Akaviivii Tetai Ariki i te Ngai Tapu o Iehova

“Ko te aronga ra i kite i to ratou Atua ra, e riro i te maroiroi.”​—DANIELA 11:32.

1, 2. Eaa te tamaki anga mei te nuku rai tei akairo ra i te tuatua enua o te tangata nei no te tere atu i te 2,000 mataiti?

E RUA nga ariki enemi kua rave tamou i te putoto anga no te turanga teitei. I te akamata anga kua re tetai, e i muri akera kua riro ko tetai, tei teitei, e no te tere atu i te rua tauatini mataiti i raveiaʼi teia tamaki anga. I to tatou tuatau nei kua akatupu mai taua putoto anga ra i te kino ki te maataanga o te au tangata i te enua nei e kua timata katoaia oki te tu tiratiratu o te au tangata o te Atua ra. Kua akaopeia te reira ma tetai tupuanga kare ra i kitea atu e teia nga mana patireia e rua. Ko teia tuatua enua maata kua akakiteia tona akamata anga ki te peroveta taito ra kia Daniela.​—Daniela, nga pene 10 ki te 12.

² Ko te reira totou te piri ra ki te ke anga roa i rotopu i te ariki o te apatokerau e te ariki o te apatonga e kua uriuri manako puia i roto i te puka “Your Will Be Done on Earth.”a I roto i taua puka ra kua akakiteia mai e ko te ariki o te apatokerau i te akamata anga ko Suria, i te pae tokerau o Iseraela. I muri akera, kua riro taua turanga mana ra ia Roma. I te akamata anga, ko Aiphiti te ariki o te apatonga.

Tamaki Anga i te Tuatau Openga Ra

3. Kia tau ki ta te angera ra, aea te totou no te ariki o te apatokerau e te ariki o te apatonga e kite meitakiiaʼi, e akapeea?

³ Kua tuatua te angera tei akakite ra kia Daniela i teianei au mea e: “Ko koe na ra, e Daniela, e popani i teianei au tuatua, e topiri atu i te buka e tae ua atu ki te tuatau openga ra: e manganui te ka oro ki runga e ki raro, e tupu atura te kite i te maata anga.” (Daniela 12:4) Ae, ko taua totou ra no te tuatau openga ra ia​—e tuatau tei akamataia maira i te 1914. I taua tuatau akairoia ra, e manganui te “ka oro ki runga e ki raro” i roto i te Au Tuatua Tapu ra, e ma te tauturu a te vaerua tapu, ka tupu atura te kite i te maata anga i te kite mou e te kite i te totou Puka Tapu ra. (Maseli 4:18) Ia tatou e tomo oonu atura ki roto i taua tuatau ra, kua maata rava atura te au tumu o taua au totou a Daniela ra kua oti te akatakaia mai. Akapeea i reira, te kite tau no tatou i taua totou no te ariki o te apatokerau ra e te ariki o te apatonga ra i te 1993, e 35 mataiti i teianei i muri ake i te neneii anga te puka “Your Will Be Done on Earth”?

4, 5. (a) Tei ea te mataiti 1914 e kiteaiaʼi i roto i te totou a Daniela no te ariki o te apatokerau e te ariki o te apatonga ra? (e) Kia tau ki ta te angera ra, eaa te ka tupu i te 1914?

⁴ Kua akairoia te akamataanga o te tuatau openga ra i te 1914 e te tamaki mua o teianei ao ra e etai atu au manamanata o teianei ao katoa oki ta Iesu i totou maira. (Mataio 24:3, 7, 8) Ka rauka ainei ia tatou i te akataka i taua mataiti ra i roto i ta Daniela totou ra? Ae. Ko te akamataanga o te tuatau openga ra ko “te tuatau i akonoia” tei taikuia ra ia Daniela 11:29. (E akara i te “Your Will Be Done on Earth,” nga kapi 269-70.) E tuatau ia kua oti ke ana te akatakaia e Iehova mei te tuatau ia Daniela ra, i te mea kua tupu mai te reira i te openga o te 2,520 mataiti tei akakiteia maira i te au tupuanga maata i totouia mai ia Daniela pene 4 ra.

