960, ei akaraanga, kua rauka mai ia matou te tika anga no te rave i tetai uruoaanga tapere i Soweto. Kua oko takere mai te au taeake kerekere mei te au putuputuanga mamao i te au tiketi rerue e te pati no te aere mai, inara kua rongo te kavamani i ta matou au parani e kua arai i te tika anga. Ma te matakite, kua aere matou ki tetai akava akaaere oaoa i roto i tetai taoni e 20 kiro mita i tetai tua o Johannesburg. Kua oronga takinga meitaki ua mai aia i te au are tei meitaki rava atu, e kua rave matou i tetai uruoaanga vavaria, tei rekarekaia e tere atu i te 12,000!
Mei teaa atura te taui anga te turanga i te au mataiti i ou ake nei! I teianei, ma te pueurikiriki anga o te akapae ke, ka rauka ngoie ua ia matou i te aravei kapiti i tetai ua atu ngai i roto i te au ngai kerekere, te teatea, te kara, me kore te Initia. Ka rauka i te katoatoa, noatu eaa te kara i te noo kapiti e te rekareka i te akataeake anga. Ko te reo anake ua te au mea tuke tei akatuke ra e kiea ta tetai tangata ngai ka inangaro i te noo.
Tetai Apii Anga Mamae
I te 1947, kua rave toku papa i tetai tarevake maata. Tona toa, tei vai e 200 kiro mita mei te ngai e noo ra raua ko Mama, kua riro mai ia ei mea moni kore no te mea no te akono anga tika kore, no reira kua neke atu aia ki reira no te akono i te reira koia anake ua. No te au tuatau roa o te noo takake anga mei ia Mama kua tupu atu te reira ki roto i tona topa anga ki roto i te timata anga. Tei tupu, kua akaateaia aia ki vao.
Kua akatupu teia iaku na roto i toku uaorai mataara ma te mamae e kare te tu maroiroi no te tuatua Puka Tapu i rava ua. Te tau ra te katoatoa kia aru i te au kaveinga Puka Tapu. (1 Korinetia 7:5) I muri ake i te au mataiti e manganui, kua akaokiia mai a Papa ei tuanga o te putuputuanga Kerititiano e kua tavini ma te akarongo e tae ua atu ki tona matenga i te 1970. Kua noo tamou ua rai toku mama akaperepere ma te akarongo e tae ua atu ki tona mate anga i te 1991.
Te Au Akameitakianga Maata
I te 1958, kua aere maua ko Martie ki te uruoaanga maata rava atu tei raveia e te Au Kite o Iehova, i te Taitiamu Yankee e te Au Ngai Poro i New York. Kua ngoie ua maua i te akakiia ki te rekareka ei tuanga o te akaaere vavaria a Iehova. Te noo anga ma te reira urupu maata e tere atu i te 253,000 i te avatea Tapati, e kite anga te reira kare rava e ngaropoina ia maua. Ia maua, i konei te tika anga tikai o te ‘urupu maata mei te au pa enua ravarai’ te akaputuputu kapiti anga ma te au. (Apokalupo 7:9, 10, NW) Kua noo mai a Martie ki New York no te aere ki te Apii Gileada, e kua oki au ki te angaanga tapere i Aperika Apatonga.
I te 1959, i muri ake i to Martie oki anga mai mei te pupu 32 o te Apii Gileada, kua patiia mai maua kia tavini i roto i te opati manga i Aperika Apatonga, tei tu ra i te pae ia Elandsfontein, i te itinga o Johannesburg. I te au mataiti i aereia mai, kua kite ana au i te tere anga ki mua o te akaaerenga i te au tu e manganui, i te tu tikai o te tupu anga o te aroa e te tu tangi. Kua kite au e te akatere ra a Iehova i tana akaaerenga na roto ia Iesu Karaiti e ka taangaanga i te aronga tei tuku ua mai ia ratou.
I te 1962, kua oki mai au ki Brooklyn, New York, no te aere ki tetai apii terenianga manga e tai ngauru marama. Kua riro teia ei mea tauturu tikai, i te 1967, kua akataoongaia au ei akaaere manga i Aperika Apatonga. I te 1976, kua akataoongaia te au Kumiti Manga, e i teianei kua topa te apainga no te rave anga i te au tuku anga puapinga i Aperika Apatonga ki runga i te aronga pakari Kerititiano kite e rima.
Te Oraanga i Raro Ake i te Tu Akapae Ke
Kua akatuke te au ture akapae ke i te angaanga anga o te manga. I te akatu angaia te Kainga Betela i Elandsfontein i te 1952, kua umuumuia e te ture e kia akatuia tetai akaou are i muri no te akanoo i te au taeake kerekere e te kara. Kua umuumu katoa te ture e kia kaikai takake ratou mei te au tangata teatea i roto i te au ngai no te au tangata Aperika. I muri mai, kua akanooia e kia kaikai ratou ki roto i te ngai kuki anga o te Betela. Ko teia te akanoo anga kaikai anga i to maua tae anga ki Betela i te 1959. I roto iaku kua patoi ravarai au i te au mea no runga i teia akatakake anga no te tumu ua nei o te kara.
