Tua Oraanga

Kua Oronga mai a Iehova i te “Mana Maata Meitaki”

AKAKITEIA E HELEN MARKS

E ra vera tikai i te 1986. Ko au ua te tiaki ra i ko i te ngai kimikimi o tetai ngai to anga pairere kare e maniania ana i Europa. Ko Tiranë teia, te oire maata o Albania, tei akakite iaia uaorai e “ko te enua mua tei irinaki kore i te Atua i te ao.”

MA TE au manako papu kore e te taitaia, kua akara atu au i tetai opita vaeau e kimi ra i toku kiri. Me ka rave oki au me kare ka tuatua i tetai apinga te ka akariro iaia kia tarotokaka, te tupu anga penei ka akaateaia au mei te enua e ka tukunaia ki roto i te are auri me kare ki roto i te puakapa rave angaanga no te au tangata e tapapa maira iaku i vao. Ma te mataora, kua rauka iaku te akamaroiroi i te opita kia oaoa na te orongaanga i tetai kamu nana e te au kuki. Inara akapeea oki au, e vaine i rotopu i tona 60 mataiti, i te o anga ki roto i teia turanga? Eaa ra au ka akaruke ei i te oraanga tau ua e ka tuku au na te tautaanga i te akamaata atu i te au anoano o te Patireia ki roto i tetai o te au punanga openga o Marxism e Leninism?

E Tamaine Makimaki ma te Au Uianga e Manganui

E rua mataiti i muri mai i toku anau angaia i te 1920 i Ierápetra, Crete, kua takake atu toku papa mei te nimonia. E vaine putaua a Mama e te kite kore i te tatau e te tata. Ko au tei ou roa atu o nga tamariki e a, e no te mea te mamae ra au mei te maki jaundice, kua maratea au e te makimaki. Kua ako atu te au tangata i te pae mai e kia akono a mama e kia akapou i tana au mea ki nga tamariki maroiroi e toru e kia akaruke iaku kia mate. Te mareka nei au e kare aia i aru ana i taua ako anga.

Kia akapapu e te akaangaroi ra to Papa meta i te rangi, kua atoro putuputu a Mama i te ngai tanumanga, te taangaanga matau anga i te au angaanga a te orometua Otototi. Inara, kare taua au angaanga e mama ana. Te maara nei rai iaku i tetai ra Kiritimiti anu toketoke i te oki anga mai aia ki te kainga mei te ngai tanumanga e au i te pae iaia. Koi oronga ua atura maua i ta matou moni openga ki te orometua. I muri mai i te tunu anga a Mama i te au raurau na matou na te tamariki, kua akaangaroi aia ki roto i tetai pia, kare i kaikai ana e kua mauu tona paparinga i te au roimata taitaia. I etai tuatau i muri mai, kua aere mataku kore atu au ki te orometua e kua ui i te tumu i mate ei a Papa e eaa oki te tumu i tutaki ei toku mama i te orometua. Kua pau akama ua mai aia e: “Kua apai te Atua iaia. Akapera oki tei tupu ki te oraanga. Ka maru toou mii anga.”

Kua ngata iaku i te akatika i tana pau anga ma te pure a te Atu, taku i kite mai mei te apii. Te maara nei rai iaku taua au tuatua manea e te puapinga: “E to matou Metua i te ao ra, Kia tapu toou ingoa. Kia tae toou basileia. Kia akonoia toou anoano i te enua nei, mei tei te ao katoa na.” (Mataio 6:​9, 10) Me kua manako te Atua e kia raveia tona anoano i te enua nei, eaa ra tatou i mamae maata ei?

