I Apii ana Ainei te Ekaretia Mua e e Toru Tai te Atua?

Tuanga 1​—I Apii ana Ainei a Iesu e Tana au Pipi i te Apiianga o te Toru Tai?

I apii ana ainei a Iesu e tana au pipi i te apiianga o te toru tai? I apii ana ainei te au arataki o te ekaretia i te au anere mataiti i muri mai i te reira? Akapeea te reira i akamataʼi? E eaa i puapingaʼi kia kite i te tika no runga i teia irinaki anga? Akamataanga ki te Tuanga 1 o teia itiu, ka uriuri Te Punanga Tiaki Anga i teia au uianga na roto i tetai au papa anga atikara. Tetai atu au atikara i roto i te papa anga ka mama mai te reira i etai taime ki roto i te au itiu a muri ake.

TE ARONGA tei ariki i te Puka Tapu ei Tuatua na te Atua te kite ra ratou e e apainga ta ratou no te apii i tetai pae no runga i Tei Anga maira. Te kite katoa ra ratou e ko te apinga ta ratou e apii ra no runga i te Atua e tika te reira.

Kua akaapa te Atua i to Iobu “aronga akapumaana” no tei kare i rave i te reira. “Kua karanga aturā Iehova kia Eliphaza ngati Temana, Kua tupu toku riri ia koe, e nga oa katoa noou ra toko rua; kare oki ta kotou tuatua i tau iaku, mei ta toku tavini mei ta Iobu.”​—Iobu 42:7.

Te uriurianga i te tuakaou anga, kua tuatua te apotetoro ko Paulo, e ka kiteaia tatou “ei kite pikikaa na te Atua” me apii tatou i tetai mea no runga i te au angaanga a te Atua tei kare i tika. (1 Korinetia 15:15) No tei tika teia ki te apiianga o te tuakaou anga, mei teaa atura i reira kia matakite tatou te rave anga atu i te apiianga no runga i te Atua!

Te Apiianga Toru Tai

Vaitata rai e te apii ra te au ekaretia katoatoa o Kerititome e e Toru Tai te Atua. Te kapiki ra The Catholic Encyclopedia i te apiianga Toru Tai ko “te apiianga tikai a te akonoanga Kerititiano,” te akaaiteanga na teia tu:

“I roto i te taokotai anga o te upoko Atua te vaira e Toru Peretana, te Metua, te Tamaiti, e te Vaerua Tapu, teia Toru Peretana e tuke tikai tetai mei tetai. No reira, i roto i te au tuatua a te Irinaki Anga Ataneitiati: ‘te Metua ko te Atua, te Tamaiti ko te Atua, e te Vaerua Tapu ko te Atua, inara te vaira kare e toru Atua mari ra okotai Atua.’ . . . Te au Peretana e aiteite te mutu kore e te aiteite ma te taokotai: aiteite katoatoa kare i angaia e te ririnui maata tikai.”⁠¹

Te oronga maira The Baptist Encyclopædia i tetai aiteanga mei teia. Te tuatua ra:

“Ko [Iesu] . . . te Iehova mutu kore . . . Ko Iehova te Vaerua Tapu . . . Kua tukunaia te Tamaiti e te Vaerua ki runga i tetai akaaiteite anga tikai ma te Metua. I te mea e koia a Iehova pera katoa rai raua.”⁠²

Taumaa Anga Tei Akakiteia ki Runga i te Aronga Patoi

I te 325 T.N., kua akatupu tetai konitara o te au epitekopo i Nicea i Asia Minora i tetai irinaki anga tei akakite i te Tamaiti a te Atua e ko te “Atua mou” mei te Metua rai ei “Atua mou.” Kua akakite tetai tuanga o te reira irinaki anga:

“Inara no te aronga tei tuatua, Te vaira [tetai taime] e kare oki [te Tamaiti], e, I mua ake ka Anauiaʼi, kare Aia, e kua ora mai Aia na roto i te kare, me kare koai tei akatika e e mea tika tikai me kare e apinga, me kare kua angaia, me kare te vaira ia no te taui anga me kare kia tauiia​—ko teia te taumaa ra te Ekaretia Katorika.”⁠³

No reira, tetai ua atu tei irinaki e kare te tamaiti a te Atua i aiteite te mutu kore ma tona Metua e kua angaia te Tamaiti, kua tukunaia kia akaapaia ma te mutu kore. Ka rauka i tetai i te akamanako i te taomi anga kia akatika ta teia ka tuku ki runga i te maata o te aronga irinaki noa ua nei.

