Te Au Ngutuare Tangata Tu Atua o Mua Ana​—E Akaraanga no to Tatou Tuatau

TE NGUTUARE tangata​—kua tauta te Taokotaianga Enua i te akariro i te reira ei mea puapinga kia kiteaia i teianei ao. Akapeea? Na te akakiteanga i te 1994 e ko te “Mataiti o te Ngutuare Tangata i te Pa Enua.” Noatu e kua viviki te au arataki o teianei ao, te aronga apii tu tangata, e te aronga ako ngutuare tangata, i te apiapi i te au mea mei te tupu anga o te au pepe anau metua kore e te tupu viviki anga o te au kopae anga akaipoipo, kua maria ratou i te kite mai i te au pauanga te ka angaanga tikai no teia au manamanata.

Penei e e au pauanga ainei ta te Puka Tapu no te au manamanata ngutuare tangata? Ki etai pae penei e e mea karape kore i te tuatua e ka riro te Puka Tapu ei tauturu i roto i te au ngutuare tangata o teia tuatau. Mei tera te tu, kua tataia te reira e anere ua atu mataiti i topa i roto i tetai akanooanga e te peu Itinga Rotopu. I roto i te maata anga o te au tuanga ngai i teianei ao, kua taui maata tikai te oraanga mei te taime mai o te tuatau Puka Tapu ra. Noatu rai, kua akauruia te Puka Tapu e te Atua ko Iehova, tei akameitakiia ra te au ngutuare tangata ravarai. (Ephesia 3:14, 15; 2 Timoteo 3:16) Eaa ta te Puka Tapu e tuatua ra no runga i te au manamanata ngutuare tangata?

Kua kite tikai a Iehova i tei anoanoia no te akatupu i te oraanga ngutuare tangata ei mea reka e te merengo ra. No reira, ko tana Tuatua, koia te Puka Tapu, e maata ta te reira e tuatua ra no runga i te oraanga ngutuare tangata, ko etai na roto i te tuatua ako anga. Te ki katoa ra te Puka Tapu i te au akaraanga o te au ngutuare tangata te tuku ra i te au kaveinga tu Atua kia angaanga. Tei tupu, kua rekareka ratou i te pirianga vaitata tikai e te merengo. Ka akara ana tatou i te oraanga ngutuare tangata i te au tuatau Puka Tapu no te akara e eaa te au apiianga ka mou mai.

Taoonga Upoko​—E Mea Ngata Ainei?

Ei akaraanga, ka tamanako ana, i te taoonga upoko o te ngutuare tangata. I te au tuatau pateriareka, e “au tupuna” meitaki te au tangata mei ia Aberahama, Isaaka, e Iakoba. (Angaanga 7:8, 9; Ebera 7:4) Te karanga ra The New Manners and Customs of Bible Times, na Ralph Gower e: “Te ngutuare tangata . . . e ‘patireia meangiti’ ia tei tutaraia e te metua tane. Ka tutara aia ki rungao i te vaine, te tamariki, te au mokopuna, e te au tavini​—te katoatoa i roto i te ngutuare.” E tikai, i te maata anga o te taime e mana to te au pateriareka ki rungao i te au ngutuare tangata katoa o ta ratou au tamariki tamaroa.​—Akaaite ia Genese 42:37.

Kua oronga ainei teia i te tika anga ki te au tangata kia takinga kino i ta ratou au vaine e te au tamariki? Kare rava. E tika, kua akakite te Atua ki te vaine mua, ko Eva e: “Ka kauraro koe ki taau tane, e ei runga ake aia ia koe.” (Genese 3:16) Te akakite maira taua au tuatua ra i te tu ua nei o te vaine akaipoipo, inara kare ratou i akakite mai ana i te au mea i rotopu i te aronga akamori mou i te Atua. Kua anoanoia te au tane mataku i te Atua kia akamanako i te akakoroanga mua o Iehova. Kua maani a Iehova i te vaine ei “tauturu tau” no te tane, kare ei tuikaa. (Genese 2:20) No te mea kua kite te au tangata tu Atua o te au tuatau mua i to ratou tu kauraro e ta ratou apainga ki mua i te Atua, kare ratou i rave puapinga kore ua i to ratou taoonga upoko. Kare ratou i akono ana i ta ratou au vaine e te au tamariki ei au tavini ua nei, kua akaari te au pateriareka mataku i te Atua i te tu aroa e te tu inangaro ngakau tae kia ratou.

