E Aaere ma te Matutu na to Iehova ra Au Arataa
“E [“mataora,” NW] to te aronga katoa i mataku ia Iehova; ko tei aere na tona ra au arataa.”—SALAMO 128:1.
1, 2. Eaa te tauturu ka rauka mai mei te papaanga Puka Tapu o te au tuatua e te au angaanga a te au kite mua o Iehova?
KUA ki ta Iehova Tuatua Tapu ra i te au papaanga timata anga e te au rekareka o tona au tavini tiratiratu. Ka rere ua mai te au kite anga ia Noa, Aberahama, Sara, Iosua, Debora, Baraka, Davida, e tetai pae atu mei tona au kapi ra. E au tangata tika tikai ratou katoatoa ma etai mea takake tei matauia ia ratou ra. E akarongo to ratou i te Atua e kua aaere ma te tu matutu na tona ra au arataa.
2 Ka riro te au tuatua e te au angaanga a te au kite mua ra o Iehova ei akamaroiroi anga kia tatou ia tatou e tauta ra i te aaere na to te Atua ra au arataa. Pera katoa, ka mataora tatou me akaari tatou i te tu ngateitei no te Atua e te mataku tau i te akamareka kore anga iaia. Te tika ra teia me aro atu tatou i te au timata anga i te oraanga, no te mea te karanga ra te tata taramo akauruia e: “E [“mataora,” NW] to te aronga katoa i mataku ia Iehova; ko tei aere na tona ra au arataa.”—Salamo 128:1.
Eaa Oki te Tu Matutu
3. Eaa oki te tu matutu?
3 I te aaere anga na to Iehova ra au arataa, kia rauka ia tatou te tu matutu. Ko te tika, te akaue ra te au Tuatua Tapu i te iti tangata o te Atua kia akaari i teia tu. Ei akaraanga, kua imene te tata taramo ko Davida e: “Kia matutu, e nana e akamaroiroi mai i to kotou ngakau, ko kotou ravarai, e te aronga e manakonako atu ia Iehova ra.” (Salamo 31:24) Ko te tu matutu “e manako me kore e tu akono maroiroi ia no te tauta, te aruaru, e te autu atu i te kino, te mataku, me kore te tu ngata.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Te tangata matutu e ketaketa ia, e mataku kore, e te manava. I te mea e te oronga ra Iehova i te tu matutu ki tona au tavini te taka meitaki ra ia mei teia au tuatua a te apotetoro Paulo ki tona taurua angaanga ko Timoteo: “Kare oki i te ngakau kopē ta te Atua i oronga mai no tatou; te ngakau maroiroi ra, e te aroa, e te ngakau akono meitaki.”—2 Timoteo 1:7.
4. Eaa tetai arataa e raukaʼi te tu matutu?
4 Ko tetai arataa e raukaʼi te tu matutu tei orongaia mai e te Atua koia na te pure anga ma te uriuri i te Tuatua a Iehova te Puka Tapu. E manganui te au papaanga te mama maira i roto i te au Tuatua Tapu te ka rauka i te tauturu ia tatou kia maata mai te tu matutu. No reira, ka akara ana tatou na mua e eaa ta tatou ka rauka i te apii mei te papaanga i roto i te Tuatua Tapu Epera o etai tei aaere ma te tu matutu na to Iehova ra au arataa.
Te Tu Matutu no te Akakite i te Tuatua a te Atua
5. Akapeea to Iehova au tavini o teia tuatau i te puapinga anga mei to Enoka tu matutu?
5 Ka riro to Enoka tu matutu ei tauturu i to Iehova au tavini i teia tuatau kia tuatua i te tuatua a te Atua ma te matutu. I mua ake ka anauiaʼi a Enoka, ‘i reira to te tangata [“akamata anga i te,” NW] tapa i te ingoa o Iehova.’ Kua karanga etai aronga apiipii e kua “akamata akakino ra” te au tangata i te kapiki i te ingoa o Iehova. (Genese 4:25, 26; 5:3, 6) Penei e kua raveia te ingoa tu-atua ki te au tangata me kore ki te au itoro katoa. No reira, te tutupu ra te akonoanga pikikaa i to Enoka anau angaia mai i te 3404 M.T.N. Ko te tika, te akara anga e koia anake ua tei ‘aaere oki raua ko te Atua,’ i te aruaruanga i tetai aerenga tika te rotaianga atu ki ta Iehova tuatua mou tei akakiteia maira.—Genese 5:18, 24.
