Taineti e te Akonoanga​—Te Anauanga o te Patoianga

TEI runga i tona roi mate te tangata apii etu e 70 ona mataiti, te tauta ra i te tatau. I roto i tona nga rima te au kopi o tetai pepa puapinga ana, tei papa ua no te neneianga. Noatu me kua kite aia me kare, ka riro tana angaanga i te taui i te manako o te tangata no runga i te ao e pini ua ake. Ka akatupu katoa te reira i te manamanata pakari i roto ia Kerititome, e te kiteaia nei rai te akairo o tei tupu i teia tuatau.

Ko Nicholaus Copernicus te tangata e aere ra ka mate, e tangata Katorika no Porani, e ko te mataiti 1543 te reira. Te angaanga a Copernicus, tei tapaia e On the Revolutions of the Heavenly Spheres, te tuku ra te reira i te ra, kare i te enua, ki rotopu tikai i te akatereanga o te ra. I roto i tera puka okotai ua kua rauka ia Copernicus i te mono i te akatereanga ngata tikai, e tei rotopu te enua ki tetai mea ngoie manea ua.

I te akamataanga, kare i kitea roaia ana te akairo no te manamanata ka tupu mai. Tetai tumu, e matakite tikai oki a Copernicus i te akakite anga i tona au manako. Kapiti atu, kua ariki oki te Akonoanga Katorika, i te manako e tei rotopu te enua e, i te akaraanga kua ariki ua i te tamanakoanga taineti o taua taime ra. Kua akamaroiroi katoa atu te pope ia Copernicus kia nenei i tana angaanga. I te nenei anga ra a Copernicus i te reira, kua tata tetai etita ma te mataku i tana uaorai au tuatua akamataanga, i te karanga anga i te manako e tei rotopu te ra, ei kaveinga tare numero ua, kare ra i te tika tikai no te aerenga o te au mea i te rangi.

Pakari Atu te Patoianga

Aru mai i roto i teia manamanata ko te tangata apii etu, kite karape i te tare, e te physicist ko Galileo no Itaria (1564-1642), e Katorika katoa. I te taangaanga anga i te au teretikopu tana i maani na te kapiti mai anga i te au io ou i maaniia, kua kite atu a Galileo i te au mea anake o te au rangi tei kore roa i kiteaia ana i mua ana. Kua akapapu tikai tana au akarakaraanga kiaia e kua tika rai a Copernicus. Kua kite katoa atu a Galileo i te au topatapata i runga i te ra, tei tapaia i teia tuatau e ko te au topatapata ra, i te akaaoanga atu i reira i tetai irinakianga akaperepereia no te kimi kite e te akonoanga​—e kare te ra e taui me kore e kino.

Kare i aite kia Copernicus, e maroiroi tikai a Galileo e te mataku kore i te akakite anga i tona au manako. E kua rave aia i te reira i rotopu i tetai tu kino atu o te akonoanga, no te mea i taua taime ra kua akamata te Akonoanga Katorika i te patoi pu ua i te apiianga a Copernicus. No reira, i te maro anga a Galileo e kare anake ua i tika te irinakianga e tei rotopu te ra mari ra te rotai katoa ra te reira ki te Tuatua Tapu, kua tarotokaka te akonoanga e e irinakianga pikikaa.a

Kua aere atu a Galileo ki Roma i te paruru iaia uaorai inara kare i puapingaia. I te 1616 kua ota te akonoanga iaia kia akamutu i te akakite aere ia Copernicus. Kua akamutekiia a Galileo no tetai tuatau ua. E oti i reira i te 1632 kua nenei aia i tetai angaanga akaou mai i te turu ia Copernicus. I te mataiti tikai i muri mai, kua akautungaia a Galileo e te Inikuiti kia tapekaia no te oraanga katoa. Inara, no tona mataiti, kua akameangiti viviki mai ratou i te utunga kia tapekaia aia ki tona ngutuare ua.

Manganui te manako ra i te patoianga a Galileo i te akonoanga ei autuanga maata no te taineti ki rungao i te akonoanga e, i te maataanga, ki rungao i te Pipiria. Inara, mei ta tatou ka kite i roto i te atikara e aru mai nei, e maata ua atu te au tumu ta teia taopengaanga ngoie e kopae ra.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 3]

Copernicus

[Akameitakianga]

Taken from Giordano Bruno and Galilei (German edition)

[Tutu i te kapi 3]

Te paruru ra a Galileo iaia uaorai i mua i te Inikuiti o Roma

[Akameitakianga]

From the book The Historian’s History of the World, Vol. IX, 1904

[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 3]

Background: Chart depicting Copernicus’ concept of the solar system