Kare i roa ana, kua arai te kavamani i te tika anga no te au taeake kerekere kia noo ki roto i te are i te ope o te Kainga Betela tikai. Kua anoanoia e kia noo teia au taeake ki roto i tetai taoni kerekere mei te 20 kiro mita te mamao. Kua noo etai pae ki roto i te au kainga tutaki e tetai pae ki roto i tetai ngai noo anga no te au taeake takaua. Kua tupu ua atu rai teia turanga tau kore no tetai au mataiti roa.
Akamaata Anga i te Betela
I te reira taime, kua anoanoia e kia akamaataia te Betela Elandsfontein. I muri ake i te akatoroanga i te reira e toru taime, kua taea te au kotinga o to matou enua. Kua akatere te Pupu Akaaere e e mea tau kia akara matou i tetai enua ou i te reira ngai tei tamanako ratou e ka akatika mai te aronga mana o te reira ngai kia akatu i tetai are Betela i te ngai ka rauka katoa i to tatou au taeake kerekere i te noo. I te au popongi takitai ka pure ua rai te ngutuare Betela e penei e rauka ia Iehova i te akatuera i te mataara no teia.
Mei teaa atura te rekareka i te reira ra i te kitea anga mai tetai potonga enua tau i vao ia Krugersdorp, te opunga o Johannesburg! Inara, kua umuumu katoaia matou kia akatu i tetai are takake no to tatou au taeake kerekere. Kua aru matou i te reira inara kare e tika anga e rauka no te au taeake kerekere e tere atu i te 20 kia noo ki reira. Ma te akameitaki, i te tae anga ki te au mataiti rotopu o te 1980, kua akamata te au mea i te taui. Kua maru mai te kavamani ki runga i te akapakari anga i te au ture akapae ke, e e maata ua mai te au taeake kerekere, te kara, e te Initia tei kapikiia no te tavini ma matou ra i roto i te Betela.
I teianei e ngutuare Betela mataora, e te taokotai to matou, te ngai ka rauka i te au tangata tataki tai noatu eaa te tu tangata me kore te kara, i te noo i roto i tetai ua atu o te au are ta ratou ka iki. Pera katoa, i muri ake i te au mataiti o te putotoanga, i te openga kua orongaia mai te tika anga ture kia riro mai ei akonoanga. Kua akatupuia tetai taokotaianga ture no te reira ngai tei retitaia e ko te “Au Kite o Iehova o Aperika Apatonga.” I teianei e au opita mana akaipoipo anga to matou, e i te au ngai tangata kerekere, te tupu ua maira te au Are Uipaanga Patireia mei te au matiromu (mushroom) rai.
Mei teaa atura ta Iehova akaaerenga te tere anga ki mua mei te au ra mua ra i toku tavini anga i roto i te opati manga i Cape Town! Mei tetai ngutuare tangata meangiti e 17 ma te kore e Kainga Betela, kua tupu mai matou i teianei ki tetai ngutuare Betela e tere atu i te 400, te rauka anga te are Betela ou ma te au komopiuta mako tikai, te au matini nenei anga, e tetai Kainga Betela manea! Ae, kua rauka iaku te akameitaki anga o te tupuanga mai ma te akaaerenga a Iehova i Aperika Apatonga. Kua tupu mai matou mei te 400 au papuritia Patireia i toku akamata anga i te angaanga orometua i etai 50 mataiti i topa ake nei ki te vaitata atu i te 55,000 i teia ra!
Te akameitaki nei au ia Iehova no taku i rauka no tetai 39 mataiti i topa, tetai vaine turuturu tikai i toku pae. “Te ki nei taku kapu.” (Salamo 23:5) Te mareka nei maua ko Martie ei tuanga o ta Iehova akaaerenga tei akatereia e te vaerua e te tauta nei i te rave tamou ua atu i te tavini ia Iehova i roto i tona are, i Betela, e te rave tamou ua ma tana akaaerenga te neke ra ki mua.
[Mapu i te kapi 19]
(No runga i teia, akara i te puka)
ANAKORA
TAIRE
TAMAPIA
TIMIPAPUE
POTUANA
NAMIPIAMO
TUATIRANI
RETOTO
APERIKA APATONGA
Pretoria
Johannesburg
Cape Town
Port Elizabeth
MOANA ATIRANATIKI APATONGA
MOANA INITIA
VA O MOTAMAPIKI
[Tutu i te kapi 20]
Ko Piet Wentzel e Frans Muller (tua kaui) i roto i te angaanga painia i te 1945
[Tutu i te kapi 23]
Ko Frans e Martie Muller