Tei roto ia Genese 50:23 tetai akaraanga o te tu inangaro tei rauka ra i te au tamariki. Te akakite ra te reira i te au utaro a Iosepha: “I runga ratou i te ūā o Iosepha i te pakari anga.” Koi riro ei te aiteanga ua nei e kua akatika a Iosepha i te tamariki ei uanga nona, te akakite katoa maira te reira e kua kangakanga aia ki te au tamariki ma te tu inangaro ra, te akatautauanga ia ratou ki runga i tona nga ua. Ka meitaki te au metua tane o teia tuatau e pera katoa i te akaari i te tu inangaro ki ta ratou tamariki.

Ei au upoko ngutuare tangata, kua rave katoa te au pateriareka mataku i te Atua i te akono i te au anoano pae vaerua o to ratou au ngutuare tangata. I te aereanga mai ki vao i te araka i muri ake i te Vai Tiruvi maata, “kua akatu iorā Noa i te atarau na Iehova; . . . e kua apai atura i te au atinga karakaratio ra ki runga i taua atarau ra.” (Genese 8:20; akaaite ia Iobu 1:5.) Kua akanoo te pateriareka tiratiratu ko Aberahama i tetai akaraanga meitaki na te orongaanga i te apii uaorai i te au mema ngutuare. ‘Kua ako aia i tana tamariki, e tona ngutuare katoa, kia akono ratou i te tuatua a Iehova a muri atu, i te rave anga i te tuatua-tika e te tuatua-tau.’ (Genese 18:19) Kua riro te taoonga upoko aroa ei tauturu atu i te turanga meitaki o te manako ngakau e te pae vaerua o te au ngutuare tangata.

Te aru ra te au tangata Kerititiano i teia akaraanga. Te taangaanga ra ratou i te taoonga upoko i roto i te au rave anga o te akamori na te tauturuanga i to ratou au ngutuare tangata kia aru i te au umuumu anga a te Atua e na te akanooanga i tetai akaraanga meitaki ia ratou uaorai. (Mataio 28:19, 20; Ebera 10:24, 25) Mei te au pateriareka ra, te rave ra te au tane e te au metua tane Kerititiano i te tuatau no te apii uaorai i to ratou au mema ngutuare tangata.

Rave Anga i te Tuku Anga Tau

I tona tutaki anga i tetai kaiou maata ki tona metua tane ongai, kua ui te pateriareka ko Iakoba e: “Aea au e kimi ei i ta toku uaorai nei ngutuare?” (Genese 30:30) Mei te au metua tane katoatoa, kua kite a Iakoba i te taomi anga o te akonoanga i te au anoano pae kopapa o tona ngutuare tangata, e kua angaanga pakari aia i te rave i teia. Te karanga a Genese 30:43 e: “Tupu atura taua tangata ra i te maata, e manganui tana puaka, e te tavini vaine, e te tavini tane, e te kamela, e te asini.”

Inara, i etai au mataiti i muri mai, i muri ake i to Iakoba neke anga ki roto i te enua o Kanaana, kare aia i kite ana e ko tana tamaine ko Dina kua akamatau atu aia ma te tumatetenga ra i te piri atu ki te au Kanaana peikani ra.a (Genese 34:1) Kua autu kore katoa aia i te rave atu i tetai mea i tona kite anga i te au apinga etene i roto i tona ngutuare. Noatu rai, i muri ake i te tauati anga kino o Dina na tetai tangata Kanaana ra, kua rave a Iakoba i te tuku anga tau. “Ka akaruke i te au atua ke ke i roto ia kotou, ka tamā ana ia kotou,” i nana ei.​—Genese 35:2-4.

Kia matakite katoa te au metua tane Kerititiano i te tua pae vaerua o to ratou au ngutuare tangata. Me e au takino anga pakari tetai ki te turanga pae vaerua o te ngutuare tangata, mei te au puka ainga tau kore me kore te au imene tau kore i roto i te kainga, ka anoanoia ratou kia rave i te tuku anga tau.

