Tetai Ao Meitaki Atu​—Te Vaitata Maira!

“TE INANGARO no te parataito tei rotopu ia i te au inangaro ririnui i te akaraanga e tei runga ua i te au manako o te au tangata. Penei ko te reira tei ririnui maata rava atu e te putuputu o te katoatoa. Tetai anoano no te parataito kua kiteaia i te au tuanga ravarai o te oraanga akonoanga,” i karangaʼi The Encyclopedia of Religion.

Pouroa te au peu katoatoa i te akaraanga te rave ra i te anoano kia noo i roto i tetai ao meitaki atu, mei te mea ra e te mii ra i tetai mea tei matauia i mua ana tei kore e vai akaou ana. Te tou maira teia e ka rauka tetai parataito mei to mua ana, inara kiea? Penei ka karanga tetai tangata apii no runga i te manako o te tangata e ko teia anoano pakari te akaari maira i te anoano kia akaoki mai i te tinamou anga i ngaro o te tokara o te mama. Inara, kare teia akamarama anga e akakeu ana i te aronga apiipii tei apii i te tuatua enua o te akonoanga.

“Te Inangaro no te Parataito”​—No Teaa Ra?

Te vai ua ra ainei te reira tu inangaro, mei ta etai papaki i karanga, ei maani anake i te au manamanata e te tika e te poto ua ra te oraanga o te tangata kia ngoie ua te akatikaia? Me kore ra te vaira ainei tetai akamarama anga ke atu?

Eaa ra te tangata i inangaro ei i tetai ao meitaki atu? Te oronga maira te Puka Tapu i tetai akamarama anga tei taka marama tikai e te ngoie ua: Kua aere mai te tangata mei tetai ao meitaki atu! I vai ana tikai tetai parataito mua. Te akataka maira te Tuatua a te Atua i te reira e ei “kainga” tei akanooia i roto i tetai motia takake rava i te Itinga Rotopu, tei akameitakiia ma te “au rakau taurekareka katoa kia akara, e tei meitaki ei kai.” Kua oronga te Atua i te reira kia akono nga tokorua mua. (Genese 2:7-15) Kua tano tikai te reira akanoonooanga ei ngai ka mataora tikai te au tangata.

Eaa ra te reira au turanga Parataito i koreʼi i ope? No te mea no te meameaau anga mua a tetai vaerua ora e i reira a nga tokorua mua. (Genese 2:16, 17; 3:1-6, 17-19) No reira, kare anake i ngaro i te tangata te Parataito mari ra te tu apa kore katoa, te erata, e te oraanga mutu kore. Te au turanga tei akamata i te tupu kare rava i akameitaki mai i te oraanga o te tangata. Ei tuke rai, kua kino marie ua atu teia ki te turanga meangiti rava ta tatou e kite nei i teia tuatau.​—Koheleta 3:18-20; Roma 5:12; 2 Timoteo 3:1-5, 13.

Kimi Anga i te Parataito​—Tuatua Enua no Tetai Manako

Penei mei tei tamanakoia, “te inangaro i te parataito” e tuatua enua roa tikai tona. Kua maara i te au Sumeria tetai taime te tutara ra te rotai anga i te ao katoatoa e pini ua ake: “Kare e mataku i vai ana, kare e kino, kare o te tangata taemoemo anga. . . . Te ao katoa e pini ua ake, te au tangata i taokotaiia, ma te arero okotai kua oronga i te akapaapaa anga kia Enlil,” i atu ei tetai pee Mesopotamia taito. Etai papaki, mei te au tangata o Aiphiti i taito ra, kua manakonako e kia taeria tetai ao meitaki atu i muri ake i to ratou matenga. Kua irinaki ratou e kua taeria e tetai meta mate kore tetai tei karangaia e ko te au ngai o Aaru. Inara i mua ana, teia manakonakoanga kua tuera anake ua ki te aronga akaaere teitei; kare e rauka i te putaua i te moemoea e kia taeria atu tetai ao tu tau tikai.

I tetai tuanga akonoanga tuke atu, kua tapapa ana te au Initu i te tae anga mai o tetai tuatau (yuga) ao meitaki atu no te au anere mataiti. Kia tau ki te au apiianga Initu, e a au yuga tei ripiti ia ratou uaorai na roto i tetai takapini anga tamou, e te noo nei tatou i teianei i roto i te tuatau kino rava atu. Ma te manuia kore, ko teia Kali Yuga (tuatau poiri), ma tona au mamaeanga e te kino, ka ope ia, kia tau ki ta etai papaki, e tae ua atu i te 432,000 au mataiti. Noatu rai, te tapapa atura te au Initu tiratiratu i te tuatau auro, te Krita Yuga.

