Au Pauanga ka Puapingaia!

TE MAATAANGA o te ako ka kiteaia i roto i te au puka ei tauturu ia koe uaorai i teia tuatau te akamou ua ra te reira ki runga i te tauturu anga i te aronga tei rokoia e te tumatetenga i teianei. E tuke te Pipiria. Noatu e te riro ra tana ako ei tauturu i te aronga i rokoia e te taitaia, e maata atu ta te Pipiria e rave ra. Te tauturu ra tana ako i te tangata kia kopae i te au tarevake te ka riro ei akangata puapinga kore ua i te oraanga.

Ka rauka i te Pipiria i te “o atu i te pakari ki te kamakura; te kite, e te akono meitaki, ki te tangata ou.” (Maseli 1:4) Me taangaanga koe i te ako a te Pipiria, “na te akono meitaki e tapapa ia koe i reira; e na te kite e tiaki ia koe; Kia ora koe i te arataa o te tangata kino ra.” (Maseli 2:11, 12) Ka akamanako ana e akapeea tetai au akaraanga takake no te aru i te ako a te Pipiria, i te paruru anga i toou oraanga kopapa, te akameitaki atu anga i toou oraanga pamiri, e te akariro anga ia koe ei tangata angaanga me kore ei pu angaanga meitaki atu.

Kia Tau te Inu Anga i te Kava

Kare te Pipiria e akaapa ana i te taangaanga tau i te kava. Kua taiku mai te apotetoro ko Paulo i te au puapinga o te uaina ei vairakau, i tona ako anga i te mapu tane ia Timoteo: “Ei manga wina iti ra taau, no to kopu oki, e no te maki putuputu noou ra.” (1 Timoteo 5:23) Te akaari maira tetai au irava Pipiria e kare te Atua i akakoro e kia taangaangaia te uaina no te vairakau ua. Te akatakaia maira te uaina ei mea “e rekarekaʼi te ngakau o te tangata nei.” (Salamo 104:15) Inara, te akamatakite maira te Pipiria e “auraka ei inu maata i te wina.” (Tito 2:3) Te akakite ra te reira: “Auraka koe e kapiti katoa ki te aronga i kona i te wina ra: ki roto i te aronga e kaituauau i te puaka. Ko te konā kava oki, e te kaki nui ra, ka putaua ïa.” (Maseli 23:20, 21) Eaa te ka tupu me kopaeia taua ako tau ra? E akara ana i te au tumu tika i rauka mai mei etai au enua tokoiti ua.

Te karanga ra te Global Status Report on Alcohol 2004 a te World Health Organization e: “E pou ana i te iti tangata o Airerani mei te 2.4 pirioni [$3 pirioni, Marike] i te mataiti.” Kapitiia mai ki roto i teia aka apainga i te pae moni ko “te moni pou no te akono aronga maki e ($350 mirioni, Marike), te moni pou no te tumatetenga i runga i te mataara e ($380 mirioni, Marike), te moni pou no te au apa kona kava e ($126 mirioni, Marike), ruti o te pitiniti no te akatau angaanga tei piri atu ki te kava e ($1300 mirioni, Marike),” e akakite ra te ripoti.

Puapinga maata atu i te pou i te pae moni no te taangaanga tau kore i te kava koia oki ko te kino o te mamae ngakau ta te tangata e kite nei. I Autireria, ei akaraanga, i roto ua i te 12 marama, tere atu i te apa mirioni tangata tei takinga kinoia i te pae kopapa e te aronga kona kava. I Varani, kua akaapaia te taangaanga tau kore i te kava no tetai 30 patene o te takinga kino i roto i te ngutuare. I te akamanako anga i teia au tumu tika nei, kare ainei te ako a te Pipiria no runga i te kava e tangi anga tau ana kia koe?

