‘Ko Tei Tau ia Tatou ko ta Tatou ia i Rave’

AKAKITEIA E GEORGE COUCH

I muri ake te pou anga ia maua te angaanga orometua mei tera are i tera are i te popongi, kua kiriti mai toku tokorua e rua teniviti. Te oti anga maua i te kaikai, kua kiriti mai au i tetai avaava ei kai. “Eaa te roa ia koe i roto i te tuatua mou?” kua ui mai aia. “Te uipaanga mua ua inapo taku i aere,” kua akakite atu au kiaia.

KUA anauia au i roto ia Mati 3, 1917, i runga i tetai pama e 50 kiro mita i te itinga o Pittsburgh, i Pennsylvania, i te U.S.A., vaitata atu ki te taoni meangiti o Avonmore. I reira kua utuutu toku nga metua iaku e toku tuakana toko a e te tuaine.

Kare e maata roa ana ta matou apiianga akonoanga. I aere ana toku nga metua ki te pure i tetai taime, inara kua akamutu raua i te aere i te rikiriki ua anga matou te au tamariki ra. Inara te irinaki ra matou i Tei Anga, e kua aru to matou oraanga ngutuare i te au kaveinga tumu anga tei kitea i roto i te Pipiria.

Te apiianga meitaki roa atu tei rauka iaku ra mei toku nga metua ra no runga ia i te apainga​—e akapeea te rave i te reira e te akatupu anga i te reira. Mei te reira katoa rai oki te oraanga i runga i te pama. Inara kare to matou oraanga e ko te angaanga katoatoa ua. Kua rekareka matou i te tamataora anga tau, mei te kanga keteporo e te pa poro, te akaoro oroenua, e te pai vai. Kare e maata ana te moni i taua tuatau, inara te mareka ua ra te oraanga i runga i te pama. Kua aere atu matou ki te apii e e are apii okotai ua pia e kua tae te tuatau no te apiianga teitei kua aere atu matou ki te apii i te taoni.

I tetai po kua aere maua ko toku oa ki te taoni. Kua aere mai tetai tamaine manea ki vao i tona are te karanga mai anga ki toku oa ra e kia orana. Kua akaaravei aia iaku kia Fern Prugh. E meitaki ia, tei te mataara o te apiianga teite te ngai e noo ra aia. I te au taime e pati putuputu ana au i tona are, tei vao a Fern i te rave i tana angaanga. E tika, e tamaine angaanga pakari aia, tei akakeu tikai iaku. Kua akatupu maua i tetai pirianga oa e te inangaro no tetai e tetai e kua akaipoipo i roto ia Aperira i te 1936.

Aravei Anga i te Tuatua Mou Pipiria

I mua ake ka anauiaʼi au, e vaine pakari tetai tei takinokinoia e te au tangata o te taoni no te mea no tana akonoanga. Kua atoro toku mama iaia i te au Maanakai me aere ki te taoni no te okooko. Na mama e tama ana i tona are e te tauturu iaia i te tikitiki apinga nana te raveanga i te reira e mate ua atu taua vaine ra. I toku manako kua akameitaki a Iehova ia Mama no te mea kua meitaki tikai aia ki teia vaine, e Aronga Apiipii Pipiria oki aia, tei kapikiia te Au Kite o Iehova i te reira taime.

I tetai tuatau i muri mai, kua mate viviki atu te tamaine meangiti a toku aniti. Kare e maata ana te pumaana i orongaia e te ekaretia ki toku aniti, mari ra na tetai tangata tupu i oronga i te reira koia tetai Aronga Apiipii Pipiria. Kua akataka atu te Aronga Apiipii Pipiria kiaia e eaa te ka tupu me mate tetai tangata. (Iobu 14:13-15; Koheleta 9:5, 10) E tumu anga tikai teia no te pumaana maata. E oti, kua tuatua atu toku aniti ki toku Mama, no runga i te manakonakoanga o te tuakaouanga. Na teia i akamata i to Mama manako, no te mea kua mate tona nga metua te meangiti ua ra aia e kua inangaro tikai aia i te kite e eaa tei tupu ki tetai tangata tei mate. Kua akakeu puapinga maata taua kite anga ra iaku no te raveanga i te au tuatau tau kia tutu akakitekite ua.

