Te Au Taime e te Au Tuatau i to Iehova Nga Rima

“Kare ïa i akonoia kia kite kotou i te taime e te tuatau, ta te Metua i vaoo iaia uaorai.”​—ANGAANGA 1:7.

1. I akapeea ta Iesu pau anga i te au uianga a tana au apotetoro no runga i te au taime ra?

EAA te mea natura atu no te aronga “i aue ua, e kua kapiki ua, i te au mea viivii katoa i raveia” i roto ia Kerititome e i te pa enua ravarai oki kia tamanako e aea te openga o teianei akatereanga kino e ka monoiai e te ao ou tuatua tika a te Atua ra? (Ezekiela 9:4; 2 Petero 3:13) Kua ui ta Iesu ra au apotetoro kiaia i etai au uianga no runga i te au taime i mua ua ake i tona matenga e i muri ake oki i tona tuakaouanga. (Mataio 24:3; Angaanga 1:6) Inara, i tana pauanga, kare a Iesu i oronga kia ratou i tetai tumu no te akatakaanga i te taime. I tetai uianga kua oronga atu aia kia ratou i tetai akairo e manganui te au tupuanga, e i tetai ra kua tuatua aia e ‘kare i akonoia kia kite ratou i te taime e te tuatau ta te Metua i vaoo iaia uaorai.’​—Angaanga 1:7.

2. Eaa ka raukai kia tuatuaia e kare a Iesu i kite ana i ta tona Metua taime no te au tupu anga te ka rokoia i te tuatau o te openga?

² Noatu rai e ko Iesu ta Iehova uaorai Tamaiti anau tai, kare aia uaorai i kite i te taime a tona Metua i akapapa no te au tupuanga mea ra. I tana totou no te tuatau openga ra, kua akakite taakaaka ua a Iesu e: “Kareka te reira rā e te reira ora, kare rava tetai e kite, kare oki te au angela o te rangi [kare katoa te Tamaiti], ko toku Metua anake ra.” (Mataio 24:36, akaaite ia NW.) Kua mareka ua a Iesu kia tatari akakoromaki na tona Metua e akakite kiaia te taime tikai no te rave i te akapou anga i teianei akatereanga kino o te au mea nei.a

3. Eaa ta tatou ka kite mei ta Iesu ra au pauanga i te au uianga no ta te Atua ra akakoro anga?

³ E rua apinga te ka rauka kia akatakaia mei te tu o ta Iesu ra pau anga i te au uianga te piri atura ki te taime tupu anga te au mea no ta te Atua ra akakoro anga. Te mea mua, e akapapa anga taime ta Iehova ra; e ko te rua, nana uaorai e akanoo i te reira, e kare e tau tona au tavini kia manakonako kia orongaia kia ratou te akakite anga i tana au taime e te au tuatau tikai na mua ra.

Ta Iehova Au Taime e te Au Tuatau

4. Eaa te au aiteanga o nga tuatua Ereni tei uriia ra e “taime” e te “tuatau” ia Angaanga 1:7 ra?

⁴ Eaa te aite anga no te “taime” e te “tuatau”? E rua tuanga no te taime o ta Iesu tuatua tei tataia ra ia Angaanga 1:7. Te tuatua Ereni tei uriia ra e “taime” tona aite anga e “taime i roto i te tu tupu anga,” tetai tuanga taime (e roa me kare e poto). Te “tuatau” ko te urianga i tetai tuatua te taiku ra i tetai taime akanooia me kare akatakaia, tetai tuatau takake, me kare tuanga tuatau, tei akairoia e etai au tupuanga. No runga i teia nga tuatua akamata anga e rua kua akakite a W. E. Vine: “Ia Angaanga 1:7, ‘kua akanoo te Metua ki roto i Tona uaorai mana’ i te au taime (chronos), e te roa o te au tuatau, e te au tuatau (kairos), e au kotinga tuatau akairoia e etai tupuanga.”

5. I naea a Iehova i akakite ei kia Noa i Tana akakoro anga kia akapou i te ao viivii ra, e eaa nga angaanga e rua ta Noa i rave ra?

