“Tupu Atura Oki te Tuatua a Iehova”
“Kua akau aia i tana tuatua i te enua nei: te oro viviki nei tana tuatua.”—SALAMO 147:15.
1, 2. Eaa te angaanga ta Iesu i oronga ki tana au pipi, e eaa tei o atu ki te reira?
KO TETAI o te au totou meitaki rava i te Pipiria te kitea ra ia Angaanga 1:8. I mua poto ua ake i tona kake anga ki te rangi, kua tuatua a Iesu ki tana au pipi tiratiratu ra: “Ka rauka ra to kotou mana i te Vaerua Tapu, kia aere mai aia i rungao ia kotou; e ei kite oki kotou noku . . . e tae ua atu ki te openga o te enua ra.” Mei teaa ra tetai raveanga maata te akariro anga kia tupu teia!
2 Kia akakitekite aere i te tuatua a te Atua e takapini te enua katoa nei ka tika kia akaraanga ei angaanga akaaoanga ki taua au pipi e tokoiti ua tei rauka ra te reira akauenga. E akamanako eaa tei o atura. Ka tau ratou kia tauturu i te tangata kia kite i te tuatua meitaki o te Patireia o te Atua. (Mataio 24:14) Te raveanga ei kite no Iesu kua umuumu katoaia kia tua aere i tana au apiianga ririnui ma etai ke ra e te akataka anga i tana tuanga i roto i ta Iehova ra akakoroanga. Pera katoa, kua kapiti mai ki taua angaanga te akariroanga i te au tangata ei pipi e ka papetito atu ia ratou. E kia raveia teia i te ao katoa!—Mataio 28:19, 20.
3. Eaa ta Iesu i akapapu atu ki tana au pipi, e akapeea ta ratou akonoanga i taua angaanga orongaia ra kia ratou?
3 Inara, kua akapapu atura Iesu ki tana au pipi e ka vai maira te vaerua tapu kia ratou i te raveanga i te angaanga tana i oronga atura kia ratou. No reira, noatu te maata o taua angaanga ra e te mutu kore oki o te au tautaanga e te ta ua a te aronga patoi ra kia akamuteki ia ratou, kua autu te au pipi mua a Iesu i te rave anga i tana i akaue atura. Ko tetai tika ia no te tuatua enua tei kore e rauka kia akakoreia.
4. Akapeea te akakite anga i to te Atua aroa i taua akauenga ra kia tutu e kia apii atu oki ia etai ke ra?
4 Te tutu aerenga i te ao katoa nei e te angaanga apiianga ko tetai akakite anga ia i te aroa o te Atua no te aronga kare ra i kite iaia. Na te reira i oronga atu i te tuatau no ratou kia akapiri vaitata atu kia Iehova e kia rauka oki te akakore anga ara. (Angaanga 26:18) Kua akakite katoa te akauenga kia tutu aere e kia apii oki i to te Atua ra aroa no te aronga e rave ra i te tuatua, i te mea kua akatika ia ratou kia akakite i ta ratou akamori anga ia Iehova e te akakite oki i to ratou aroa no to ratou au oa tangata nei. (Mataio 22:37-39) No te manako o te apotetoro ko Paulo i te puapinga o te angaanga orometua Kerititiano kua taiku aia i te reira e ko tetai “apinga.”—2 Korinetia 4:7.
5. (a) Teiea te ngai e kiteai e tatou te tuatua enua irinaki maataia no te au Kerititiano mua ra, e eaa te tupu anga e akatakaia maira i reira? (e) Eaa ra te puka Angaanga i tau ei ki te au tavini o te Atua i teia tuatau?