⁵ Ko taua 2,520 mataiti, mei te akapou anga o Ierusalema i te 607 M.T.N. i te tuatau te mapu ra Daniela e tae roa mai ki te 1914 T.N., kua tapaia e ko “te au tuatau akatakaia no to te pa enua ra.” (Luka 21:24) Eaa te au tupu anga poritiki te ka akairo i to ratou openga? Kua akakite atura tetai angera kia Daniela. Kua na ko maira taua angera ra: “I te tuatau i akonoia ra e oki akaou ei aia [te ariki o te apatokerau] ki te pae ki apatonga ra; kare ra e riro mei tei muatangana, e mei tei muri ake oki.”​—Daniela 11:29.

Ruti te Ariki i Tetai Tamaki

6. I te 1914, koai te ariki o te apatokerau, e koai te ariki o te apatonga ra?

⁶ Kia tae mai ki te 1914 kua peke te tuanga ariki o te apatokerau ia Tiamani, ko Kaiser Wilhelm tona arataki. (“Kaiser,” no te taoonga Roma mai ko “Kaisara.”) Ko te akamata anga mai te au pekapeka i Europa ko tetai atu ia o te au tamaki anga i rotopu i te ariki o te apatokerau e te ariki o te apatonga. Ko te tuanga a teia ariki i muri nei koia te ariki o te apatonga, kua peke i teianei ia Peritane, tei viviki ua ra tana rave anga ia Aiphiti, koia te tuanga o te ariki mua o te apatonga ra. I te rave ua atu anga i te tamaki ra, kua kapiti mai kia Peritane tetai ngai mua nona ra, koia te Unaite Teite o Marike. Kua riro mai te ariki o te apatonga ei te Mana Patireia o te Ao ko te Engarani-Marike, ko te patireia mana ririnui roa atu ia i te tuatua enua katoa nei.

7, 8. (a) I te tamaki mua o teianei ao, na roto i teea tu te au mea ra i kore ei e riro “mei tei muatangana”? (e) Eaa tei tupu i te tamaki mua o te ao, inara kia tau ki ta te totou, eaa ta te ariki o te apatokerau ra i rave?

⁷ I nga tamaki i mua akera i rotopu i nga ariki e rua ra, ko te Patireia o Roma, ei te ariki o te apatokerau, i riro tamou ana iaia te autu anga. I teia tuatau ra, ‘kare i riro te au mea kia aite mei tei muatangana ra.’ Eaa ra i kore ei? No te mea kua ruti te ariki o te apatokerau i te tamaki. Ko tetai tumu no te tamaki mai anga “te au pai oki no Kitima” i te ariki o te apatokerau ra. (Daniela 11:30) Eaa teia au pai? I to Daniela tuatau ra, ko Kitima a Kupero, e i te tuanga mua o te tamaki mua o te ao ra, kua riro a Kupero ia Peritane. E pera katoa oki, kia tau ki The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, ko te ingoa Kitima “kua akatotoaia atu kia kapiti katoa i te tuanga O[punga Ra], inara e maata atu oki i te tuanga moana o te O[punga Ra].” Kua uriia e te New International Version te tuatua “au pai oki no Kitima” ei “au pai no te au enua taatai o te opunga ra.” I te tamaki mua o te ao ra, kua akapapuia te au pai o Kitima e ko te au pai o Peritane ra, i te vaianga ki te taatai o te opunga ra o Europa. I muri akera kua akamaroiroiia atu te tuanga Peritane Tamaki i te Moana na te kapiti anga i te au pai mei te enua opunga ra mai o te pae Tokerau o Marike ra.

⁸ I raro ake i teia tamaki anga, kua riro te ariki o te apatokerau i te “kinokino” e kua ruti aia i te 1918. Inara kare aia i akamutu. “Ka oki, e ka riri rava atura ki te koreromotu tapu ra: e kia oki ra e akatupu ei; e kapiti oki aia i tana tuatua ki te aronga e akaruke i te koreromotu tapu ra.” (Daniela 11:30) Ko ta te angera ia i totou, e kua riro te reira ei tika.