Kopae i te Au Tu ka Taviivii

Mei mua roa mai i te mataiti 1942, te tuatau e manakoia ra te kai avaava ei mea marekaia, kua tauturu teia tianara i tona aronga tatau kia kite e te aati ra te taangaanga anga i te avaava i te au kaveinga Pipiria e kua tau kia kopaeia te reira. Kua uriuri tetai atikara tei neneiia i taua mataiti ra e ka anoanoia te aronga e inangaro ra kia akarekareka i te Atua kia aru i te ikuikuanga a te Pipiria kia “tamā ua [ratou ia ratou] uaorai i te au viivii katoa o te kopapa e te vaerua.” (2 Korinetia 7:1) Teianei, mei tetai 65 mataiti i muri mai, kare ainei teia ako a te Pipiria i riro ei mea tau tikai?

I te mataiti 2006 kua akataka mai te World Health Organization e ko te kai avaava “te rua o te tumu maata roa atu o te mate i teianei ao.” I te au mataiti ravarai, mei tetai rima mirioni tangata e mate ana no te kai avaava. Me akaaiteia atu, ki te maki HIV/AIDS mei te toru mirioni e mate ana i te mataiti. I te 20 anere mataiti nei, mei tetai 100 mirioni oraanga tangata tei pou i te takoreia e te kai avaava, vaitata rai te maata ki te aronga i tamateia i roto i te au tamakianga katoatoa o taua anere mataiti ra. Tika rava i teianei e, te ariki puia nei te pakari, o te kopae anga i te avaava.

“E Rere Ke Atu i te Akaturi”

Te iti ua atura te arikianga no ta te Pipiria e tuatua ra no runga i te au mea o te ainga. Ko te tuke ki ta te manganui i apiiia ana kia irinaki, kare te Pipiria e akaapa ana e e ara te au anoano ainga pouroa. Mari ra te oronga maira te reira i te ako tau tikai no runga i te akono anga atu i to te tangata au anoano no te ainga. Te apii maira te Pipiria e kua akataka uaia te au pirianga ainga no tetai tane e tetai vaine kua akaipoipo ia raua. (Genese 2:24; Mataio 19:4-6; Ebera 13:4) Ka riro te pirianga ainga ei mataara no nga tokorua akaipoipo kia akaari e kia oronga atu i te aroa e te inangaro. (1 Korinetia 7:1-5) Te au tamariki ka anauia mai i roto i taua pirianga akaipoipo ra ka puapingaia no te mea e rua ia nga metua tei inangaro tikai i tetai e tetai.​—Kolosa 3:18-21.

No runga i te ori, te akaue maira te Pipiria e: “E rere ke atu i te akaturi.” (1 Korinetia 6:18) Eaa ra tetai tumu no teia? Te na ko atura rai te irava e ko: “Te au ara ravarai e raveia e te tangata nei, i taka ke i te kopapa; ko te tangata ra i akaturi ra, kua takinga-kino ïa i tona uaorai kopapa.” Eaa te tupu mai ana me kopaeia te ako a te Pipiria no runga i te au mea o te ainga?

E akamanako ana e eaa te tupu maira i Marike. No taua enua ra te tareanga teitei roa atu no te au mapu nui pi ua i roto i te ao o te au angaanga pitiniti​—mei tetai 850,000 i te mataiti. Te maataanga o te au pepe kare i titiriia, kua anauia mai ki te au mama kare i akaipoipoia. Kare e ekoko, e manganui teia au mama mapu ua e tauta pakari ra i te ngaki i ta ratou tamariki ma te aroa e te ako, e te puapingaia ra tetai pae. Kareka ko te tikaanga tikai, e maata atu te tamariki tamaroa a te au mama mapu ua ka taopenga mai ki roto i te are auri e te au tamariki tamaine uaorai, ka riro mai ei au mama mapu nui pi ua. Te oti anga i te akara akaou i te au tareanga o te au rau ngauru mataiti i topa, kua tata te tangata kimikimi ko Robert Lerman: “Penei no te taui anga ki te pamiri okotai ua metua, tetai tumu i tupu maata roa atu ei tetai au manamanata o te tangata, mei te tareanga teitei o te tamariki akaruke vave i te apii, te taangaanga tau kore i te kava e te apinga akakona, te nui e te anau tamariki pi ua, e te tamariki apa i te ture.”

