Epaperodito—E Karere no to Philipi

“KA OO mai kotou iaia i te Atu nei ma te rekareka maata; e mei iaia ra te tu, kia manako meitakiia e kotou,” i tata ei a Paulo ki to Philipi. Kare e ekoko anga ka mataora rai tatou me tuatua akapera rai tetai akaaere Kerititiano ia tatou na roto i te reira au tuatua akameitakianga. (Philipi 2:29) Inara koai ta Paulo e tuatua ra? E eaa ta te reira tangata i rave i tau ei no taua au tuatua akameitaki pumaana?

Te pauanga ki te uianga mua ko Epaperodito. Ei pau i te rua, ka akamanako ana tatou i te au turanga tei akakeu ia Paulo kia tata i teia au tuatua.

I te 58 T.N., kua rongo atu to Philipi e kua kikaia a Paulo ki vao i te iero e kua taiaia e tetai pupu kino i Ierusalema, kua mouriaia e te au mana taoonga, e, i muri ake i tetai tapekaanga kare i papu tikai, kua tukunaia atu ki Roma ma nga pirianganaoa. (Angaanga 21:27-33; 24:27; 27:1) No te manamanata i tona turanga meitaki, penei kua ui ratou kia ratou uaorai e eaa ta ratou ka rauka i te rave nona ra. Kua putaua ratou i te pae kopapa e tei te ngai mamao mei ia Paulo, no reira kua kotingaia te tauturu ka rauka ia ratou i te oronga. Inara, te akakeu nei rai te tuatua pumaana tei akakeu i to Philipi kia turu atu i tana angaanga orometua i te tuatau i topa ia ratou; e ma te maata atu, i te mea e tei roto aia i te turanga kino.​—2 Korinetia 8:1-4; Philipi 4:16.

Penei kua tamanako to Philipi e me ka tau tetai ia ratou kia atoro ia Paulo ma te apinga aroa e kia tauturu iaia me ka inangaro aia i tetai apinga. Inara e teretere anga mamao roa te reira e te roiroi, e te tauturuanga iaia penei e mea kino pakari! Kua akakite a Joachim Gnilka e: “Kua anoanoia te tu manava i te atoro anga i tetai mou auri, e tei maata atu, ko tetai kare e rauka tana ‘rave anga kino’ i te akataka meitakiia.” Kua karanga te tangata tata ko Brian Rapske e: “Te vai katoa ra te kino no te piri vaitata anga me kore te akaarianga i te tu tangi ki te mou auri me kore i tona au manako. . . . Penei ka taki atu tetai tuatua kare i akakoroia me kore tetai rave anga ki te mate kare no te mou auri anake ua mari ra no te tangata tauturu katoa.” Koai ra ta to Philipi ka tono atu?

Penei ka tamanako tatou i tetai teretere anga mei teia te tu ka akatupu i te manamanata e te manako papu kore, inara kua puareinga ua a Epaperodito (auraka kia manako oripu ua kia Epaphera o Kolosa) i te rave atu i te reira angaanga ngata. I te akamanakoanga i tona ingoa, tei kapitiia mai te reira ko Aphrodite, penei e Kenitara aia tei taui ei Kerititiano​—e tamaiti na tetai nga metua tei akamori i te atua vaine Ereni o te aroa e te anaunau. I te tataanga a Paulo ki to Philipi i te akameitaki anga ia ratou no to ratou tu oronga ua, kua tau aia i te akataka ia Epaperodito e “e karere ra na kotou, i tei matuapuru mai iaku nei i toku nei ngere anga.”​—Philipi 2:25.

Mei ta te Pipiria e karanga ra no runga ia Epaperodito, te rauka nei ia tatou te marama e noatu tona tu papa ua kia akapaapaaia i te taangaanga iaia uaorai i roto i teia angaanga no Paulo e tana uaorai putuputuanga, kua rauka katoa ia Epaperodito te au tu manamanata penei mei ia tatou katoa. Ka akamanako ana tatou i tona akaraanga.