6. (a) Eaa te tuatua ketaketa ta Enoka i akakite? (e) Mei teaa te tu papu ka rauka ia tatou?
6 Kua oronga matutu a Enoka i te tuatua a te Atua, na te tutu aere anga. (Ebera 11:5; akaaite 2 Petero 2:5.) “I na,” i akakite ei teia kite koia anake ua, “te aere maira te Atu ma te ngauru katoa o te tausani o tana aronga tapu ra, E akautunga mai i te tangata katoa, e e akakite oki i te au akono kore i te Atua katoa i roto ia ratou i ta ratou au tuatua akono kore i te Atua katoa i raveia e ratou ra, e te au tuatua māro katoa a te aronga ara akono kore i te Atua i karanga iaia ra.” (Iuda 14, 15) Kua rauka ia Enoka te tu matutu no te taangaanga i to Iehova ingoa i te orongaanga i te reira tuatua te akaapaanga i te aronga akono kore i te Atua. E i te oronga anga te Atua i te tu matutu kia Enoka no te akakite i te reira tuatua ketaketa, e pera katoa Iehova i te akaririnui anga i Tona Au Kite i teia tuatau no te tuatua i Tana tuatua ma te mataku kore i roto i te angaanga orometua, i te apii, e te tetai atu au ngai.—Akaaite Angaanga 4:29-31.
Te Tu Matutu i Raro Ake i te Timata Anga
7. Eaa te akaraanga matutu ta Noa e oronga maira?
7 Ka riro to Noa akaraanga ei tauturu ia tatou kia matutu i te raveanga i te au angaanga tika i raro ake i te timata anga. Ma te tu matutu e te akarongo, kua rave aia i te akamatakiteanga tu-atua o tetai vaipuke maata e “i tarai ei i te pai, kia ora tona ngutuare.” Na te au angaanga akarongo e te tika, kua akaapa a Noa i teianei ao irinaki kore no ta ratou au angaanga kikino e kua akaapa atura i te reira ei tau kia takoreia. (Ebera 11:7; Genese 6:13-22; 7:16) Na te manakonakoanga i to Noa arataa ka tauturu ia i te au tavini o te Atua i teia tuatau kia o atu ma te matutu ra ki roto i te au angaanga tika mei te angaanga orometua Kerititiano.
8. (a) Eaa ta Noa i aro atu ei tangata matutu i te “ako i te tuatua-tika”? (e) Eaa ta Iehova ka rave no tatou me e aronga tutu aere matutu tatou i te tika?
8 I te mea te aruaru ra tatou i tetai arataa tika inara kare e kite e akapeea i te rave atu i tetai tu timata anga, e pure tatou no te pakari no te autu atu i te reira. (Iakobo 1:5-8) Te akaari maira to Noa tu tiratiratu ki te Atua i raro ake i te timata anga e ka rauka te au timata anga i te autuia atu ma te tu matutu e te tu akarongo. Kua autu atu aia i te taomi anga a tetai ao kikino e mei te au angera tei taui ra ia ratou e ta ratou au tamariki mamaata. Ae, e tangata matutu a Noa i te “ako i te tuatua-tika” ki tetai “ao taito” te taki atura kia takoreia. (2 Petero 2:4, 5; Genese 6:1-9) Noatu e kua tuatua mataku kore aia ei karere te akakitekiteanga i te akamatakiteanga a te Atua ki te au tangata patoi i te tiruvi, “kare rava i kite, e rokoia iora ratou e te diluvi, e ope takiri akera ratou i te mate.” (Mataio 24:36-39) Inara kia maara ia tatou e noatu te takinokino anga e te patoi anga i ta tatou tuatua tei akatumuia ki runga i te Puka Tapu mei te maata anga o te au tangata i teia tuatau, ka paruru a Iehova ia tatou mei tana i paruru ra ia Noa me akaari tatou i te tu akarongo e te tu matutu mei te reira ei aronga tutu aere i te tika.
Te Tu Matutu no te Akarongo i te Atua
9, 10. Na teea au tu to Aberahama, Sara, e Isaaka akaari anga i te tu akarongo matutu?
