Tua Oraanga
Kite Anga Eaa te Atua e Akatika Ua Ai i te Mamaeanga Kua Taui i Toku Oraanga
AKAKITEIA E HARRY PELOYAN
Eaa ra te Atua e akatika ua ai i te mamaeanga? Kua tamanamanata taua uianga iaku mei toku tamaiti meangiti anga mai. E nga metua angaanga pakari toku, te tuatua tika, e te akono meitaki i te ngutuare tangata. Inara kare toku papa i irinaki ana i te Atua, e toku mama, e meangiti ua tona inangaro. No reira kare i rauka ana ia raua i te oronga mai kiaku i te pauanga ki taua uianga.
KUA manako maata roa atu au i taua uianga i te tuatau o te Tamaki II o te Ao e i muri mai, iaku i roto i te Vaeau Moana o Marike no te toru mataiti e ara atu. I te akamutu mai anga te tamaki, kua tukunaia atu au ki tetai pai tei tonokia atu ki Tinito kia apai i te au apinga tauturu. Vaitata rai e tai oku mataiti i reira e kua kite au i te mamaeanga na roto i tetai tu maata tikai.
E iti tangata angaanga pakari, e te kite te Tinito. Inara e manganui te kite ra i te au tu ngata kino pakari no te putaua e pera katoa i te kino tei akatupuia e te Tamaki II o te Ao. Kua tukia tikai ia au e te au tamariki manea tikai, te manganui ia ratou, kare e kaikai meitaki ana e tei roto i te au kakau veruveru, ka patipati ua mai ia matou me eke ana matou ki runga i te enua.
Eaa Ra?
Kua anauia au i te 1925 e kua utuutuia i California, U.S.A. Kare roa aku apinga i kite ana mei te reira rai. No reira, ma te putuputu, e ui ana au kiaku rai, ‘Me e mana katoatoa tetai Tei Anga mai, eaa aia e akatika ua ai i taua au turanga kia tamamae i te au tangata e manganui, koia tikai te au tamariki meitaki ua nei?’
Kua manako katoa au eaa ra te Atua, me te ora tikai ra aia, e akatika ua ai i te takoreanga, te tamateanga maata, te mate, e te mamaeanga tei kiteaia e te au tangata ravarai i roto i te au anere mataiti—te Tamaki II o te Ao tikai, e 50 mirioni tangata e tere atu tei matemate. Tei runga ravao, i te tuatau o taua tamaki ra, eaa ra te au tangata e aiteitei ua te akonoanga, e akamaroiroiia ra e to ratou orometua, e ta ei i tetai e tetai no te mea e tuke to ratou enua?
Te Teretikopu
I te akamataanga te Tamaki II o te Ao i te 1939 e apinga tikai te au tangata takapini i te ao katoa tei taiaia, kua manako mai au e kare e Atua. I na, i roto i tetai apii taineti i te apii tua rua, kua umuumuia matou aronga apii tatakitai kia maani i tetai apinga taineti te tu. Mei te mea e e inangaro toku i roto i te akarakara etu, kua manako mai au i te maani i tetai teretikopu akaata maatamaata ma tetai io e 20 teni mita te atea.
Kia maani i teia teretikopu, kua oko mai au i tetai vaanga io e 2.5 e ara atu teni mita te petetue e e 20 teni mita te atea e kua tipupu i te reira ki tetai apinga tipu io kia punupunu mai. E oti kua akamata au i te angaanga maata no te vaira anga ki te rima ua kia maani i te reira ei io anga ua a rotopu. Kua pou pouroa toku taime va i roto i tetai tuatau apii katoa. I te oti mai anga te io, kua tuku au i te reira ki runga i tetai potonga auri roanga rere e kua tamou i te teretikopu ma te au io titia tukeke te ririnui.
I tetai po manea, kare e marama, kua apai au i taku teretikopu tei oti i te maaniia ki vao no te taime mua e kua akatanotano i te reira ki runga i te au etu e ki runga i te au paraneta o to tatou aerenga o te ra. Kua umere tikai au i te maata o te au apinga i te rangi e i te tu e akapapa meitakiia ra te au apinga ravarai. E oti, i te kite mai anga au e ko etai “au etu,” ko te tikaanga, e au vananga etu te reira mei to tatou Tarava rai, e au pirioni ua atu etu i roto i te mea okotai, kua umere roa atu au.
