Tauturu nei te Ngutuare Kerititiano i te Aronga Ruaine

“Auraka e akaruke iaku i te ruaine anga ra: me paruparu au ra, auraka e taka ke iaku.”​—SALAMO 71:9.

1. Akapeea te akono anga i te aronga ruaine no roto mai i te au peu e manganui ra?

“TE AKAKITE maira te au kimikimi anga e vaitata i te ono i roto i te itu (86%) o te aronga ruaine te akono tau koreia ra te takinga kinoia ra e ta ratou uaorai anau ra,” i tuatua mai ei The Wall Street Journal. Kua akakite oki te makatini Modern Maturity e: “Ko te akono tau kore i te aronga ruaine [takinga kino i te ngutuare tangata] ko te mea ou ia tei aere mai mei roto i te pia ra ki runga i te au kapi o te nutipepa a te pa enua.” Ae, ko te aronga ruaine no roto mai i te au peu e manganui kua riro ei aronga takinga kino ravaia e kia akono koreia oki. E tuatau tikai to tatou e manganui kua riro “ei inangaro ia ratou uaorai, . . . ei akameitaki kore, ei tiratiratu kore, kare e aroa natura.”​—2 Timoteo 3:1-3, NW.

2. Kia tau ki ta te Au Tuatua Tapu Epera ra, eaa to Iehova manako no te aronga ruaine ra?

² Inara, kare te reira i te tu no te akono i te aronga ruaine i Iseraela i taito ra. Kua akakite maira te Ture: “E tu koe ki runga ki mua i te aroaro o te upoko inaina, e akangateitei koe i te tangata metua; E e mataku oki koe i toou Atua: ko au ko Iehova.” Te ako maira te puka o te au materi pakari e te akauru ia tatou: “E akarongo mai i to metua i anau ei koe ra, e auraka e akavaavaa i to metua vaine me ruaine aia ra.” Te akaue maira te reira e: “E akarongo mai, e taku tamaiti, ki te apii a to metua tane, e auraka e akaruke i te ture a to metua vaine ra.” Kua apii mai te Ture a Mose i te akangateitei e te manako tau no te aronga pakari te tane e te vaine. Te taka meitaki ra e, ka inangaro a Iehova i te aronga ruaine kia akangateiteiia ra.​—Levitiku 19:32; Maseli 1:8; 23:22.

Akonoanga i te Aronga Ruaine i te Tuatau Puka Tapu Ra

3. Akapeea ta Iosepha akaari anga i te inangaro maata no tona metua ruaine ra?

³ Kare te akangateitei anga kia akaariia na te au tuatua ua mari ra na te au angaanga manako tau katoa oki. Kua akaari a Iosepha i te inangaro maata no tona metua tane ruaine ra. Kua anoano aia kia aere atu a Iakoba mei Kanaana atu ki Aiphiti, e tere atu i te 300 kiro mita te mamao. No reira kua akau atura Iosepha kia Iakoba “i te au asini okotai ngauru ma te au mea memeitaki no Aiphiti ra ki rungao, e nga asini ua okotai ngauru ma te sitona, e te areto, e te kinaki katoa ki rungao, na te metua tane e kai i te arataa ra.” I to Iakoba ra tae anga ki Gosena, kua aere atura Iosepha kia iaia e “kua takave atura ki runga i tona kaki, aue ua iora ki runga i tona kaki, e e roa akera.” Kua akaari atu a Iosepha i tona tu aroa oonu ki tona metua tane ra. Mei teaa ra tetai akara anga akauruia no te manako tau no tei ruaine ra!​—Genese 45:23; 46:5, 29.

