A Ierusalema—‘E Akateitei Ainei ia ei Mea Rekareka Maata Naau’?
“Kia piri toku arero ki toku vaa nei, . . . kia kore au e akateitei ia Ierusalema ei mea rekareka maata naku.”—SALAMO 137:6.
1. Eaa te tu manako o te aronga tuikaa e manganui i te oire ikiia o te Atua ra?
VAITATA i te itu raungauru mataiti kua topa mei te oki anga mai te pupu tuikaa ngati Iuda ra ki Ierusalema i te 537 M.T.N. kua oti te patu akaou te iero o te Atua ra, inara te vai tanea ua ra te oire. I taua tuatau ra, kua tupu tetai uki ou i roto i te tuikaaanga ra. Kare e ekoko anga e manganui o ratou tei manako ngakau aiteite ki te tata taramo tei imene ra: “E Ierusalema, kia ngaropoina koe iaku, kia ngaropoina katoa i toku rima katau nei tana taoonga.” (Salamo 137:5) Kua tere atu i te maara ua ia Ierusalema ta tetai papaki; kua akakite ratou na ta ratou au angaanga e kua piki mai te reira kia ‘akateitei ei mea rekareka maata’ na ratou.—Salamo 137:6.
2. Koai a Ezera, e akapeea i te akameitaki angaia?
2 Ei akatauanga, e akamanako i te taunga ko Ezera. Noatu rai i mua ake i tona oki anga ki tona ra enua kainga, kua angaanga totomapu aia no te au puapinga o te akamori anga ma i Ierusalema. (Ezera 7:6, 10) Kua akameitaki maataia a Ezera no te reira. Kua akakeu a Iehova i te ngakau o te ariki Peresia ra kia oronga kia Ezera i te tika no te aratakianga i tetai pupu rua no te aronga tuikaa ra kia oki atu ki Ierusalema. Pera katoa oki, kua oronga atu te ariki ra kia ratou i tetai tauturu maata e auro e te ario “e akamanea i te are o Iehova.”—Ezera 7:21-27.
3. Akapeea ta Nehemia akapapu anga e ko Ierusalema tona manako anga maata?
3 I etai 12 mataiti i muri iora, e ngati Iuda ke atu tetai tei rave angaanga taka meitaki ra—ko Nehemia ia. Kua tavini aia i roto i te are ariki Peresia i Susana. E turanga ngateitei tona ei tangata apai kapu no te Ariki ko Aretekasaseta, inara kare te reira i ta Nehemia “mea rekareka maata.” Kareka ra, kua anoano aia kia aere e patu akaou ia Ierusalema. No etai au marama kua pure a Nehemia no teia, e kua akameitaki maira Iehova iaia no te raveanga i te reira. I te kiteanga i to Nehemia ra manako maata, kia oronga atura te Ariki o Peresia i tetai nuku vaeau nona e ma te au pepa tei akamana ra iaia kia patu akaou ia Ierusalema.—Nehemia 1:1–2:9.
4. Akapeea tatou me akaari e ko te akamori ia Iehova tei teitei i tetai ua atu tumu no te rekarekaanga tei ia tatou nei?
4 Kare e ekoko anga, kua akapapu a Ezera, a Nehemia, e etai atu ngati Iuda e manganui tei taokotai atura ma ratou katoa e ko te akamori ia Iehova, tei raveia ra ki Ierusalema, e puapinga maata atu i tetai ua atu apinga ke—e ko te reira tei ‘teitei atu i to ratou rekareka maata ra,’ koia oki, ki runga atu i tetai apinga penei ka rekareka ratou ra. Mei teaa ra tetai akamaroiroianga taua tu tangata ra no te katoatoa i teia tuatau nei tei manako ra ia Iehova, e tona akamori anga, e tana akaaerenga aratakiia e te vaerua oki na taua tu rai! Ko te reira ainei te tika noou? Te akaari ra ainei koe na toou akakoromaki anga i te au angaanga tau i te Atua e ko toou tumu maata no te rekareka ko te tika no te akamorianga ia Iehova ma tona au tangata akatapuia ra? (2 Petero 3:11) Ei tetai akamaroiroi ke atu i taua tu ra, e akamanako tatou i te au tupuanga no to Ezera tere ki Ierusalema ra.