Rave te Ariki i te Akatupu

9. Na teaa i taki atu ki te tu mai anga o Adolf Hitler, e i akapeea aia i te ‘rave anga i te akatupu’?

⁹ I muri ake i te tamaki, i te 1918, kua akanoo Nga Enua Taokotaiia tei autu ra, i tetai koreromotu au no te tutakianga i te kino ki runga ia Tiamani, i te akaraanga kua akapapaia ei akateiaa i te au tangata Tiamani kia noo na roto i te tu vaitata i te ongeia no te tuatau ki mua. Ei tupuanga, i muri ake i te raveanga ngata no etai mataiti na roto i te tu taitaia, kua papa a Tiamani no te tu mai anga a Adolf Hitler. Kua rauka iaia te mana teitei rava i te 1933 e kua akamata viviki ua maira aia i tetai takinga kinoanga i “te koreromotu tapu ra,” tei monoia e te au taeake akatainuia o Iesu Karaiti ra. Na teia kua rave aia i te akatupu no te tamaki atu i te au Kerititiano tiratiratu ra, ma te takinga kinoanga i te aronga e manganui o ratou ra.

10. I te kimianga tauturu, koai ta Hitler i kapiti atu kiaia, e eaa te au tupuanga?

¹⁰ Kua rekareka a Hitler i te puapinga i te pae kopapa e te pirianga ma etai atu enua ke ra, ma te raveanga i tona inangaro i reira katoa oki. I roto i etai mataiti tokoiti ua, kua rauka iaia i te akariro ia Tiamani ei mana tau kia manako akateiteiia, kua tauturuia teia akakoro anga e “te aronga i akaruke i te koreromotu tapu ra.” Koai ma teianei aronga? E mea papu e, ko te au arataki o Kerititome, tei karanga ra e e pirianga to ratou ma te koreromotu i te Atua ra, inara kua roa to ratou akamutu anga te akono ei pipi na Iesu Karaiti. Kua manuia a Hitler i tana patianga i “te aronga i akaruke i te koreromotu tapu ra” no ta ratou turuanga. Kua maani te pope i Roma i tetai koreromotu ma ia katoa ra, e kua turu atu te Akonoanga Katorika o Roma, pera katoa oki te au akonoanga Porotetani i Tiamani ra, kua turu atu ia Hitler i tona tutara anga kino no te 12 mataiti katoa.

11. Akapeea te ariki o te apatokerau i te “akaviivii [anga] i te ngai tapu” e “ka akakore i te atinga no te au rā”?

¹¹ No te maata te manuia o Hitler kua aere atu aia kua tamaki, mei ta te angera i totou tika maira. “E nana e taki i te au nuku ra, e na ratou e akaviivii i te ngai tapu i ririnui ei ra, e ka akakore i te atinga no te au rā.” (Daniela 11:31a) I Iseraela i taito ra, e tuanga te ngai tapu no te iero i Ierusalema ra. Inara, i te kopae anga te au ngati Iuda ia Iesu, kua kopae katoa a Iehova ia ratou e to ratou iero oki. (Mataio 23:37–​24:2) Mei te anere mataiti mua mairai, kua riro te iero o Iehova ei mea vaerua ia, ma tona ngai tapu rava i te au rangi ra e ma tona paepae vaerua i runga i te enua nei ko te ngai ia i tavini ei te au taeake akatainuia o Iesu, koia ra te Taunga Maata. Mei te au mataiti o te 1930 mairai, kua akamori kapiti katoa te urupu maata ma te toenga o te aronga akatainuia ra; e no reira kua tuatuaia ratou e kua tavini ‘i roto i te nao o te Atua ra.’ (Apokalupo 7:9, 15; 11:1, 2; Ebera 9:11, 12, 24) Kua akaviiviiia te paepae o te iero i te enua nei i te takinga kinoanga roa o te toenga o te aronga akatainuia ra ma to ratou au oa i te au enua e tutara ra te ariki o te apatokerau. No te kino rava te takinga kino e​—kua akakoreia te atinga no te au ra​—koia te atinga no te akapaapaa i te ingoa o Iehova ra. (Ebera 13:15) Inara, te akakite maira te tuatua enua e noatu te kino o te mamaeanga, kua rave tamou marie te au Kerititiano tiratiratu tei akatainuia ra, ratou katoa ma te “mamoe ke atu,” i te tutuanga ma te matakite.​—Ioane 10:16.