5 Te tuatua enua maata tei tau kia irinakiia no te angaanga tutuanga a te au Kerititiano mua ra te kitea nei i roto i te puka akauruia o Angaanga, tei tataia ra e te pipi ko Luka. Ko tetai tataanga ia no te tupuanga umere e te viviki oki. Ko teia tupuanga no te kite i te Tuatua a te Atua te akamaara maira ia tatou ia Salamo 147:15, te tuatua ra: “Kua akau [a Iehova] i tana tuatua i te enua nei: te oro viviki nei tana tuatua.” Te tataanga no te au Kerititiano mua, tei akamanaia ra e te vaerua tapu, e marekaanga e te aiteanga teitei oki kia tatou i teia tuatau. Te rave katoa nei te Au Kite o Iehova i taua angaanga no te tutu aerenga e te akariroanga i te tangata ei pipi, inara i runga i tetai tuanga maata roa atu. Te aro katoa ra tatou i te au manamanata aiteite ki tei aroia e te au Kerititiano i te anere mataiti mua ra. Ia tatou e akamanako ra i akapeea ta Iehova ra akameitaki anga e te akamaroiroi anga i te au Kerititiano mua ra, te akamaroiroiia maira to tatou akarongo i tana turu anga.
Tupuanga te Numero o te Au Pipi
6. Eaa te takiota tuatua no te tupu anga e toru taime tei tataia ra i te puka o Angaanga, e eaa ta te reira e taiku maira?
6 Tetai tu no te akara matatio i te tupu anga o Angaanga 1:8 na te akamanako anga i te tuatua “tupu atura oki te tuatua a Iehova,” ko tetai takiota tuatua tei taikuia ra, ma te meangiti ua te au tuke anga, e toru ua taime i roto i te Pipiria e ko te reira katoa ka kiteia i roto i te puka o Angaanga. (Angaanga 6:7; 12:24; 19:20, NW) “Te tuatua a Iehova,” me kare “te tuatua a te Atua,” i roto i teia au takiota tuatua te taiku ra i te tuatua meitaki—koia te tuatua akakeu o te tuatua mou tu-Atua, ko tetai tuatua ora ia, tei taui i te au oraanga o te aronga tei ariki ra i te reira.—Ebera 4:12.
7. Te kapitiia ra te tupu anga o te tuatua a te Atua ia Angaanga 6:7 ki teaa, e eaa tei tupu i te ra o Penetekote 33 T.N.?
7 Te taiku mua anga i te tupu anga o te tuatua a te Atua te kitea ra ia Angaanga 6:7. Ka tatau tatou i reira: “Tupu atura te tuatua a te Atua; e maata rava atura oki te au pipi i Ierusalema; e manganui oki to te kau taunga i akarongo i te tuatua.” I konei, te kapitiia ra te tupu anga ki tetai tupu anga kia maata te numero o te au pipi ra. I te tuanga mua, i te ra o Penetekote 33 T.N., kua riringiia mai te vaerua tapu o te Atua ki rungao i te 120 pipi tei akaputu atura i tetai pia i runga ra. Kua oronga atura te apotetoro ko Petero i tetai tuatua akakeuanga, e ko te aronga tei akarongo atura, ko etai 3,000 kua riro ei aronga akarongo i taua ra rai. Mei teaa ra tetai maniania anga i te aere atu anga te au tangata e au tauatini ua atu ki te ruavai me kare te au ruavai tei koropini ra i Ierusalema kia papetitoia i roto i te ingoa o Iesu, koia te tangata tei patitiia ra ki runga i te rakau e ko tetai tei rave kino i etai 50 ra i mua akera!—Angaanga 2:41.
8. I akapeea te tupu anga te numero o te au pipi ra i te au mataiti aru mai ia Penetekote 33 T.N.?
8 Inara, e akamataanga anake te reira. Ko te au tautaanga tei rave uaia atu e te au arataki akonoanga ngati Iuda kia akapaii i te angaanga tutu aerenga kua puapinga kore ua. Ei pekapeka anga no taua aronga arataki akonoanga ra, “te aronga i akaoraia ra, kua kapitiia ïa e te Atu i te [au pipi] ra, kare e rā i tukua.” (Angaanga 2:47) Kare i roaia, “te aronga i akarongo i te tuatua ra, ka rima atura paa tausani i te tangata kia tatau.” I muri akera, “te aronga ra i akarongo i te Atu, e manganui rava atura ia tei kapiti mai kia ratou ra, te tane ma te vaine katoa oki.” (Angaanga 4:4; 5:14) I tetai tuatau i muri akera, ka tatau tatou: “E au atura te au ekalesia ra i reira, e pini rava ake Iudea katoa e Galilea, e Samaria oki e kua maroiroi atura; mataku atura oki i te Atu i to ratou aerenga, e ma te akapumaana oki a te Vaerua Tapu, maata atura ratou.” (Angaanga 9:31) I etai mataiti i muri mai, penei vaitata i te 58 T.N., kua taikuia te “akarongo nei e manganui te tausani.” (Angaanga 21:20) I reira, kua maata katoa oki te au Kenitara akarongo ra.
