Akapapuanga Mua no te Papaanga Pipiria — RUNANGA PUKA I RUNGA I TE INITANETI Punanga Tiaki

Akapapuanga Mua no te Papaanga Pipiria

“I TE akara anga kua tata tikaiia te au raini ravarai kia akakeu i te manako inangaro no te aronga te inangaro tikai ra i te kite i te tuatua enua o te Kerititiano mua.” I akapera mai ei tetai tataanga taito i te akataka anga mai. Kua rauka ainei ia koe i te akamanako e ko teea tataanga?

Ko tetai ia taau paa i kite ana me kore kare i kite ana—te Potopotonga a Muratori. I nga tua roa rai, penei te manako ra koe e, ‘Eaa ra te Potopotonga a Muratori i riro ei e ei mea meitaki tikai?’ Ko te papaanga taito roa atu te reira, me kore e akapapaanga tika tikai no te au puka, o te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano.

Penei te manako ua ra koe e no roto mai tetai au puka tikai ra i te Pipiria. Inara, kua poitirere ainei koe i te kite e e tuatau tetai e kua ekoko etai pae e ko teea au puka tataki tai ra te ka kapitiia mai? Kua akanoo mai te Potopotonga a Muratori, me kore te papaanga, i te au akapapaanga no te au tataanga tei manakoia ana e kua akauruia. Ko taau i marama, e puapinga maata tikai te au tataanga tikai o te Pipiria. No reira, eaa i reira ta te tataanga i akakite mai no runga i te au puka tei riro mai ei au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano ra? I na, e akamanako ana na mua i etai turanga no runga i te tataanga.

Kiteaanga Mai o te Reira

Te Potopotonga a Muratori e tuangaia no tetai voriumu tataanga e 76 kapi pakiri manu, e 27 ki te 17 teni mita te roaroa te vaito takitai anga. Na Ludovico Antonio Muratori (1672-1750), e tangata Itaria tata tuatua enua rongonui, i kite mai i te reira no roto mai i te Runanga Puka Ambrosia, i Milan, Itaria. Kua nenei a Muratori i tana kimianga i te 1740, i rauka mai ei te ingoa—te Potopotonga a Muratori. I te akara anga kua akaputuia te voriumu tataanga i te varu anere mataiti i roto i te are mongoka taito o Bobbio, vaitata atu ki Piacenza, i Itaria tokerau. Kua nekeia atu te reira ki te Runanga Puka o Ambrosia i te akamata anga o te 17 anere mataiti.

Te vai ra i roto i te Potopotonga a Muratori e 85 raini tataanga tei kiteaia mai i runga i te au kapi 10 e te 11 o te voriumu tataanga. Tei roto te tataanga i te reo Ratino, i te akara anga na tetai tata tuatua i kopi mai kare ra e meitaki roa ana. Inara kua akakiteaia mai etai o tana au tarevake na te akaaite anga i te reira ki taua tataanga tei kapitiia mai i roto i te au tataanga e a o te 11 e te 12 anere mataiti.

I Naea ra i Tataia ai te Reira?

Inara, penei ka manakonako koe e, i naea ra i tata muaia ai te akakiteanga i roto i te Potopotonga a Muratori. I te akara anga kua tataia te tataanga mua i roto i te reo Ereni i te au anere mataiti e manganui i mua ake te tataanga Potopotonga, e urianga Ratino te reira o te reo Ereni. Teia oki tetai akakite anga te ka tauturu mai i te akakite mai i te mataiti o te tataanga mua. Kua taiku mai te Potopotonga i tetai puka kare i te Pipiria, te Shepherd, e kua akakite mai e na tetai tangata ko Hermas tona ingoa i tata i te reira “i nga mea mataiti ua akenei, i to tatou tuatau, i roto i te oire o Roma.” Kua akakite mai te aronga apii i te mataiti no te tataanga openga o ta Hermas Shepherd i rotopu i te 140 e te 155 T.N. No reira, te kite ra koe e eaa ra te reo Ereni mua o te Potopotonga Ratino a Muratori i tukunaia ai ki te mataiti i rotopu i te 170 e te 200 T.N.

Te au taikuanga tikai e tei kore i taikuia maira kia Roma ra te akakite maira e penei kua tataia te reira i roto i taua oire. Inara kua ekokoia te akatakaanga e koai tikai te tangata tata. Kua manakoia e ko Clement o Alekanederea, Melito o Saradi, e Polycrates o Ephesia te au tangata tata. Inara, te maata anga o te aronga apii te tou maira kia Hippolytus, e tangata tata meitaki tikai tei tata ana i roto i te reo Ereni e penei kua noo ana i Roma i te tuatau i tataia ai te au tataanga o te Potopotonga a Muratori. Penei kare koe e manako roa atu ana i te reira, penei e inangaro maata toou i te kite i ta te reira au tataanga tei riro mai ei mea puapinga maata.