“Te Mea Rikarika”

12, 13. Eaa “te mea rikarika” ra, e​—mei tei kitea maira e te tavini akono meitaki e te pakari—​i naea e i akapeea te akanoo akaou anga i te reira ra?

¹² I te vaitata anga te openga o te tamaki rua o teianei ao, kua tupu mai tetai atu apinga. “Ka tuku mai ei i te mea rikarika e taneaʼi ra ki roto.” (Daniela 11:31e) Ko teia “mea rikarika,” ta Iesu katoa oki i taiku maira, kua kitea ke ana e ko te Kapitianga Enua, koia te puaka taae kutekute ta Apokalupo i akakite maira e kua aere atu ki roto i te vaarua takere kore. (Mataio 24:15; Apokalupo 17:8; e akara i te Light, Puka Rua, kapi 94.) Kua raveia te reira i te akamata anga te Tamaki II o Teianei Ao. Inara, i te Akaputuputuanga Ao Ou Tutaraatua o te Au Kite o Iehova i te 1942, kua uriuri manako mai a Nathan H. Knorr, koia te toru o te peretiteni o te Totaiete Punanga Tiaki Puka Tapu e te Pepa Akonoanga, i te totou ia Apokalupo 17 e kua akamatakite mai e ka kake akaou mai te puaka taae mei raro mai i te vaarua takere kore.

¹³ Kua akapapu mai te tuatua enua i te tika o tana au tuatua. I rotopu ia Aukute e Okotopa 1944, i Dumbarton Oaks i te Unaite Teite, kua akamataia te angaanga i te akapapa anga i te ka tapaia ko te Taokotaianga Enua. Kua akamanaia taua akapapa anga ra e te 51 au enua, kapiti katoa ia Toviete Unioni taito ra, e i te akamata anga te reira ia Okotopa 24, 1945, kua kake mai te Kapitianga Enua tei mate ra ki vao i te vaarua takere kore.

14. I naea e i akapeea te taui ke anga i te tu o te ariki o te apatokerau ra?

¹⁴ Ko Tiamani te enemi maata o te ariki o te apatonga i aua nga tamaki e rua o te ao ra. I muri ake i te Tamaki II o Teianei Ao, kua akatakaia tetai tuanga o Tiamani kia riro ei oa no te ariki o te apatonga ra. Inara ko tetai atu tuanga o Tiamani kua riro ei oa ma tetai atu patireia ririnui ra. Koia te pupu enua Komuniti, tei kapiti katoa i teianei i tetai tuanga o Tiamani, kua tu mai ei patoi ketaketa i te kapitianga Engarani-Marike e kua riro te maroanga i rotopu i nga ariki e rua ra ei Tamaki Anu.​—E akara i te “Your Will Be Done on Earth,” au kapi 264-84.