I te mataiti 381 T.N., kua aravei tetai akaou konitara ki Constantinople e kua akakite e kia akamoriia te vaerua tapu e kia akakakaia mei te Metua rai e te Tamaiti. Okotai mataiti i muri mai, i te 382 T.N., kua aravei tetai atu konitara ki Constantinople e kua akapapu i te tu atua tikai o te vaerua tapu.⁠⁴ I te reira mataiti rai, i mua i te konitara i Roma, kua oronga a Pope Damasus i tetai putunga apiianga kia akaapaia e te ekaretia. Te papaanga tuatua, tei kapikiia e ko te Tome o Damasus, kua kapiti katoa te au akakite anga te ka aru mai:

“Me patoi tetai ua atu e e mutu kore te Metua, e e mutu kore te Tamaiti, e e mutu kore te Vaerua Tapu: e tangata akaruke aia i te akarongo.”

“Me patoi tetai ua atu e ko te Tamaiti a te Atua te Atua mou, mei te Metua ra e Atua mou, tei iaia katoatoa te mana, te kiteanga i te au mea ravarai, e te aiteite ra ki te Metua: e tangata akaruke aia i te akarongo.”

“Me patoi tetai ua atu i te Vaerua Tapu . . . e ko te Atua mou . . . tei iaia te mana katoatoa e te kite ra i te au mea ravarai, . . . e tangata akaruke aia i te akarongo.”

“Me patoi tetai ua atu i te toru peretana, te Metua, te Tamaiti, e te Vaerua Tapu, e e peretana tikai, e aiteite, e mutu kore, tei roto te au mea ravarai tei kiteaia e te kitea koreia, e e mana katoatoa, . . . e tangata akaruke aia i te akarongo.”

“Me tuatua tetai ua atu i [te Tamaiti tei] maaniia i te kiko ra e kare aia i te rangi ma tona Metua iaia i runga nei i te enua: e tangata akaruke aia i te akarongo.”

“Tetai ua atu, koi tuatuaʼi e ko te Atua te Metua e ko te Atua te Tamaiti e ko te Atua te Vaerua Tapu, . . . kare ra e tuatua e okotai Atua ratou, . . . e tangata akaruke aia i te akarongo.”⁠⁵

Te aronga apiipii Ietuiti tei uri i to runga ake mei te reo Ratini kua oronga mai i te tuatua: “Kua akara te Pope Tainiti Celestine I (422-32) i teia papaanga ture; penei kia tamanakoia te reira ei au akaaiteanga o te akarongo.”⁠⁶ Kua tuatua te tangata apiipii a Edmund J. Fortman e te komono ra te tome i te “tumu tau e te apiianga toru tai.”⁠⁷

Me e mema koe no tetai ekaretia te ariki ra i te apiianga o te Toru Tai, te akaaite ainei teia au akakite anga i toou akarongo? Kua kite ainei koe e ko te irinaki i te apiianga Toru Tai tei apiiia e te au ekaretia, te anoanoia ra koe kia irinaki e tei te rangi a Iesu i tona noo anga i te enua nei? Kua aiteite teia apiianga ki ta te tangata ekaretia i te a anere mataiti ko Ataneitiati i akakite i roto i tana puka On the Incarnation:

“Ko te Tuatua [Iesu] kare aia i araiia e Tona kopapa, kare katoa Tona taenga mai i te tu kopapa i paruru Iaia kia kore e tae ki tetai atu ngai ke. Te neke anga Aia i Tona kopapa kare katoa Aia i akamutu ana i te akatere i teianei ao katoa e pini ua ake na Tona Manako e te ririnui. . . . Koia rai te Tumu o te ora ki teianei ao katoa e pini ua ake, te vaira i te au tuanga ngai ravarai, inara i vao ake i te katoa anga tikai.”⁠⁸

Te Aite Anga o te Apiianga Toru Tai

Kua taopenga etai pae e ko te orongaanga i te ngateitei me kare te tu atua kia Iesu ko te aiteanga tikai te reira o te apiianga Toru Tai. No tetai pae, te aiteanga o te irinaki anga Toru Tai ko te irinaki ki roto i te Metua, te Tamaiti, e te vaerua tapu.