Mei rauka rai iaku te pau anga ki taua ui anga, i te 1929, i te atoro anga mai a Emmanuel Lionoudakis, e tangata tutu aere tamou o te Au Kite o Iehova, i to matou kainga.a I te ui anga toku mama kiaia e eaa oki tana i inangaro, kare a Emmanuel i tuatua ana inara kua oronga mai i tetai pepa akakite anga kiaia. Kua oronga mai aia i te kati kiaku kia tatau. I te mea e iva rai oku mataiti, e meangiti ua taku i marama. Te manako anga i te tangata tutu aere e e murare, kua pau atu a Mama: “Te tangi ia koe! Kare koe e rauka i te tuatua, e kare au e kite i te tatau.” E oti kua karanga atu kiaia kia aere.

I nga mataiti i muri mai, kua rauka mai iaku te pau anga. Kua rauka mai i toku tungane, ko Emmanuel Paterakis, mei taua orometua tamou te puka rikiriki Where Are the Dead?, neneiia e te Au Kite o Iehova.b Te tatauanga i te reira, kua maru mai au i te kite anga e kare toku papa i apainaia e te Atua. Kua kite mai au e ko te mate te tupu anga ia no te tu ara ua o te tangata e te tapapa ra toku papa i te tuakaou anga ki te ora i te parataito i te enua nei.

“Kua Akakino Teia Puka ia Koe!”

Kua akapuera te tuatua mou Pipiria i to maua nga mata. Kua kitea mai e maua tetai Pipiria taito na Papa e kua akamata i te apii i te reira, e putuputu te taime ma te kanara e takapini i te ngai ai. I te mea ko au anake te vaine mapu tei inangaro i te Pipiria i taua ngai, kare au i kapitiia atu ana ki roto i te au angaanga a tetai pupu meangiti i reira o te Au Kite. No tetai taime, kua irinaki oki au​—e kua tarevake​—e na te au tane ua teia akonoanga.

Kua riro te tu oraora o toku tungane i roto i te angaanga tutu anga ei tumu anga akakeu kiaku. Kare i roaia kua akamata te akava i te akara meitaki mai i to matou ngutuare tangata, te atoro putuputu anga mai ia matou i te au ora tuketuke o te ra e te po i te kimi anga ia Emmanuel e te au puka. Te maara meitaki nei rai iaku i te aere anga mai tetai orometua i te akakeu ia matou kia oki akaou ki te pure. I te akaari anga a Emmanuel kiaia mei te Pipiria e ko Iehova to te Atua ingoa, kua rave atu te orometua i te Pipiria, kua tairiiri riri ua i te reira ki mua i toku tungane, e kua aoa atu, “Kua akakino teia puka ia koe!”

I te 1940 i te patoi anga a Emmanuel i te angaanga i roto i te pupu vaeau, kua opuia aia e kua tukunaia ki te ngai tamaki anga i Albania. Kare matou i rongo ana mei iaia e kua manako matou e kua mate aia. Inara, e rua mataiti i muri mai, kua rauka mai ia matou tetai reta kare i manakoia ana mei iaia tei tukunaia mai mei te are auri. Kua ora aia e te meitaki ra! Ko tetai o te au irava tana i taiku i roto i taua reta kua mou meitaki ki toku manako: “Te akara nei nga mata o Iehova e pini ua ake te ao katoa nei, kia oronga mai aia i te maroiroi ki te aronga i tika te ngakau iaia.” (2 Paraleipomeno 16:9) Mei teaa te anoano maata angaia e matou taua akamaroiroi anga!

Mei tona are auri, kua rauka ia Emmanuel i te pati i etai au taeake kia atoro mai iaku. Kare i roaia, kua akapapaia te au uipaanga muna Kerititiano kia raveia i roto i tetai are pama i vao i te taoni. Kare matou i manako ana e te akaraia maira matou! I tetai Tapati, kua koropiniia mai matou e te au akava ma te pupui. Kua tuku ratou ia matou ki runga i tetai toroka e kua akaariari ia matou i roto i te taoni. Te rongo nei rai au i te au tangata e aviri ra e te akakino ra ia matou, inara kua oronga mai a Iehova i te au i roto roa na roto i tona vaerua kia matou.

