Te Akatarevake ra Ainei te Puka Tapu Iaia Uaorai?

KUA tata te tangata tata ko Henry Van Dyke e: “Kua anauia i Itinga Rotopu e kua akakakauia na roto i te tu Orieni e te au tuatua akatutu, te aaere ra te Puka Tapu i te au mataara ravarai o teianei ao ma te vaevae aiteite ra e te tomo atura ki tera enua e tera enua no te kimi i tona uaorai i te au ngai ravarai. Kua apii te reira i te tuatua e anere ua atu au reo ki te ngakau o te tangata nei. Te akarongo ra te tamariki i tana au tua ma te umere e te rekareka, e e manakonako ana te au tangata pakari i te reira ei au parapore o te oraanga. Te rutetetete ra te aronga kino e te aronga parau i tana ra au akamatakiteanga, inara ki te aronga tei mamae ra e tei tataraara ra e reo tona mei to tetai metua vaine rai. . . . Kare e tangata e putaua me kore ra e motutaa i te mea e tei iaia uaorai teia poe nei.”

E tika oki, te Puka Tapu “kua apii te reira i te tuatua e anere ua atu au reo.” Ko tetai o te 66 au puka kua uriia te reira ki roto i etai 1,970 au reo. E mirioni ua atu te manako ra i te Puka Tapu ei apinga aroa mei ko mai i te Atua e te tatau ra i te reira ma te mareka e te puapinga. Inara, te karanga ra tetai pae e kua ki te reira i te au akatarevake anga e no reira kare e tau kia irinakiia. Eaa ta te kimikimi anga mako e akaari maira?

Mei tei akakiteia e ta tatou tutu i te kapi mua, kua taangaanga te Atua i te au tangata akarongo no te tata i te Puka Tapu. E tikai, te akaari maira tetai akara matatio anga ma te mako o te Puka Tapu e kua tataia te reira e etai 40 au tangata i roto i te tuatau o te 16 anere mataiti. E aronga poropeta ainei ratou no te tata? Kare. I rotopu ia ratou ka kite tetai i te tiaki mamoe, te tangata tautai, te tangata koi tero, te taote, te tangata maani puakapa, te taunga, te peroveta, e te ariki. E putuputu te taime te taiku ra ta ratou au tataanga no runga i te au tangata e te au peu tei kore i matauia e tatou i teia 20 anere mataiti. Te tika ra, kare te aronga tata Puka Tapu uaorai i marama ua ana i te aite anga o ta ratou i tata. (Daniela 12:8-10) No reira auraka tatou e poitirere me kite tatou i tetai au mea tei ngata i te marama me tatau tatou i te Puka Tapu.

Ka rauka ainei teia au tu ngata i te raveia ma te akaotiia atu? Te akatarevake ra ainei te Puka Tapu iaia uaorai? E kiteaʼi te reira, ka akara ana tatou i etai o te au akaraanga.

E Au Mea Ngata Tikai Ainei Teia?

▪ Noea mai ta Kaina vaine i rauka mai ei? (Genese 4:17)

Penei ka manako tetai e i muri ake i te taia angaia a Abela, ko tona tuakana apa anake ua e tona nga metua, ko Adamu e Eva, tei toe mai i te enua nei. Inara e aka kopu tangata to Adamu raua ko Eva. I tau kia Genese 5:3, 4, e tamaiti ta Adamu ko Seta tona ingoa. Kua tuatua te papaanga e: “E to Adamu ra au rā i muri ake i tana anau anga ia Seta ra, e varu ïa anere mataiti: e anau akera oki te tamariki tamaroa, e te tamariki tamaine.” No reira kua akaipoipo a Kaina i tona tuaine me kore ra penei i tetai o tana au akatamaine. I te mea e e vaitata te tangata ki te turanga tiama i te reira tuatau, kare teia tu akaipoipo anga i riro ei takino anga i te oraanga koia oki ka riro ei mea kino ki te uanga me ka tupu ake te reira taokotai anga i teia tuatau.