9 E akaraanga memeitaki to ‘to Iehova oa’ ko Aberahama no te akarongo ma te tu matutu ki te Atua. (Iakobo 2:23) Kua anoano a Aberahama i te akarongo e te tu matutu no te akarongo kia Iehova e te akaruke ia Ura o te au Kaledea ra, e oire ki i te au rauka anga materia. Kua irinaki aia i te taputou a te Atua e ka akameitakiia ratou uaorai “te au kopu-tangata katoa o te ao nei” na roto iaia ra e ka orongaia tetai enua no tana uanga ra. (Genese 12:1-9; 15:18-21) No te akarongo i “tuitarere ei [a Aberahama] i taua enua i tuatuaia maira” e kua akara atu ki mua ki “te oire tumu mou”—te Patireia o te Atua i te rangi, koia oki ka akatuia mai aia kia ora i te enua nei.—Ebera 11:8-16.
10 Ta Aberahama vaine, ko Sara, kua rauka iaia te akarongo e te tu matutu tei anoanoia no te akaruke ia Ura, no te aru i tana tane ki tetai enua ke, ma te tamou marie i tetai ua atu au tu ngata ta raua ka aravei atu i reira. E mei teaa atura tona tutaki angaia no tona tu akarongo matutu ki te Atua! Noatu te pa e tae ua atu ki te 90 e “ope uaʼi tona tuatau tikai,” kua akamaroiroiia a Sara ‘i to ei ra, no te mea i manako aia e e tuatua-mou ta te Atua tei tuatua maira.’ Kare i roa ana, kua anau mai aia ia Isaaka. (Ebera 11:11, 12; Genese 17:15-17; 18:11; 21:1-7) I te au mataiti i muri mai, kua akarongo matutu tikai a Aberahama i te Atua “i apai ei . . . ia Isaaka.” Ma te tapuia e tetai angera, kua rauka akaou maira i te pateriareka tana tamaiti matutu e te akarongo mei te mate “ei aite anga.” No reira kua akatutu mai Aia e Isaaka i tau ki te totou e ka oronga mai te Atua ko Iehova i tana Tamaiti, ko Iesu Karaiti, ei tutaki i te aronga te taangaanga ra i te akarongo ki roto iaia penei e raukaʼi ia ratou te ora mutu kore. (Ebera 11:17-19; Genese 22:1-19; Ioane 3:16) Te papu ra, e ka riro te tu akarongo matutu o Aberahama, Sara, e Isaaka ei akakeu ia tatou kia akarongo ia Iehova e e rave ua rai i tona anoano.
Te Tu Matutu no te Tu i te Pae i te Iti Tangata o te Atua
11, 12. (a) Akapeea a Mose i te akaari anga i te tu matutu ki te iti tangata o Iehova? (e) I te manako anga i to Mose tu matutu, eaa te uianga penei te ka uiia?
11 Ma te tu matutu kua tu atu a Mose i te pae i te iti tangata takinokinoia o te Atua. I te 16 anere mataiti M.T.N., kua akaari uaorai te nga metua o Mose i te tu matutu. Te kore anga e mataku i te akauenga a te ariki no te tamate i te au tamaroa Epera tei anau ouia, kua uuna raua ia Mose e oti kua tuku iaia ki roto i tetai inaki i rotopu i te au raupo ra i runga i te paepae o te kauvai Nile ra. Kiteaia e te tamaine a Pharao, kua utuutuia mai aia ei tamaiti nana uaorai, inara kua rauka iaia na mua te au terenianga pae vaerua i te kainga o tona nga metua. Ei tuanga i te ngutuare tangata o Pharao, kua “apiiia iorā Mose i te au tuatua pakari a to Aiphiti; e mana atura aia i tana tuatua e tana ravenga,” e toa i te au tu kite i te pae o te manako e te pae kopapa.—Angaanga 7:20-22; Exodo 2:1-10; 6:20.