9. Akapeea koe me akataka i te au Kerititiano mua ra?
9 Te maata anga o teia tupuanga o te numero ko te aronga ou tei riro mai ei au pipi. Te ou ra te akonoanga—inara e ririnui. Kare na tetai apinga ke i akakeu te au mema ekaretia, koia te au pipi ra kua akamori tikai ia Iehova e te aru ra i tana Tuatua, i etai taime kua apii i te tuatua mou mei te aronga tei takinga kino maataia ra. (Angaanga 16:23, 26-33) Te aronga tei ariki ra i te akonoanga Kerititiano kua rave i te reira ei tupu anga no tetai ikianga manako akava ngakau tau ra. (Roma 12:1) Kua apiiia ratou i to te Atua au aerenga; tei roto te tuatua mou i to ratou manako e te ngakau. (Ebera 8:10, 11) Kua akatika ratou kia mate no to ratou irinaki anga.—Angaanga 7:51-60.
10. Eaa te apainga ta te au Kerititiano mua ra i ariki, e eaa te tu aiteite ta tatou e kite nei i teia tuatau?
10 Te aronga tei takave ra i te apiianga Kerititiano kua kite i ta ratou apainga kia tua aere i te tuatua mou ma etai ke ra. Na teia i tauturu kia tere atu te tupuanga o te numero ra. Kua tuatua tetai tei apiipiiia ra i te Pipiria: “Kare te komunikeitianga i te akarongo i manakoia e ko te tika openga no tei maroiroi maata ra me kare no tei akataoongaia ra ei tutu evangeria. Ko te akonoanga evangeria ko te tika ia e te angaanga oki na te au mema Ekaretia ravarai. . . . Te itae anga tau no te katoaanga o te komuniti Kerititiano ra kua oronga i te akakeu anga maata mei te akamata anga mairai.” Kua tata katoa aia: “Ko te akonoanga evangeria ko te toto ora ia o te au Kerititiano mua ra.” Ko te reira katoa te tika no te au Kerititiano tika tikai i teia tuatau nei.
Tupuanga i Roto i te Au Enua
11. Eaa te tu tupu anga te akatakaia maira ia Angaanga 12:24, e akapeea teia i tupu ei?
11 Te rua o te taiku anga i te tupuanga te tuatua a te Atua te kitea ra ia Angaanga 12:24: “Tupu atura oki te tuatua a [“Iehova,” NW], e pararauare rava atura.” I konei te takiota tuatua te kapitiia atura ki te tupuanga te numero i roto i te au enua ra. Noatu rai te patoi anga kavamani, kua puapinga ua atu rai te angaanga. Kua riringi muaia mai te vaerua tapu i Ierusalema, e mei reira mai kua totoa viviki atu te tuatua. Na te takinga kino anga i Ierusalema ra i akapueurikiriki ke atu i te au pipi ki te au ngai i roto katoa i Iudea e Samaria. Te tupuanga? “Ko taua aronga ra i pueurikiriki ke ra, aere atura e akakite aere i te tuatua e pini rava ake te enua katoa.” (Angaanga 8:1, 4) Kua aratakiia atu a Philipi kia akakitekite atu ki tetai tangata tei riro ra i muri ake i te papetito angaia, kia apai atu i te tuatua ki Etiopia. (Angaanga 8:26-28, 38, 39) Viviki ua atura te tuatua mou i te akaia ki Luda e Sarona, e Iopa. (Angaanga 9:35, 42) I muri iora kua aere atura Paulo e au tauatini ua atu kiro mita i runga i te tai e te enua, i te akanooanga i te au putuputuanga i roto i te au enua e manganui i te Mediterranean. Kua aere atura te apotetoro ko Petero ki Babulonia. (1 Petero 5:13) I roto i te 30 mataiti i muri ake i te riringianga mai te vaerua tapu ia Penetekote ra, kua tata a Paulo e ko te tuatua meitaki kua “akakiteia akenei ki te tangata ravarai i raro ake i teianei rangi,” penei te taiku ra i te au enua matauia ra i reira.—Kolosa 1:23.