Inara, na roto i tetai makitoro anga i te au irinaki anga a Kerititome te akakite atea maira e mei teaa atura te kino ma te tau kore teia au manako te piri anga atu ki te au apiianga tika tikai. Te akapapu maira te au aiteanga opita e kare te apiianga Toru Tai i te manako ngoie ua. Mari ra, e akanoo anga marama koreia o te au manako ke ke tei taokotaiia mai i roto i tetai tuatau roa e tei tapiriia ki roto i tetai e tetai.

Mei te tutu o te apiianga Toru Tai tei mama mai i muri ake i te Konitara o Constantinople i te 381 T.N., mei te Tome o Damasus i te 382 T.N., mei te Irinaki Anga Ataneitiati tei mama mai i muri roa mai, e mei roto i tetai atu au papaanga tuatua, ka rauka papu ua ia tatou e te tamanako eaa ta Kerititome e tuatua maira no runga i te apiianga o te Toru Tai. Te kapiti maira te au manako papu te ka aru mai:

1. Kua tuatuaia e e toru peretana no te atua mai​—te Metua, te Tamaiti, e te vaerua tapu—​i roto i te upoko Atua.

2. Okotai i teia au peretana ke ke kua tuatuaia e e mutukore, kare okotai tei aere mai na mua ake me kare na muri ake i roto i tetai tuatau.

3. Okotai i tuatuaia e e mana katoatoa, kare okotai i maata ake me kare i meangiti ake i tetai.

4. Okotai i tuatuaia e e kite maata tikai, te kiteanga i te au mea ravarai.

5. Okotai i tuatuaia e e Atua mou.

6. Inara, kua tuatuaia e kare e toru Atua mari ra okotai rai Atua.

Te papu ra e ko te apiianga Toru Tai e akanoo anga marama koreia o te au manako te kapitianga i te au tukuanga puapinga i runga ake e te maata atura te kapiti maira, mei tei akaariia me makitoroia te au tuatua rikiriki. Inara me akamanako anake ua tatou i te au tumu manako i runga akenei, te akara anga e me ka kopaeia te reira, tei toe mai kare te reira i te Toru Tai Kerititome akaou. E raukaʼi te katoa anga o te tutu, kia vai rai teia au potopotonga ravarai.

Ma teia maramaanga o te tuatua “Toru Tai,” ka rauka ia tatou i te ui i teianei: E apiianga ainei na Iesu e tana au pipi? Me koia ia, e tau i reira kia akatupu takereia i te tai anere mataiti mua o to tatou Tuatau Noa Nei. I te mea e ko ta ratou i apii kua kiteaia ki roto i te Puka Tapu, te akara anga i reira e me e apiianga ainei te apiianga Toru Tai na te Puka Tapu e me kare. Me koia ia, e tau i reira kia apii meitakiia i roto i te Puka Tapu.

Kare i te mea tau kia manako e ka apii a Iesu e tana au pipi i te au tangata no runga i te Atua e kare e akakite kia ratou e koai te Atua, i te mea tikai e me anoanoia etai aronga irinaki kia oronga i to ratou oraanga ki te Atua. No reira, e tau kia oronga a Iesu e tana au pipi i te ngai mua no te apiianga i tetai pae no runga i teia apiianga puapinga tikai.

Makitoro i te Au Tuatua Tapu

Ia Angaanga pene 17, irava 11, kua kapikiia te au tangata e e “maata rava to ratou meitaki” no te mea no “te kimi anga i te tuatua i tataia ra, i te tau anga oki i taua tuatua ra,” te au mea tei apiiia e te apotetoro ko Paulo. Kua akamaroiroiia ratou kia taangaanga i te au Tuatua Tapu no te akapapu i te apiianga pera katoa a tetai apotetoro. E tau koe kia pera rai.