Au Akameitakianga e te Au Apainga Oki
5. Eaa te au akameitakianga apinganui tei rauka mai i te au tangata o Iuda i te tuatau o Ezera ra?
5 Te pupu e vaitata i te 6,000 tei oki maira mei te tuikaaanga e Ezera katoa kua apai mai i te au tauturu auro e te ario no te iero o Iehova ra. Te katoa anga o te reira kua tae ki etai 35 mirioni tara i te moni o teia tuatau nei. Kua aite teia e vaitata i te itu taime te maata atu te auro e te ario i ta te pupu tuikaa mua tei apai maira. Mei teaa te akameitaki anga kia Iehova ra te au tangata o Ierusalema e Iuda i te rauka anga mai teianei turu anga katoatoa te tangata e te apinga! Inara te au akameitakianga mei ko mai i te Atua ra ka apai katoa mai i tetai apainga.—Luka 12:48.
6. Eaa ta Ezera i kite i tona enua kainga ra, e i akapeea tana akono anga?
6 Kare i roaia kua kite a Ezera e e manganui to te au ngati Iuda ra, kapiti katoa etai au taunga e te aronga pakari oki, kua na runga ake i te Ture a te Atua ra na te akaipoipoanga i te au vaine peikani ra. (Deuteronomi 7:3, 4) E tika rava, kua taitaia maata aia no teianei aatianga i te Ture koreromotu a te Atua ra. “E tei te akarongo anga atu au i te reira tuatua, kua aae au i toku kakau, e toku pona roroa, . . . e kua noo iora ma te poitirere.” (Ezera 9:3) I reira, ma te au ngati Iseraela apiapi katoa ra, kua riringi atura Ezera i tona ngakau na roto i te pure kia Iehova. I te akarongoanga o te katoatoa ra, kua akamanako akaou atu ra Ezera i to Iseraela ra akarongo kore anga tei topa e ta te Atua akamatakiteanga oki i te ka tupu me ka akaipoipo ratou i te au tangata peikani o taua enua ra. Kua taopenga atura aia: “E te Atua o Iseraela, e Iehova e, e tuatua-tika taau; te vai nei rai matou, kua ora, mei tei teianei rā: i na, teia matou tei mua i to aroaro ma ta matou au ara katoa, no te reira i kore ei matou nei e mou ki mua ia koe na.”—Ezera 9:14, 15.
7. (a) Eaa te akatauanga meitaki ta Ezera i akanoo i te akonoanga ma te raveanga tarevake? (e) Akapeea te akono anga a te aronga apa ra i to Ezera tuatau?
7 Kua taiku a Ezera i te tuatua “matou.” Ae, kua kapiti atu aia iaia uaorai, noatu rai e kare aia uaorai i apa. No to Ezera taitaia oonu kapiti katoa ma tana pure anga taakaaka kua akatuki atu i te ngakau o te au tangata ra e kua akakeu ia ratou kia rave angaanga tau i te tataraara ra. Kua akatika ua ratou i tetai vairakau mamae—pouroa te aronga tei aati ra i te Ture a te Atua kia tono i ta ratou au vaine tangata ke ra kia oki ki to ratou au enua kainga, ma ta ratou tamariki tei anauia maira kia ratou. Kua akatika a Ezera ki teianei tikaanga e kua akamaroiroi atu i te aronga apa ra kia akono. Ma te mana tei orongaia ra kiaia e te ariki Peresia ra, ia Ezera te tika kia tamate atu i tei aati katoatoa i te ture ra me kare kia takore atu ia ratou mei Ierusalema e Iuda oki. (Ezera 7:12, 26) Inara i te akaraanga kare aia i rave i taua angaanga ra. “Kua tuatua maira taua uipa anga katoa ra,” na ko maira: “Ko taau rai i tuatua maira, kua tika ia matou kia rave.” Pera katoa oki, kua aaki ratou: “E manganui oki matou i rave i taua ara nei.” (Ezera 10:11-13) Kua papa mai a Ezera pene 10 i te au ingoa o te au tangata e 111 tei akono i taua tuku anga tika ra na te tonoanga kia aere ke atu ta ratou vaine tangata ke ra e te tamariki katoa tei anauia maira kia ratou.