⁵ I mua ake i te Vaipuke, kua akanoo te Atua i tetai taime kotingaia e 120 mataiti no te ao viivii ta te au tangata e te au angera meameaau akakopapaia ra i apai mai. (Genese 6:1-3) E 480 mataiti a Noa i tau i te Atua i taua tuatau ra. (Genese 7:6) Kare ana tamariki e kua vairai aia mei te reira tu no etai atu 20 mataiti. (Genese 5:32) I muri roa mai, i muri anake i te pakari anga nga tamaroa a Noa e te akaipoipo anga, kua akakite atu te Atua kia Noa i Tana akakoro anga kia akakore atu i te rave kino mei te enua nei. (Genese 6:9-13, 18) Inara, noatu i reira kua akaueia a Noa kia rave i nga angaanga e rua ra kia patu i te araka e kia tutu ki te au tangata o tona tuatau ra, kare a Iehova i akakite i tana akapapa anga taime kiaia ra.​—Genese 6:14; 2 Petero 2:5.

6. (a) Akapeea ta Noa akaari anga e kua akaruke aia i te au tumu no te taime ki nga rima o Iehova? (e) Akapeea tatou me aru i ta Noa akatau anga?

⁶ No etai raungauru mataiti​—penei e apa tetai anere mataiti​—“Kua pera oki a Noa; i te au mea katoa ta te Atua i akaue mai iaia ra.” Kua rave a Noa i te reira “no te akarongo,” ma te kore ua i kite i tetai ra akatakaia. (Genese 6:22; Ebera 11:7) Kua akaruke ua a Iehova iaia kare i akakiteia atu te taime tikai e tupu ei tae roa ki te tai epetoma i mua ake ka akamatai te Tiruvi ra. (Genese 7:1-5) No to Noa irinaki papu e te akarongo ia Iehova ra kua rauka iaia kia akaruke ua i te au tumu no te taime ki roto i nga rima o te Atua ra. E mei teaa ra to Noa akameitaki anga i tona kite anga i ta Iehova ra paruru anga i te tuatau o te Vaipuke ra e te takainga mai ki vao i te araka i muri iora ki runga i tetai enua tamaia! Ma tetai manakonakoanga aiteite no te akaora anga i roto i te manako, kare ainei tatou e tau kia akono i taua tu akarongo ra i te Atua?

7, 8. (a) Akapeea te au iti tangata e te au mana o teianei ao i tupu mai ei? (e) Na teea tu ta Iehova ‘akono i te tuatau i akono takereia atu, e te kotinga o to ratou kainga’?

⁷ I muri ake i te Vaipuke ra, kua akaruke te maata anga o te uanga o Noa i te akamori mou ia Iehova. Ma te akakoro anga kia noo ratou ki te ngai okotai, kua akamata ratou i te patu i tetai oire e tetai punanga no te akamori pikikaa. Kua manako a Iehova e kua tau te taime kia arai atu. Kua akatarevake aia i to ratou reo e “kua akapueurikiriki ke a Iehova ia ratou, [mei ia Babela] ki runga i te enua katoa e pini ua ake i reira.” (Genese 11:4, 8, 9) I muri iora, kua tupu atu tana au pupu reo ra ei au iti tangata, kua kapiti katoa etai papaki i etai atu au iti tangata e kua riro ei au mana kotingaia, e pera katoa oki ei au mana no te ao nei.​—Genese 10:32.

⁸ Kia tau ma te tupuanga o tona akakoro anga, i etai atianga kua akatakaia e te Atua te au kotinga enua e i teea taime e riro ei i tetai iti tangata te mana i tetai ngai me kare ei tetai mana no te ao. (Genese 15:13, 14, 18-21; Exodo 23:31; Deuteronomi 2:17-22; Daniela 8:5-7, 20, 21) Kua taiku te apotetoro ko Paulo i teia tu no ta Iehova ra au taime e te au tuatau i tana tuatua anga ki te aronga kite Ereni i Atene ra: “Ko te Atua i anga i teianei ao, e te apinga tini ravarai i roto . . . nana i anga i te tangata i te pa enua katoa nei i te toto okotai ra, ei noo i te pa enua katoatoa nei, e kua akono i te tuatau i akono takereia atu, e te kotinga o to ratou kainga.”​—Angaanga 17:24, 26.