I te 1930, kua akamata a Mama i te akarongorongo ki te akakite anga ratio i te popongi Tapati, na Joseph F. Rutherford, ko te peretiteni o te reira taime o te Taiate Punanga Tiaki Pipiria e te Pepa. I taua au mataiti, kua akamata katoa oki te Au Kite i te angaanga mei tera are ki tera are i te ngai e noo ra ratou. Kua akanoo ratou i tetai ponikarapu i roto i te aua i raro ake i tetai tumu rakau marumaru e te akatangi anga i te au tuatua rekotiia a te Taeake ko Rutherford ra. Kua vai akaoraora ua teia au rekotianga e te au makatini o te Punanga Tiaki e te Golden Age (ko te Awake! i teia tuatau nei) i to Mama manako.

I tetai au mataiti tokoiti i muri iora i te 1938, kua tukunaia tetai kati ki te aronga inangaro i te Punanga Tiaki i te patianga ia ratou ki tetai uipaanga takake ki te kainga o etai ra e 25 kiro mita te mamao. Kua inangaro a Mama i te aere, no reira kua aru matou ko Fern e toku nga tuakana toko rua ra iaia. Na John Booth raua ko Charles Hessler, e nga akaaere tutaka o te Au Kite o Iehova, i oronga mai te au tuatua vaitata e tatini ia matou. I muri mai, kua akamata raua i te akapapa i tetai pupu kia kapiti atu ki roto i te angaanga orometua i tera mai popongi. Kare tetai aronga i inangaro i te aru ia raua, no reira kua iki te Taeake ko Hessler iaku e kua ui mai e “Kore oki koe e aru mai ia maua?” Kare au i kite tikai e eaa ta raua ka rave, inara kare au i manako atu i tetai tumu e eaa au ka kore ei e tauturu atu ia raua.

Kua aere maua mei tera are ki tera are e tae ua atu ki te avatea, e i reira i kiriti mai ei te Taeake ko Hessler i nga teniviti ra. Kua noo maua ki runga i te au taua kakekake anga o te are pure e kua akamata i te kaikai. I muri ake i te kiriti mai anga au i te avaava i kite ei te Taeake ko Hessler e e okotai ua rai aku uipaanga i aere ana. Kua pati mai e ka aere mai aia ki te kaikai anga i taua po ra e kua pati mai e kia pati atu matou i to matou au tangata tupu ra no tetai uriuri anga Pipiria. I muri ake i te kaikai anga, kua rave aia i tetai apii anga Pipiria kia matou e kua oronga i tetai tuatua anga ki te pupu mei te tai ngauru ra tei tae mai. Kua akakite mai aia kia matou e kia rave matou i tetai apii Pipiria i te epetoma ravarai. Noatu e kare to matou au tangata tupu i ariki ana i teia, kua akapapa maua ko Fern i tetai apii Pipiria i te kainga i te epetoma ra.

Te Tupu Anga i Roto i te Tuatua Mou

I muri poto maira, kua aere atu maua ko Fern i roto i te angaanga tutu aere. Te noo ra maua i muri i roto i te motoka, e kua tutungi i ta maua avaava kua uri mai toku tuakana kia maua e kua karanga mai e: “Kua kite au e kare te Au Kite e kai avaava ana.” I reira rai, kua titiri a Fern i tana avaava ki vao i te maramarama​—kua akapou au i taku. Noatu rai e i rekareka ana maua i te kai avaava, kare rava maua i kai avaava akaou ana.

I muri mai te papetitoia anga maua i te 1940 ra, kua aere atu maua ko Fern ki tetai uipaanga i te apii anga maua i tetai atikara te akamaroiroi ra i te painia anga, tei kapikiia ko te angaanga tutu tamou aere anga. Te oki anga maua ki te kainga, kua ui mai tetai taeake: “Kore oki korua ko Fern e painia? Kare atu e mea e tapu ra ia korua.” Kare maua i akatika kore ana iaia, no reira kua oronga atu maua ia maua uaorai. Kua tuku au i tetai akakite anga 30 ra ki taku ngai angaanga, e kua papa maua i te painia.