12. Akapeea te aronga patoi i te Akonoanga Kerititiano i akatikai i te tupu anga i roto i te au enua i te tuatua a te Atua?
12 Noatu rai ko te aronga patoi i te akonoanga Kerititiano kua kite e kua akaia te tuatua a te Atua i te Patireia katoa o Roma. Ei akatauanga, te akakite maira a Angaanga 17:6 e i Tesalonia, i te pae tokerau o Ereni, kua kapiki maira te aronga patoi: “Ko te au tangata taruri ke teia i te pa enua ravarai e teia mai nei ra oki.” Pera katoa i te akamataanga mai te rua anere mataiti, kua tata a Pliny the Younger ki te Emepera o Roma ko Trajan mei Bitunia mai no runga i te Akonoanga Kerititiano. Kua koumuumu aia: “Kare [te reira] i vai atu ki te au oire anake ra, mari ra kua totoa katoa mai tona taero anga ki roto i te au vira i te pae mai e te enua katoa oki.”
13. I teea tu te tupuanga i roto i te au enua ra i te akaata anga i to te Atua ra aroa no te au tangata nei?
13 Ko teia tupuanga i roto i te au enua ko tetai akakite anga ia i to Iehova aroa oonu no te au tangata tei tau ra kia okoia mai. I to Petero kite anga i te akakiteanga o te vaerua tapu uaorai ki roto i te Kenitara ko Korenelio ra, kua tuatua aia: “Kua kite mou atura au e, kare te Atua e akono i te tu o te tangata: Ko te mataku ra iaia, e ko te rave i te tuatua-tika, i te pa enua ravarai, ko tei kiteia mai ïa e ia.” (Angaanga 10:34, 35) Ae, ko te tuatua meitaki koia tetai tuatua no te au tangata ravarai, e ko te tupuanga i roto i te enua katoa nei i te tuatua a te Atua ra kua oronga ki te au tangata i te au ngai ravarai i tetai tuatau kia akono atu ki te aroa o te Atua ra. I teianei 21 anere mataiti, kua totoaia te tuatua a te Atua ra ki te au tuanga ravarai o te enua katoa nei.
Tupuanga Tei Autu Ra
14. Eaa te tu tupuanga te akatakaia maira ia Angaanga 19:20, e kua autu te tuatua a te Atua ra ki rungao i te teaa?
14 Te toru o te taiku anga i te tupuanga te tuatua a te Atua ra tei ia Angaanga 19:20: “I te maata oki i te tupu anga e te autu anga te tuatua a [“Iehova,” NW] ra.” Te tuatua Ereni mua tei uriia ra e “autu anga” te oronga maira i te manako no te “taangaanga maroiroi.” Te au irava i mua akera te akakite maira e manganui i Ephesia kua riro ei aronga akarongo, e maata to ratou tei rave ra i te au peu purepure kua tutungi i ta ratou au puka ki mua i te aroaro o te tangata ravarai. No reira, kua autu te tuatua a te Atua ki rungao i te au irinaki anga akonoanga pikikaa. Kua autu katoa oki te tuatua meitaki ki rungao i etai atu au arairai anga, mei te takinga kino anga rai. Kare e apinga ei tapu i te reira. I teianei kua kite akaou tatou i tetai tu aiteite tikai ki te Akonoanga Kerititiano mou i to tatou tuatau nei.
