Te Iesu Tika Tikai

I MURI ake i te akarongo anga ki tana au apotetoro e eaa to te au tangata manako no runga iaia, kua ui atura a Iesu kia ratou: “Koai ra au nei i ta kotou na tuatua anga?” Kua tata mai te Evangeria a Mataio i ta te apotetoro ko Petero pau anga: “Ko te Mesia koe, ko te Tamaiti a te Atua ora.” (Mataio 16:​15, 16) Kua aiteite rai to etai pae manako. Kua akakite atu rai a Natanaela, tei riro i muri mai ko tetai o te au apotetoro, kia Iesu e: “E Rabi, ko te Tamaiti koe a te Atua; ko te Ariki koe o Iseraela.” (Ioane 1:49) Kua akakite a Iesu uaorai i te puapinga maata o tana apainga: “Ko au te mataara, e te tuatua-mou e te ora; kare ua e tangata e tae ki te Metua ra, mari ra ei iaku.” (Ioane 14:6) I te au atianga ke ke, kua taiku aia iaia uaorai ko “te Tamaiti a te Atua.” (Ioane 5:​24, 25; 11:4) E kua akapapu aia i teia tika anga na roto i te au angaanga temeio, e te akatuakaou anga i te mate.

E Au Manako Ekoko Akatumu Meitaki ia Ainei?

Inara ka rauka ainei ia tatou i te irinaki i ta te Evangeria tataanga no Iesu ra? Te akakite ra ainei ratou i te Iesu tika tikai? Te karanga nei a Frederick F. Bruce kua mate i teianei, e poropeta no te akakino anga e te akamarama anga Pipiria i te Apii Teitei o Manchester, i Engarani, e: “Kare e rauka ana i te akaari na roto i te au taumaro anga tuatua enua ra i te tuatua mou no te au akataka anga pouroa i roto i tetai tataanga taito, me i roto me kare i vao ake i te Pipiria. Ka rava ua te irinaki anga papu i tetai tangata tata tika ua nei; me kua akatumuia te reira, penei e te vaira tetai akakiteanga e te tika ra tana au akataka anga. . . . I te mea e kua ariki te au Kerititiano i te Koreromotu Ou ei ‘puka tapu’ kare ko te tumu te reira kia akamanako e kare e irinaki ia atu e e tuatua enua.”

I muri ake i te kimi ekoko anga no runga ia Iesu mei tei akakite ia i roto i te au Evangeria, kua tata a James R. Edwards, e poropeta no te akonoanga i te Kaoreti o Jamestown, i North Dakota, U.S.A., e: “Penei ka rauka ia tatou i te akatika ma te irinaki anga e kua akaora mai te au Evangeria i tetai mea puapinga maata e te tuke ra no te akakite anga i te tuatua mou tikai no Iesu. . . . Te pau anga tau maata ki teia ui anga e eaa ra te au Evangeria i akaari mai ei ia Iesu mei te reira rai no te mea ko te Iesu tikai oki ia. Kua akaora tiratiratu te au Evangeria i te manako anga tana i akaruke ki runga i tana au pipi, e e tika anga tu-Atua tona e kua akamanaia ei Tamaiti e e Tavini na te Atua.”a

Te Kimi Anga ia Iesu

Akapeea ra te au taiku anga kare i te Pipiria no Iesu Karaiti ra? Akapeea te akataka anga ia ratou? Te au angaanga a Tacitus, Suetonius, Josephus, Pliny the Younger, e etai ua atu aronga tata te kapiti ra i te au taiku anga kia Iesu. No ratou, te karanga ra The New Encyclopædia Britannica (1995) e: “Ko teia au tataanga tataka ke te akapapu maira e i te tuatau taito ra noatu ko te au enemi o te akonoanga Kerititiano kare ratou i ekoko i te tika o te tuatua enua no Iesu, ko tei akaapaia ra no te taime mua e na runga i te au tumu kare i tau i te openga o te 18, e i te 19, tae mai ki te akamataanga o te 20 anere mataiti nei.”