E akamanako ana e ko te au Tuatua Tapu “e mea akauruia mai e te Atua” e kia taangaangaia “ei akakiteanga apa, e ei akakite mai i te tuatua-tika ra. Kia apa kore te tangata o te Atua, ma te tau tikai i te au angaanga memeitaki katoa ra.” (2 Timoteo 3:16, 17) No reira te ki katoa ra te Puka Tapu i roto i te au mea no te apiianga. I te mea e te tika ra te apiianga o te Toru Tai, e tau i reira e tei roto i te Puka Tapu.

Te pati atu nei matou ia koe kia kimi i te Puka Tapu, i roto tikai i te 27 au puka o te Au Tuatua Tapu Kerititiano Ereni, kia kite koe uaorai me i apii ana rai a Iesu e tana au pipi i te Toru Tai. Ia koe e kimi ra, e ui kia koe uaorai:

1. Ka kiteaia ainei e au tetai ua atu irava te taiku ra no runga i te “Toru Tai”?

2. Ka kiteaia ainei e au tetai ua atu irava te tuatua ra e e toru peretana tuke ke i roto i te Atua, ko te Metua, te Tamaiti, e te vaerua tapu, e e toru i roto anake i te Atua okotai?

3. Ka kiteaia ainei e au tetai ua atu irava te tuatua ra e ko te Metua, te Tamaiti, e te vaerua tapu e aiteite i roto i te au tu ravarai, mei te tu mutu kore, te mana ririnui, te taoonga, e te kite pakari?

Me kimi pakari koe, kare e kitea e koe tetai ua atu irava te taangaanga ra i te tuatua Toru Tai, kare koe e kite i tetai ua atu irava te tuatua ra e ko te Metua, te Tamaiti, e te vaerua tapu e aiteite i te au tu ravarai, mei te tu mutu kore, te mana ririnui, te taoonga, e te kite pakari. Kare katoa tetai ua atu irava okotai te tuatua ra e te aiteite ra te Tamaiti ki te Metua i roto i te reira au tu​—i te mea e te vaira tetai irava, kare te reira e akatumu i tetai Toru Tai mari ra i te maata anga o te taime ko tetai tu “taki rua.” Kare e ngai e akaaite ra te Puka Tapu i te vaerua tapu ki te Metua.

Ta te Manganui o te Aronga Apiipii e Tuatua Ra

E manganui te aronga apiipii, kapiti katoa te aronga Toru Tai, te akatika ra e kare tikai e apiianga o te Toru Tai i roto i te Puka Tapu. Ei akaraanga, te akakite ra The Encyclopedia of Religion:

“Te akatika ra te aronga akamarama e te apiipii akonoanga e kare te apiianga o te Toru Tai i roto i te Puka Tapu Epera . . . Noatu e te tuatua ra te Puka Tapu Epera i te Atua e ko te metua o Iseraela e te oronga ra i te au tu tuatua no te Atua mei te Tuatua (davar), Vaerua (ruah), Kite Pakari (hokhmah), e te Vai Anga (shekhinah), ka aere atu te reira ki vao ake i te inangaro e te vaerua o te Koreromotu Taito no te akapiri i teia au tuku anga ma te au apiianga toru tai i muri mai.

“Tei maata atu, kua akatika katoa te aronga akamarama e te apiipii e kare te apiianga tikai o te Toru Tai i roto i te Koreromotu Ou. E tumu te Atua koia oki te Metua no te katoatoa (Tei Maani i te Au Mea Ravarai) pera katoa te metua o Iesu Karaiti; kare te ‘Metua’ i te taoonga no te peretana mua o te Toru Tai inara e tuatua ke atu no te Atua. . . .