Te Ariki e te Koreromotu

15. Koai ma ‘te aronga e ara i te koreromotu ra,’ e eaa to ratou pirianga ma te ariki o te apatokerau ra?

¹⁵ Kua tuatua maira te angera: “E te aronga e ara i te koreromotu ra e riro i te kino maata i te taparu ra.” (Daniela 11:32a) Koai ma teia aronga rave ara i te koreromotu? Ka kite akaouia, ko te au arataki anake ratou o Kerititome ra, te karanga ra e Kerititiano ratou inara na ta ratou au angaanga te akaviivii ra ratou i te ingoa Kerititiano. I te tuatau o te tamaki rua o te ao, “kua tauta te Kavamani Toviete i te taokotai atu i te tauturu apinga e te au tika a te au Akonoanga no te paruru anga i te enua metua vaine ra.” (Religion in the Soviet Union, na Walter Kolarz) I muri ake i te tamaki, kua tauta te au arataki akonoanga kia tamou i taua pirianga oa ra noatu rai te ravenga tu atua kore o taua mana patireia tei riro maira koia ei ariki no te apatokerau.b E na reira, kua riro a Kerititome kia maata roa atu ia ei tuanga no teianei ao​—e patoi anga rikarika tikai i mua i to Iehova ra mata.​—Ioane 17:14; Iakobo 4:4.

16, 17. Koai ma “te aronga pakari,” e i akapeea ratou i raro ake i te ariki o te apatokerau ra?

¹⁶ Inara, akapeea te au Kerititiano tika tikai? “Ko te aronga ra i kite i to ratou Atua ra, e riro i te maroiroi, e te rave oki i te ravenga. E te aronga pakari o te tangata e manganui te ka apiiia e ratou ka inga ra ratou i te koke, e te mura ai, e i te tuikaa anga, e i te noni anga, e manganui te rā.” (Daniela 11:32e, 33) Ko te au Kerititiano tei noo ana i raro ake i te ariki o te apatokerau, ia ratou e akono tau ra i te “kauraro marie te tangata katoatoa i te aronga mana taoonga ra,” kare ra i riro ei tuanga no teianei ao. (Roma 13:1; Ioane 18:36) Kua matakite i te tutaki i ta Kaisara kia Kaisara, inara ko “ta te Atua ra, e apai ïa ki te Atua.” (Mataio 22:21) No teia tu, kua timataia to ratou tiratiratu.​—2 Timoteo 3:12.

¹⁷ Tei tupu? Kua ‘maroiroi’ ratou e kua ‘inga’ katoa oki. Kua inga ratou i te mea kua takinga kinoia ratou e kua mamae maata, e ko tetai papaki kua tamateia. Inara kua maroiroi ratou i te mea, ko te maataanga, kua vai tiratiratu ratou. Ae, kua riro te re o teianei ao ia ratou, mei ia Iesu rai i riro ra iaia te re o teianei ao. (Ioane 16:33) Pera katoa oki, kare ratou i akamutu te tutuanga, noatu rai me i tiria ratou ki roto i te are tapekaanga me kare i roto i te puakapa takinga kinoanga. I te rave anga i te reira, e ‘manganui tei apiiia e ratou ra.’ Noatu rai te takinga kinoanga, i te maataanga o te au enua tei tutaraia ra e te ariki o te apatokerau, kua tupu ra kia maata te numero o te Au Kite o Iehova. E akameitaki ra i te tiratiratu o “te aronga pakari,” kua mama mai tetai tuanga totoa tamouia o te “urupu maata” i taua au enua katoa ra.​—Apokalupo 7:9-14, NW.

18. Eaa “te turu mea ngiti ua” tei rauka i te toenga o te aronga akatainuia ra tei noo ra i raro ake i te ariki o te apatokerau ra?

¹⁸ I te tuatuaanga no te takinga kinoanga o te au tangata o te Atua, kua totou maira te angera: “E kia inga ratou ra, e turuia mai ratou i te turu mea ngiti ua.” (Daniela 11:34a) Akapeea teia i tupu ei? Tetai tumu, no te autu anga o te ariki o te apatonga i te rua o te tamaki o teianei ao kua tupu te mataraanga maata no te au Kerititiano tei noo ra i raro ake i te ariki enemi ra. (Akaaite Apokalupo 12:15, 16.) I reira, te aronga tei takinga kinoia e te ariki mono maira kua kite i te matara anga mai i tetai tuatau ki tetai tuatau, e i te marie aere anga te Tamaki Anu ra, e manganui te au arataki poritiki kua kite e kare te au Kerititiano tiratiratu i te tumu akakoko e no reira kua orongaia te tika a te ture kia ratou.c E maata katoa oki te tauturu tei rauka mai, i te tupuanga kia maata te numero o te urupu maata, tei akarongo ra i te tutuanga tiratiratu a te aronga tei akatainuia ra e kua tauturu atu ia ratou, mei ta Mataio 25:34-40 i akataka maira.