12 Noatu te au rauka anga materia o te are ariki, kua iki matutu tikai a Mose no te tu atu i te pae i te aronga akamori ia Iehova, tei akatuikaaia i te reira taime e te au Aiphiti. I te paruru anga i tetai Iseraela, kua tamate aia i tetai Aiphiti e kua oro atura ki Midiana. (Exodo 2:11-15) Mei te 40 mataiti i muri mai, kua taangaanga te Atua iaia no te arataki i te au Iseraela mei roto i te tapeka anga tuikaa. I reira a Mose i “akaruke ei . . . ia Aiphiti, kare i mataku i te riri o te ariki ra,” tei tamataku iaia ra kia tamateia no te komonoanga ia Iehova no Iseraela ra. Kua aaere a Mose mei te mea e kua kite aia i ‘tei kore e kitea kia akaraia’ ko te Atua ko Iehova. (Ebera 11:23-29; Exodo 10:28) Mei teia ainei toou tu akarongo e te matutu e ka noo koe i te pae ia Iehova e tona iti tangata noatu te tu ngata e te takinokino anga?
Te Tu Matutu no te ‘Aru Totomapu ia Iehova’
13. Akapeea a Iosua raua ko Kaleba i te oronga anga mai i te au akaraanga o te tu matutu?
13 Kua oronga mai a Iosua e Kaleba matutu ra i te akaari anga tika e ka rauka ia tatou i te aaere na to te Atua ra au arataa. Kua “aru totomapu raua ia Iehova.” (Numero 32:12) Ko Iosua raua ko Caleba to rotopu i te 12 au tangata tei tonoia no te aroro i te Enua Taputouia. Te matakuanga i to reira au tangata, kua tauta e toru aronga aroro i te tapupu i to Iseraela mei te tomoanga ki roto ia Kanaana. Inara, ma te tu matutu ra kua karanga a Iosua raua ko Kaleba e: “Kia mareka mai a Iehova ia tatou nei, nana tatou e arataki ki taua enua ra, e nana e oronga mai no tatou; e enua taʼe a vai ua ïa te u e te meli. Auraka ra kotou e kaitamaki atu kia Iehova, auraka oki e mataku i te tangata o taua enua ra, e manga ïa na tatou; kua aere ke to ratou maru, teiā Iehova tei ia tatou nei; auraka roa e mataku atu ia ratou.” (Numero 14:8, 9) Te ngereanga i te tu akarongo e te matutu, kare rava te reira uki Iseraela i tae ana ki te enua taputouia. Mari ra ko Iosua raua ko Kaleba, kapiti atu tetai uki ou, tei tomo ki reira ra.
14, 15. (a) Ia Iosua e taangaanga ra i te au tuatua a Iosua 1:7, 8, eaa tana e te au Iseraela i kite? (e) Eaa te apiianga te ka mou mai ia tatou mei ia Iosua raua ko Kaleba no runga i te tu matutu?
14 Kua akakite te Atua kia Iosua e: “Kia matutu ra koe, e kia maata rava te maroiroi, kia akono koe e kia rave i te ture katoa ta taku tavini ta Mose i akaue ia koe ra; auraka koe e anga ke i te reira ki te rima katau e te rima kaui, kia manuia oki koe i toou au aerenga katoa. Auraka teianei buka ture kia taka ke atu i roto i to vaa; kia akamaara tikai ra koe i te reira i te po e te ao, kia akono koe e kia rave i tei tata katoaia i roto ra: ei reira e meitaki ei toou aerenga, e ei reira koe e manuia roaʼi.”—Iosua 1:7, 8.
15 Ia Iosua e taangaanga ra i taua au tuatua, kua topa a Ieriko e etai au oire ki te au Iseraela. Kua maani katoa te Atua i te ra kia tu ua e raukaʼi i te reira i te iti e tae ua atu ki to Iseraela autu anga i Gibeona. (Iosua 10:6-14) I te akatumatetenga angaia e te au nuku enemi taokotaiia “mei te one taatai ra te tu kia tatau,” kua rave matutu atura a Iosua, e akatupu akaou atura te Atua ia Iseraela kia autu. (Iosua 11:1-9) Noatu e e au tangata tiama kore tatou, mei ia Iosua e Kaleba rai, ka rauka ia tatou i te aru totomapu ia Iehova, e ka rauka i te Atua i te akaririnui ia tatou kia aaere na tona ra au arataa ma te tu matutu.