▪ Naai i oko ia Iosepha ki Aiphiti?

Te karanga ra a Genese 37:27 e kua manako to Iosepha au tuakana no te oko iaia ki etai au Isemaela. Inara te akakite ra te irava tei aru mai e: “E tei te aerenga mai taua au tangata oko no Midiana ra i vaitata, kua totō maira ratou [te au tuakana o Iosepha] ia Iosepha ki runga mei raro mai i te vaarua ra, e kua oko atura ia Iosepha ki te ngati Isemaela, i nga ario okotai takau ra: kua kave atura ratou ia Iosepha ki Aiphiti.” Kua okoia ainei a Iosepha ki te au Isemaela me ki te au Midiana ra? Penei, kua kapiki katoa ia te au Midiana e ko te au Isemaela rai, no to ratou piri anga na roto i to ratou tupuna ko Aberahama. Me kore ra penei kua tutaka aere ana te aronga Midiana okooko ma tetai pupu Isemaela. Noatu eaa te tu, na te au tuakana o Iosepha i rave i te okooko anga, e i muri akera kua rauka iaia i te akakite kia ratou e: “Ko au to kotou teina ra ko Iosepha, ko ta kotou i oko ki Aiphiti ra.”​—Genese 45:4.

▪ Eia au Iseraela tei mate, te akaturi anga ratou ma te au vaine Moabi ra e no te raveanga i te akamori ia Baala o Peora ra?

Te akakite ra a Numero 25:9 e: “E taua aronga i mate takiri roa i taua maki-mate [mei ko mai i te Atua no to ratou tu kikino] ra, e rua ïa ngauru e a ara i te tausani.” Inara kua karanga te apotetoro ko Paulo e: “Auraka katoa tatou e akaturi, mei tetai papaki o ratou [au Iseraela i roto i te metepara] i akaturi ra, e mate iora e rua ngauru e toru ara i te tausani i te rā okotai ra.” (1 Korinetia 10:8) Penei ko te numero i taiaia ra tei rotopu te reira i te 23,000 e te 24,000, no reira te tau ua ra nga mea numero e rua. Tera ra, te akakite tikai ra te puka a Numero e ko “te aronga mamaata ravarai i te au tangata nei” tei o atu ki roto i teia ara nei kua tamateia ratou e te au akava. (Numero 25:4, 5) Penei kua taea i te 1,000 o teia aronga apa ra “te aronga mamaata,” te akatupuanga i te katoa anga ki te 24,000 me kapitiia atu ki te 23,000 tei taikuia e Paulo. E 23,000 aronga tikai tei mate i te maki mate ra mei ko mai i te Atua, inara e 24,000 tei kite i ta Iehova maki mate ra no te mea kua mate tataki tai ratou i raro ake i te akauenga akavaanga pakari.​—Deuteronomi 4:3.

▪ I te mea te vaira a Agaga i te tuatau o te ariki Iseraela ra ko Saula, kare ainei e kua tarevake ta Balaama tuatua anga i mua atu ana ki tetai tutara Amaleka no runga i te reira ingoa?

Vaitata atu ki te 1473 M.T.N., kua akakite a Balaama no runga i tetai ariki o Iseraela te ka ‘teitei maata atu ia Agaga.’ (Numero 24:7) Kare okotai tuatua i mua ake i orongaia kia Agaga kia tae rava ki te tutara anga o te Ariki ko Saula (1117-1078 M.T.N.). (1 Samuela 15:8) Kare teia i te tarevake, i te mea kua riro ana a “Agaga” ei taoonga kopu ariki tei aiteite ki to te Pharao i Aiphiti ra. Ka rauka katoa i te tuatua e e ingoa tikai a Agaga tei taangaanga putuputuia e te au tutara Amaleka.