Kua manako au, ‘papu roa, e kare teia au apinga pouroa i tupu ua mai ia ratou uaorai. Kare e apinga tei akapapaia e tupu akapera ua ana. Kua akapapa meitaki tikaiia te ao e pini ua ake e i te akaraanga e na tetai tangata kite i maani i te reira. Penei e Atua rai tetai?’ Te tupuanga no te teretikopu kua akakeu iaku kia akamamao mei te manakoanga pakari tikai e kare e Atua mei taku rai i manako ana i mua atu.
E oti kua ui au iaku uaorai: ‘Me e Atua rai tetai e e ririnui e e pakari tikai i te anga i teia ao umere tikai e pini ua ake, kare ainei e rauka iaia i te akatikatika i te turanga taitaia tikai i runga nei i te enua? Eaa ra aia i akatika ai i teia kino katoatoa i te akamataanga?’ I te tuku anga au i taua au uianga ki te au tangata irinaki i te Atua, kare i rauka ana ia ratou i te oronga mai i te au pauanga meitaki.
I muri ake i te apii tua rua e te au mataiti e manganui i roto i te kaoreti, kua piri atu au ki roto i te Vaeau Moana U.S. Inara, kare i rauka katoa ana i te au orometua i roto i te vaeau i te pau tikai i taku au uianga. E putuputu te taime, te aronga irinaki i te Atua kua tuatua mai tetai apinga mei te, “E angaanga ua ana te Atu na roto i te au mataara muna.”
Tamou Atu rai Taku Kimikimianga
I toku akaruke anga ia Tinito, te vai ra rai te au uianga e eaa te Atua i akatika ua ai i te mamaeanga. Kare i rauka ana iaku i te akakore i te reira mei toku manako, koia tikai i toku kite atu anga i te au ngai tanumanga i runga i te au airani tukeke ta matou i tapu atu ei i to matou tikoti anga i te Patipika i te oki atu ki te kainga. Vaitata rai e pouroa te au vaarua no te au mapu tane e kare rai i akamata ake i to ratou oraanga.
I toku tae atu anga ki Marike e kua tukunaia mai mei te vaeau moana, e tai oku mataiti toe i te akaoti i te Apii Teitei Harvard i Cambridge, Massachusetts. Kua karatuati mai au i muri mai taua mataiti ra e kua rauka mai taku tikiri (degree), inara kare au i oki ana ki te kainga i California. Kua manako mai au kia noo ki te Pae Tai Itinga no tetai manga taime kia tauta i te kimi i te au pauanga ki taku au uianga. Te manako ra au kia aere atu ki New York City, te ngai e maata te au akonoanga, kia rauka i te aere atu ki etai au pure akonoanga kia akara e eaa te apiiia ra.
I New York kua pati mai toku aniti, ko Isabel Kapigian, iaku kia noo ki tona kainga. Koia e tana nga tamariki tamaine, ko Rose raua ko Ruth, e Au Kite ratou no Iehova. Kare au i manako ana e ka inangaro au i te kite i ta ratou irinakianga, kua akamata au i te aere atu ki te au pure a tetai au akonoanga ke mai, te tuatua anga ki te au tangata e te tatau anga i ta ratou au puka. E ui ana au kia ratou eaa te Atua i akatika ua ai i te mamaeanga, inara mei iaku rai kare ratou i kite ana i te pauanga. Kua taopenga mai au e penei e kare rai e Atua.
Kitea Mai Anga te Au Pauanga
E oti kua ui atu au ki toku aniti e tana nga tamariki tamaine me ka rauka iaku i te tatau i tetai o ta ratou au puka kia kite mai i te au manako o te Au Kite o Iehova. I toku tatau anga i te au puka, kua viviki au i te kite mai e e tuke tikai te Au Kite mei tetai au akonoanga ke mai. Kua aere mai te au pauanga mei te Pipiria e e meitaki tikai. I roto i tetai tuatau poto ua, taku au uianga no runga e eaa te Atua i akatika ua ai te mamaeanga kua paunaia.
Kare ko tera ua, inara kua kite mai au e kua turuturu te Au Kite o Iehova i ta ratou au pauanga tumuia ki runga i te Pipiria ma te au angaanga. Ei akaraanga, kua ui atu au ki toku aniti eaa ta te au tane mapu o te Au Kite o Iehova i rave i Tiamani i te tuatau o te Tamaki II o te Ao. I piri ana ratou ki te au pupu vaeau i reira, e tuatua ana “Heil Hitler!,” e e taki ana i te rima ki te reva swastika? Tana pauanga e kare, kare ratou i rave ana. E no to ratou turanga neutara, kua tonokia ratou ki te au puakapa tamamaeanga, e te maataanga ia ratou kua tamateia. Kua akamarama mai aia e i te tuatau o te tamaki aiteite ua te turanga o te Au Kite o Iehova i te au ngai ravarai—ko tera no te tu neutara. Noatu i roto i te au enua temokaratiki, kua tukunaia te au tane mapu no te Au Kite o Iehova ki roto i te are auri no to ratou turanga neutara.