Kua pati atu maua ki te Taiate Punanga Tiaki iea te ngai ka tavini maua, e i reira kua neke atu maua ki Baltimore, i Maryland. Kua akonoia tetai kainga no te au painia i reira, e $10 te moni no te pia i te marama. E moni ta maua te manako ra maua e ka rava ua e tae ua atu kia Aramakito. (Apokalupo 16:14, 16) No te mea kua manako maua e te vaitata maira a Aramakito. No reira i te akamata anga maua i te painia, kua akaruke maua i to maua kainga e kua akaruke katoa i te au mea pouroa.

Kua painia maua i Baltimore mei te 1942 ki te 1947. Kua pakari tikai te patoi anga i te angaanga a te Au Kite o Iehova i taua au mataiti ra. Kare maua e akaoro ana i to maua motoka ki te au kainga o te aronga te apii ra i te Pipiria, i tetai taime na tetai ke e apai ia maua. I reira e kore ei te kiri o to maua motoka e tipupuia. Kare etai e reka ana i taua patoi anga, inara te rauka ra iaku i te karanga e e rekareka ua ana rai maua i te angaanga tutu aere. Ko te tika, te akara ra maua ki etai manga tarekareka anga i te raveanga i te angaanga a te Atu.

Kare i roa ana kua pou katoatoa ta maua moni tei akaputu ana maua. Kua kino te kiri o to maua motoka, e pera to maua au kakau e te au tamaka. Kua makiia maua e rua me kore e toru taime i te au tuatau roa ra. Kare e ngoie ana i te aere ua atu, inara kare maua i manako atu ana no te akaruke. Kare katoa maua i tuatua ana no runga i te reira. Kua akameangiti mai maua i etai au apinga i roto i te oraanga kia rauka ia maua i te noo i roto i te angaanga painia.

Te Au Taui Anga o te Tuku Anga Angaanga

I te 1947 kua aere maua ki te uruoaanga i Los Angeles, i California. I reira rai, kua orongaia mai tetai reta tataki tai kia maua ko toku tuakana ra ko William te ka tuku atu ia maua ki te angaanga teretere kia atoro e kia tauturu i te au putuputuanga. Kare i orongaia mai ana tetai terenianga takake kia maua no taua angaanga i te reira tuatau. Kua aere ua maua. I taua au tuatau e itu mataiti tei aru mai, kua tavini maua ko Fern i Ohio, i Michigan, i Indiana, i Illinois, e i New York. I te 1954 kua patiia mai maua kia aere ki te pupu 24 o Gileada, e apii no te terenianga i te au mitinari. I reira rai, kua tuiia a Fern e te maki polio. Ma te mataora, kua meitaki mai aia, e kua tonoia maua ki te angaanga teretere i New York e i Connecticut.

Ia maua e tavini ra i Stamford, i Connecticut, kua pati mai a Nathan H. Knorr, te peretiteni o te reira taime o te Taiate Punanga Tiaki, kia akapou maua i te epetoma openga kiaia ra e tana vaine ra ko Audrey. Kua angai raua ia maua ma tetai puakatoro reka roa atu e ma te au kai meitaki katoa tikai. Kua kite meitaki ana maua ia raua i mua ana, e kua kite meitaki tikai au i te Taeake ko Knorr e te kite anga e e mea ke atu tetai i runga i tona manako i te pae mai i te akaputuputu anga e te kaikai anga. I taua po rai kua ui mai aia kiaku, “Ka inangaro ainei koe i te aere mai ki te Betela nei?”

“Kare i papu iaku; kare oki au i kite roa ana i te oraanga Betela,” kua pau atu au.