4. Eaa a Ruta i tau ei ei akaraanga meitaki no te aru?

⁴ Ko tetai atu akaraanga manea no te aru i te takinga meitaki no te ruaine ra, ko Ruta ia. Noatu rai e Kenitara aia, kua mou piri aia ki tona metua vaine ongai ngati Iuda kua ruaine e kua takaua, koia a Naomi. Kua akaruke aia i tona uaorai au tangata e kua akono i te tu ngata e penei kare e kitea tetai atu tane nana. I to Naomi raurau anga iaia kia oki ki tona uaorai au tangata ra, kua pau atura a Ruta ma etai tuatua manea rava o roto i te Puka Tapu ra: “Auraka koe e tuatua raurau mai kiaku e akaruke ia koe, e kia oki au i toku nei aru anga atu ia koe: i te ngai taau e aere ra, e aere katoa ïa au; e te ngai taau e noo ra, e noo katoa ïa au ko toou iti-tangata; ko toku katoa ïa iti-tangata; e toou ra Atua, ko toku ïa Atua: Te ngai e mate ei koe ra, ei reira katoa au e mate ei, e ei reira katoa au e tanumiaʼi: kia rave mai a Iehova kiaku, e kia maata atu rai, kia tataka taua i tetai mea ke mari ra i te mate.” (Ruta 1:16, 17) Kua akaari katoa oki a Ruta i te au tu meitaki i tona akatikaanga kia akaipoipo ia Boaza kua ruaine ra i raro ake i te akanoonoo anga akaipoipo taokete.​—Ruta, nga pene 2 ki te 4.

5. Eaa te au tu ta Iesu i akaari i tana akono anga i te au tangata?

⁵ E akaraanga aiteite ta Iesu i akanoo mai i tana au akono anga i te au tangata ra. E akakoromaki aia, e aroa, e takinga meitaki, e te akapumaana. Kua manako atu aia uaorai i tetai tangata putaua tei pirikokiia ra, e kare e rauka te aaere, no te 38 mataiti e kua rapakau iaia. Kua akaari katoa oki aia i te akamanako anga no te au vaine takaua ra. (Luka 7:11-15; Ioane 5:1-9) I te tuatau o tona mamae kino i tona matenga mamae i runga i te rakau tamamae ra, kua akapapu aia e ka akonoia tona metua vaine penei kua manga tere atu i te 50 ona mataiti i reira. E pirianga pumaana to Iesu ki te katoatoa, kare ra ki tona au enemi pikikaa ra. No reira, kua rauka iaia kia tuatua e: “E aere mai kotou kiaku nei, ko te aronga katoa i roiroi, e te aronga teiaa i te apainga, naku e akaanga i to kotou roi. Ka rave mai i taku amo ki rungao ia kotou, e kia apiiia kotou e au; te maru nei au, e ngakau akaaka toku, e rauka oki ia kotou te akaangaroianga i to kotou [meta, NW].”​—Mataio 9:36; 11:28, 29; Ioane 19:25-27.

Koai ma tei Tau kia Manakoia Atu?

6. (a) Koai ma te tau ra kia akono meitaki taka keia? (e) Eaa te au uianga penei ka tau tatou kia ui ia tatou uaorai?

⁶ I te mea kua akanoo maira te Atua ko Iehova raua ko tana Tamaiti, ko Iesu Karaiti, i taua akaraanga meitaki ra i te akono anga, e mea tau ra kia aru te au Kerititiano akatapuia i ta raua akaraanga. I roto ia tatou te vaira tetai papaki tei rave i te angaanga e kua teiaa i te apainga no etai mataiti e manganui katoa​—te au taeake e te au tuaine ruaine kua tomo atura ki te au mataiti pururuanga rau [te opuanga] to ratou mataiti. Penei e au metua tetai papaki no tatou me kare e au tupuna. Te manako ra ainei tatou ia ratou e e puapinga meangiti ua? Te turu ra ainei tatou ma te aroa atu ia ratou? Me kare te ariki tika ra ainei tatou i te maata o to ratou kite e te pakari? E tika, penei ka timata tetai papaki i to tatou akakoromaki anga, i to ratou tu akono e i etai tu apikepike oki te matauia ra no te aronga ruaine. Inara e ui ia koe uaorai, ‘Ka tuke ainei au ia ratou ra me ko au tetai i taua au turanga ra?’

7. Eaa te akatutu maira i te anoanoia o te manako atu i te aronga ruaine ra?

⁷ E tua akatukianga ngakau tetai no te Itinga Rotopu maira, no te aroa o tetai tamaine ou no te aronga ruaine ra. Te tauturu ra tetai tupuna vaine i roto i te pia tunu kai e kua topa ua iaia tetai mereki potera tinito ra e kua ngaa. Kua taitaia tikai aia no tona mako kore; e maata atu ra te riri o tana tamaine. Kua kapiki atura tana tamaine i tana uaorai tamaine meangiti e kua tono atu iaia ki te toa kia oko mai i tetai mereki rakau kare e ngaa na tona tupuna vaine. Kua oki mai taua tamaine ra ma nga mereki rakau e rua. Kua ui atura tona mama: “Eaa koe i oko mai ei e rua nga mereki?” Kua manga tapupu te pau anga a te mokopuna ra: “Okotai na mama kereni e ko tetai naau me ruaine mai koe.” Ae, i teianei ao te aro atu nei tatou ravarai i te ruaineanga. Kare ainei tatou e rekareka kia akonoia tatou ma te akakoromaki e te takinga meitaki?​—Salamo 71:9.