9. Akapeea ta Iehova ‘akatu ke anga i te au atianga e te au tuatau’ no te pae i te au ariki ra?

⁹ Kare te aite anga o teia e na Iehova i rave te apainga no te au re anga poritiki katoatoa e te au taui anga i roto i to te au pa enua. Inara, ka rauka iaia kia tomo atu ki roto me ka iki aia kia rave i te reira kia oti ei tana akakoro anga. E no reira, ko te peroveta ko Daniela, koia ra te ka kite i te taui anga o te Mana Babulonia o te Ao nei e te mono anga ia e to Madai-Peresia, kua tuatua no Iehova e: “Tei iaia oki te akatu ke i te au atianga e te au tuatau; tei iaia oki te tuku i te au ariki ki raro, e tei iaia oki te akatu i te au ariki ki runga: ko tei oronga mai i te pakari ki te aronga pakari, e te kite ki te aronga i rauka ia ratou te kite.”​—Daniela 2:21; Isaia 44:24–​45:7.

“Kia Vaitata ra te Tuatau”

10, 11. (a) Eaa te roa i mua akera ta Iehova akanoo anga i te taime e akaorai aia i te au uanga o Aberahama mei te tuikaaanga? (e) Eaa te akakite maira e kare to Iseraela i kite tikai aea ratou ka akaoraiai?

¹⁰ E tere atu i te a anere mataiti i mua akera, kua akanoo a Iehova i te mataiti tikai e taakaakai aia i te ariki o te Mana o Aiphiti o te Ao nei e ka akamatara mai i te au uanga o Aberahama mei te tuikaaanga. I te akakiteanga i tana akakoro anga kia Aberahama, kua taputou te Atua: “Ka riro tikai toou uanga ei tuitarere i te enua no etai ke, e ao ratou ia ratou, e ka takinga-kinoia mai, e a katoa anere te mataiti, kia kite mai koe. Kareka taua enua i ao atu ei ratou ra, naku ia e akava atu; e muri akera, e aere ke mai ïa ratou ma te apinga maata.” (Genese 15:13, 14) I tana akapapaanga i te tuatua enua o Iseraela, tei orongaia ki mua i te Sunderi, kua taiku a Setephano i teia tuatau 400 mataiti e kua tuatua: “Kia vaitata ra te tuatau ta te Atua i tuatua mai kia Aberahama ma te taputou ra, te rai ra oki taua au tangata ra i Aiphiti; E tupu akera oki tetai ariki ke, kare i kite ia Iosepha.”​—Angaanga 7:6, 17, 18.

¹¹ Kua akatopa mai teianei Pharao ou i to Iseraela ei tuikaa. Kare te puka o Genese i tataia ake e Mose, noatu rai e penei te au taputou a Iehova kia Aberahama kua orongaia mai na te tuatua anga me kare na te tata anga. Inara, i te akara anga e ko te akakite anga tei rauka i to Iseraela ra kare i akatika ia ratou kia akataka i te taime tikai no to ratou akaora angaia mei te takinga kino. Kua kite te Atua e aea aia ka akaorai ia ratou, inara i te akara anga kare i akakiteia atu ki to Iseraela tei tamamaeia ra. Ka tatau tatou: “E roa akera, mate iora taua ariki no Aiphiti ra; te ngunguru ua ra te tamariki a Iseraela i ta ratou angaanga maata; e kua aue oki ratou, e kua tae roa ki te Atua to ratou aue i ta ratou angaanga i te maata. E kua akarongo maira te Atua i to ratou aue anga; e kua maara te Atua i tana koreromotu ia Aberahama, ia Isaaka, e ia Iakoba. E akara maira te Atua i te tamariki a Iseraela; e kua kite maira te Atua ia ratou.”​—Exodo 2:23-25.