Kua aratakiia atu matou ki tetai taoni ke, i reira kua titiri atu ratou ia matou ki roto i te au are auri poiri e te repo. Te are meangiti i roto i toku pia auri e pakete atea tei tamaia e tai taime i te ra. Kua akautungaia au e varu marama i roto i te are auri no te mea kua manakoia au e ko te “puapii” o taua pupu ra. Inara, kua rauka i tetai taeake tei tukunaia i roto i te are auri i reira i te akanoonoo ma tona roia e kia ariki i to matou akava anga, e kua rauka iaia i te akatupu i to matou akarangatira anga.

Tetai Oraanga Ou

I te tukuna angaia a Emmanuel mei te are auri, kua akamata aia i te atoro i te au putuputuanga i Atene ei akaaere tutaka. Kua neke atu au ki reira i te 1947. I teianei, kua aravei atu au i tetai pupu maatamaata e Au Kite​—kare ua i te au tane mari ra te au vaine katoa e te tamariki. I te openga ra, ia Tiurai 1947, kua rauka iaku i te akatutu i toku akatapu anga kia Iehova na te papetito anga ki te vai. E moemoea putuputu ua ana au e kia riro mai ei mitinari e kua akamata i te aere atu ki tetai apii i te aiai no te apii i te reo Papaa. I te 1950, kua riro mai au ei painia. Kua aere mai a Mama i te noo mai kiaku, e kua ariki katoa aia i te tuatua mou Pipiria. Kua vai aia e ko tetai o te Au Kite o Iehova e tae ua atu ki tona matenga e 34 mataiti i muri akera.

I roto rai i taua mataiti, kua aravei atu au ia John Marks (Markopoulos), e tangata pae vaerua akangateitei meitakiia no Marike mai. Kua anauia a John i te tua apatonga o Albania, e i muri ake i te teretereanga ki Marike, kua riro mai aia e ko tetai o te Au Kite o Iehova. I te 1950 tei Ereni aia te tauta ra e kia rauka te pepa tikaanga no te tomo atu ki roto ia Albania​—tae mai ki taua tuatau e enua tei raro i te tu akono anga pakari roa atu a te Komuniti. Noatu kare a John i kite ana i tona ngutuare tangata mei te 1936 mai, kare aia i akatikaia kia tomo atu ki roto ia Albania. Kua akakeuia au e tona tu maroiroi tikai no te angaanga a Iehova e tona inangaro oonu i te taokotai anga taeake. Kua akaipoipo maua i roto ia Aperira 3, 1953. I reira kua neke atu maua ki to maua kainga ou i New Jersey, Marike.

E tauturu ei ia maua uaorai koi tutu aere ra, kua akono maua ko John i tetai pitiniti meangiti i te pae tai i New Jersey, te akapapaanga i te au kai i te popongi na te aronga tautai. E angaanga ua ana maua i te au marama maanaana, mei te maiata ki te ora 9:00 a.m. Na te akono mama ua i to maua oraanga e kua manako maata maua i te au angaanga i te pae vaerua, kua rauka ia maua i te akapou i te maata anga o to maua taime i roto i te angaanga tutuanga. I te au mataiti i topa, kua patiia mai maua kia neke ki te au taoni tuketuke i reira te anoano maataia ra te aronga tutu aere. I reira, ma te tauturu a Iehova, kua tauturu atu maua i te aronga inangaro, kua akanoo i te au putuputuanga, e kua tauturu atu i roto i te patu anga i te au Are Uipaanga Patireia.