8, 9. (a) Akapeea te akono tau na tatou i te aronga ruaine i roto ia tatou nei? (e) Eaa ta tetai papaki o te aronga kare i roa te riro anga ei Kerititiano te ka tau kia maara?

⁸ Auraka e akangaropoina e e manganui to tatou au taeake e te au tuaine kua topa ki muri ia ratou tetai tuatau roa no te rave angaanga ei Kerititiano tiratiratu. E tau tikai kia akangateitei e kia manako meitaki atu ia ratou, ta tatou tauturu aroa e te akamaroiroi anga oki. Kua tika oki te tuatua a te tangata pakari ra: “E korona kakā te upoko inaina, kia rokoia atu tei te arataa tuatua-tika ra.” E ko taua upoko inaina ra, me e tane e me e vaine, te tau ra kia akangateiteiia. Ko tetai papaki o teia au tane e te au vaine ruaine te vai nei rai i te tavinianga ei au painia tiratiratu, e e manganui te au tane te tavini tiratiratu tamou ra ei aronga pakari i te au putuputuanga ra; ko tetai papaki te rave ra i te angaanga meitaki rava ei au akaaere tutaka aere.​—Maseli 16:31.

⁹ Kua ako atura Paulo ia Timoteo e: “Eiaa e kauvae atu i te tangata pakari, e ako atura, mei te mea e metua; e te au tangata ou ra, ei taeake ïa; E te au vaine pakari ra, mei te metua vaine, e te au vaine ou ra, ei tuaine ïa, ma te akono meitaki.” (1 Timoteo 5:1, 2) Te aronga kare i roa ake te aere mai anga ki roto i te putuputuanga Kerititiano no roto mai i tetai ao akangateitei kore ra ka tau tikai kia tuku ki roto i to ratou ngakau i te au tuatua a Paulo tei akatumuia ra ki runga i te aroa. E te aronga ou, auraka e aru i te au tu akono kikino ta kotou i akara ana i te apii ra. Auraka e riri i te ako takinga meitaki a te Au Kite kua pakari ra. (1 Korinetia 13:4-8; Ebera 12:5, 6, 11) Inara me ka anoanoia te tauturu i te aronga ruaine no te apikepike te kopapa me kare no te pae o te moni ra, tei iaai ma te apainga mua no te tauturu atu ia ratou ra?

Te Tuanga a te Ngutuare Tangata i te Utuutuanga no te Aronga Ruaine Ra

10, 11. (a) Kia tau ki ta te Puka Tapu ra, koai ma tei tau kia arataki i te utuutuanga i te aronga ruaine ra? (e) Eaa ra i kore ei e ngoie ua i te utuutu anga i te aronga ruaine ra?

¹⁰ I te putuputuanga Kerititiano mua ra, kua tupu te au manamanata no te akono i te au vaine takaua ra. Akapeea ta te apotetoro ko Paulo akakite anga e e mea tau kia akonoia te reira au mea umuumuia ra? “E kite meitaki atu i te au vaine takaua ra, i te takaua tikai ra. Ko te vaine takaua ra, e tamariki tana e te mokopuna, e rave ana ratou i te paieti i te angai anga i to ratou uaorai ngutuare, ka tutaki atu ei i to ratou au metua ra: e mea meitaki te reira e te tau oki i te aroaro o te Atua. Ko te tangata oki kare e takinga meitaki i tona uaorai, e maata ua atu rai i tona uaorai ngutuare, kua akaruke ïa aia i te akarongo, e e maata atu ïa tona kino i to te tangata akarongo kore ra.”​—1 Timoteo 5:3, 4, 8.