8. Eaa ra te angaanga teiaa i te tono keanga i te au vaine tangata ke i riro ei ei meitaki no te au tangata katoatoa ra?
8 Ko teianei angaanga kare no te meitaki o to Iseraela anake mari ra no te au tangata katoatoa ra. Naringa kare e apinga i raveia ei akatikatika i taua au tumu nei, kua kairoia atu to Iseraela ki roto i te au iti tangata takapini. I te reira tu, kua akataviiviiia te akapapa anga ki te Uanga Taputouia no te akameitakianga i te au tangata katoatoa ra. (Genese 3:15; 22:18) E riro kia ngata te akanoo anga i te akataka anga no te Uanga Taputouia ra ei tetai anaunga no te Ariki ko Davida o te kopu o Iuda ra. I etai 12 mataiti i muri iora, kua akamanako akaouia teianei tumu puapinga maata e “kua akataka atura te uanga o Iseraela i te au tangata ke katoa.”—Nehemia 9:1, 2; 10:29, 30.
9. Eaa te akoanga meitaki ta te Pipiria e oronga ra ki te au Kerititiano tei akaipoipo ra i te aronga akarongo kore?
9 Eaa ta te au tavini o Iehova te ka kite no teianei tataanga? Inara, kare te au Kerititiano i raro ake i te Ture koreromotu ra. (2 Korinetia 3:14) Mari ra, te akono ra ratou “i te ture a te Mesia.” (Galatia 6:2) E no reira, ko tetai Kerititiano tei akaipoipoia ra ki tetai tei akarongo kore ra ka tau kia aru i ta Paulo akoanga: “E vaine akarongo kore ta tetai taeake, e i tika i taua vaine ra kia noo rai kiaia, auraka aia e tuku ke atu iaia.” (1 Korinetia 7:12) Pera katoa oki, ko te au Kerititiano tei akaipoipoia ki tetai e akarongo kore ra e mea tau i te Tuatua Tapu kia akono i te akariroanga kia puapinga to raua akaipoipo anga. (1 Petero 3:1, 2) Na te akarongo anga i teianei apiianga meitaki e putuputu te riro anga ei akameitakianga e kua tauiia te ngakau o te tokorua akarongo kore ra kia riro i te akamori mou. Kua riro tetai papaki ei au Kerititiano tiratiratu tei papetitoia ra.—1 Korinetia 7:16.
10. Eaa te apiianga te ka kite te au Kerititiano ra mei te au tangata Iseraela e 111 tei tono ke atura i ta ratou au vaine tangata ke ra?
10 Tera ra, ko te tu o to Iseraela tei tono ke atura i ta ratou au vaine tangata ke ra te oronga maira i tetai apiianga meitaki no te au Kerititiano kare ra i akaipoipoia ake. Kare teia aronga e tau kia akamata i te aere kapitianga ma te au mema e tuke ra to ratou tuanga e e aronga akarongo kore oki. Penei e raveanga ngata kia kopae ke i taua pirianga ra, penei e mamae anga, inara ko te ravenga meitaki ia kia raukai i tetai ta te Atua ra akameitakianga. Kua akaueia te au Kerititiano: “Auraka kotou e kapitiia ma te tau kore i te aronga akarongo kore ra.” (2 Korinetia 6:14) Tetai ua atu Kerititiano takaua te anoano ra i te akaipoipo anga ka tau kia parani i te akaipoipoanga ma tetai oa akarongo tikai.—1 Korinetia 7:39.