I tetai tua, kua moemoea te au tangata o Ereni e Roma e kia taeria te au Airani Manuia manako uaia, i te Moana Atiranatiki. E e manganui te aronga tata, mei ia Hesiod, Virgil, e Ovid, kua tuatua no runga i tetai tuatau auro e te umere rava i mua ana, te manakonakoanga e a tetai tuatau ka akaoki akaouia mai te reira. Vaitata atu i te openga o te anere mataiti mua M.T.N., kua tamanako te tangata atu pee Ratini ko Virgil i te tae anga mai o te aetas aurea (tuatau auro) ou e te ope kore. I te au anere mataiti i aru mai, “kare i meangiti mai i te tai ngauru ma ono au emepera Roma tei karanga e ko ta ratou au tutara anga kua akatupu akaou i te Tuatau Auro,” i karangaʼi The Encyclopedia of Religion. Inara mei ta tatou tikai i kite i teia tuatau nei, e akakite anga poritiki ua te reira.

E manganui te au tangata Celt tei tauta e kia rauka ta ratou i manako e ei enua manea i runga i tetai airani (me kore i roto i tetai pupu airani) i tetai tua i te tai, te ngai ta ratou i irinaki e te noo ra te tangata i roto i te tu mataora tikai. Kia tau i tetai tua, te Ariki ko Arthur, noatu rai e kua putaputa kino tikai, kua ora ua atu i muri ake i tona kite anga i te airani umere tei kapikiia e ko Avalon.

I te au tuatau taito e i te au Tuatau Rotopu, e manganui tei manako e te vaira rai tetai kainga no te au mareka anga tikai, te kainga i Edene, i tetai ngai, “i runga i te take o tetai maunga taeria koreia me kore ra i tetai tua i tetai moana ngata tikai te teretere anga,” i akamaramaʼi te tangata tata tuatua enua ko Jean Delumeau. Noatu rai e kua irinaki te tangata atu pee Itale ko Dante i roto i tetai parataito i te rangi, kua akamanako aia e te vaira rai tetai parataito i te enua nei i runga i te take o te maunga o tona Purukatoria, i tetai tua mai i te oire o Ierusalema. Kua irinaki etai papaki e ka kiteaia te reira i Asia, i Mesopotamia, me kore ra i te au Himalaya. E kua maata te au tua taito no runga i tetai parataito i Edene. E manganui tei irinaki e i vaitatao i taua parataito ra, kua vai ana tetai patireia vavaria tei tutaraia e te Orometua ko John tei meitaki ra. Kia akameitakiia te vaitata o te parataito i te enua nei, kua roa te oraanga i roto i te patireia o Orometua ko John e te mataora, e tumu tamou no te maata e te puapinga. Etai papaki, i te akamanako anga i te au tua Ereni taito, kua manako ua e ko te au airani o te parataito ka kiteaia i te Atiranatiki. Kua akaari te au mapu taito i te papu tikai o te irinaki anga i roto i te vai anga o te kainga i Edene, te akataka anga katoa i tona ngai i tamanakoia.

I te 15 e te 16 au anere mataiti, ko te au tangata akatere pai tei tikoti i te Atiranatiki te kimi ra tikai i tetai ao te vaira i te taime okotai, tei ou e tei taito. Kua manako ratou e i tetai tua i te moana, kare anake e kitea e ratou te tua itinga e te opunga o Initia pera katoa ra te kainga i Edene. Ei akara anga, kua kimi a Christopher Columbus i te reira i rotopu i te au maunga o te au enua toropikara e te tau ua o te reva o Marike Apatonga e Rotopu. Te aronga tutaka no Europa mai tei tae mai ki Paratiri kua papuia ratou e ko te parataito i ngaro ra te vaira rai i reira no te mea no te reva maru e te maata o te kai e te au rau rakau. Inara, kare i roa ana, kua maroia ratou kia kite i te tika tikai.

Au Utopia​—Au Ngai Tano Tikai?