E itu epetoma i muri mai te manakonako anga no runga i teia, kua akakite atu maua ki te Taeake ko Knorr e ka aere atu maua me te inangaro maira rai aia ia maua. I tera mai epetoma, kua tae mai tetai reta kia maua kia ripoti ki te Betela i roto ia Aperira 27, 1957, i to maua ra akaipoipo anga e 21 ra.

I te Betela i taua ra mua tikai, kua oake mai te Taeake ko Knorr i tetai akataka anga marama kiaku e eaa te manakoia ra. Kua akakite mai aia kiaku: “Kare koe e tavini kotinga akaou; ka angaanga koe i konei i te Betela. E angaanga puapinga tikai teia ko taau ia ka rave, e te inangaro nei matou ia koe kia tuku i toou taime e te ririnui i te taangaanga anga i te terenianga te ka rauka ia koe i te Betela nei. Te inangaro nei matou ia koe kia noo mai.”

E Puapinga Maata Tikai te Oraanga i te Betela

Ko te Makatini e te Tipatimani o te Mere taku tuku anga angaanga mua ia. E toru mataiti i muri mai, kua tono mai te Taeake ko Knorr i te pati anga kiaku ra kia ripoti au ki tona opati. Kua akakite mai aia kiaku i te tumu tikai i apainaia mai ei au ki te Betela koia oki kia angaanga i roto i te kainga. Kua aere tika ua mai tana au ikuiku anga, “Tei konei koe kia akaaere i te Kainga Betela.”

Te akamaara nei te akaaereanga i te Kainga Betela iaku no te au apii anga a toku nga metua i apii mai iaku i toku maata mai anga i runga i te pama. Mei te ngutuare tangata rai te Kainga Betela. Te vaira te kakau kia puaia, te kai kia tunuia, te au mereki kia tamaia, te au roi kia maaniia, e te vai atura. Te tauta ra te akaaere anga kainga i te maani i te Betela ei ngai meitaki no te noo anga, te ka rauka i tetai i te kapiki e e kainga nona ra.

Te irinaki ra au e te vaira te au apii anga maata te ka rauka i te au ngutuare i te kite e akapeea te Betela i te angaanga anga. E ara popongi ana matou e ka akamata i to matou ra na roto i tetai manako anga vaerua na te akamanakoanga i te irava Pipiria i te au ra ravarai. Te anoanoia ra matou kia angaanga pakari e kia noo tau ua mari ra e oraanga angaanga maata tikai. Kare te Betela mei te are pure mongoka rai, mei ta tetai e tamanako ra. E maata te ka akatupuia e matou no te mea no te akatanotano anga i to matou oraanga. Kua karanga rai te manganui e ko te terenianga tei rauka ia ratou i konei te tauturu ra ia ratou i muri mai kia ariki i te au apainga i roto i to ratou ngutuare e i roto i te putuputuanga Kerititiano.

Penei ka tukuia te au tane e te au vaine mapu tei aere mai ki te Betela kia rave i te tamaanga, te pua kakau, me kore te angaanga i roto i te vakatori. Penei te inangaro ra teianei ao ia tatou kia irinaki atu e ko taua angaanga i te pae kopapa ra e viivii ia e tei raro ake ia tatou. Inara, kua ariki te aronga mapu i te Betela e e mea tau taua au tuku anga angaanga kia meitaki te angaanga e ei mataora no to matou ngutuare.

Te akakeu katoa ra paa teianei ao i te manako e te anoano ra koe i te taoonga e te ngateitei kia riro te mataora tikai. E tarevake te reira. Me rave tatou tei tukuia mai kia tatou kia rave, e e ‘tau ia tatou ko ta tatou ia i rave,’ ka orongaia mai kia tatou ta Iehova ra akameitakianga. (Luka 17:10) Ka rauka ia tatou te mareka anga tikai e te mataora me maara ua ia tatou ra te akakoroanga no ta tatou ra angaanga​—kia rave i to Iehova ra anoano e te akatotoa anga i te au manako o te Patireia. Me tamou tatou i taua manako, ka rekareka e ka merengo ua atu tetai tuku anga angaanga.