▪ Naai i akatupu ia Davida kia tatau i te au Iseraela?

Te akakite ra a Rua 2 Samuela 24:1 e: “Kua tupu akaou akera te riri o Iehova ia Iseraela, e kua akakokoia mairā Davida [me kare, “te akakoko angaia a Davida,” tuatua i raro ake] e Satani ia ratou, kia tuatua aia e, Ka tu, ka tatau ia Iseraela e ia Iuda.” Inara kare na Iehova i akakeu i te Ariki ko Davida kia ara, no te mea te karanga ra a 1 Paraleipomeno 21:1 e: “Kua tu mairā Satani [me kare, “tei patoi ra,” tuatua i raro ake] ia Iseraela, kua akakoko ia Davida kia tatau aia ia Iseraela.” Kua mareka kore te Atua i te au Iseraela e kua akatika atura ia Satani te Tiaporo kia tuku i teia ara ki rungao ia ratou. No teia tumu, te tata ra a 2 Samuela 24:1 mei te mea ra e na te Atua uaorai i rave i te reira. Ma te tau, te tatau ra te urianga a Joseph B. Rotherham e: “Kua akamata to Iehova riri ki rungao i to Iseraela, no reira kua tuku aia ia Davida kia akakeuia mei ia ratou te karangaanga, E aere e tare i to Iseraela e Iuda ra.”

▪ Akapeea e raukaʼi i tetai i te akarotai i te au numero tu ke ke o te au Iseraela e te au Iuda i ta Davida tatau anga?

I roto ia 2 Samuela 24:9 te au numero e 800,000 au Iseraela e e 500,000 au Iuda, inara i roto ia 1 Paraleipomeno 21:5 te numero ra i te au tangata tamaki o Iseraela e 1,100,000 e to Iuda e 470,000. Tei papa putuputuia i roto i te angaanga kopu ariki e 288,000 au vaeau, tei akatakakeia ki roto i tetai 12 au pupu o te 24,000, okotai pupu te tavini anga e tai marama i te mataiti. Te vaira tetai 12,000 aronga tauturu no te 12 au tamaiti ariki o te au kopu ra, te akatupuanga e 300,000 te katoa anga. Te akara anga e ko te 1,100,000 i roto ia 1 Paraleipomeno 21:5 te kapitiia atura teia 300,000 tei papa takereia, inara i roto ia 2 Samuela 24:9 kare te reira i roto i reira. (Numero 1:16; Deuteronomi 1:15; 1 Paraleipomeno 27:1-22) No runga ia Iuda, te akara anga i roto ia 2 Samuela 24:9 kua kapitiia te 30,000 au tangata i roto i tetai ngai vaeau tei vaooia i te ngai akara anga i te au Philiseti inara kare i kapitiia ki roto i te numero i roto ia 1 Paraleipomeno 21:5. (2 Samuela 6:1) Me ka maara ia tatou e kua tataia a 2 Samuela e 1 Paraleipomeno e nga tangata e rua ma te au akara anga e te au manako tuke ra, ka rauka ngoie ua i reira ia tatou i te akarotai i te au numero.

▪ Koai te metua tane o Salatiela?

Te akakite maira tetai au irava e ko Iekonia (te Ariki ko Iehoiakina) te metua tane kopapa o Salatiela. (1 Paraleipomeno 3:16-18; Mataio 1:12) Inara kua kapiki te tata Evangeria ko Luka ia Salatiela ko te ‘tamaiti na Neri.’ (Luka 3:27) Te akara anga kua oronga a Neri i tana tamaine ei vaine na Salatiela. I te mea e kua matauia e te au Epera te unonga tane ei tamaiti, i roto tikai i te akapapaanga uanga, kua tau ta Luka kapikianga ia Salatiela ei tamaiti na Neri. Ma te aiteite rai, kua tuatua a Luka ia Iosepha ei tamaiti na Eli, koia oki ko te metua tane tikai o te vaine a Iosepha, ko Maria.​—Luka 3:23.