Kare i tauta i te kimi i tetai ao tano tikai i etai tuanga ngai mamao o te enua, kua tamata tetai papaki i te parani i te reira. No reira, i te 1516, kua akataka te tangata apii no runga i te au mea inangaroia e te tangata ko Thomas More i te airani o Utopia, e ngai umere tikai, te au, e te akakoromakiia, tei tuke rava mei te ao kino tikai tana i kite. Kua tamata katoa tetai papaki i te parani i te au ao meitaki atu, e au ao mataora atu: i te ono anere mataiti M.T.N., ko Plato ma tana Repapuriki; i te 1602, ko tetai tangata Itale e mema no tetai akonoanga ko Tommaso Campanella e tona Oire o te Ra tei mako tikai te akaaere anga; i tetai au mataiti tokoiti ua i muri mai, ko te tangata apiipii ko Francis Bacon i te akakiteanga i “te ngai mataora e te tupu” o tona Atlantis Ou. I roto i te aerenga o te au anere mataiti, te aronga manako tukeke ravarai (me e aronga irinaki e me kare ra) kua akataka ana i te au tatini e te au tatini au Utopia. Inara, tokoiti ua ake, me ko tetai ua ake o ratou, tei irinakiia.

Kua vai katoa tetai ia ratou tei tamata i te akatu i to ratou au Utopia. Ei akaraanga, i te 1824 kua iki tetai tangata Engarani puapinga, ko Robert Owen, i te teretere atu ki Indiana, U.T.M., kia rauka te kite i tona au manako Utopia i roto i te vira tana i tapa e ko te Rotai Anga Ou. Ma te papu e i raro ake i te au turanga tano, ka meitaki mai te tangata, kua taangaanga aia vaitata e kia pou tana au apinga te tautaanga i te akatumu i tana i manako e e ao tu akono ou. Inara kua akaari mai te au mea i tupu e kare e rava ua i te au turanga oraanga ou i te akatupu i te au tangata ou.

Vaitata rai e ko te au manako poritiki katoatoa te tamou ra e ko te tangata ka tau kia parani i te ao kia tau ki tona uaorai kite e tona uaorai manako no runga i tei tika e raukaʼi te apai mai i te parataito tei moemoeaia ra i runga i te enua nei. Inara, i tetai tua, te au tauta anga kia kitea taua au anoano ra kua akatupu i te au tamaki e te au orureau anga, mei te Orureau Anga Varani i te 1789 e te Orureau Anga Bolshevik i te 1917. I koreʼi e apai mai i te au turanga parataito, kua arataki putuputu atu teia au tauta anga ki te maata o te mamae e te tamamaeanga.

Te au anoano, te au parani, te au Utopia, e te au tauta anga kia kitea ratou​—e tua te reira tei apai mai ki tetai e ki tetai manamanata. I teia tuatau nei, kua tuatua tetai papaki no runga i tetai “moemoea tei akapueurikirikiia” e te “openga o tetai tuatau o te au utopia,” te patianga mai ia tatou kia apii i “te noo ma te kore e au utopia.” Te vaira ainei te manakonakoanga no te kiteanga i tetai ao meitaki atu, me kore ra kua tamanakoia ainei te reira kia vai ua ei moemoea?

Au Kerititiano e Tetai Ao Meitaki Atu

Kare rava te ao ou i te moemoea ua​—e manakonakoanga papu tikai te reira! A Iesu Karaiti, te Tumu o te Kerititiano, kua kite e kare teia ao nei i te ao meitaki rava atu o te au ao katoatoa. Kua apii aia e ka nooia teia enua e te aronga maru e ka tupu to te Atua anoano ki reira. (Mataio 5:5; 6:9, 10) Kua kite aia e tana au pipi e ko teia ao nei kua akatereia e te enemi o te Atua, ko Satani te Tiaporo, e ko teia te tumu maata o te au tumatetenga e manganui o te tangata. (Ioane 12:31; 2 Korinetia 4:4; 1 Ioane 5:19; Apokalupo 12:12) Kua tapapa atu te au ngati Iuda tiratiratu i te ra e akarangatira akaou ei te Atua i te enua i te au tamaki, te mamae, e te maki e raukaʼi te akaki i te enua ki te aronga i inangaro i te au e te tika. Na te reira mataara rai, kua tapapa atu te au Kerititiano o te anere mataiti mua ma te papu tikai no teia ao nei kia monoia e tetai akatereanga ou no te au mea nei, “te rangi ou e te enua ou.”​—2 Petero 3:13; Salamo 37:11; 46:8, 9; Isaia 25:8; 33:24; 45:18; Apokalupo 21:1.