Ma te maromaroa, te aronga apii kite o teia tuatau, i to ratou kimi anga i te Iesu “tika tikai” me kare “tuatua enua” ra, i te akara anga kua uuna i tona akataka anga tika ra i muri i te au papa akarakara anga tumu kore, te au manako ekoko puapinga kore ua, e te manako tika kore ra. I tetai tu, kua apa ratou i te maani ua i te tua ta ratou i akaapa pikikaa e kua rave te aronga tata Evangeria. Kua maroiroi etai i te akamanako i to ratou uaorai taoonga e kia akapiri viviki atu i to ratou ingoa ki tetai manako ou e kua poka ratou i te akara matatio tikai atu i te akakite anga no runga ia Iesu. I te rave anga i te reira, kua anga ratou i tetai “Iesu” maani manako kite ua ra.

Ko te aronga te inangaro ra i te kimi iaia, ka kitenaia te Iesu tika tikai i roto i te Pipiria. Kua taumaro a Luke Johnson, e poropeta i te Apii Candler no te apii anga i te akamata anga o te Koreromotu Ou e te Kerititiano i te Apii Teitei Emory ra, e ko te maata anga i te kimikimi anga i te Iesu tuatua enua ra kua tangaroia te tumu anga Pipiria. Te karanga ra aia e penei e mea reka i te akara matatio i te tu o te tangata, i te pae poritiki, te apii taineti tangata, e te au tata anga peu no te oraanga e te tuatau o Iesu ra. Inara, kua akakite mai aia e te kiteanga e eaa ta te aronga kite e kapiki ra i te Iesu tuatua enua ra “kare ko te tumu ia o te Tuatua Tapu,” koia oki “te manako maata ra i te akatakaanga i te tu o Iesu,” tana tuatua, e tana tuanga ei Akaora. No reira, eaa tikai to Iesu tu e te tuatua?

Te Iesu Tika Tikai

Kua akaari mai te au Evangeria​—te nga papaanga Pipiria toko a ra i te oraanga o Iesu​—e ko tetai tangata tangi maata ra. Kua akakeu te tu tangi e te akaaroa ia Iesu kia tauturu atu i te au tangata tei mamae i te maki ra, tei matapo, e etai atu au maki. (Mataio 9:36; 14:14; 20:34) Kua akakeu te matenga o tona oa ko Lazaro ra e te mii tei tupu ra ki nga tuaine o Lazaro ia Iesu kia ‘ngunguru e aue iorā.’ (Ioane 11:​32-36) Tei tika, te akaari maira te au Evangeria i te au manako ngakau tukeke o Iesu​—te akaaroa anga i tetai tangata repera, te mataora anga i te au autu anga o tana au pipi, te mainaina anga i te manako ngakau anu o te tangata akono ture, e te mii anga i to Ierusalema kopae anga i te Mesia.

I te rave anga a Iesu i tetai temeio, kua tuatua putuputu aia no runga i te tuanga o tei ariki mai i te ravenga: “Kua ora koe i toou akarongo.” (Mataio 9:22) Kua akapaapaa aia ia Natanaela ei “ngati Iseraela tikai,” te tuatuaanga e: “Kare ua e pikikaa o roto iaia.” (Ioane 1:47) I te manako anga etai e e akamoni te apinga aroa a tetai vaine, kua paruru a Iesu iaia e kua karanga atura e te tua nona ra ka maara roa ia tana apinga oronga aroa ra. (Mataio 26:​6-13) Kua akapapu aia iaia uaorai ki tana au pipi e ko tetai oa tika tikai e e oa aroa, te ‘aroa ua ia ratou ki te openga ra.’​—Ioane 13:1; 15:​11-15.

Kua akaari katoa mai te au Evangeria e kua akataka viviki ia a Iesu ki te maata anga o te au tangata tana i aravei atu. Me te tuatua ra ki tetai vaine i te punavai, e ki tetai puapii akonoanga i te aua kainga, me kare ki tetai tangata tautai i te pae i te kauvai, kua akakeu viviki atu aia i to ratou ngakau. I muri ake i ta Iesu au tuatua akamata anga, kua akaari mai teia au tangata e manganui i to ratou au manako i roto roa ra kiaia. Kua akakeu aia ia ratou. Noatu e kare te au tangata e akapiri atu ki te au tangata taoonga ra i tona tuatau, i to Iesu turanga ra kua akaputuputu mai te au tangata kiaia. Kua reka ratou i te noo i te pae ia Iesu; kua mareka ratou i te kapiti atu kiaia. Kua mareka rai te tamariki iaia, e te taangaanga anga i tetai tamaiti iti ei akatauanga, kare aia i akatu ua i te tamaiti iti i mua i tana au pipi mari ra “kua ikiiki iora.” (Mareko 9:36; 10:​13-16) Koia rai, kua akaari mai te au Evangeria ia Iesu ei tangata akakeu pakari e e toru ra te noo anga te au tangata i te akarongorongo ki tana au tuatua akakeu tikai.​—Mataio 15:32.