Te Akakiteanga i Roto i te Reira

Kare te tataanga e e akapapaanga ua no te au puka o te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano. Te tuatua katoa ra te reira no runga i te au puka e te aronga takitai tei tata i te reira. Me tatau koe i te tataanga, ka kite koe e kua ngaro te raini mua o te tataanga, e i te akara anga kua ope viviki katoa ua te reira. Kua akamata te reira i te taiku mai anga i te Evangeria a Luka, e te akakite maira te tataanga e e taote te tangata tata o teia puka Pipiria. (Kolosa 4:14) Te akakite maira te reira e ko te toru o te Evangeria ra na Luka, no reira te kite ra koe e penei te taiku maira te tuanga mua tei ngaro ra ki te nga Evangeria a Mataio raua ko Mareko. Me ko te reira toou manako taopenga, ka kite koe i te turu anga i roto i te Potopotonga a Muratori, te karanga ra e na Ioane te a o te Evangeria.

Te akapapu maira te Potopotonga e na Luka i tata i te puka o Angaanga no te au Apotetoro no “Teophilo rongonui.” (Luka 1:3; Angaanga 1:1) E oti kua akapapa mai i te au reta a te apotetoro ko Paulo ki to Korinetia (rua), ki to Ephesia, ki to Philipi, ki to Kolosa, ki to Galatia, ki to Tesalonia (rua), ki to Roma, kia Philemona, kia Tito, e kia Timoteo (rua). Kua taiku katoaia mai te reta a Iuda e te nga reta e rua a Ioane ei au puka akauruia. Kua akakite takereia mai te reta mua a te apotetoro ko Ioane, kapiti mai tana Evangeria. Na Apokalupo, i taopenga mai i te akapapaanga o te au puka tei manakoia e kua akauruia.

E puapinga maata tikai e kua taiku mai te Potopotonga i tetai Apokarupo a Petero inara te akakite maira e kua manako etai e kare e tau kia tatauia e te au Kerititiano. Kua akamatakite mai te tangata tata e kua tua takereia te au tataanga pikikaa i tona tuatau. Te akamarama maira te Potopotonga a Muratori e auraka teia au tataanga pikikaa e arikiia, “no te mea kare e tau ana kia kairoia mai te au ki te meri.” Kua taiku katoa mai te tataanga i tetai au tataanga kare i kapitiia mai ana i roto i te au tata anga tapu. Penei e kua tataia te reira i muri ake i te tuatau o te au apotetoro, mei te Shepherd rai a Hermas, me kore kua tataia te reira kia turu i te au apiianga ke.

Penei kua kite ana koe e mei te akamata anga maira e kare te reta ki to Ebera, te nga reta e rua a Petero, e ta Iakobo i taikuia mai ana i roto i teia katiroka no te au puka Pipiria tika tikai. Inara, i muri ake i te taiku mai anga i te angaanga a te tata tuatua tei kopi i te tataanga, kua akakite mai a Dr. Geoffrey Mark Hahneman e e mea “tau i te karanga e penei te vai ra i roto i te Potopotonga ra tetai au taikuanga ke kua ngaro i teianei, e penei ko te puka o Iakobo e te puka o Ebera (e 1 Petero) tetai i roto i te reira.”—The Muratorian Fragment and the Development of the Canon.

Kua akapapu mai i reira te Potopotonga a Muratori e ko te maata anga o te au puka tei kiteaia mai i teianei i roto i te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano ra kua manako takereia e e papaanga i roto i te rua anere mataiti T.N. E tikai, kare te tu papaanga o te au puka Pipiria—koia oki, to ratou tika anga kia kapitiia atu ki roto i te runanga puka tu-Atua—e vai ana ki runga i to ratou taikuia mai anga i roto i tetai atu akapapaanga taito. Ko tei oronga mai i te akapapu anga e e apinga te au puka Pipiria na te vaerua tapu ra koia oki ta te reira au tataanga. Te turu pouroa ra te reira i te taoonga tata o te Atua ko Iehova e te rotai katoa ra. Te akakite maira te rotai anga e te parani anga o te 66 puka tei akapapaia mai te Pipiria to ratou taokotaianga e te katoaanga. No reira, ka puapingaia koe me ariki koe i te tu tika anga o te reira, e e Tuatua akauru mouia na Iehova, tei akonoia e tae ua mai ki to tatou tuatau.—1 Tesalonia 2:13; 2 Timoteo 3:16, 17.

[Tutu i te kapi 13]

Ko Ludovico Antonio Muratori

[Tutu i te kapi 14]

Runanga Puka Ambrosia

[Tutu i te kapi 15]

Te Potopotonga a Muratori

[Akameitakianga]

Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05

[Au Akameitakianga no te Tutu on page 13]]