“I roto i te Koreromotu Ou kare e kite anga akaataia o te natura mutu kore o te Atua (‘toru tai kite ravarai’), kare katoa i roto i te Koreromotu Ou te reo mako o te apiianga (hupostasis, ousia, substantia, subsistentia, prosōpon, persona). . . . Kare i te mea tarereia e kare te apiianga i akatumuia ki runga i te tika anga a te au irava anake ua.”⁠⁹

No runga i te au tika tuatua enua i teia mea, te akakite ra The New Encyclopædia Britannica:

“Kare te tuatua Toru Tai kare katoa te apiianga tikai i roto i te Koreromotu Ou. . .

“Kua tupu marie mai te apiianga i roto i te au anere mataiti e manganui e na roto i te au taumaro anga e manganui. . . .

“Te tae anga ki te 4 anere mataiti i apaiia mai ei te tuke o te toru ki te ngai okotai na roto i tetai apiianga otototi okotai o te okotai apinga e toru au peretana.”⁠¹⁰

Kua tuatua te New Catholic Encyclopedia i tetai akakite anga aiteite no runga i te akamata anga o te Toru Tai:

“Kua kite ra te aronga akamarama e te aronga apiipii Puka Tapu, kapiti katoa te numero o te au Katorika Roma, e auraka rava tetai e tuatua no te irinaki anga Toru Tai i roto i te Koreromotu Ou me kare i tau meitaki ma te pakari. Te vai katoa ra taki rua kite anga i te tua o te aronga tuatua enua o te apiianga akonoanga e te aronga apiipii akonoanga e me tuatua tetai no tetai irinaki anga Toru Tai tei kare i tau meitaki, kua neke i reira teia mei te tuatau o te au akamata anga Kerititiano, koia oki te takianga a openga o te 4 anere mataiti. I te reira anake taime ua penei i kapikiiaʼi e kua papu te apiianga akonoanga Toru Tai koia oki ‘okotai Atua i roto i te toru au Peretana’ kua o takiri mai te reira ki roto i te oraanga e te manako Kerititiano. . . .

“Kare te rave anga uaorai e akaata ra i te kite viviki anga o te tuatau o te au akamata anga; ko te apinga ra o te 3 anere mataiti o te tupu anga apiianga.”⁠¹¹

Kua “Manakoia” Ainei?

Penei ka tuatua te aronga irinaki i te Toru Tai e te “manako” ra te Puka Tapu no runga i tetai Toru Tai. Inara kua rave takereia teia tuatua anga i muri roa mai i te tata anga o te Puka Tapu. E tauta anga no te rave mai i tetai aiteanga akakoro koreia no roto mai i te Puka Tapu i tei tamanakoia e te au orometua i te au tuatau i muri mai e e tau ei apiianga.

E ui ana kia koe uaorai: No teaa ra te Puka ka “manako” anake uaʼi i ta te reira apiianga puapinga rava atu​—e koai te Atua? Te papu ra te Puka Tapu no runga i tetai atu au tumu apiianga; eaa ka kore ei teia, koia oki e mea puapinga rava atu? Kare ainei Tei Anga mai i teianei ao katoa e pini ua ake e tata i tetai puka ei akapapu no runga i tona riro anga mai ei tetai Toru Tai naringa e koia tikai?

E ngoie ua te tumu kare te Puka Tapu e apii papu ra i te apiianga Toru Tai: Kare ia i te apiianga Puka Tapu. Naringa e e Toru Tai te Atua, kua akapapu mai aia i te reira kia rauka ia Iesu e tana au pipi i te apii atu ki tetai pae. E kua kapitiia mai te reira papaanga tuatua puapinga rava ki roto i te Tuatua akauruia a te Atua. Kare te reira e akarukeia ki te au tangata tiama kore kia putotoia i te au anere mataiti i muri mai.

Me makitoro tatou i te au irava tei orongaia e te aronga irinaki i te Toru Tai ei tika e kua “manako” te Puka Tapu i tetai Toru Tai, eaa ta tatou ka kite? Te akaari maira tetai kimikimi anga tiratiratu e kare te au irava tei orongaia e tuatua maira no runga i ta Kerititome Toru Tai. Mari ra, te tauta ra te aronga apiipii akonoanga no te maro i ta ratou au manako papu kore o tetai Toru Tai ki roto i te au irava. Inara kare te reira au manako i roto i te au irava tuatua tapu. Te tika, te patoi ra te reira au manako Toru Tai ki te katoa anga o te au akapapu anga tika a te Puka Tapu.