Te Tu Matutu no te Irinaki i te Atua
16. Na teea au arataa i to Debora, Baraka, e Iaela akaari anga i te tu matutu?
16 Ka tutakiia te tu irinaki matutu i te Atua, mei tei akaariia e te au tupu anga i te tuatau te oronga anga te au akavanui i te tika i Iseraela. (Ruta 1:1) Ei akaraanga, kua irinaki matutu tikai te Akavanui ko Baraka e te vaine peroveta ko Debora i te Atua. Kua takinokino ana te ariki Kanaana ko Iabina i to Iseraela no tetai 20 mataiti i to Iehova rave anga ia Debora kia akakeu ia Baraka kia akaputuputu mai e 10,000 au tangata ki te Maunga Tabora. Kua rapurapu atu te rangatira vaeau o Iabina ko Sisera, ki te o kauvai o Kisona, ma te papu e i runga i teia enua titika kare to Iseraela au tangata e rauka i te akata atu ki tona nuku tangata e te 900 kariota tamaki ma te au tipi auri i to ratou au auira. I te mati anga te au Iseraela ki roto i te o titika, kua angaanga atu te Atua no ratou, e taui atura tetai vaipuke viviki i te ngai tamaki anga ei ngai vari tei tamanamanata ra i to Sisera au kariota. E autu atura to Baraka au tangata, i reira “pou rava akera taua nuku o Sisera ra i te mata koke.” Kua oro atu a Sisera ki te puakapa o Iaela, inara i te tangata e moe ra, ma te tu matutu ra kua tamate atura aia iaia na te patitianga i tetai titi puakapa na roto i tona rairai. E tika atura ki ta Debora akakite anga totou kia Baraka, kua aere te mea “akangateiteiia” o teia autu anga ki tetai vaine. No ta Debora, ta Baraka, e ta Iaela irinaki matutu i te Atua, “noo ua iora [a Iseraela] ma te au e a akera ngauru anga o te mataiti.”—Akava 4:1-22; 5:31.
17. Eaa te akaraanga o te tu irinaki matutu ia Iehova tei orongaia mai e te Akavanui ko Gideona?
17 I te tomo angaia a Iseraela e te au tangata Midiana e etai pae atu kua irinaki matutu tikai te Akavanui ko Gideona i te Atua ko Iehova. Noatu e e maata atu te numero o etai 135,000 au tangata tomo, penei e e manako to Iseraela 32,000 au tangata tamaki e ko te autu anga tei orongaia mai e te Atua no ratou uaorai ia maroiroi. No reira i ta Iehova akatere anga, kua tameangiti mai a Gideona i tona au nuku ki te toru pupu o te 100 au tangata. (Akava 7:1-7, 16; 8:10) I te 300 e koropini ra i te puakapa Midiana i te po, kua rauka takitai ia ratou ra tetai pu e tetai kapu vai e ramepa to roto ra. Ma tetai akairo ra, kua akatangi ratou i te au pu ra, kua akangaangaa i te au kapu, kua mou i te au ramepa ka ra ki runga, e kua kapiki e: “Ko te koke a Iehova, e ta Gideona.” (Akava 7:20) Kua akamata te au Midiana mataku ra i te oro e viia atura ratou. E tau teia au tupu anga ei akakeu ia tatou ka tutaki katoaia te tu irinaki matutu i te Atua i teia tuatau.
Te Tu Matutu no te Akangateitei ia Iehova e te Akamaata i te Akamori Anga Ma
18. Eaa ta Davida i rave ma te matutu ra i tona ta anga ia Golia?
18 Ka oronga mai etai au akaraanga Puka Tapu i te tu matutu no te akangateitei ia Iehova e te akamaata i te akamori anga ma. Ko Davida mapu ra, tei akaora mataku kore ra i te au mamoe a tona papa, kua rave matutu aia i mua i te tuputupua Philiseti ko Golia. Kua karanga a Davida e, “Te aere maira koe kiaku nei ma te koke, e te korare, e te paruru: te aere atu nei ra au kia koe ma te ingoa o Iehova Sabaota ra, te Atua no te au nuku o Iseraela ra, tei akavaavaaia e koe na. Na Iehova koe e tuku mai ki toku rima akonei; e naku koe e ta, e ka tipu keia e au to mimiti na; . . . kia kite te ao katoa nei e, e Atua to Iseraela. E ka kite teianei aronga maata katoa ra e, e tika ia Iehova kia akaora, auraka ua atu ei koke, auraka ei korare: na Iehova oki te tamaki.” (1 Samuela 17:32-37, 45-47) Ma te tauturu tu-atua, kua akangateitei matutu tikai a Davida ia Iehova, kua ta atura ia Golia, i reira te rave anga i tetai tuanga puapinga i te akaateaanga i tetai tapupu anga Philiseti ki te akamori anga ma.