11. Mei te au tangata Iseraela ra, penei akapeea tatou i te timata angaia no to tatou tumu no te rekareka?
11 E manganui oki etai atu au tu, tei rave akatikatika anga te au Kerititiano ra i te akakite atuanga kia ratou e te aere atura ratou na tetai aerenga tau kore i te Tuatua Tapu. (Galatia 6:1) Mei tetai tuatau ki tetai atu tuatau, kua akataka maira teianei tianara i te tu akono tau kore i te Tuatua Tapu te ka akakore atu i tetai tangata i te vai maianga ei tetai tuanga no te akaaerenga a te Atua. Ei akatauanga, i te 1973, kua riro kia kite tikai te au tangata o Iehova e te rave tau kore i te apinga akakona e te kai avaava oki e ara kikino ia. Kia aruaru i tetai aerenga tau i te Atua ra, ka tika tatou kia “tamā ua tatou ia tatou uaorai i te au viivii katoa o te kopapa e te vaerua.” (2 Korinetia 7:1) E manganui tei tuku i taua akoanga Pipiria ra ki to ratou ngakau; kua mareka ua ratou kia mamae i te au tu akakore anga kia vai mai ei tuanga no to te Atua ra au tangata ma. Kua oronga katoaia mai te arataki anga taka meitaki no te tumu no te ainga, te tu kakau, te akamaneaanga, e te iki anga pakari i te angaanga, te tamataora anga, e te akatangianga imene. Noatu eaa te au kaveinga Tuatua Tapu te akakiteia maira, kia papa tatou, “kia tika rava,” mei te 111 au tangata Iseraela ra. (2 Korinetia 13:11) Na teia e akaari e ko te tika no te akamorianga ia Iehova i te taokotai anga ma tona au tangata tapu ‘te kake atura kia teitei ake i to tatou rekareka maata anga.’
12. Eaa tei tupu i te 455 M.T.N. ra?
12 I muri ake i taua manamanata no te au vaine e tangata ke ra, kare te Pipiria i akakite mai kia tatou eaa tei tupu i Ierusalema no te 12 mataiti i muri maira. Kare e ekoko anga, kua maata atu te riri o te au iti tangata i te pae mai ia Iseraela ra no te akakoreanga i te au akaipoipo anga e manganui. I te 455 M.T.N., kua tae atu a Nehemia ki Ierusalema ma tetai arataki anga vaeau. Kua akataoongaia aia ei kavana no Iuda e kua apai mai i te au reta mei ko mai i te ariki Peresia ma te akamanaanga iaia kia patu akaou i te oire.—Nehemia 2:9, 10; 5:14.
Patoi Anga a te Aronga Vareae i te Pae Mai
13. Eaa te tu manako ta te aronga akonoanga pikikaa i te pae mai i te ngati Iuda ra i akakite, e akapeea ta Nehemia i rave?
13 Kua patoi te aronga o te au akonoanga pikikaa o te pae maira i te akakoroanga no to Nehemia aerenga mai. Kua akakoko atu to ratou arataki na te uianga kiaia: “E kaitamaki ainei kotou i te ariki?” I te akaarianga i te akarongo kia Iehova, kua pau atura Nehemia: “Na te Atua o te rangi e akamanuia i ta matou nei; e teianei, ka tu matou ko tona au tavini e patu: kare rai a kotou tuanga, kare a kotou puapinga, kare oki e manakoanga, i Ierusalema nei.” (Nehemia 2:19, 20) I te akamata anga te patu akaouanga i te paruru ra, kua aviri mai taua au enemi rai: ‘Te aa ua ra tera ra au ngati Iuda riri-iti ra? Ka rave akaou ainei ratou i te au toka i ka i te ai no roto i te patu ngaangaa ra? Kia kake ua tetai suoli i tera ra patu toka, ta ratou i tuki akera, ka ngaoro ïa ki raro.’ Kare ra aia i pau atu i te reira au tuatua, kua pure a Nehemia: “E akarongo mai, e to matou Atua; kua akavaavaaia mai oki matou: e akaoki i te akakino na ratou i runga i to ratou uaorai mimiti.” (Nehemia 4:2-4) Kua rave tamouia, kua akanoo a Nehemia i teia akaraanga meitaki no te irinaki anga ia Iehova!—Nehemia 6:14; 13:14.
14, 15. (a) Akapeea ta Nehemia ra akono i te akakoko anga ta ua a te enemi? (e) Akapeea i raukai i te Au Kite o Iehova te rave ua atu i ta ratou angaanga patuanga i te pae vaerua noatu te patoianga kino ra?