¹¹ I te au tuatau te anoanoia te tauturu, ka tau ra e ko te au mema ngutuare te piri vaitata atura ei aronga mua no te tauturu atu i te aronga ruaine ra.a Na teia mataara, ka rauka i te au tamariki kua pakari maira i te akaari i te manako ariki anga no te au mataiti o te aroa, te angaanga, e te utuutu anga ta to ratou nga metua i oronga ra. Penei kare teia i te mea ngoie ua. Me ruaine mai te au tangata, te mea matauia ka marie mai ratou, e ko tetai papaki ka riro kia kore e rauka te akono ia ratou uaorai. Ko etai atu ka riro kia manako ia ratou uaorai e ka rave ua i te akaue anga maata penei kare ratou e kite e te pera ra. Inara ia tatou e pepe ra, kare ainei tatou i manako ia tatou uaorai e te akaueue anga maata? Kare ainei to tatou nga metua i viviki ua te tauturu mai ia tatou? I teianei kua tauiia te au mea i to ratou ruaine anga. E no reira, eaa te anoanoia ra? E aroa e te akakoromaki anga.​—Akaaite 1 Tesalonia 2:7, 8.

12. Eaa te au tu te anoanoia ra no te utuutuanga i te aronga ruaine ra​—e etai katoa oki i te putuputuanga Kerititiano ra?

¹² Kua oronga maira te apotetoro ko Paulo i te ako tau tikai i tana tataanga: “Ei aronga ikiia e te Atua, tei tapu e te akaperepereia, ka akakakau ia kotou uaorai ma te ngakau aroa ua, te takinga meitaki, te manako akaaka, te tu maru, e te akakoromakianga roa. E tamou rai i te akakoromaki anga tetai e tetai e te akakore ua anga i te ara tetai e tetai me e tumu ta tetai no te tapepeanga ki tetai. Mei ia Iehova i akakore ua maira i ta kotou ara, kia pera katoa oki kotou. Inara i te pae i teia au mea nei, e akakakau ia kotou uaorai ki te aroa, no te mea e tapeka anga tiama te reira no te taokotai anga.” Me te tau ra tatou kia akaari i te reira tu aroa ua e te aroa i te putuputuanga, kare ainei e maata atu oki te tau no tatou kia akaari i te reira i te ngutuare tangata ra?​—Kolosa 3:12-14.

13. Koai ma i te pae atu o te au metua e te au tupuna ruaine ra, penei ka anoanoia te tauturu anga?

¹³ I etai tuatau te anoanoia ra teianei tu tauturu e kare no te au metua e te au tupuna anake ra mari ra no etai atu au kopu tangata ruaine katoa oki. Ko tetai papaki o te aronga pakari kare a ratou tamariki e kua tavini ratou no etai mataiti e manganui i te angaanga mitinari, i te angaanga ei orometua tutaka aere, e i etai atu angaanga tamou ravarai. I tuku tikai ratou i te Patireia na mua i to ratou oraanga katoa ra. (Mataio 6:33) Kare ainei i te mea tau kia akaari kia ratou i te vaerua utuutuanga? E mea tika rava e akaraanga meitaki ta tatou i te tu o ta te Totaiete Punanga Tiaki i utuutu i tona au mema ruaine i Betela. I te opati maata o Betela i Brooklyn e i etai atu au opati manga o te Totaiete e manganui te au taeake ruaine e te au tuaine tei akonoia i te au ra katoa ra e te au mema o te ngutuare kua tereniia e kua akatakaia no teia angaanga. Te mataora ra ratou i te utuutu anga i teia aronga kua ruaine mei te mea rai e e metua me kare e au tupuna no ratou uaorai. I taua tuatau katoa ra, e maata ta ratou ka kite mei te tu kite mai o te aronga ruaine ra.​—Maseli 22:17.