12. Akapeea ta Setephano akaari anga e kua rave a Mose na mua ake i ta Iehova ra taime?

¹² Ko teia ngere anga i te kite i te taime tikai o to Iseraela akaora angaia mai ka rauka katoa te akatakaia mei ta Setephano ra akakite anga poto ua. I te tuatuaanga no Mose, kua na ko maira aia: “E tae akera ki te a tikai o te ngauru anga i tona mataiti, maara akera tona ngakau e aere e akara i tona au taeake i te tamariki na Iseraela. E kite atura aia i tetai o ratou i te takinga-kino angaia, akatika atura aia, e ta iora i te tangata Aiphiti ei tutaki no tei takinga-kinoia ra. Maara akera aia e kite tona ai taeake e, e ora oki ratou iaia i te Atua: kare ra ratou i kite.” (Angaanga 7:23-25) Kua rave a Mose i konei e 40 mataiti i mua ake i ta te Atua ra taime. Kua akakite maira Setephano e kua tatari a Mose no tetai atu 40 mataiti i mua ake i ta te Atua ‘oronga anga i te ora no to Iseraela na tona rima.’​—Angaanga 7:30-36.

13. Akapeea to tatou turanga i aiteite ei ki to Iseraela i mua ake i to ratou akaora angaia mei Aiphiti ra?

¹³ Noatu e kua “vaitata ra te tuatau ta te Atua i tuatua mai” e kua akanooia e te Atua te mataiti tikai, kua akono a Mose ratou ko to Iseraela katoa ra i te akarongo. Kua tatari ratou no ta Iehova ra taime i akatakaia, i te akara anga kare i rauka kia akatakaia e ratou te reira i mua akera. Kua irinaki katoa oki tatou i te akaora anga mei te akatereanga kino o te au mea i teianei te vaitata mai nei. Kua kite tatou e te noo nei tatou i “taua tuatau openga ra.” (2 Timoteo 3:1-5) No reira kare ainei tatou e tau kia mareka i te akakite anga i to tatou akarongo e ka tatari ei i ta Iehova ra taime tau no tona ra maata? (2 Petero 3:11-13) Ei reira, mei ia Mose e to Iseraela, ka imene tatou i tetai imene kaka no te akaora anga, kia akapaapaa ia Iehova ra.​—Exodo 15:1-19.

‘Kia Tae ki te Tuatau’

14, 15. Akapeea tatou i kite ei e kua akanooia e te Atua te taime no tana Tamaiti kia aere mai ki te enua nei, e eaa ta te au peroveta e te au angera i tapapa marie atu?

¹⁴ Kua akanooia e Iehova tetai taime tikai no tana Tamaiti anau tai kia aere mai ki te enua nei ei te Mesia ra. Kua tata a Paulo: “Kia tae rava akenei ra ki te tuatau tikai, kua tono maira te Atua i tana Tamaiti, na te vaine i anau, i anau mai oki i raro ake i te ture.” (Galatia 4:4) E akatupu anga teia i te taputou a te Atua ra kia tono mai i tetai Uanga​—‘koia Silo, ta te pa enua e akarongo.’​—Genese 3:15; 49:10.

¹⁵ Kua tapapa mai te au peroveta a te Atua​—pera katoa te au angera​—no te “tuatau” e mama mai ei te Mesia ki runga i te enua nei e raukai oki te ora no te au tangata ara nei. “Ko te ora ïa,” ta Petero i tuatua, “ta te au peroveta i uiui, e kua kimi pu tikai, ko tei totou i te aroa ua e riro mai ia kotou na; I te kimi marie anga, e ei teea tuatau, e ei teea tu tuatau, ta te Vaerua o te Mesia i roto ia ratou ra i tuatua mai, ka akakite mamao mai ei aia i te au mate katoa o te Mesia ra, e te kakā e tupu ia muringao. . . . ko te au mea ta te au angela e arōrō mai e akara.”​—1 Petero 1:1-5, 10-12.

16, 17. (a) Na teea totou ta Iehova tauturu anga i te au ngati Iuda o te anere mataiti mua ra kia tapapa atu i te Mesia? (e) Akapeea te akatupu anga i te totou a Daniela te tapapa anga a te au ngati Iuda i te Mesia ra?