Kare to Iesu tu apa kore i akariro iaia kia akaapa kino me kare kia akaparau e kia maro i te au tangata apa, tei ki i te ara tana i tutu aere atu e te noo ra i te pae. (Mataio 9:​10-13; 21:​31, 32; Luka 7:​36-48; 15:​1-32; 18:​9-14) Kare roa aia i maro ana. Kare aia i akateiaa i te au apainga a te tangata. Kareka ra, kua karanga atura aia: “E aere mai kotou kiaku nei, ko te aronga katoa i roiroi . . . naku e akaanga i to kotou roi.” Kua kite tana au pipi iaia e ei ‘maru e te ngakau akaaka’; e e maru tana amo, e mama tana apainga.​—Mataio 11:​28-30.

Kua mama mai to Iesu tu i roto i te au papaanga Evangeria ma te tangi anga tuatua mou. Kare ia i te mea ngoie no nga tangata tuke toko a ra i te maani ua i tetai tangata noa ua nei e i reira kua oronga putuputu mai i tona tu na roto i te au tua tuke e a ra. E mea ngata no te aronga tata tuke e a i te akataka mai i taua tangata ra e i reira kua oronga putuputu mai i taua tu aiteite nona ra me kare taua tangata ra i ora ana.

Kua ui a Michael Grant e tangata tata tuatua enua i tetai ui anga kia akakeu i te manako: “Akapeea i raukai e, i roto i te au peu katoatoa o te Evangeria, te vaira tetai tutu tau meitaki no tetai tangata mapu manea te oaoa ua ra i rotopu i te au vaine tuke ke pouroa, te kapitianga ki te aronga kare e tau ana, ma te manako ngakau akairo kore ua, e kare e tu natura, e me kare te akaari ra i te tu tau, e inara, i te au atianga katoa, te tamou ua ra i te tu tiratiratu?” Ko te pau anga tau e i ora ana taua tangata e i rave ana i ta te Pipiria i tuatua.

Te Iesu Tika Tikai e Toou Tuatau ki Mua

I te oronga anga i tetai tutu oraanga tika tikai no Iesu iaia i runga i te enua nei, te akaari ra te Pipiria e i ora ana aia i mua ake ka riro mai ei ei tangata e ko te Tamaiti anau tai a te Atua, ‘te Tama mua o te au mea ravarai i angaia ra.’ (Kolosa 1:15) E 20 anere mataiti i topa, kua taui te Atua i te oraanga o tana Tamaiti i te rangi ra ki te vairanga tamariki o tetai paretenia ngati Iuda kia anauia mai aia ei tangata. (Mataio 1:18) I tona tuatau angaanga orometua i te enua nei, kua akakitekite aere a Iesu i te Patireia o te Atua e ko te manakonako anga anake o te au tangata taitaia, e kua tereni aia i tana au pipi kia tamou ua atu i teia angaanga tutu aere.​—Mataio 4:17; 10:​5-7; 28:​19, 20.

Ia Nisana 14 (mei ia Aperira 1), 33 T.N., kua tapekaia a Iesu, kua akavaia, kua akautungaia, e kua tamateia i te akaapa anga pikikaa no te arataki ke anga. (Mataio 26:​18-20, Mt 26:48–​27:50) Kua riro to Iesu matenga ei oko, te tukuanga i te au tangata irinaki mei to ratou turanga ara e te akatueraanga i reira i te mataara ki te ora mutu kore no te katoatoa tei akarongo kiaia. (Roma 3:​23, 24; 1 Ioane 2:2) Ia Nisana 16, kua akatu akaouia a Iesu, e i muri poto ua ake i te reira kua oki atu aia ki te rangi. (Mareko 16:​1-8; Luka 24:​50-53; Angaanga 1:​6-9) Ei Ariki akataoongaia na Iehova, tei ia Iesu i akatu akaouia ra te mana katoatoa i te rave i to te Atua akakoro anga mua no te tangata. (Isaia 9:​5, 6; Luka 1:​32, 33) Ae, te oronga maira te Pipiria ia Iesu e ko te taviri tikai i te akatupu anga i ta te Atua au akakoro anga.