Te Tuanga a te Putuputuanga i te Utuutuanga

14. Eaa te akapapa anga tei raveia no te aronga ruaine i te putuputuanga Kerititiano mua ra?

¹⁴ E manganui te au enua i teia tuatau e akatereanga moni pakari ta ratou e pera katoa te utuutuanga rapakau na te Kavamani no te aronga ruaine. Ka rauka i te au Kerititiano kia rave mai i teia au apinga orongaia maira me te tau ra ratou no te reira. Inara, i te anere mataiti mua ra, kare e apinga orongaia mai mei te reira. E no reira, kua rave te putuputuanga Kerititiano i te tauturu i te au vaine takaua kare a ratou ra. Kua arataki maira Paulo: “Auraka ei vaine takaua tei kore i tae ki te ono i te ngauru o tona mataiti i ikiia [i te tauturu anga i te putuputuanga] ra, ei vaine na te tane okotai, E te rongo meitaki i te angaanga meitaki ra, i apii ana i tana tamariki, i kite meitaki ana i te tangata ke ke, i orei ana i te vaevae o te aronga tapu, i tauturu ana i te aronga maki, i rave maroiroi ana i te au angaanga memeitaki katoa ra.” Na reira, kua akaari a Paulo e e tuanga ta te putuputuanga i te tauturuanga i te aronga ruaine ra. Te au vaine manako i te pae vaerua ra, e kare a ratou tamariki akarongo ra kua tau ratou no te reira tauturu.​—1 Timoteo 5:9, 10.

15. Penei eaa ka anoanoiaʼi te tauturu kia rauka mai ei te tauturu a te Kavamani ra?

¹⁵ I te au ngai e au apinga oronga mai ta te Kavamani no te aronga ruaine ra, e putuputu teia i te rave anga tataanga pepa penei e rave anga ngata. I roto i te reira au tu e mea tau kia akanoonoo te aronga akaaere o te putuputuanga no te tauturu kia orongaia kia raukai i te aronga ruaine i te pati, e te koi, e te akatikatika katoa oki i te reira tauturu. I etai taime kua tauiia te au turanga e kua maata atu te moni pakari. E manganui katoa oki etai atu au apinga tau na te aronga akaaere ka rauka kia rave ei utuutu anga i te aronga ruaine. Eaa ra etai o te reira apinga?

16, 17. Eaa te au mataara tuke tuke penei ka tau tatou kia akaari i te kite-aroa i te aronga ruaine i te putuputuanga ra?

¹⁶ Te akaarianga i te kite-aroa e peu ia tei totoa roa mai mei te tuatau Puka Tapu ra. Tae mai ki teia tuatau nei i te au enua e manganui i te Itinga Rotopu ra, te akaariia ra te kite-aroa ki te au tangata ke ra, kia oronga ua i tetai kapu ti me kare kapu kaope. Kare i te mea poitirere, i reira, e kua tata a Paulo: “Ka oronga atu i te apinga i te aronga tapu i to ratou ra ngere anga; ka akamātau rai i te [kite-aroa, NW] i te tangata ke ra.” (Roma 12:13) Ko te tuatua Ereni no te kite-aroa, e phi·lo·xe·niʹa, tona aite anga “e aroa (e rekareka no, me kare e takinga meitaki i) te au tangata ke ra.” Me te tau ra te Kerititiano kia kite-aroa atu i te tangata ke ra, kare ainei ra e maata atu te tau nona kia kite-aroa ki te aronga tei piri atura kiaia i te akarongo ra? Ko tetai patianga ki te kaikai anga e putuputu te oronga mai i tetai atianga rekaia i te ravenga matauia a tetai peretana ruaine ra. Me te anoano ra koe i te reo pakari e te kite i taau akaputuanga tamataora, e kapiti katoa i te aronga ruaine ra.​—Akaaite Luka 14:12-14.

¹⁷ E manganui te au mataara no te akamaroiroi anga i te aronga ruaine. Me e pupu to tatou no te motoka te ka aere ra ki te Are Uipaanga Patireia me kare ki tetai akaputuputuanga maata, e aronga ruaine ainei tetai te ka rekareka i te aere kapiti atu? Auraka e tatari e na ratou e ui atu. E oronga i te kave ia ratou. Ko tetai atu mea tau kia tauturu kia rave i ta ratou okoanga apinga i te toa. Me ka rauka ia ratou, penei e kave tatou ia ratou i to tatou aerenga katoa ki te oko apinga i te toa ra? Inara kia papu e e au ngai etai no ratou kia akaangaroi e kia noo marie ratou uaorai me ka anoanoia te reira. Kare e ekoko anga e ka umuumuia te akakoromaki anga e te takinga meitaki, inara e tutakianga meitaki te akameitakianga a te tangata ruaine ma te ngakau tae ra.​—2 Korinetia 1:11.