“Tei Matuapuru Mai Iaku nei i Toku nei Ngere Anga”

Kare tatou i kite i te au tuatua, inara ka rauka ia tatou te akamanako e kua tae atu a Epaperodito ki Roma ma te roiroi mei tona teretere anga. Penei kua teretere aia na te pae ia Via Egnatia, e mataara Roma te ka tikoti ki Makedonia. Ka rauka ua iaia te tikoti i te Adriatic ki te “poo” o te ngai Itale e oti ka aere atu ei na Appian Way ki Roma. E teretere anga roiroi tikai te reira (e 1,200 kiro mita e tai aereanga) te ka pou e maata atu i te marama okotai.​—Akara i te pia i te kapi 29.

Eaa te tu manako ta Epaperodito i akono atu? Kua tonoia aia kia oronga i te “takinga-meitaki,” me kore te lei·tour·giʹa, kia Paulo. (Philipi 2:30) Kua taikuia teia tuatua Ereni i te akamata anga ki te angaanga na te Au-Enua tei rave oronga uaia e tetai tangata enua. I muri mai, kua riro te reira angaanga ei mea umuumuia e te Au-Enua no te au tangata enua tei tau tikai no te rave i te reira. No te taangaanga anga i teia tuatua i roto i te au Tuatua Tapu Ereni, kua karanga tetai tangata apii e: “E tangata angaanga te Kerititiano no te Atua e te tangata, te mea mua, te anoano ra aia i te rave i te reira, ma tona ngakau katoa, te rua, no te mea kua akakeuia aia kia pera, e te akakeu ra te aroa o Karaiti iaia.” Ae, mei teaa ra te tu meitaki ta Epaperodito i akaari!

‘Kare Aia i Akono i Tona Uaorai Ora’

I te taangaanga anga i tetai tuatua tei kiritiia mai mei te tuatua pere moni, kua karanga a Paulo no Epaperodito e ‘kare oki i akono [pa·ra·bo·leu·saʹme·nos] i tona uaorai ora,’ me kore i te tu tika tikai, kua “tuku ua atu” i tona oraanga no te angaanga a Karaiti. (Philipi 2:30) Auraka tatou e manako e kua rave a Epaperodito i tetai ua atu apinga kino; mari ra, te o maira te tu kino ki roto i te akatupuanga i tana angaanga tapu. Kua tauta ainei aia i te rave i te tere tauturu i te tuatau kino ra? Kua tamou marie ainei aia i te tauta anga i te akaoti i te reira i muri ake i te topaanga ki roto i te maki i tetai ngai iaia e aere atura? I tetai ua atu tu, ‘i mate tika rai oki a Epaperodito i te maki, me mate takiri rava.’ Penei kua anoanoia aia kia noo mai kia Paulo e kia tavini iaia, no reira penei kua inangaro te apotetoro i te akamarama i te tumu i oki vave atu ei aia ma te kore i manakoia atu.​—Philipi 2:27.

Noatu rai, e tangata mataku kore a Epaperodito tei puareinga ua i te tuku iaia uaorai ma te noinoi kore e raukaʼi te apai atu i te tauturu ki te aronga tei anoano ra.

Penei ka ui tatou kia tatou uaorai, ‘Eaa ra te maata o taku ka rave i te tauturu i toku au taeake i te pae vaerua tei roto i te au turanga ngata?’ Kare taua tu papa ua ra i te mea manako ua ia e te au Kerititiano. Kua karanga a Iesu e: “E tuku atu au i te akauenga ou kia kotou, E aroa kotou ia kotou uaorai: mei iaku i aroa ia kotou na, e aroa katoa oki kotou ia kotou uaorai.” (Ioane 13:34) Kua rave ua atu a Epaperodito i tana angaanga “me mate takiri rava.” E akara anga, i reira, a Epaperodito no tetai tangata tei iaia te ‘tu ngakau okotai’ ta Paulo i akamaroiroi kia rauka i to Philipi ra. (Philipi 2:5, 8, 30, Kingdom Interlinear) Ka papa ua ainei tatou i te aere mamao atu?

Noatu rai, kua aue maata a Epaperodito. Eaa ra?