19. No teea angaanga i anoano ei a Solomona i te tu matutu, e akapeea tana rave anga me taangaangaia i to tatou tuatau?
19 I te tamaiti a Davida Ariki ra ko Solomona e vaitata ra i te akatu i te iero o te Atua, kua raurau tona metua tane ruaine iaia: “E akamaroiroi, kia kaumaiti, e e rave: auraka e mataku, auraka e tumatetenga: ka riro oki te Atua ra ko Iehova, te Atua noku ra, ei vaitatao ia koe; kare aia e aere ke, kare e akaruke ia koe, e kia oti rava atu te au angaanga katoa no te au peu no te are o Iehova.” (1 Paraleipomeno 28:20) Te rave anga ma te matutu ra, kua akaoti autu atura a Solomona i te iero. Me riro tetai porokarama akatuanga tutaraatua ei akaaoanga i teia tuatau, e akamaara ana tatou i te au tuatua a Davida: “E akamaroiroi, kia kaumaiti, e e rave.” Mei teaa atura te arataa memeitaki no te akangateitei ia Iehova e te akamaata i te akamori anga ma!
20. Na teea ra tu to Asa Ariki ra rave anga i te tu matutu?
20 No to Asa Ariki ra anoano no te akangateitei i te Atua e te akamaata i te akamori anga ma, kua akaatea aia i te au itoro e te au vaine iero akaturi ra mei roto ia Iuda. Kua akaatea katoa aia i tona tupuna vaine akarongo kore mei tona taoonga teitei e kua tutungi atura i tana “itoro viivii.” (1 Ariki 15:11-13, akaaite NW.) Ae, “kua akamaroiroi iora [Asa], e kua apai ke atura i te au idolo viivii no te enua katoa ra no Iuda e no Beniamina, e no te au oire i rauka iaia i te maunga ra i Epheraima, e kua patu akaou iora i te atarau a Iehova ki mua i te tomoanga o te are o Iehova.” (2 Paraleipomeno 15:8) Te patoi matutu katoa ainei koe i te tu akarongo kore e no te akamaata i te akamori anga ma? Te taangaanga ainei koe i taau au apinga materia no te akamaata i te au inangaro Patireia? Te kimi ainei koe i te akangateitei ia Iehova na te piri tamou anga ki roto i te akakitekiteanga i te tuatua meitaki ei tetai o tona Au Kite?
21. (a) Akapeea te au papaanga o te aronga akono tika i mua ake i te tuatau Kerititiano i te tauturu anga ia tatou? (e) Eaa te ka uriuriia i roto i te atikara te ka aru mai?
21 Mei teaa atura to tatou rekareka e kua akono te Atua i te au papaanga Tuatua Tapu no runga i te aronga matutu akono tika ra i mua ake i te tuatau Kerititiano! Te papu ra, e ka riro to ratou au akaraanga memeitaki ei tauturu ia tatou i te oronga i te tavini anga tapu kia Iehova ma te tu matutu, te mataku atua, e te tu ngateitei. (Ebera 12:28) Inara kua ki katoa te Au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano i te au akaraanga o te tu matutu atua te angaanga ra. Akapeea etai au papaanga i te tauturu anga ia tatou i te aaere matutu ra na te au arataa o Iehova?
Akapeea Koe me Pau?
◻ Eaa oki te tu matutu?
◻ Akapeea a Enoka raua ko Noa i te akaari anga i te tu matutu?
◻ Na teea ra au tu to Aberahama, Sara, e Isaaka rave anga ma te tu matutu?
◻ Eaa te au akaraanga matutu tei akanooia e Mose, Iosua, e Kaleba?
◻ Akapeea etai pae atu i te akaari anga e kua rauka ia ratou te tu matutu no te irinaki i te Atua?
[Tutu i te kapi 15]
Kua irinaki matutu tikai a Gideona e tona nuku meangiti ra ia Iehova