I to Iesu Karaiti tautauanga i runga i te rakau tamamae, kua taokioki ua aia i te taputou no tetai ao meitaki atu ki tetai tangata tuatua kino tei akaari i tetai tuanga akarongo i roto Iaia. “Kua tuatua atu [Iesu] kiaia: ‘E tikai taku e karanga atu kia koe i teianei ra, Tei iaku nei koe i te Parataito.’” (Luka 23:40-43, NW) Eaa ta te reira tangata tuatua kino i marama no runga i te aite anga o te reira au tuatua? Kua karanga ainei a Iesu e ka aere atu te reira tangata tuatua kino ‘ki ko iaia’ i te rangi i te reira rai ra, mei ta tetai au urianga Puka Tapu Katorika e te Porotetani i akataka maira? Kare, kare e ko te reira te aite anga o ta Iesu i akakite, i te mea e i muri ake i tona akatuakaou anga, kua akakite a Iesu kia Maria Magadala e ‘kare ake rai Aia i tae ake ki runga i tona Metua ra.’ (Ioane 20:11-18) Noatu e kua apiiia ratou e Iesu no tetai au mataiti e toru e te apa, i mua ake ia Penetekote 33 T.N. kare rai tana au apotetoro i akara atu i tetai parataito i te rangi. (Angaanga 1:6-11) Kua marama te reira tangata tuatua kino i tei rauka i te tuanga maata o te au ngati Iuda i te marama i te reira taime: te taputou maira a Iesu i tetai ao meitaki atu te ka aere mai ki runga i te enua parataito. Kua akatika tetai tangata apii Tiamani e: “Te apiianga no te tutaki i roto i tetai oraanga a muri ake kare ua rai i mama mai i roto i te Koreromotu Taito.”

E ka vai rai tetai parataito i te enua nei kua akatikaia e te apotetoro ko Paulo i roto i tana reta ki te au Epera. I te akamaroiroianga i tona au taeake irinaki e auraka e ‘kopae i te ora maata tei akamata i te tuatuaia na roto ia Iesu Karaiti,’ kua akapapu a Paulo e kua oronga te Atua ko Iehova i te mana kia Iesu ki rungao i “taua ao [Ereni, oi·kou·meʹne] a muri nei.” (Ebera 2:3, 5) I roto i te au Tuatua Tapu Ereni, te tuatua oi·kou·meʹne te taiku uaia ra ki to tatou enua tei nooia e te au tangata, kare i te ao i te rangi. (Akaaiteia Mataio 24:14; Luka 2:1; 21:26; Angaanga 17:31.) Ka taangaanga i reira te Patireia o te Atua tei tutaraia e Iesu Karaiti i te mana ki rungao i te ao katoa. Ka riro tikai i reira te reira ei ngai tano tikai i te noo!

Noatu rai e no te rangi anake te Patireia, kare e ekoko anga ka o mai te reira i roto i te au angaanga o te enua nei. Eaa te au tupu anga? Te au maki, te au tu kino pakari, te putaua, e te mate ka riro ei mamao ke i te manako. Te meitaki kore e te reka kore ka ngaro katoa ia. (Apokalupo 21:3-5) Te karanga ra te Puka Tapu e ka ‘oora te Atua i tona rima, e ka akamerengo i te kaki o te au mea ora katoa nei.’ (Salamo 145:16) Te au manamanata mei te kore o te angaanga e te taero anga ka rauka mai te pau anga mutu kore. (Isaia 65:21-23; Apokalupo 11:18) Inara i runga rava atu, kia akameitakiia te akameitaki anga a te Atua, ka rauka te autu anga o te tuatua mou, te tika, e te au​—e au tu i te akaraanga e kua vaitata i te ngaro atu!​—Salamo 85:7-13; Galatia 5:22, 23.

E moemoea ua ainei teia au mea katoatoa, e Utopia? Kare, teia au tuatau kikino rava atu ta tatou e noo nei te akaari maira e tei roto tatou i “taua tuatau openga ra” o teianei ao e te vaitata maira i reira te ao ou. (2 Timoteo 3:1-5) Ka inangaro ainei koe i te noo ki reira? E apii e ka akapeea e raukaʼi na te apiianga i te Puka Tapu ma te Au Kite o Iehova. Te vaitata maira tetai ao meitaki atu, meitaki rava atu i ta tatou i moemoea ana. Kare te reira i te Utopia​—e tika tikai te reira!

[Tutu i te kapi 7]

Tetai ao meitaki atu​—vaitata i te kiteaia