Tetai Akameitaki Anga Tei Piri Atu i Roto i te Akatotoa Anga

I te uruoaanga i Cleveland, Ohio i te 1942, e ngauru mataiti i tere atu i mua ake ka aere ei maua ki Betela, kua oronga te Taeake ko Knorr i te tuatua “Te Au​—Ka Ope Ainei?” Kua akataka mai aia e ko te Tamaki II o te Ao, tei tupu i taua tuatau, ka ope ia e e tuatau au tetai te ka oronga i tetai tuatau no te akatotoa anga i te angaanga tutu aereanga. Kua akatumuia te Apii Gileada ei tereni i te au mitinari e te Apii Angaanga Orometua Teokaratiki ei akameitaki i te au taeake i te au tu no te tuatua anga i te ngai tangata ra i te 1943. Kua akapapa katoaia te au uruoaanga maatamaata. Ko te mea maata tikai ra i te tuatau o te 1950 i ko i te Yankee Stadium i New York ra. Te kapitiia anga atu ki te au uruoaanga i te 1950 e te 1953, kua rauka katoa iaku te tauturu i te akapapa i te Oire Terera mamaata ei noo anga no te ngauru tauatini ua atu no nga ra e varu ra o taua au uruoaanga tataki tai ra.

I muri ake i taua au uruoaanga ra, te kapiti mai anga te mea maata roa atu ra i te 1958, kua maata mai te au papuritia Patireia. Kua akakeu tikai teia i ta matou angaanga i te Betela. I te openga o te 1960 e te akamata anga o te 1970, kua kitea mai e te anoano ra matou uaorai i te ngai atea e te au pia ei ngai noo anga no te aronga angaanga. Ei akono i to matou ngutuare maata, te inangaro ra matou kia maata atu te au pia moe, te au ngai tunu anga kai, e te au ngai kaikai anga.

Kua pati mai te Taeake ko Knorr ia maua ko te Taeake ko Max Larson, te akaaere o te vakatori, kia kimi i te ngai tau no te akatotoa anga. I te 1957, i toku aere mai anga ki te Betela, te noo ra toku ngutuare mei te 500 ra i roto i te ngai noo anga maata okotai ra. Inara i te au mataiti e tere atura, kua oko e kua akaou te Taiate e toru otera maatamaata vaitata maira​—ko te Towers, te Standish, e te Bossert​—e pera katoa te au are apatimani meangiti mai e manganui ra. I te 1986 kua oko te Taiate i te ngai tei vai ana te Otera Margaret e kua maani ei are ou manea tikai e kua tuku atu ei kainga no te 250 tangata ra. No reira i te akamata anga i te 1990, kua akatuia tetai are noo anga e 30 taua ei ngai noo anga no te au tangata e 1,000 tei kapitiia mai. Ka rauka i te Betela Brooklyn i teia taime nei i te akono e te angai e tere atu i te 3,300 mema o to matou ngutuare ra.

Kua oko katoaia mai te ngai i Wallkill, New York, e 160 kiro mita te mamao mei te Betela Brooklyn ra. Tere atu te au mataiti, akamata anga i te openga o te 1960, kua akatuia te au are noo anga e e tetai ngai maatamaata no te nenei anga. I teia tuatau, te noo nei e te angaanga nei e 1,200 mema o to matou ngutuare Betela i reira. I te 1980 kua akamataia tetai kimi anga no tetai ngai e 250 eketea vaitata atu ki New York City e ma tetai mataara meitaki ra. Kua kata te tangata okooko anga are e kua karanga mai e: “Ka kitea te na tu ngai iea? Kare te reira e rauka.” Inara i tera mai popongi kua ringi akaou mai aia e te karanga anga mai e: “Kua kitea mai au tetai ngai no kotou.” I teia ra kua kitea te reira ko te Ngai Apiipii Anga Punanga Tiaki i Patterson, New York. Te raveia ra i reira te au apii anga e te noo ra tetai ngutuare tangata tere atu e 1,300 aronga orometua.