14 Kia akatupu i ta ratou angaanga tutuanga puapinga maata, te irinaki katoa nei te Au Kite o Iehova i te Atua i teianei tuatau. Te tauta ra te aronga patoi kia arai i teia angaanga na te avirianga. I etai taime, ka akamutu ua te aronga taki tai inangaro i te tuatua no te Patireia no te kore e rauka ia ratou kia akakoromaki i te aviriia mai. Me ka kore e autu te avirianga, penei ka riro te aronga patoi ra e ka rave i te akakoko anga no te ta ua. Ko teia ta te aronga patu i te au patu o Ierusalema ra i kite. Inara kare a Nehemia i akatika kia tamatakuia aia. Mari ra, kua akapapa atu aia i te aronga patu ra kia patoi atu i taua ravenga a te enemi ra e kua akamaroiroi atura i to ratou akarongo na te tuatuaanga: “Auraka kotou e mataku ia ratou: e akamaara i te Atu, i te maata e te matakuia ra, ka tamaki ei kotou kia ora to kotou au taeake, ta kotou au tamaroa, e ta kotou au tamaine, ta kotou au vaine, e to kotou au are.”—Nehemia 4:13, 14.
15 Mei te tuatau o Nehemia ra, kua papa meitaki te Au Kite o Iehova kia rave ua atu i ta ratou angaanga patuanga pae vaerua noatu rai te patoianga riri kino. Kua oronga mai “te tavini akono meitaki e te pakari” i te kai vaerua akamaroiroianga akarongo, te akariro ra i te au tangata o te Atua kia uua mai noatu rai i te au ngai te araiia ra te angaanga. (Mataio 24:45) Ei tetai tupu anga, kua rave ua atu a Iehova i te akameitaki i tona au tangata ma te tupu anga maata takapini te enua katoa nei.—Isaia 60:22.
Au Manamanata no Roto Mai
16. Eaa te au manamanata i roto ia ratou tei akakoko ra i te vaerua o te aronga patu i te patu i Ierusalema ra?
16 I te aerenga ki mua te patu akaouanga i te patu o Ierusalema e kua teitei atu te patu ra, kua riro kia maata atu te ngata te angaanga. No reira i kiteai tetai manamanata tei akakoko ra i te vaerua o te aronga patu ra ma te raveanga ketaketa. No te ngere i te kai, kua kite tetai papaki ngati Iuda i te raveanga ngata kia oronga kai no to ratou au ngutuare tangata e kia tutaki oki i ta ratou au tero ki te kavamani Peresia ra. Kua oronga te au ngati Iuda apinganui ra i te kai e te moni na ratou. Inara, ei tuke anga ki te Ture a te Atua ra, kua taputou te au Iseraela putaua ra i to ratou au enua e te tamariki ei akapapuanga e ka tutaki atu ratou i te moni ma te initereti. (Exodo 22:25; Levitiku 25:35-37; Nehemia 4:6, 10; 5:1-5) I teianei kua akakoko te aronga oronga moni kia rave i to ratou au enua e kia opara ia ratou kia oko i ta ratou tamariki ei au tuikaa. Kua riri a Nehemia i teia tu aroa kore, e te noinoi apinga. Kua rave viviki aia kia akapapu e kia rave ua atu a Iehova i te akameitakianga ki runga i te angaanga no te patu akaouanga i te patu o Ierusalema.
17. Eaa ta Nehemia i rave kia akatinamou i ta Iehova ra akameitakianga i te angaanga patuanga, e eaa te tupu anga?
17 Kua akanoonooia “tetai uipa anga maata,” e kua akakite taka meitaki a Nehemia ki te au Iseraela apinganui ra e kua reka kore a Iehova i ta ratou i rave ra. I reira kua pati atu aia ki te aronga tei apa ra, e kapiti katoa tetai papaki o te kau taunga ra, kia akaoki i te initereti katoatoa ta ratou i rave ra e kia akaoki i te au enua ta ratou i rave tau kore atura i te ture mei te aronga kare ra e rauka ia kia tutaki te initereti. E mea mareka ra, kua tuatua taua aronga tei apa ra: “E akaoki matou, kare atu matou e umuumu i ta ratou; ka pera matou i taau i tuatua mai na.” Kare teia i te au tuatua ua, no te mea te ripoti ra te Pipiria: “E kua akono atura te tangata i taua tuatua [a Nehemia] ra.” E kua akapaapaa atura te putuputuanga katoatoa ia Iehova ra.—Nehemia 5:7-13.