¹⁶ Na tana peroveta ko Daniela​—koia tetai tangata akarongo ngaueue kore​—kua oronga a Iehova i tetai totou tei akakite ra i “e itu ngauru anga i te ebedoma.” Na taua totou ra e raukai kia kite te au ngati Iuda o te anere mataiti mua ra e te vaitata maira te mama anga mai o te Mesia taputouia ra. I tetai tuanga, te akakite ra taua totou ra: “Mei te riro anga o te tuatua, i te rave akaou e te patu ia Ierusalema e tae rava atu ki te Mesia te Ariki ra, e itu ia ebedoma, e nga ebedoma oki e ono ngauru ma rua.” (Daniela 9:24, 25) Te mea matauia ko te aronga apiipiiia ngati Iuda, Katorika, e te Porotetani te akatika katoa ra e ko taua “nga ebedoma” te taikuia ra i konei te aite anga e au epetoma e au mataiti. Kua akamata taua 69 “nga ebedoma” ra (e 483 mataiti) ia Daniela 9:25 ra i te 455 M.T.N., i ta te Ariki o Peresia ko Aretekasaseta akamana anga ia Nehemia “i te rave akaou e te patu ia Ierusalema.” (Nehemia 2:1-8) Kua ope te reira i te 483 mataiti i muri iora​—i te 29 T.N., i to Iesu ra papetito angaia e te akatainu angaia ma te vaerua tapu ra, no reira tona riroanga ei te Mesia, me kare ei ia Karaiti.​—Mataio 3:13-17.

¹⁷ Me i kite tikai te au Ngati Iuda o te anere mataiti mua ra e i naea i akamatai te 483 mataiti ra te tuera ua ra ia no te uiuianga. Inara i to Ioane Papetito ra akamata anga i tana angaanga orometua, “te tapapa ua ra te au tangata katoa, e te akaeatu anake ïa i roto i to ratou ngakau ia Ioane, ko te Mesia aina aia me kare aina?” (Luka 3:15) Kua kapiti atu etai aronga apiipii Pipiria i teianei tapapa anga ki te totou a Daniela ra. I te tuatua anga no runga i teianei irava, kua tata a Matthew Henry: “Te akakiteia mai nei kia tatou i konei . . . i akapeea te au tangata i taopengai, mei te angaanga orometua e te papetito anga a Ioane, kia manako no te Mesia, e kia manako iaia e tei te ngutupa. . . . Te akaope atura te itu ngauru epetoma a Daniela i teianei.” Te akakite ra The French Manuel Biblique, na Vigouroux, Bacuez, e Brassac e: “Kua kite te au tangata e ko te itu ngauru au epetoma o te au mataiti tei akanooia maira e Daniela te akavaitata atura ki tetai topiri anga; kare e tangata i poitirere i te rongo anga i ta Ioane Papetito ra akakite anga e kua vaitata te patireia o te Atua ra.” Kua tata te tangata apiipiiia ngati Iuda ra ko Abba Hillel Silver e kia tau ki “te akapapa anga matauia” o taua tuatau ra, “te tapapaia maira te Mesia i te koata rua o te anere mataiti mua T.N.”

Au Tupu Anga​—Kare te Au Taime Akatakaia

18. I te tauturu anga te totou a Daniela i te au ngati Iuda kia akataka i te taime e mama mai ei te Mesia, eaa te akapapu anga irinaki maataia no to Iesu ra taoonga ei Mesia?

¹⁸ Noatu rai e penei kua tauturu te akapapa anga i te au tangata ngati Iuda kia rauka tetai manako e aea te Mesia e mama mai ei, te akaari ra te au tupu anga e kare te reira i tauturu i te maata anga o ratou kia irinaki ko Iesu te Mesia. E poto mai i te mataiti i mua ake i tona matenga, kua ui a Iesu ki tana au pipi: “Koai au nei i ta te tangata nei tuatua anga?” Kua pau mai ratou: “Ko Ioane bapetito: te tuatua nei ra tetai pae, Ko Elia: Kua tu akaou tetai o te au peroveta taito ra, ta tetai aronga ra.” (Luka 9:18, 19) Kare a tatou tata anga e i taiku a Iesu i te totou no te au epetoma akatutuia ra ei akapapa e ko ia te Mesia ra. Inara i tetai atianga, kua tuatua aia: “Akatika maata ua ra taku i ta Ioane: ko te angaanga tini oki a te Metua i o mai naku e rave ra, ko taua angaanga tini taku e rave nei, ko te akatika mai iaku nei e, na te Metua au i tono mai.” (Ioane 5:36) Kare ra i tetai ua atu akapapa anga akakiteia mai, mari ra na ta Iesu tutuanga, tana au temeio, e te au tupu anga koropini i tona matenga (te poiri anga temeio, te ngaae anga o te arai o te nao ra, e te ngaruerue enua ra) kua akakite mai e koia te Mesia tei tonokia maira e te Atua.​—Mataio 27:45, 51, 54; Ioane 7:31; Angaanga 2:22.