Tona Aue Maata

E tuku ia koe uaorai ki to Epaperodito turanga. Kua ripoti a Paulo e: “Anoano maata tona ia kotou, e te aue maata oki, i te mea i tuatuaia ki o kotou na e, kua mate aia i te maki.” (Philipi 2:26) Kua kite a Epaperodito e kua kite katoa te au taeake i roto i tana putuputuanga e kua makiia aia e kare i rauka te tauturu ia Paulo i te mataara ta ratou i manakonako atura. Ko te tika, i te akara anga penei kua akatupu maata a Epaperodito i te au manamanata no Paulo. Penei kua kopae, te taote ko Luka, to Paulo oa, i tetai atu au mea no te akono atu ia Epaperodito?​—Philipi 2:27, 28; Kolosa 4:14.

I te akara anga no teia turanga, kua aue maata a Epaperodito. Penei kua tamanako aia e kua manako te au taeake i roto i tana putuputuanga e kare aia i tau. Penei te manako kino ra aia e te “anoano maata” i te kite atu ia ratou i te akapapu ia ratou i tona tu tiratiratu. Kua taangaanga a Paulo i tetai tuatua Ereni ketaketa tikai, a·de·mo·neʹo, “aue maata,” ei akataka i to Epaperodito turanga. Kia tau ki te tangata apii ko J. B. Lightfoot, ka rauka i teia tuatua te akakite i “te tu oripu ua, te akaangaroi kore, te anga ke te apa, tei akatupuia e te manamanata i te pae kopapa, me kore te manako taitaia, mei te mamae, te akama, te tu reka kore e te vai atura.” Tetai ngai atu te taangaangaia nei teia tuatua i roto i te au Tuatua Tapu Ereni te akakite ra ki to Iesu mamae anga i roto i te ngai ko Getesemane.​—Mataio 26:37.

Kua taopenga a Paulo e ko te apinga meitaki roa koia oki ko te tono ia Epaperodito ki Philipi ma tetai pepa i te akamaramaanga i te tumu i oki vave atu ei to ratou karere ma te kore i manakoia atu. I te tuatuaanga, “I manako ra au e, e mea tika kia tono i taku taeake nei ia Epaperodito kia kotou,” te apai nei a Paulo i te apainga no tona oki atu anga, te akaatea ke anga i tetai ua atu manako tarotokaka e kare a Epaperodito i manuia ana. (Philipi 2:25) Ma te tuke, vaitata rai mei ngere a Epaperodito i tona oraanga e raukaʼi iaia te akaoti i tana angaanga! Kua akakite pumaana a Paulo kia ratou e “ka oo mai kotou iaia i te Atu nei ma te rekareka maata; e mei iaia ra te tu, kia manako meitakiia e kotou. No te mea i vaitata aia i te mate i te angaanga a te Mesia nei, kare oki i akono i tona uaorai ora, kia akarava aia i to kotou takinga-meitaki iaku nei.”​—Philipi 2:29, 30.

“Mei Iaia ra te Tu, kia Manako Meitakiia e Kotou”

E mea tau tikai te au tane e te au vaine e tu manako okotai to ratou mei to Epaperodito rai e kia akameitakiia. Kua oronga akaatinga ratou ia ratou uaorai e raukaʼi te tavini. Ka akamanako ana i te aronga tei oronga ia ratou uaorai kia tavini i te ngai mamao atu mei to ratou kainga ei au mitinari, au akaaere tutaka, me kore i tetai o te au opati manga o te Taiate Punanga Tiaki. Me ko te mataiti me kore te kopapa paruparu te tapu nei i etai i te rave i te au mea tei rauka ana ia ratou i te rave, ka tau ratou kia akangateiteiia e kia akateiteiia no to ratou au mataiti i te angaanga tiratiratu.