Tauturuanga i to Tatou Au Taeake te Anoano Maira

Inara, kare i roa ana, kua orongaia mai tetai tuatau rekareka anga kia maua. Kua inangaro te au taeake tau no te akanoo i te komunikeiti anga ma te au taeake Kerititiano e noo ra i te au enua Balkan i reira kua araiia ta tatou au angaanga. No te au mataiti roa kua akatakakeia te Au Kite o Iehova i roto i taua enua mei te taokotai anga taeake i te pa enua, te rauka meangiti anga me kore kare e kai pae vaerua, e kua aro atu ratou i te patoi anga kino. Te akara tamouia ra te maata anga ia ratou, e e manganui tei roto i te are auri me kore te au puakapa rave angaanga. Kua anoano rapurapu ratou i te au puka akanooia ki runga i te Pipiria, te arataki anga, e te akamaroiroi anga. Ei akaraanga, ko tetai tuatua akapapaia tei rauka ia matou mei Albania mai te tatau ra: “E pure ki te Atu no matou. Kua raveia te au puka mei tera are ki tera are. Kare ratou e akatika ana ia matou kia apii. E toru tangata i tukunaia ki roto i te are auri.”

No reira, ia Noema 1960 kua rave atu maua i tetai terepu e ono marama te roa te atoro anga i etai o teia au enua. Te kite papuia ra e te anoano ra maua i te “mana maata meitaki,” te tu mataku kore tei orongaia mai e te Atua, te tu papu tikai, e te manako rave ua no te akatupu anga i ta maua angaanga. (2 Korinetia 4:7) Te ngai mua tei aereia atu e maua ko Albania. Kua oko mai maua i tetai motoka i Paris e kua aere atu. I muri mai i te tae anga maua ki Roma, kua rauka ua ia John te pepa tika anga no te tomo atu ki roto ia Albania. Kua aere atu au ki Atene, Ereni, e kia tiaki iaia.

Kua tomo atu a John ki roto ia Albania i te tuatau openga o Peperuare 1961 e kua noo ki reira e tae atu ki te openga o Mati. I Tiranë kua aravei atu aia uaorai i te au taeake e 30. Mei teaa to ratou rekareka i te rauka anga te au puka anoano maataia e te akamaroiroi anga! Kare i rauka ana ia ratou tetai atoro anga mei tetai i vao e tere atu i te 24 mataiti.

Kua akakeuia a John e te tu tiratiratu e te akakoromaki o taua au taeake. Kua kite mai aia e e manganui tei ngere i ta ratou au angaanga e kua tukunaia ki roto i te are auri no te mea kare ratou i piri atu ki roto i te au angaanga Komuniti o taua enua. Kua akakeuia aia i te oronga anga mai nga taeake i roto i to raua 80 mataiti i tetai moni tauturu e 100 tara (U.S.) no te angaanga tutu aerenga. Kua akaputu ana raua no tetai au mataiti mei ta raua au moni pakari a te enua.

Te ra openga i to John noo anga i Albania ko Mati 30, 1961​—te ra o te ra Akamaara Anga i te matenga o Iesu. Kua oronga a John i te ako no te Akamaara Anga ki te aronga akarongo e 37. I te openga o te ako, kua rapurapu atu te au taeake ia John na muri e kua akaoro atu iaia ki te uapu i Durrës, i reira kua kake atu aia ki runga i tetai pai Turkey okooko te aere atura ki Piraiévs (Piraeus), Ereni.

Kua mataora au e kua oki meitaki mai aia. I teianei ka rauka ia maua i te rave atu i te toenga o ta maua angaanga tumatetenga. Kua taki atu ta maua teretere anga na roto i etai au enua Balkan tei arai i ta matou angaanga​—e teretere anga tumatetenga, i te mea te apai ra maua i te au puka Pipiria, te au matini patupatu reta, e tetai atu au mea anoanoia. Kua akameitakiia maua no te aravei i etai o te au taeake tungane tiratiratu e te au tuaine te papa ra no te tuku ua i ta ratou angaanga, to ratou tu rangatira, e to ratou au oraanga no Iehova. Kua riro to ratou tu maroiroi e te aroa ngakau tae ei tumu akauru anga. Kua akakeu katoaia maua e te oronga maira a Iehova i te “mana maata meitaki.”