Tetai akaraanga o teia au tu irava kua kiteaia te reira ia Mataio 28:19, 20. I reira, te taikuia ra te Metua, te Tamaiti, e te vaerua ei kapipiti. Te tuatua ra etai pae e te manako ra teia i te Toru Tai. Inara e tatau i te au irava naau uaorai. Te vaira ainei tetai ua atu mea i roto i taua au irava te tuatua ra e ko te toko toru e okotai ia Atua te aiteite ra te mutu kore, te mana ririnui, te taoonga, e te kite pakari? Kare, e kare rava. Te aiteite ra rai ki tetai atu au irava tuatua te taiku ra i te toko toru ei kapipiti.

Ki te aronga te kite ra i te au manako Toru Tai i roto ia Mataio 28:19, 20 i roto i te tuatua “ingoa” i te tu koia anake ua no te Metua, te Tamaiti, e te vaerua tapu, e akaaiteia atu ine te tuatua “ingoa,” i te tu koia anake ua no Aberahama e Isaaka ia Genese 48:16.​—King James Version; New World Translation of the Holy Scriptures.

Kua tou katoa te aronga irinaki i te Toru Tai kia Ioane 1:1, i roto i etai au urianga, te ngai i tuatuaiaʼi “te Tuatua” e “tei te Atua” e koia katoa te “Atua.” Inara kua tuatua tetai au urianga Puka Tapu i te Tuatua e “e atua” me kare “no ko mai i te Atua,” te aiteanga kare e ko te Atua ia mari ra ko tei ririnui. Tei maata atu, te tuatua ra te irava Puka Tapu e ko “te Tuatua” “tei te” Atua. Ma te tau ka kopae te reira iaia ei taua Atua rai. E noatu eaa tei taopengaia no “te Tuatua,” te tika anake ra e rua rai peretana i taikuia ia Ioane 1:1, kare e toru. I te au taime ravarai, e tauta ana te au irava tuatua katoatoa i te turu i te apiianga o te Toru Tai inara e poka ua ana rai ratou me makitoroia te reira ma te tiratiratu.a

Teia tetai tika kia tamanakoia: Naringa te apiianga Toru Tai i apiiia e Iesu e tana au pipi, papu i reira e ka apii te au orometua maata i muri mai i te reira. Inara te reira au tangata, koia oki i teia ra ko te au Metua Apotetoro, i apii ana ainei ratou i te apiianga o te Toru Tai? Ka uriuriia teia uianga i roto i te Tuanga 2 o teia papaanga tua i roto i tetai itiu i muri mai o Te Punanga Tiaki Anga.

Au Papaanga Tuatua

1. The Catholic Encyclopedia, 1912, Voriumu XV, kapi 47.

2. The Baptist Encyclopædia, tataia e William Cathcart, 1883, au kapi 1168-9.

3. A Short History of Christian Doctrine, na Bernhard Lohse, 1980 tataanga, kapi 53.

4. Ibid., au kapi 64-5.

5. The Church Teaches, uriia e te tataia e John F. Clarkson, S.J., John H. Edwards, S.J., William J. Kelly, S.J., e John J. Welch, S.J., 1955, au kapi 125-7.

6. Ibid., kapi 125.

7. The Triune God, na Edmund J. Fortman, 1982 tataanga, kapi 126.

8. On the Incarnation, uriia e Penelope Lawson, 1981 tataanga, au kapi 27-8.

9. The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade, te tata tikai, 1987, Voriumu 15, kapi 54.

10. The New Encyclopædia Britannica, Tataanga 15, 1985, Voriumu 11, Papaanga Meangiti o te Au Aiteanga Tumu Tuatua, kapi 928.

11. New Catholic Encyclopedia, 1967, Voriumu XIV, kapi 295.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 19]

Ko te ekaretia i Tagnon, Varani