Noatu rai, penei ka riro te maki paruparu ei tumu no te aue maata me kore te au manako apa. Ka inangaro tetai i te rave maata atu. Mei teaa ra te apiapi! Ko tetai ua atu tei kite iaia uaorai i roto i te reira turanga ka rauka i te apii mei ia Epaperodito. Tera ra te tu, kua apa ainei aia no tei topa ki roto i te maki? Kare rava! (Genese 3:17-19; Roma 5:12) Kua anoano tikai a Epaperodito i te tavini i te Atua e tona au taeake, inara kua kotinga te maki iaia.

Kare a Paulo i ako atu ia Epaperodito no tona tu mari ra kua karanga atu i to Philipi kia vai piri vaitata atu kiaia ra. Mei te reira katoa, ka tau tatou kia akapumaana i to tatou au taeake me tupu te ngakau paruparu kia ratou. Tei matauia ka rauka ia tatou te akapaapaa ia ratou no to ratou akaraanga tiratiratu i te angaanga. I te mea e kua ariki tikai a Paulo ia Epaperodito, i te tuatua meitaki anga iaia, penei kua akapumaana iaia, i te akamama mai anga i tona au maata. Ka papu katoa ia tatou e ‘kare te Atua i te Atua tuatua-tika kore, ka akangaro atu ei aia i ta tatou angaanga i rave, e to tatou anoano, i tona ingoa i akakite puia e tatou na, ko tatou i matuapuru i te aronga tapu, e te matuapuru ua ra oki tatou.’​—Ebera 6:10

[Pia i te kapi 29]

Te Au Tu Reka Kore o te Teretere Anga

I teia tuatau kare e anoano maata ia te angaanga maroiroi no te teretere anga i rotopu i nga oire maata o Europa, tei aiteite atu ki tei raveia e Epaperodito. Ka oti meitaki te terepu i roto i tetai tieti i roto i te tai ora me kore te rua. E mea tuke ra i te rave i tetai teretere anga i te anere mataiti mua. I te reira taime, te aereanga mei tetai ngai ki tetai ngai kare e reka roa ana. Ka pou i tetai tangata teretere i te aere aere ua i rotopu i te 30 ki te 35 kiro mita i te ra okotai, te akamaeuanga iaia uaorai ki te reva e te au kino tukeke, kapiti mai “te anana keia.”​—2 Korinetia 11:26.

Akapeea te au akaangaroi anga i te po e te au apinga orongaia?

Kua tuatua te tangata tata enua ko Michelangelo Cagiano de Azevedo e i te pae i te au mataara Roma, “te vaira te au mansion, te au otera oti tikai, ma te au apinga, te ngai vairanga manu, e te ngai noo anga no to ratou aronga angaanga; i rotopu i nga mansion puapinga e rua, te vaira te au mutation, me kore te au ngai tapu anga, e raukaʼi i tetai te taui i tona oroenua me kore te au apinga akaoro e ka rauka te au apinga.” E ingoa kino tikai to teia au ngai akaangaroi anga i te mea e ki ua ana i te au pupu tangata akaaka. I te pae mai i te keiaanga i te aronga teretere, e putuputu te taime e akameangiti ana te aronga tiaki i ta ratou tutaki tei rauka mai mei te au vaine akaturi. Kua tuatua te tangata pee Ratini ko Juvenal e ko tetai ua atu te kite ra e te maroia ra ratou uaorai kia noo ki roto i te ngai akaangaroi mei teia te tu penei ka kite ia ratou e “takoto ra i te pae i tetai tangata kino, kapiti atu ki te aronga okooko, te aronga keia, te au tavini oro ke atu, kapiti atu ki te aronga tapeka kaki e te aronga maani pia mate . . . Kua riro e tai kapu na te katoatoa; kare e rauka i tetai tona uaorai roi, e kare katoa a tetai kaingakai tei akatakakeia mei te katoatoa.” Kua aue tetai au tata taito no te vai repo e te au pia, kua ki i te tangata, te repo, te reva reka kore, e kua ki i te tutua.

[Mapu/Tutu i te kapi 27]

(No runga i teia, akara i te puka)

Roma

[Tutu]

Tetai tangata teretere i te tuatau Roma

[Au Akameitakianga]

Map: Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.; Traveler: Da originale del Museo della Civiltà Romana, Roma