E Apinga Puapinga Manea ki te Putuputuanga

18. Eaa ra te aronga ruaine i riro ei ei akameitakianga i te putuputuanga?

¹⁸ Mei teaa ra te akameitakianga kia akara i etai rauru inaina e te teatea (e pera katoa te au upoko kare e rauru no te ruaine) i roto i te putuputuanga ra! Ko tera te aite anga e i rotopu i te aronga ou maroiroi e te ririnui, tei ia tatou katoa oki etai aronga pakari e te kite​—e apinga puapinga tikai ki te au putuputuanga ra. E aite tikai to ratou kite ki te vai akamaroiroi tei utiia maira no roto mai i te punavai. Mei ta Maseli 18:4 i taiku maira: “Mei te [vai oonu, NW] te tuatua o te vaa tangata; ko te punavai o te pakari ra, mei te kauvai kia ki ra.” Mei teaa ra te akamaroiroianga no te aronga ruaine kia manako ngakau e te inangaroia maira ratou e te arikiia ra!​—Akaaite Salamo 92:14.

19. Akapeea ta tetai papaki tuku atinga anga no to ratou au metua ruaine ra?

¹⁹ Ko tetai papaki te rave ra i te tavini anga tamou i te au tuatau ravarai kua manako e e mea tau kia akamutu i ta ratou au apainga e kia oki ki te kainga e utuutu i te aronga ruaine ra, te au metua maki. Kua tuku atinga ratou no te aronga tei tuku atinga ra no ratou i mua ana. Ko tetai nga tokorua, e nga mitinari raua i te taime mua e te vai nei rai i te tavini anga tamou, kua oki raua ki te kainga kia utuutu i to raua nga metua ruaine ra. Kua rave raua i te reira e tere atu i te 20 mataiti. I te a mataiti i topa kua tukuia te metua vaine o te tane ra ki roto i tetai are netianga. Ko te tane, tei roto aia i te 60 mataiti i teianei, te aere ra e aravei i tona metua vaine e 93 mataiti i te au ra katoatoa. Kua akakite mai aia e: “Akapeea e raukai iaku i te akaruke iaia? Koia oki toku nei metua vaine!” I etai atu au tu te au putuputuanga e te aronga tataki tai kua pati na ratou e utuutu i te aronga ruaine kia raukai i ta ratou tamariki te rave tamou i ta ratou au tukuanga angaanga. Te tau ra te reira aroa kare nona uaorai kia akapaapaa maataia. Kua akono ngakau meitakiia te au turanga tataki tai no te mea kare e tau kia akono koreia te aronga ruaine ra. E akaari ra e, te aroa ra koe i toou nga metua ruaine.​—Exodo 20:12; Ephesia 6:2, 3.

20. Eaa te akaraanga ta Iehova ra i oronga mai kia tatou i te utuutuanga i te aronga ruaine ra?

²⁰ E tika rava, to tatou au taeake e te au tuaine ruaine e korona manea no te ngutuare tangata me kare no te putuputuanga. Kua karanga a Iehova: “E ruaine ua atu rai kotou, ko au nei rai au; e tae ua atu ki te inaina anga o to kotou upoko naku kotou e apai; naku i anga, e maranga kotou iaku; naku ra oki kotou e apai, e naku e akaora.” Kia akaari katoa tatou i taua tu akakoromaki ra e te utuutu anga i to tatou au taeake ruaine e te au tuaine i roto i te ngutuare Kerititiano ra.​—Isaia 46:4; Maseli 16:31.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

Maara Ainei Ia Koe?

◻ Eaa te au akaraanga Puka Tapu ta tatou no te utuutuanga i te aronga ruaine ra?

◻ Akapeea tatou me akono i te aronga ruaine?

◻ Akapeea te au mema o te ngutuare i te utuutu anga i to ratou aronga ruaine akaperepereia ra?

◻ Eaa ta te putuputuanga ka rave ei tauturu i te aronga ruaine ra?

◻ Eaa ra te aronga ruaine i riro ei ei akameitaki anga kia tatou katoatoa?

[Tutu i te kapi 23]

Kua akaari a Ruta i te takinga meitaki e te akangateitei ki te ruaine ia Naomi

[Tutu i te kapi 24]

E au mema puapinga maata te aronga ruaine no te putuputuanga