19. (a) Akapeea te au Kerititiano ka kite ei e kua vaitata te akapou anga o Ierusalema? (e) Eaa ra te au Kerititiano mua tei oro ke ra i Ierusalema i tau ei kia vai maata te akarongo?

¹⁹ Aiteite katoa oki, i muri ake i te matenga o Iesu, kare i orongaia tetai tumu no te au Kerititiano mua ra kia akataka i te taenga mai te openga o te akatereanga ngati Iuda o te au mea ra. E tika, kua taiku ta Daniela totou no te au epetoma akatutuia ra i te akapouanga o taua akatereanga ra. (Daniela 9:26e, 27e) Inara ka rokoia te reira i muri ake i te openga o te “itu ngauru ebedoma” ra (455 M.T.N.–36 T.N.). I tetai atu tu, i muri ake i te riro anga te au Kenitara mua ra ei au pipi na Iesu i te 36 T.N., kua mamao mai te au Kerititiano ra i te au tumu akapapa anga ia Daniela pene 9 ra. No ratou, ko te au tupu anga, kare te akapapa anga, te ka akakite mai e ka tika te akatereanga ngati Iuda kia ope kare e roaia. Ko taua au tupu anga ra, ta Iesu i totou, kua akamata i te itae ki te take mei te 66 T.N., i te koropini angaia Ierusalema e te au nuku o Roma ra e e kua unui atu ki muri i reira. Na teianei i oronga ki te au Kerititiano tiratiratu e te matakite i Ierusalema e i Iudea ra i te tuatau kia ‘oro ki te au maunga ra.’ (Luka 21:20-22) I te koreanga e poupou akairo akapapa anga, kare taua aronga Kerititiano mua ra i kite e aea te akapou anga o Ierusalema e tupu ei. Mei teaa ra te akarongo no ratou kia akaruke i to ratou au kainga, te au pama, e te au are angaanga e kia noo atu ki vao ia Ierusalema no etai a mataiti kia oki akaou mai te vaeau o Roma ra i te 70 T.N. e kia takore takiri atu i taua akatereanga ngati Iuda ra!​—Luka 19:41-44.

20. (a) Akapeea tatou ka puapingaiai i te au akatauanga a Noa, a Mose, e te au Kerititiano i Iudea i te anere mataiti mua ra? (e) Eaa ta tatou ka uriuri manako i te atikara te ka aru mai?

²⁰ Mei ia Noa ra, ia Mose, e te au Kerititiano o te anere mataiti mua i Iudea ra, ka rauka ia tatou i teia tuatau nei te akaruke i te au taime e te au tuatau ki roto i nga rima o Iehova ra. Kare to tatou irinaki anga e te noo nei tatou i te tuatau openga e te vaitata mai nei to tatou akaora anga kare i runga ua i te akataka anga akapapa anga, mari ra tei runga ia i te au tupu anga ora tikai i te tupu anga te au totou Pipiria ra. Pera katoa oki noatu e te noo nei tatou i te tuatau o to Karaiti parutia, kare tatou e matara ana i te umuumu anga kia akono i te akarongo e kia matakite oki. Ka tika tatou kia tamou marie i te ora anga tapapa anga tikai i te au tupu anga marekaanga totouia maira i te au Tuatua Tapu. Ko teia te tumu no te atikara te ka aru mai.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

Na te Akamanako Akaou Anga

◻ No runga i ta Iehova ra au taime e te au tuatau, eaa ta Iesu i akakite ki tana au apotetoro?

◻ Eaa te roa i mua akera, to Noa kite anga e aea e akamatai te Vaipuke?

◻ Eaa te akakite maira e kare a Mose e to Iseraela i kite e aea tikai ratou ka akaoraia mei Aiphiti ra?

◻ Akapeea tatou ka puapingaiai mei te au akatauanga te kapiti ra i te au taime e te au tuatau ra?

[Tutu i te kapi 11]

No to Noa akarongo i raukai iaia kia akaruke i te au tumu no te taime i to Iehova nga rima