E oti kua ui mai toku aniti iaku kia tatau ia Ioane 13:35, te karanga ra: “Ko te mea teia e kite ei te tangata katoa e e pipi kotou naku, kia aroa kotou ia kotou uaorai.” Ka anoanoia te au Kerititiano mou kia rauka taua akairo akatakaanga no te aroa i te au pa enua ravarai. Kare roa ratou e kiteaia i tetai tua mai i roto i te tamaki, te ta anga i tetai e tetai no te mea e tuke to ratou enua! Kua ui mai aia: “Ka rauka ainei ia koe i te akamanako ia Iesu e tana au pipi i te piri atu anga ki tetai tua i roto i te au tamaki a Roma, te ta anga i tetai e tetai?”
Kua arataki katoaia au kia 1 Ioane 3:10-12. Te karanga ra te reira: “Ko te mea teia e kiteaʼi te tamariki a te Atua, e te tamariki a te diabolo; ko tei kore e rave i te tuatua-tika ra, kare ïa i to te Atua, kare katoa tei kore e aroa i tona taeake. . . . kia aroa tatou ia tatou uaorai. Auraka mei ia Kaina, no taua vaerua kino ra aia, e tamate rava atura i tona teina.”
Te taka meitaki ua ra ta te Pipiria. E aroa ana te au Kerititiano mou i tetai e tetai, noatu eaa te enua e noo ra ratou ki roto. E no reira, kare roa ratou e kiteaia i te ta anga i to ratou uaorai au taeake pae vaerua me kore i tetai ua atu tangata. No reira i rauka ai ia Iesu i te karanga ki tana au pipi: “Kare ratou i to teianei ao, mei iaku nei rai oki, kare i to teianei ao.”—Ioane 17:16.
Eaa i Akatika ua Ai
Kua kite viviki mai au e te akakite maira te Pipiria eaa te Atua i akatika ua ai i te mamaeanga. Te akamarama maira te reira e i te anga mai anga te Atua i to tatou nga metua mua, kua anga aia ia raua ei apa kore e kua tuku atu ia raua ki roto i tetai kainga parataito. (Genese 1:26; 2:15) Kua oronga katoa aia kia raua i tetai apinga aroa inangaro tikai—te anoano tu rangatira. Inara kia taangaanga meitaki raua i taua tu kite ra. Me akarongo raua ki te Atua e tana au ture, ka noo apa kore ua atu rai raua i roto i tetai parataito. Ka akatotoa raua i te au kena o taua parataito e koropini ua atu te reira i te enua katoa. Ka riro katoa mai ta raua uanga ei apa kore, e aere rai, ka riro teia enua ei parataito kaka te ka nooia e te au tangata apakore, e te mataora.—Genese 1:28.
Inara, me iki a Adamu raua ko Eva kia aere i to raua aereanga takake, takake mei te Atua, kare aia i reira e akaora ua atu ia raua i roto i te tu apa kore. (Genese 2:16, 17) Ma te tangi ki te au tangata ravarai, kua taangaanga tau kore to tatou nga metua mua i to raua anoano tu rangatira e kua iki kia akatakake mai mei te Atua. Kua akanauruia raua e tetai mea ora vaerua meameaau tei kiteaia mai e ko Satani te Tiaporo. Kua noinoi aia i te akatakakeanga mei te Atua e te akamorianga tei tau tikai ki te Atua anake ua.—Genese 3:1-19; Apokalupo 4:11.
Kua riro mai i reira a Satani e ko “te atua o teianei ao ra.” (2 Korinetia 4:4) Te karanga ra te Pipiria: “Te vai ua nei rai to te ao ravarai i raro ake i taua vaerua kino ra.” (1 Ioane 5:19) Kua kapiki a Iesu ia Satani e ko “te ariki o teianei ao.” (Ioane 14:30) Te akarongo kore o Satani e to tatou nga metua mua kua apai mai i te tu apa, te kino, te mate, te mii, e te mamaeanga ki te au tangata ravarai.—Roma 5:12.