Akarotaianga i te Au Irava no Runga ia Iesu

▪ Eia au tangata ta Iesu Karaiti i tuaru atu ei i te au temoni tei aere ki roto i te anana puaka maata ra?

Kua taiku te tata Evangeria a Mataio e e rua nga tangata, inara te tuatua ra a Mareko raua ko Luka e e okotai rai. (Mataio 8:28; Mareko 5:2; Luka 8:27) Te akara anga, kua tuatua a Mareko raua ko Luka e e tai rai tangata tei oia e te temoni no te mea kua tuatua a Iesu kiaia e e tupu anga maata rava atu tona turanga. Penei e e kino rava atu te reira tangata me kore ra kua mamae ana i raro ake i te akaaerenga a te temoni no tetai tuatau roa. I muri ake, penei e kua inanganaro te reira tangata anake ra i te aru ia Iesu ei tokorua nona. (Mareko 5:18-20) I roto i tetai turanga tei aiteite atu ki teia, kua tuatua a Mataio no runga i tetai nga tangata matapo e rua tei akaoraia e Iesu, inara e okotai rai tangata ta Mareko raua ko Luka i taiku. (Mataio 20:29-34; Mareko 10:46; Luka 18:35) Kare i te mea akatarevake anga, no te mea te vaira okotai tangata mei teia.

▪ Eaa te kara o te kakau ta Iesu i aao i te ra o tona mate anga?

I tau ki ta Mareko (15:17) e Ioane (19:2), kua tuku te au vaeau i tetai kakau vareau ki runga ia Iesu. Inara kua kapiki a Mataio (27:28) i te reira e ko “te kakau kutekute,” te tuatuaanga i tona kara muramura. I te mea e ko te kara vareau e au kara muramura e te auika to roto i te reira, te akatika ra a Mareko raua ko Ioane e e manga kara muramura rai tetai i roto. Penei na roto i tetai ata marama e te akatutu anga i oronga mai i te au tu kara tukeke ki te kakau, e kua taiku te au tata Evangeria i te kara tei matau pakariia e ratou me kore ra i te aronga i rauka mai ei ta ratou au akakiteanga tuatua. Te akaari maira te au tuke rikiriki i te tu tataki tai o te au tata e te akapapu maira e kare e akatarevake anga.

▪ Naai i amo i te rakau tamamae anga o Iesu?

Te karanga ra a Ioane (19:17, NW) e: “Te apaianga i te rakau tamamae anga nona uaorai, kua aere [Iesu] ki vao i tei kapikiia ko te Ngai Katu, koia oki tei kapikiia ko Golʹgo·tha i te reo Epera.” Inara te karanga ra a Mataio (27:32, NW), Mareko (15:21, NW), e Luka (23:26, NW) e ‘ia ratou e aere ra ki vao, kua raveia a Simona te Kurene ra kia apai i te rakau tamamae anga.’ Kua apai a Iesu i tona uaorai rakau tamamae anga, mei ta Ioane i akakite ei. Inara i roto i tana papaanga poto ua, kare a Ioane i tuatua ana i te manako e kua raveia a Simona i muri akera kia amo i te rakau. No reira, te rotai ra te papaanga Evangeria no runga i teia.

▪ Akapeea a Iuda Ikariota i te mate anga?

Te akakite ra a Mataio 27:5 e kua akanonoa a Iuda iaia uaorai, inara te karanga ra a Angaanga 1:18 e “e topa atura aia ki raro te mata, ngaa atura i rotopu iaia, pururū atura tona ngak[a]u katoa ki vao.” Te tuatua ra a Mataio no runga i tei raveia i te tamata anga aia i te tamate iaia uaorai, e kua akatutu mai a Angaanga i tei tupu. Te akara anga kua tapeka a Iuda i tetai taura ki runga i te atava o tetai tumu rakau, kua tuku i tetai tapeka ki runga i tona kaki, e kua tauta i te akanonoa iaia uaorai na te rereanga mei runga atu i tetai ngai tariva. Te akara anga kua motu te taura me kare kua ati te atava rakau no reira kua topa pu ua aia ki raro e kua ngaa i runga i te au toka i raro ake. Na te tupuanga o te enua takapini ia Ierusalema i riro ei teia taopenga anga ei mea tau.