15. (a) Eaa ta tetai tangata tata tuatua enua o te Pipiria i tata no te au Kerititiano mua? (e) Kua tuku te au pipi ra ki runga iaai te akameitakianga no to ratou autu anga?
15 Kua akakitekite totomapu te au apotetoro e etai atu au Kerititiano mua ra i te tuatua a te Atua. No runga ia ratou, kua akakite maira tetai tata tuatua enua Pipiria: “Me anoano te au tangata kia tuatua no to ratou Atu, kare ratou e ngere i te au ravenga i te rave anga i te reira. Te tika, ko te akakeu anga o taua au tangata e te au vaine ra te tamanako maata ra ia tatou e maata atu oki i ta ratou au ravenga ra.” Inara, kua kite taua aronga Kerititiano mua ra e ko te autu anga o ta ratou angaanga orometua kare no ta ratou au tauta anga anake ua. Tei ia ratou tetai akauenga no ko mai i te Atua ra kia rave i ta ratou angaanga, e tei ia ratou te turu anga tu-Atua kia akaoti i te reira. No ko mai i te Atua ra te tupu anga pae vaerua. Kua akakite te apotetoro ko Paulo i teia i roto i tana reta ki te putuputuanga i Korinetia ra. Kua tata aia: “Naku oki i tanu, na Apolo i tamauu ki te vai; na te Atua ra i akatupu. E oa rave angaanga oki matou no te Atua.”—1 Korinetia 3:6, 9.
Kua Angaanga te Vaerua Tapu
16. Eaa te akaari maira e na te vaerua tapu i akaririnui i te au pipi kia tuatua ma te mataku kore?
16 Kia maara e kua akapapu atura Iesu ki tana au pipi e ka rave te vaerua tapu i tetai tuanga i te akatupuanga i te tuatua a te Atua e ka akaririnui te vaerua tapu i te au pipi i ta ratou angaanga tutu aere. (Angaanga 1:8) I akapeea te tupuanga o teianei? Kare i roa i muri mai i te riringi anga te vaerua ki rungao i te au pipi ia Penetekote ra, kua patiia a Petero raua ko Ioane kia tuatua atu ki te Sunederi ngati Iuda ra, ko te reira te akavaanga teitei roa i te enua ra, ko tona nga akava tei rave i te apainga no te tamate anga ia Iesu Karaiti. Ka ruketekete ainei nga apotetoro ra i te mataku ki mua i te aroaro o taua akaputu anga patoi ra e te riri? Kare rava! Kua akamaroiroi atu te vaerua tapu ia Petero raua ko Ioane kia tuatua ma te mataku kore e kua ki to raua aronga patoi i te umere anga, e “kite atura oki e, ia Iesu katoa ra oki raua.” (Angaanga 4:8, 13) Kua akariro katoa te vaerua tapu ia Setephano kia tuatua mataku kore atu ki te Sunederi. (Angaanga 6:12; 7:55, 56) I mua akera, kua akakeu te vaerua tapu i te au pipi kia tutu ma te mataku kore. Kua ripoti a Luka: “E te pure ra ratou, ngaueue iora te ngai i uipaiaʼi ratou; e akakiia maira ratou ravarai i te Vaerua Tapu, kua tuatua ua iora i te tuatua a te Atua ma te mataku kore.”—Angaanga 4:31.
17. I teea au tu tuke atu ta te vaerua tapu ra tauturu anga i te au pipi i ta ratou angaanga orometua ra?
17 Na roto i tona vaerua tapu ririnui, kua arataki a Iehova, raua ko Iesu tei akatuakaouia ra i te angaanga tutu aereanga. (Ioane 14:28; 15:26) I te riringi angaia te vaerua ki rungao ia Korenelio, tona au kopu tangata, e tona au oa piri vaitata ra, kua kite te apotetoro ko Petero e ka tau katoa oki te au Kenitara peritome koreia kia papetitoia i te ingoa o Iesu Mesia ra. (Angaanga 10:24, 44-48) I muri iora, kua rave te vaerua tapu i tetai tuanga taviri i te akataoonga anga ia Banaba raua ko Saula (koia te apotetoro ko Paulo) no te angaanga mitinari e i te arataki anga i te ngai ka tau ratou kia aere e te ngai kare e tau. (Angaanga 13:2, 4; 16:6, 7) Na te reira i arataki i te raveanga ikianga a te au apotetoro e te aronga pakari oki i Ierusalema. (Angaanga 15:23, 28, 29) Na te vaerua tapu katoa oki i arataki i te akataoonga anga i te au akaaere i roto i te putuputuanga Kerititiano ra.—Angaanga 20:28.