“Kare tei te Tangata Uaorai”
Kia akaari e akapeea te kopaeanga i te au ture a Tei Anga mai i te takino anga i te pamiri tangata, kua akatika ua te Atua i ta te reira au kino i akatupu mai no te au tauatini ua atu mataiti. Kua oronga mai teia tuatau va i te atianga maata no te au tangata ravarai kia kite i te tikaanga o ta te Pipiria e tuatua ra: “E kare tei te tangata uaorai tona aerenga: kare tei te tangata e aere nei, i te akono i tona uaorai takainga tapuae. E pāpā mai iaku, e Iehova e.”—Ieremia 10:23, 24.
I teianei, i roto i teia au anere mataiti katoatoa, te kite nei tatou e ko te tutara tei takake mai mei te Atua ra e puapinga kore ua rai. No reira, ko ta te Atua akakoroanga kia tuku i te au tangata ravarai kia rave ua atu rai teia angaanga kino tikai no te akatakakeanga mai mei iaia e tana au ture ka ope ia.
Tetai Tuatau Umere Rava ki Mua
Kare e roaia, te akaari maira te totou Pipiria, ka takore te Atua i teia akatereanga kino pakari, e te kino tikai o te au mea nei: “E roa poto ake, e kare ua te tangata kino ra, . . . Kareka te aronga maru ra, ka noo ïa i te enua, e ka rekareka ratou i te maata o te au ra.”—Salamo 37:10, 11.
Te akakite ra tetai totou ia Daniela 2:44: “E i te au rā o taua au ariki ra [te au tu tutaraanga katoatoa te vai ra i teianei], e akatupu ei te Atua no te rangi i tetai basileia, te ka kore rava e akakoreia e tuatau ua atu: kare oki taua basileia ra e riro i etai ke, e riro na te reira e akapueurikiriki e e akapou i taua au basileia katoa ra, e ka vai rai te reira e tuatau ua atu.” Kare roa e akatika akaouia te tutara a te tangata. Pouroa te enua katoa ka tutaraia e te Patireia o te Atua. I raro i ta te reira akatereanga, ka akariroia te enua katoa ei parataito e ka tupu te au tangata ravarai ki te tu apa kore ua kia noo mutu kore ua atu rai ma te mataora. Te taputou maira te Pipiria: “E [na te Atua] e orei i te roi-mata katoatoa; e e kore rava te mate, e te aue, e te mii; e te mamae oki, e kore katoa ïa; no te mea kua kore te au mea taito.” (Apokalupo 21:4) Mei teaa atura te tuatau umere rava ki mua ta te Atua e akakoro ra no tatou!
Tetai Oraanga Tuke
Te kite mai anga i te au pauanga meitaki tikai ki taku au uianga kua taui i toku oraanga. Mei reira mai e aere atu, kua inangaro au i te tavini i te Atua e i te tauturu i tetai ke kia kite i teia au pauanga. Kua marama au i te tu pakari o ta 1 Ioane 2:17 e tuatua ra: “Te ngaro ke nei teianei ao, ma ta to reira katoa e anoano nei: ko tei akono ra i to te Atua ra anoano, e tika ïa i te ora anga e tuatau ua atu.” Kua inangaro maata au i te ora mutu kore i roto i to te Atua ao ou. Kua iki au i te noo mai ki New York e kua akamata i te piri atu ma tetai putuputuanga no te Au Kite o Iehova i reira, te rauka anga te au tupuanga e manganui i te tauturu anga i tetai ke kia kite i taku i kite.
I te 1949, kua aravei au ia Rose Marie Lewis. Koia, tona mama ko Sadie, e tona au tuakana teina e ono e Au Kite pouroa no Iehova. Te tavini tinamou ra a Rose ia Iehova i roto i te angaanga tutu anga. E maata tona au tu meitaki, e kua viviki au i te akapiri atu kiaia. Kua akaipoipo maua i roto ia Tiunu 1950 e kua noo mai ki New York. Kua mataora maua i ta maua e rave ra e kua rekareka i roto i te manakonakoanga no te nooanga e tuatau ua atu i roto i to te Atua ao ou.
I te 1957, kua patiia mai maua ko Rose kia tavini tamou i te opati maata no te Au Kite o Iehova, i Brooklyn, New York. Tae kia Tiunu 2004 kua mataora maua i te akaipoipoanga e 54 mataiti, e 47 o te reira ki te opati maata i Brooklyn. E au mataiti akameitakiia te reira no te tavini anga ia Iehova e te angaanga anga i te pae mai i te au tauatini ua atu au taeake irinaki.