Akapeea Koe i te Akara Anga i te Au Mea?

Me kite tatou i te au mea tei akara anga tarevake i roto i te Puka Tapu, e mea meitaki i te kite e i te maata anga o te taime e tuatua ana te au tangata i te au mea te akara anga tarevake ra inara ka rauka ngoie ua te reira i te akatakaia me kore ra i te maramaia. Ei akaraanga, penei ka tata te tangata pitiniti ki tetai atu na te tuatua vaa anga i tetai reta ki tona tekeretere. Me uiia mai te reira, ka karanga aia e nana i tuku i te reta. Inara i te mea e na tona tekeretere i taipi e te mere i te reira reta, ka rauka i te tekeretere i te tuatua e nana i tuku i te reira. Aiteite rai, kare i te mea akatarevake anga no Mataio (8:5) te karanga anga e kua aere mai tetai rangatira vaeau i te pati kia Iesu no tetai mea, inara kua karanga a Luka (7:2, 3) e kua tono mai te tangata ra i tetai au komono.

Te akaari maira teia au akaraanga e ka rauka te au mea ngata o te Puka Tapu i te raveia ma te akaotiia atu. No reira, te vaira te tumu meitaki kia rauka te tu papu no te au Tuatua Tapu. Kua orongaia teia tu vaerua i roto i teia au tuatua tei neneiia i roto i tetai Puka Tapu na te ngutuare tangata i te mataiti 1876:

“Te vaerua tau no te rave atu i taua au mea ngata ra, na te akaatea anga ia ratou mei te ka rauka i te taangaangaia, e e mou atu ma te aru atu i te tuatua mou, noatu me kare te au tumu­rangi ravarai e rauka i te apai keia atu mei te reira. E tau tatou kia aru i te akaraanga o te au apotetoro, koia oki, te riri anga etai o te au pipi i tei kapikiia e ratou e e ‘tuatua pakari,’ no te akaruke ia Karaiti, kua akaotiia te au arai anga ravarai ma teia: ‘E te Atu, koai i reira ta matou ka aru? Tei ia koe te au tuatua o te ora mutu kore, e te papu nei ia matou e ko Koe te Karaiti, te Tamaiti a te Atua ora ra.’ . . . Me kite tatou i tetai tuatua mou te akaraanga e kare e au ana ki tetai tuatua mou, e tauta tatou i te akaongi i te reira, e e akaari i te reira ma te akaongi atu ki te katoatoa.”​—Ioane 6:60-69.

Ka rave ainei koe i teia tu? I muri ake i te makitoroanga i tetai au akaraanga no te akaarianga i te tu rotai o te au Tuatua Tapu, e mea tau kia manakoia e te akatika ra koe ki ta te tata taramo tei tuatua ki te Atua e: “E tuatua-mou taau mei muatangana mai.” (Salamo 119:160) Te apai nei te Au Kite o Iehova i teia manako no te katoa anga o te Puka Tapu e te rekareka nei i te oronga i te au tumu no to ratou akarongo ki roto i te reira. E uriuri atu i teia puka tei kore i aiteia atu ma ratou? Penei ka riro tana tuatua akamaana i te ngakau ei akaki ia koe ma te manakonakoanga tika e te mataora.

[Tutu i te kapi 7]

Kua ui ainei koe ki te Au Kite o Iehova e no teaa ratou i tuku ei i to ratou akarongo ki roto i te Puka Tapu?