I muri ake i te akaoti meitaki anga i to maua tere, kua oki atu maua ki Marike. I roto i te au mataiti i aru mai, kua taangaanga tamou atu maua i tetai au mataara tuketuke no te tuku i te au puka ki Albania e kia rauka mai te au ripoti o te au angaanga a to tatou au taeake.

I te Au Teretere Anga e Putuputu te Taime, i Roto i te Tumatetenga

Kua pati te au mataiti, e to John matenga i te 1981, e 76 rai aia, ko au anake ua. Kua ariki mai taku niti, ko Evangelia, raua ko tana tane, ko George Orphanides, iaku ki roto i to raua kainga, e kua oronga mai raua i te tauturu i te pae ngakau e te tau ua mei reira mai. Kua kite katoa raua uaorai i ta Iehova tauturu anga koi tavini ei i raro ake i te arai anga i Sudan.c

I te openga ra, kua rave akaouia tetai tauta anga kia komunikeiti ma to tatou au taeake i Albania. I te mea te noo ra te kopu tangata o taku tane i reira, kua patiia mai au me ka puareinga rai au no te teretere atu ki roto i taua enua. Ae ka rave au!

I muri mai i nga marama tauta anga, ia Me 1986, kua rauka iaku tetai pepa tika anga mei te ngai komono Albania i Atene. Kua akamatakite pakari mai te au mema angaanga poritiki iaku me tupu te tarevake, kare e rauka iaku te tauturu mei te aronga i vao mai. I te aravei anga au i tetai ngai akanoonoo terepu no te oko i tetai tiketi ki Albania, kua oripu tikai aia. Kare i tuku i te mataku kia tapu mai iaku, tei roto au i te pairere okotai te rere ra i te epetoma mei Atene ki Tiranë. E toru ua aronga Albania i roto taua pairere; kua aere ana ratou ki Ereni no te au tumu i te pae vairakau.

I te to anga te pairere, kua takiia au ki tetai pia tei riro ei opati no te aronga kimikimi. Kua puareinga te teina e te tuaine o taku tane, noatu kare i te Au Kite o Iehova, i te tauturu mai iaku kia akanoo i te aravei anga ma tetai au taeake tokoiti ua i reira. E tau ei ki te ture, kua anoanoia ratou kia akakite ki te tangata maata o te ngai tangata no toku tae anga mai. Tei tupu, kua akara uaia au e te akava. No reira, kua taiku mai toku au kopu tangata e kia noo au ki roto i to ratou kainga koi kimi ei ratou i nga taeake te noo ra i Tiranë e kua apai mai ia raua kiaku.

I taua taime ra, e iva ua au taeake akatapuia tei kiteia e te toe ra i Albania. Kua akariro te au mataiti arairai anga, te takinokino anga, e te akara meitaki angaia ia ratou kia matakite tikai. Kua akairo te raini oonu i to ratou nga mata. I muri mai i te rauka anga iaku i te tu irinaki o nga taeake e rua, ko ta raua ui anga mua: “Teiea Te Punanga Tiaki?” No te au mataiti roa kua rauka ua ia raua e rua kopi o te au puka taito​—kare e Pipiria.

Kua tuatua raua no etai tuatau no runga i te au ravenga kino tei raveia e te tutara anga ki runga ia ratou. Kua taiku mai raua i tetai tupu anga no runga i tetai taeake akaperepere tei tauta pakari kia vai neutara i te pae poritiki i roto i te voti e tu maira. I te mea te akaaere ra te Enua i te au apinga ravarai, teia te aite anga kare e rauka i tona pamiri te au kai akapaeia. Ka tukunaia tana au tamariki akaipoipo e to ratou pamiri ki roto i te are auri, noatu rai kare ratou i piri atu ki roto i tana au irinaki anga akonoanga. Kua ripotiia mai e kua tamate tetai au mema pamiri o teia taeake, no te mataku, iaia i te po i mua ake ka voti ei, e kua tuku i tona kopapa ki roto i te vaarua vai, i muri mai kua tuatua e kua mataku aia e kua tamate iaia uaorai.