Te aro katoa atu nei te aronga ori i tetai au kino maata ki te oraanga maroiroi, i te pae kopapa e te pae manako. Ei akaraanga, te ripoti maira te tianara Pediatrics e: “Te akaari maira te rekoti e ko te au mapu rave matau i te ainga e maata atu to ratou kino ka tupu mai no te maki manako taitaia e te tamate ia ratou uaorai.” No runga i tetai au kino ke ki te oraanga kopapa, kua akakite te American Social Health Association e: “Tere atu i te apa o te au tangata katoatoa [i Marike] ka tu i te maki viivii o te pirianga ainga, i tetai taime i roto i to ratou oraanga.” E akamanako ua ana ra i te mamae ngakau e te kino te ka kopaeia naringa te ako tau a te Pipiria no runga i te ainga i aruia!

Akatupu i te Pirianga Matutu o te Pamiri

E maata atu ta te Pipiria ka rauka i te rave i te akamatakite ua mai i te au turanga ka takino. Akara ana ra i ta te reira ako tau no runga i te akameitaki atu anga i te turanga puapinga o te oraanga pamiri.

Te na ko maira te Tuatua a te Atua: “E aroa katoa te au tane i ta ratou uaorai au vaine e tikaʼi, mei to ratou uaorai kopapa.” (Ephesia 5:28) I to te noo manako kore ua i te turanga puapinga o ta ratou vaine, te akamaroiroiia maira te au tane kia noo kia ratou “ma te kite, i te akangateitei anga i te vaine, i te āriki paruparu ra.” (1 Petero 3:7) No runga i te au manamanata ka tupu mai, te akoia mai nei te au tane kia: “Aroa kotou i ta kotou au vaine ra, auraka e rotoriri atu ia ratou.” (Kolosa 3:19) Kare ainei kotou e akatika e ko te tane e taangaanga i teia ako ka rauka iaia te aroa e te akangateiteianga a tana vaine?

Ki te au vaine, te oronga maira te Pipiria i teia aratakianga: “E te au vaine noo tane ra, e kauraro kotou ki ta kotou uaorai au tane, mei ta kotou e kauraro i te Atu ra. Ko te tane oki te upoko o te vaine, mei te Mesia katoa ra te upoko ïa i te ekalesia . . . e te vaine oki e kauraro, aia i tana tane.” (Ephesia 5:22, 23, 33) Kare ainei kotou e manako ana e ko te vaine e aru i teia ako me tuatua aia ki​—me kore no runga—​i tana tane, ka maata roa atu te inangaro o tana tane iaia?

No runga i te tereni anga i te tamaiti, ko te ako a te Pipiria ki te au metua koia oki kia komunikeiti kotou ki ta kotou au tamariki “kia noo ua koe i roto i to are, e kia aere ua koe na te arataa ra, e kia akāvai koe ra, e kia tu koe ki runga ra.” (Deuteronomi 6:7) Te akakiteia maira ki te au metua tane tikai, e kia oronga i te aratakianga no te tu tau e te ako takinga meitaki ki ta ratou tamariki. “Te aronga metua, auraka e akariri atu i ta kotou au tamariki ra: e apii ra ia ratou kia pakari ma te ako a te Atu ra,” e taiku maira te Tuatua a te Atua. (Ephesia 6:4) I tetai tua, te akakiteia maira ki te tamariki e: “E akarongo atu i to kotou au metua,” e e “akangateitei i to metua tane e to metua vaine.”a​—Ephesia 6:1, 2.

I toou manako e ka puapingaia te au pamiri i te taangaanga i teia ako? Penei ka karanga koe e ‘ae, te meitaki ua ra te manako, ka puapingaia ainei ra?’ Te pati atu nei matou ia kotou kia atoro mai i te Are Uipaanga Patireia o te Au Kite o Iehova i toou ngai. I reira ka aravei koe i te au pamiri e tauta pakari ra i te taangaanga i te ako pakari a te Pipiria. Tuatua atu kia ratou. Akara i te tu e taokotai ra te au mema o te pamiri ki tetai e tetai. Ka kite tikai koe e na te akono anga i te au kaveinga Pipiria e akariro tikai ra i te au pamiri kia mataora!