Toku Mamaeanga Kino Roa Atu
Ma te tangi, i te akamataanga ia Titema 2004, kua kitea mai e kiko tupu kaneta to Rose Marie i roto i tetai o tona ate. Kua akatika rai te aronga kite e te tupu viviki ra te reira e te inangaroia ra kia kiritiia. Kua raveia te vai i muri roa mai ia Titema, e mei tetai okotai epetoma i muri mai, kua aere mai te taote vai ki roto i te pia aremaki o Rose iaku i reira e kua karanga mai: “E Rose Marie, e oki ki te kainga! Kua rapakauia koe!”
Inara, nga mea ra ua i muri i te oki mai anga ki te kainga, kua akamata a Rose Marie i te mamae kino i roto i tona kopu e i tetai au ngai aere. Kua aere ua teia, e no reira kua oki atu aia ki te are maki no tetai au akarakara akaou anga. Kua kiteaia mai no etai tumu, e e maata tona au mero puapinga tikai te akatupu ra i te au toto katu katu te arai ra kia kore e rauka i taua au mero ra te reva ou tei anoanoia. Kua tauta te au taote i te au apinga ravarai te ka rauka kia akakore atu i teia inara kare i puapinga ana. I nga mea epetoma ua i muri mai, ia Tianuare 30, 2005, kua kite mai au i tetai tupuanga kino roa atu tei tupu ki toku oraanga katoa. Kua mate taku akaperepere a Rose Marie.
I taua taime ra, te vaitata ra au ki te 80 mataiti e kua kite ana i te mamaeanga o te au tangata i toku oraanga katoa, inara e tuke tikai teia. Ko au e Rose Marie, mei ta te Pipiria e karanga ra, e “kopapa okotai.” (Genese 2:24) Kua kite ana au i te mamaeanga o tetai ke e kua mamae katoa ana au uaorai i te mateanga te au taeake e te au kopu tangata. Inara te mamaeanga taku i kite mai i te mate anga taku vaine e mea pakari roa atu e no te tuatau roa. Kua kite mai au i teianei i te mii maata tikai ta te mate o te aronga akaperepere e apai maira ki te au pamiri tangata no te tuatau roa.
Noatu rai, kua riro toku maramaanga no te akamataanga o te mamaeanga e akapeea te reira e akaopeia ai kua tauturu tikai iaku. Te karanga ra a Salamo 34:18: “Te vaitata nei a Iehova i te aronga ngakau paruparu ra; e te akaora nei aia i te aronga ngakau taitaia.” Te taviri ki te akakoromaki anga i teia mamaeanga koia oki ko te kite anga e te apii ra te Pipiria e e tuakaouanga tetai, e taua aronga i roto i te vaarua ka aere mai ki vao e ka rauka i te tuatau kia noo mutu kore ua atu i roto i to te Atua ao ou. Te karanga ra a Angaanga 24:15: “Te irinaki nei au ki te Atua, ko ta ratou katoa oki ïa e tiaki nei, e e tuakaouanga to tei mate, te aronga tuatua-tika e te aronga tuatua-tika kore.” E inangaro pakari tikai to Rose Marie i te Atua. Papu iaku e kua inangaro katoa aia iaia i taua tu rai e ka maara aia iaia e ka akaoki akaou mai iaia i tona tuatau tau, te manakonako nei e kare e roaia atu ana.—Luka 20:38; Ioane 11:25.
I te mea e e teiaa tikai te mii i te takakeanga o tetai tangata akaperepere, ka maata roa atu te rekareka i te ariki akaou mai anga tetai tangata akaperepere i roto i te tuakaouanga. (Mareko 5:42) Te taputou maira te Tuatua a te Atua: “Toou ra aronga mate, e ora ïa. . . . Ka akapuaki mai oki te enua i te aronga i mate ra.” (Isaia 26:19) I te akaraanga e manganui i roto i “te aronga tuatua-tika” tei taikuia ia Angaanga 24:15 ka akatu vaveia. Mei teaa atura te umere tikai o taua tuatau ra! E i roto i te aronga te ka akaoki akaouia mai ko Rose Marie tetai. Mei teaa atura te turouanga ka rauka iaia mei tona au tangata akaperepere ra! Mei teaa atura te merengoanga ka riro mai a taua tuatau ra kia noo ki roto i tetai ao e kare roa e mamaeanga!
[Au Tutu i te kapi 9]
Kua kite au i te mamaeanga iaku e noo ra i Tinito
[Au Tutu i te kapi 10]
Mei te 1957, i tavini ei au i te opati maata o te Au Kite o Iehova i Brooklyn
[Tutu i te kapi 12]
Kua akaipoipo au ia Rose Marie i te 1950
[Tutu i te kapi 13]
I te akamaaraanga i to maua 50 mataiti akaipoipoanga, i te 2000