Te Au Apii Anga Taku i Kite

Kua kite au e ko tetai akaaere meitaki ra tetai tei rauka ra iaia i te rave mai mei ko mai i tetai ra te akakite anga tau. No ko mai i etai ra te au manako maata tei rauka meitaki iaku ra i te tuku kia raveia ei akaaere Betela ra.

Toku aere mai anga ki Betela, e manganui te aronga pakarikari, mei iaku rai i teia tuatau. Kua mate te maata anga. Koai ma tei mono i taua aronga tei ruaine e tei mate ra? Kare e ko te aronga e maata te kite ra. Ko te aronga i reira te angaanga tiratiratu ra i te angaanga, te oronga mai anga ia ratou uaorai.

Ko tetai tumu maata kia maaraia no te tu o etai vaine meitaki. Kua riro te turu anga o taku vaine akaperepere ra ko Fern ei tauturu anga maata noku i te akatupuanga i taku au tuku anga angaanga teokaratiki. Tei runga i te au tane te tu apainga i te rave akapapu anga e te rekareka ra ta ratou au vaine i ta ratou au tuku anga angaanga. Ka tauta au i te parani i tetai apinga te ka reka maua ko Fern i te rave. Kare e maata roa ana te moni, penei e ko te taui ua anga o te ngai. Tei runga i tetai tane i te rave i te au mea te ka mataora tana vaine. E puapinga tikai tona taime ki tana vaine e te pati viviki nei te tuatau, no reira te anoanoia ra aia kia rave i te maata anga o te reira.

Te rekareka nei au i te noo anga i te au ra openga ta Iesu i tuatua ana. Ko teia te tuatau umere maata tikai i roto i te tuatua enua o te au tangata katoatoa. Te rauka ra ia tatou i te akara ma to tatou au mata o te akarongo ra e akapeea te Atu i te akatupu anga i tana akaaerenga te akapapa anga no te tae anga mai o te ao ou taputouia. Iaku e akara ra ki muri i toku tuatau i roto i ta Iehova angaanga ra, kua rauka iaku i te kite e ko Iehova tei akaaere ra i teia akaaerenga​—kare ko te au tangata. E tavini ua tatou nona. Mei te reira rai, ka tau tatou kia akara kiaia no te arataki anga. Me akakite mai aia e eaa ta tatou ka rave, kia papa ua tatou e te rave kapipiti anga i te reira.

E oronga atu ia tatou uaorai ki te akaaerenga, e ka akapapuia mai kia koe tetai oraanga mataora tikai. Noatu eaa taau e rave ra​—me e painia, te angaanga kotinga, te tavini ra ma tetai putuputuanga ei papuritia, te angaanga Betela, me kore te angaanga mitinari​—e aru i te arataki anga tei orongaia mai, e kia akono i taau tuku anga angaanga. E tauta meitaki koe kia rekareka i te tuku anga angaanga ravarai e te au ra tataki tai o te angaanga i roto i ta Iehova ra angaanga. Ka roiroi koe, e ka taangaanga maataia koe me kore ka maromaroa i tetai au taime. Ko te reira te taime ka maara ei koe i te akakoroanga no te akatapuanga i toou oraanga kia Iehova. Kia rave i tona anoano, kare i toou uaorai ra.

Kare tetai ua atu ra me aere au ki te angaanga e kare au e rekareka ana i taku e rave ra. No teaa ra? No te mea me oronga ngakau katoa tatou ia tatou uaorai kia Iehova, e merengo anga to tatou te kiteanga e ‘ko tei tau ia tatou ko ta tatou ia i rave.’

[Tutu i te kapi 19]

Te Tipatimani Makatini

[Tutu i te kapi 19]

Te Oire Terera, i te 1950

[Tutu i te kapi 19]

Painiaanga i Baltimore, i te 1946

[Tutu i te kapi 19]

I ko i te Oire Terera ma Fern i te 1950

[Tutu i te kapi 22]

Ma Audrey raua ko Nathan Knorr

[Tutu i te kapi 23]

Te Ngai Apiipii Anga Punanga Tiaki i Patterson, New York

[Tutu i te kapi 24]

Ma Fern i teia ra