Te Tangata Angaanga Pakari e te Pu Tau

Eaa ra ta te Pipiria tuatua no runga i te tu ngata o te akono anga kia mou ki te ngai angaanga? Te akakite ra te reira e ko te tangata karape i te rave i tana angaanga ka akangateiteiia aia e ka akameitakiia. “Te akara ra koe i te tangata [“karape i tana angaanga,” NW]” i ui ei te Ariki ko Solomona. “Ei mua i te aroaro o te ui ariki aia e tu ei.” (Maseli 22:29) I tetai tua, ko “te tangata moe” ra, aite rai aia “mei te auai i te mata” o tona pu. (Maseli 10:26) Te akamaroiroi maira te Pipiria i te aronga angaanga kia akakite i te tika e kia maroiroi i te angaanga. “Te tangata i keia na, auraka aia e keia akaou: e rave ra i te angaanga, kia rauka iaia te mea meitaki i tona uaorai rima.” (Ephesia 4:28) Te tau ra teia ako noatu kare te pu e akara mai ana. “E [“akarongo,” NW] atu i to kotou au pu i te kopapa nei i te au mea ravarai; auraka ei akarongo mata mei te tarekareka tangata ra; ma te ngakau tika ra, i te mataku anga i te Atua ra.” (Kolosa 3:22) Me e pu angaanga koe, kare ainei koe e akaperepere i tetai tangata angaanga tei taangaanga i teia ako?

No te au pu angaanga, te oronga maira te Pipiria i teia akamaaraanga: “E tau te rave angaanga i tana tutaki.” (1 Timoteo 5:18) I roto i te Ture a te Atua ki te ngati Iseraela kua akaueia te au pu angaanga kia tutaki viviki ma te tau i ta ratou aronga angaanga. “Auraka koe e takingakino i to tangata tupu, auraka oki e aō: te tutaki a te tangata i ouia ra, auraka e vaoo i o ou kia ao te po ra,” i tata ai a Mose. (Levitiku 19:13) Kare ainei koe e mataora i te angaanga na tetai pu tei akarongo i te ikuikuanga a te Pipiria e kua tutaki viviki atu ia koe ma te tau tikai?

Te Tumu Ngateitei Rava Atu o te Pakari

Te poitirere ra ainei koe e tei roto i tetai puka taito roa atu mei te Pipiria, te ako anoano maata roaia atu no teia tuatau? Ko te tumu i vai mai ei te Pipiria e kua puapinga kore tetai au puka e manganui no te mea te mou ra te reira, kare i te tuatua a te tangata, i te “tuatua ra na te Atua.”​—1 Tesalonia 2:13.

Te akamaroiroi atu nei matou ia koe kia akataka i tetai tuatau no te akamatau ia koe ki te Tuatua a te Atua. Me akapera koe, ka kite ia koe i te inangaro no Tei Tata i te Pipiria, koia oki, te Atua ko Iehova. E taangaanga i te ako tana e oronga maira, ka kite ia koe e ka paruru te reira ia koe mei te kino e ka tauturu ia koe kia akameitaki atu i toou oraanga. Na te pera anga, ka rauka ia koe kia “akavaitata atu ki te Atua, e nana e akavaitata mai kia kotou.” (Iakobo 4:8) Kare e puka ke atu e rauka i te tauturu ia koe na roto i taua tu ra.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 4]

Toou manako e te tau ra te manako o te Pipiria no runga i te taangaanga anga i te kava?

[Tutu i te kapi 5]

Te ariki ra ainei koe i te ako a te Pipiria kia kopae i te avaava?

[Au Tutu i te kapi 7]

Ka riro te aru anga i te ako a te Pipiria i te akameitaki atu i te oraanga pamiri

[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 5]

Globe: Based on NASA photo