Ma te tau, kua riro katoa te au vaine akarongo mei ia Sara, Rebeka, e Rahela ei akakeu anga puapinga ki runga i te ngutuare tangata. Noatu e kua kauraro ratou i ta ratou au tane, kare ratou i tapupuia ana mei te rave ua anga i tei tau e tei anoanoia. Ei akaraanga, te akakite maira a Exodo 4:24-26 e i te aereanga a Mose e tona ngutuare tangata ki Aiphiti, “kua aravei mairā Iehova [“angera a Iehova,” Septuagint] iaia, e kua umuumu mai iaia [tamaiti a Mose] e ta.” Ma te tika, kua rokoia te tamaiti a Mose e te tumatetenga kia tamateia no te mea kare a Mose i peritome ana iaia. Kua rave viviki atura a Zipora e peritome atura i tana tamaiti. I muri akera, kua akaruke te angera iaia kia aere. Ka pera katoa te au vaine Kerititiano i teia tuatau me tano te turanga i te rave atu i te reira.

Apiianga a te Metua Tane i Raro Ake i te Ture a Mose

I te 1513 M.T.N., kua ope te tuatau pateriareka i te riro anga mai a Iseraela ei enua. (Exodo 24:3-8) Kua tamou ua atu te au metua tane i te tavini ei au upoko ngutuare tangata. Inara, kua riro mai te ture ngutuare tangata i raro ake i te Ture enua tei orongaia e te Atua kia Mose e tei akamanaia e te au akava tei akataoongaia. (Exodo 18:13-26) Na te au kau taunga ngati Levi i rave i te au angaanga oronga atinga o te akamorianga. Noatu rai, kua tamou ua atu te metua tane i te rave i tetai tuanga angaanga puapinga. Kua ako a Mose e: “E teianei au tuatua taku e akaue atu kia koe i teianei rā, ei roto i toou ngakau vai ei; E ka apii tamou tikai koe i te reira ki taau au tamariki, ko taau ïa e tuatua kia noo ua koe i roto i to are, e kia aere ua koe na te arataa ra, e kia akāvai koe ra, e kia tu koe ki runga ra.”​—Deuteronomi 6:6, 7.

Kua oronga mai te Ture i te au atianga, mei te tuatau o te Pasa, i te reira taime ka orongaia te apiianga i te taime tei akakoroia me kore i tetai ua atu taime. I te ra o te Pasa e vaitata maira, ia Nisana 14, ka akapapa te au ngutuare ngati Iuda i to ratou tere tei matauia ki Ierusalema. (Deuteronomi 16:16; akaaite ia Luka 2:41.) Koai ia tamaiti kare e reka i teia au akapapa anga? Ka riro taua tere uaorai ei mea reka tikai. Me tae ki te reira taime kua ope te tuatau uaua, e kua akamata te ra o te tuatau tupuanga rau i te apai ke atu i te reva anu mei roto i te mareva. I te au kiona o te Maunga Heremona e tae ra, ka ki maringiringi ua te Kauvai Ioridana i tona au ngai.

I runga i te mataara, ka apii te au metua tane i ta ratou tamariki kare anake no runga i te akanoonoo anga o to ratou enua mari katoa ra no runga i te tuatua enua puapinga tikai o te au ngai ta ratou ka kite. Penei ka kapiti mai teia i te au Maunga Ebala e Gerizima, te ngai e tatauia ana te au taumaa anga e te au akameitakianga o te Ture. Penei ka na te pae katoa ratou ia Betela, te ngai i kite ei a Iakoba i tana orama o te ara kakenga umere. Mei teaa atura i te au uriuri anga reka te ka tupu mai! I te tere e aere ua atura e kua piri mai tetai au pupu ngutuare tangata e te aronga teretere mei tetai au tuanga o te enua, kua rekareka te katoatoa i te pirianga taeake akamaroiroianga.

I te openga ra kua tomo atu te ngutuare tangata ki roto ia Ierusalema, “te ngai i tu ke i te manea.” (Salamo 50:2) Kua karanga te tangata apiipii ko Al­fred Edersheim e: “E manganui te aronga teretere tei noo ki roto i te au puakapa i vao ake i te au patu o te oire. Te aronga tei noo ki roto ake i te au patu ra kua akonoia ratou ma te kore e tutaki.” Ae, kua kite tikai te au mapu Epera i te apiianga o te aroa taeake e te akono manuiri. Te pera katoa ra te au uruoaanga mataiti a te Au Kite o Iehova i teia tuatau.