18. Kua riro kia kiteaia te Au Kite o Iehova no teea tu manako ra?
18 Ka peea i to tatou tuatau nei? Kare e kia taangaanga puapinga kore ua, te kite ateaia ra te Au Kite o Iehova no to ratou tu akono oronga ua ki to ratou au oa akarongo e etai katoa oki tei rokoia ra e te tumatetenga. Mei te tuatau ia Nehemia ra, kua akatupu teia i te au akakite anga akameitaki i te akapaapaa anga ia Iehova e manganui. Inara i taua tuatau rai, kua kitea e “te tavini akono meitaki e te pakari” e e mea kia oronga i te akoanga tau i te Tuatua Tapu no runga i te au tumu pitiniti e i te umuumu anga kia kopae ke i te taangaanga noinoi tau kore ia etai ke ra. I etai enua e mea matauia kia pati no tetai tutaki anga maata no te vaine te ka akaipoipoia, inara te akamatakite tika maira te Pipiria e ko te aronga noinoi e te morimori apinga kare rava e o ki te Patireia o te Atua. (1 Korinetia 6:9, 10) Ko te akono meitaki anga a te maata anga o te au Kerititiano ki taua akoanga ra e akamaara meitaki anga e i akapeea taua au ngati Iuda ra i te kite anga i te rave ara no te taangaanga tau kore i to ratou au taeake putaua ra.
Oti Anga te Patu o Ierusalema
19, 20. (a) Eaa te tupu anga ki te aronga akonoanga patoi maira i te oti takiri anga te patu i Ierusalema ra? (e) Eaa te autu anga kua tupu ki te Au Kite o Iehova i te enua e manganui ra?
19 Noatu rai te au patoi anga katoatoa ra, kua oti te patu o Ierusalema i te 52 ra. Eaa te tupu anga o teianei ki te aronga patoi ra? Kua tuatua a Nehemia: “E kite akera to matou au enemi katoa, e kia akara mai oki te au etene e pini ua ake ia matou, kua taitaia rava iora ratou i to ratou uaorai mata: te kite ra oki ratou e, e mea raveia mai taua angaanga nei e to matou Atua.”—Nehemia 6:16.
20 I teia tuatau, te rave ua atura te patoi anga enemi i te angaanga a te Atua i te au tu ke ke e te au ngai oki. Inara, e au mirioni ua atu te au tangata kua kite i te puapinga kore o te patoianga i te Au Kite o Iehova. Ei akatauanga, e akamanako ana i te au tauta anga kua topa kia apai mai i tetai openga ki te angaanga tutuanga i Nazi Tiamani, i Europa Itinga, e te au enua e manganui i Aperika. Pouroa taua au tauta anga ra kua puapinga kore katoatoa e, e manganui te au tangata kua akatika e ‘no ko mai i te Atua ra ta tatou angaanga i raveiai.’ Mei teaa ra tetai tutaki anga teianei ki te aronga ruaine tiratiratu tei akariro ra i te akamori ia Iehova kia ‘teitei atu to ratou rekareka maata’ i taua au enua ra!
21. Eaa te au tupu anga puapinga maata te ka uriuri manakoia i te atikara i muri akenei?
21 I te atikara i muri akenei, ka akamanako akaou tatou i te au tupu anga puapinga maata tei taki atura ki te akatapu anga rekareka o taua patu tei patu akaouia ra i Ierusalema. Ka akamanako katoa tatou e akapeea te akaoti anga o tetai oire meitaki roa atu no te puapinga o te au tangata katoatoa te akavaitata mai nei.
Maara Ainei ia Koe?
◻ Akapeea a Ezera e etai atura i te rekareka anga ia Ierusalema?
◻ Eaa te au tarevake ta Ezera raua ko Nehemia i tauturu ra i te au ngati Iuda e manganui kia akatikatika?
◻ Eaa te au apiianga tei rauka ia koe mei te au tataanga mai no Ezera raua ko Nehemia ra?
[Tutu i te kapi 15]
Ko Ierusalema, kare ko tana angaanga teitei i Susana ra, tei manako maataia e Nehemia ra
[Au Tutu i te kapi 16, 17]
Mei ia Nehemia ra, ka tau tatou kia pure no ta Iehova ra aratakianga e te maroiroi kia rave ua atu i ta tatou angaanga tutuanga puapinga maata ra