E mamae ngakau tikai te turanga putaua o taua au taeake Kerititiano. Inara, i te tauta anga au no te oronga atu kia ratou tataki tai i te 20 tara, kua patoi mai raua, te na ko anga mai, “Te inangaro ua nei maua i te kai pae vaerua.” Kua ora teia nga taeake no etai ngauru mataiti i raro i te tutara pakari tei manuia no te akariro i te maata anga o te au tangata kia riro mai ei aronga irinaki kore i te Atua. Inara kua pakari to raua akarongo e te tauta anga mei tetai Au Kite i etai atu ngai. To Iehova tu no te oronga mai i te “mana maata meitaki,” noatu i raro ake i te au turanga ngata tikai, kua akakeu tikai iaku i te akaruke anga ia Albania e rua epetoma i muri mai.

Kua rauka katoa iaku te akameitaki anga no te oki akaou ki Albania i te 1989 e te 1991. I te kitea marie angaia mai te tu rangatira no te tuatua e te akonoanga i roto i taua enua, kua tupu maata ma te viviki te aronga akamori ia Iehova. Te au Kerititiano iti ua o te 1986 kua tupu i teianei e tere atu i te 2,200 papuritia maroiroi. I roto ia ratou ko Melpo, te tuaine o taku tane. Ka ekokoia ainei e te vaira ta Iehova akameitakianga ki runga i taua pupu tiratiratu?

Ma to Iehova Mana, e Oraanga Puapinga Oki

Me anga au ki muri, te papu nei iaku e kare ta maua angaanga​—ta John e taku​—i puapinga kore ana. Kua akapou maua i to maua maroiroi ei mapu na roto i tetai mataara meitaki tikai. Kua puapinga tikai ta maua angaanga i roto i te angaanga orometua tamou i tetai atu ka aruaru maua. Te rekareka nei au no runga i te aronga akaperepere tei rauka ia maua i te tauturu kia kite i te tuatua mou Pipiria. I teianei kua ruaine, ka rauka iaku i te akamaroiroi i te au mapu kia ‘akamanako i Tei anga ia koe i to ou anga ra.’​—Koheleta 12:1.

Noatu e 81 mataiti, te rauka nei rai iaku i te tavini ei papuritia tamou o te tuatua meitaki. E tu vave ana au e e akakite aere ana ki te au tangata i te ngai tiaki anga pati, i te ngai paka motoka, i runga i te mataara, i te au are toa, me kare i roto i te au paka. Te au manamanata o te ruaine anga te akariro nei i te oraanga kia ngata, inara kua riro toku au taeake tungane e te tuaine pae vaerua ei aronga aroa ua​—toku pamiri pae vaerua maatamaata​—e pera katoa te pamiri o taku niti, ei tauturu tikai. Tei maata rava, kua kite au e ko “te mana maata meitaki nei ki te Atua [ia], auraka ia matou.”​—2 Korinetia 4:7.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 25]

I runga: Ko John (te kaui mamao), ko au, (i rotopu), ma toku tungane ko Emmanuel ki toku kaui e to maua mama ki tona kaui, ma tetai aronga Betela, i Atene, 1950

[Tutu i te kapi 25]

Kaui: Maua ko John i ta maua pitiniti i te pae tai i New Jersey, 1956

[Tutu i te kapi 26]

Uruoaanga tapere i Tiranë, Albania, 1995

[Tutu i te kapi 26]

Au are Betela, i Tiranë, Albania. Akaotiia i te 1996

[Tutu i te kapi 26]

I runga: e atikara mei te 1940 “Watchtower” tei uri munaia ki roto i te reo Albania

[Tutu i te kapi 26]

Ma taku niti ko Evangelia Orfanidis (katau), e tana tane, ko George