E Tamaanga no te Au Tangata o te Atua

19. (a) Akapeea tetai papaki “ka piri mai ia ratou ma te taparu ua”? (e) Eaa te aiteanga o te taiku anga “e tae ua atu ki te tuatau openga ra”? (Akara i te tataanga i raro ake.)

¹⁹ Kare ko te katoatoa tei akakite maira i te manako no te tavinianga i te Atua i te reira tuatau i akakeu meitakiia. Kua akamatakite mai te angera: “E manganui ra te ka piri mai ia ratou ma te taparu ua. E inga oki tetai pae i taua aronga pakari ra, ei timata anga atura ia ratou, e ei tamā atu, e ei akateatea ia ratou, e tae ua atu ki te tuatau openga ra: no te mea te vai ra taua tuatau i akonoia ra.”d (Daniela 11:34e, 35) Kua akaari mai tetai papaki i tetai manako anga no te tuatua mou inara kare i anoano kia rave tikai i te akatapuanga kia tavini atu i te Atua. Ko etai ke atura tei akara anga e te ariki ra i te tuatua meitaki e au aronga tutaki tikai na te aronga mana taoonga ra. Te tatau ra tetai ripoti no tetai enua mai e: “Ko tetai papaki o teia aronga kaveinga kore e au Komuniti tikai tei aere pipini maira ki roto i te akaaerenga a te Atu, kua akaari maira i te maroiroi, e kua akataoongaia ki etai turanga teitei.”

20. Eaa ra a Iehova i tuku ei i etai o te au Kerititiano tiratiratu ra kia “inga” i te aronga pikikaa tei pipini atura ki roto ia ratou?

²⁰ Kua akariro, teia aronga aere pipini atura ki roto i te akaaerenga, kia topa tetai papaki o te aronga tiratiratu ki roto i te au rima o te aronga mana taoonga ra. Eaa ra a Iehova i tuku ei kia tupu te reira au apinga? E timata anga ei tama anga. Mei ia Iesu rai “i kite aia i te akamoraro i tona au mate,” e no reira katoa oki teia aronga meta tiratiratu kua kite i te akakoromaki i te timata angaia to ratou akarongo. (Ebera 5:8; Iakobo 1:2, 3; akaaite Malaki 3:3.) E na reira kua ‘timataia ratou, kua tamāia, e kua akateateaia.’ E maata te rekarekaanga te tapapa maira i te aronga tiratiratu mei teia me tae mai taua tuatau akonoia ra no te tutaki anga i to ratou akakoromaki anga. Ka kitea teia me ka uriuri manako ua atu tatou i te totou a Daniela ra.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

Maara Ainei Ia Koe?

◻ Eaa ra i tau ei tatou kia manakonako atu i teia tuatau kia kite meitaki atu i te totou a Daniela ra?

◻ Akapeea te ariki o te apatokerau ra i te ‘akakinokino anga e te rave anga i tona inangaro’?

◻ Akapeea te kitea anga te mama akaouanga mai o “te mea rikarika” ra e te aronga o te pupu tavini ra?

◻ Akapeea te toenga o tei akatainuia i te ‘inga anga, te maroiroi anga, e te rauka anga te turu mea ngiti ua’?

[Tutu i te kapi 15]

I raro ake ia Hitler, kua ora meitaki mai te ariki o te apatokerau i tona ruti anga i te 1918 i nga rima o te ariki o te apatonga ra

[Tutu i te kapi 16]

Kua tauta te au arataki o Kerititome i te tatanu i tetai pirianga ma te ariki o te apatokerau ra

[Akameitakianga]

Zoran/Sipa Press