18. Akapeea ta te au Kerititiano mua ra akakite anga aroa?
18 I te pae mai, kua akakite te vaerua tapu iaia uaorai i roto i te au Kerititiano ra, i te akatupuanga mai i te au tu tau i te Atua mei te aroa rai. (Galatia 5:22, 23) Kua akakeu te aroa i te au pipi kia tua atu ma tetai e tetai. Ei akatauanga, i muri ake i te Penetekote 33 T.N., kua akanooia tetai koianga moni ei tauturu i te au umuumu anga kopapa no te au pipi i Ierusalema ra. Te tuatua ra te tataanga Pipiria: “Kare rava tetai o ratou i ngere; e te aronga katoa oki e kainga to ratou e te are, oko atura ïa, e taoi maira i te oko i taua au mea i okoia ra, Tuku iora ki raro i te pae vaevae o te au aposetolo ra; e tuaia iora na ratou ravarai, e tau marie akera.” (Angaanga 4:34, 35) Kare teianei aroa i akatotoaia ki te au oa akarongo anake mari ra ki etai ke katoa oki, na te tuaanga i te tuatua meitaki e na etai atu au angaanga takinga meitaki katoa. (Angaanga 28:8, 9) Kua tuatua a Iesu e na te aroa akaatinga-uaorai e akataka i tana au pipi. (Ioane 13:34, 35) E papu ei e na te tu puapinga maata o te aroa i akavaitata i te au tangata ki te Atua e kua tauturu oki i te tupu anga i te anere mataiti mua ra mei ta te reira e rave nei i teia tuatau.—Mataio 5:14, 16.
19. (a) I teaa nga tu e toru te tupuanga o te tuatua a Iehova i te anere mataiti mua ra? (e) Eaa ta tatou ka akara matatio i te atikara ka aru mai?
19 E 41 taime katoa te tataanga i te tuatua “vaerua tapu” i roto i te puka o Angaanga. Te taka meitaki ra, te tupuanga Kerititiano i te anere mataiti mua ra kua kapitiia ki te mana e te arataki anga a te vaerua tapu ra. Kua tupu maata te numero o te au pipi, kua totoa atea atu te tuatua a te Atua, e kua autu ia ki rungao i te au akonoanga e te au apii anga o taua ngai ra. Te kitea ra te tu aiteite o te tupuanga i te anere mataiti mua ra i te angaanga a te Au Kite o Iehova i teia tuatau nei. I te atikara te aru mai nei, ka akara matatio tatou i te tupuanga maata te tuatua a te Atua i teianei tuatau.
Maara Ainei ia Koe?
• I akapeea te tupuanga te numero o te au pipi ra?
• I roto i teea tu te totoa anga te tuatua a te Atua ra i roto i te au enua?
• Akapeea i autu ei te tuatua a te Atua i te anere mataiti mua ra?
• Eaa te tuanga a te vaerua tapu i rave no te tupuanga o te tuatua a te Atua ra?
[Tutu i te kapi 12]
Kua tutu atura Philipi ki te tangata Etiopia, te akatotoaanga i te tuatua meitaki i te enua ravarai
[Tutu i te kapi 13]
Arataki te vaerua tapu i te au apotetoro e te aronga pakari i Ierusalema
[Akameitakianga no te Tataanga i te kapi 10]
Upper right corner: Reproduction of the City of Jerusalem at the time of the Second Temple - located on the grounds of the Holyland Hotel, Jerusalem