I te openga ra kua tae mai te ra Nisana 14. Ka taiaia te manu Pasa e ka tunutunuia no tetai tuatau roa. Me vaitata ki te turuaipo ka kai te ngutuare tangata i te mamoe, te varaoa opue kore, e te au rau maramara. I tau ki te peu tei matauia ka ui tetai tamaiti e: “Eaa te aiteanga o teia akonoanga kia koe?” Ka oronga i reira te au metua tane i te apiianga i te tuatau tau, te na ko anga e: “E atinga pasa teia na Iehova, ko tei aere ua na rungao i te au are o te tamariki a Iseraela i Aiphiti ra, ka ta ai aia i to Aiphiti, akaora iora aia i to tatou au are i reira.”​—Exodo 12:26, 27; 13:8.

Kua karanga to Iseraela ariki ko Solomona e: ‘E tuatau to te kata e e tuatau to te ura.’ (Koheleta 3:4) Kua tukuia te taime no te au tamariki Iseraela kia kangakanga aere. I akarakara ana a Iesu Karaiti i te au tamariki e kangakanga aere ra i roto i te au ngai makete. (Zekaria 8:5; Mataio 11:16) E kare i te mea tuke ua ake rai i te au metua ma te au apinga no te akanoo i te au akaputuputuanga ngutuare tangata rekareka ma te imenemene, te uraura, e te kaikaianga. (Luka 15:25) I teia tuatau te rave katoa ra te au metua Kerititiano i te akatupu i tetai kangakanga anga tau e te pirianga taeake no ta ratou tamariki.

Te Au Metua Vaine e te Tamariki i Roto i te Ngai Tangata Ngati Iuda

Eaa te tuanga angaanga ta te au metua vaine i rave i raro ake i te Ture a Mose? Kua akaue a Maseli 1:8 e: “E akarongo mai, e taku tamaiti, ki te apii a to metua tane, e auraka e akaruke i te ture a to metua vaine ra.” I roto i te akanoo anga angaanga o te mana o tana tane ra, ka taangaanga te vaine ngati Iuda i te au umuumu anga a te Atua i roto i te oraanga ngutuare tangata. E tau aia kia akangateiteiia e tana tamariki, noatu e kua pakari aia.​—Maseli 23:22.

Kua rauka katoa i te metua vaine tetai tuanga maata i te terenianga i tana tamariki. Nana e akono tikai ana i tetai pepe e pakari ua atu aia, kare e ekoko anga te akatupuanga i tetai pirianga vaitata i rotopu i te metua vaine e te tama. (Isaia 49:15) I te au metua tane e apii ra i ta ratou au tamaroa i tetai angaanga karape, te apii ra te au metua vaine i ta ratou au tamaine i te au angaanga o te kainga. E akakeu anga ngateitei rai to te au metua vaine ki rungao i ta ratou au tamaroa. Ei akaraanga, kua puapingaia te ariki ko Lemuela mei te “tuatua totou ta tona metua vaine i apii atu kiaia.”​—Maseli 31:1.

E rekareka katoa ana tetai vaine ngati Iuda akono meitaki i tetai tuanga o te ‘akara anga i te akonoanga o tona ngutuare.’ I tau kia Maseli 31:10-31, penei e nana e oko mai ana i te au apinga no te ngutuare, te rave i te au akaputu anga moni no te are, e pera katoa te akono i tetai manga pitiniti. Ki tetai tane tei ariki ra, tona puapinga “kare te au poe nei e tau iaia”!

E Akaraanga no Tatou i Teia Tuatau

I te au tuatau Puka Tapu ra kua angaanga te akanooanga ngutuare tangata no te tupuanga o te manako ngakau e te pae vaerua o tona au mema katoatoa. Kua anoanoia te au metua tane kia taangaanga i to ratou mana ma te aroa e puapingaʼi to ratou au ngutuare tangata. Kua anoanoia ratou kia rave i te aratakianga i roto i te akamorianga. Kua akaari te au metua tane e te au metua vaine i te manako atu i ta ratou au tamariki​—te apiianga e te terenianga ia ratou, te akamorianga ma ratou ra, e te orongaanga i te kangakanga ra ma ratou ra. Kua riro te au metua vaine tu Atua ei tauturu puapinga ra, te akangateiteianga i te taoonga upoko o ta ratou au tane koi manako uaʼi i to ratou au ngutuare tangata. Kua apai mai te au tamariki akarongo i te rekareka ki to ratou au metua e ki te Atua ko Iehova. E tikai, kua riro te ngutuare tangata mataku i te Atua o te au tuatau Puka Tapu ei akaraanga meitaki rava no to tatou tuatau.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 23]

Ka mataora katoa toou ngutuare tangata mei te au ngutuare tangata tei akamori ra ia Iehova i te au tuatau Puka Tapu