I te anere mataiti mua, e manganui tei ariki ia Iesu no tona tu​—te Mesia taputouia, me kare ko Karaiti, tei tonoia mai ki te enua nei kia akatika i to Iehova tu ngateitei e kia mate ei atinga no te au tangata. (Mataio 20:28; Luka 2:​25-32; Ioane 17:​25, 26; 18:37) I te tuatau o te takinga kino ketaketa, kare te au tangata e akakeu maataia kia riro ei au pipi na Iesu me kare i papu meitaki ia ratou tona tu. Ma te mataku kore e te totomapu, kua rave ratou i te akauenga tana i oronga kia ratou, kia “akariro i to te pa enua katoa ei pipi.”​—Mataio 28:19.

I teia tuatau, e mirioni ua atu aronga ngakau tae e te au Kerititiano akakiteia tei kite e kare a Iesu i te tangata tua ua. Kua ariki ratou iaia e ko te Ariki akateronoia no te Patireia akatumu ia o te Atua i te rangi ra, te vaitata nei i te akatere ki katoa i te enua e i te au mea ra. E nuti meitaki teia kavamani tu-Atua no te mea te taputou ra i te akaora anga i te au manamanata o te ao. Te akaari ra te au Kerititiano mou i ta ratou turu anga tiratiratu ki te Ariki iki ia o Iehova na te tutu aereanga i te “evangelia o te basileia” ki tetai ke.​—Mataio 24:14.

Ko te aronga te turu ra i te akapapa anga o te Patireia na roto ia Karaiti, te Tamaiti a te Atua ora ra, ka ora ua atu kia rekareka i te au akameitakianga mutu kore ra. Ka riro teia au akameitaki anga naau katoa! Ka mataora te aronga nenei o teia tianara i te tauturu ia koe kia kite i te Iesu tika tikai.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia/​Tutu i te kapi 6]

Eaa ta Tetai Ke e Tuatua Ra

“Kua akamanako au ia Iesu o Nazareta e ko tetai tangata mana maata roa atu i roto i te au puapii i kitea e to te ao nei. . . . Te karanga atu nei au ki te au Hindu e kare to kotou oraanga e oti meitaki me kare kotou e apii akatapu atu i te au apiianga a Iesu.” Mohandas K. Gandhi, The Message of Jesus Christ.

“Ko tetai tangata tikai, oti tikai, aite putuputu tikai, apa kore tikai, e tangata tikai e inara e teitei roa atu i te tu maata o te au tangata katoatoa, kare rava ia e pikikaa kare oki e mea maani ua. . . . Ka anoano ia tetai tangata maata atu ia Iesu i te maani i tetai Iesu.” Philip Schaff, History of the Christian Church.

“Kia oti i etai tangata toko iti ua o te uki okotai i te akamata i tetai manako mana ririnui e te rekaia, e manako akateiteiia e ko tetai orama akauruanga i te taeake anga tangata nei, ka riro te reira ei temeio kia mamao roa atu tona ngata kia irinakiia i to tei papaia ki roto i te au Evangeria ra.” Will Durant, Caesar and Christ.

“I te akara anga kare i manako ia atu ana e kua akamataia tetai akatere anga akono anga takapini i te ao nei e tetai tangata kare i ora ana e kua maani ua ia ei mea taito te aiteite ra ki tetai apinga okooko, i te akamanako anga e manganui te au tangata tika tikai kare i maroia tei tauta ana e kare i kitea te au akonoanga.” Gregg Easterbrook, Besides Still Waters.

‘Ei tangata tuatua enua tata puka te papu meitaki nei iaku e noatu e eaa te au Evangeria, kare te reira i te au tua. Kare te reira e akaari ana i te tu manako ua kia riro ei au tua. Kare tatou i kite meitaki i te maata anga o to Iesu oraanga, e kare te au tangata te maani ra i tetai tua e akatika i te reira kia pera.’ C. S. Lewis, God in the Dock.

[Au Tutu i te kapi 7]

Te akaari maira te au Evangeria i te au manako ngakau tukeke o Iesu