To Iesu Anau Anga—Te Tua Tika Tikai

E AKAMANAKO ana i tetai tupu anga matauia i roto i te tuatua enua o toou enua. Kua tata meitakiia te reira, kua tataia e maata atu i te okotai tangata tata tuatua enua. I teianei, akapeea me ka akakite atu tetai tangata kia koe e kare teia tupu anga i tupu ana, e e tua maani ua te reira? Me kare, i te akono anga i te reira turanga kia tatou uaorai, akapeea me ka tuatua atu tetai tangata e i ta toou ngutuare tangata i akakite atu kia koe no runga i te anau anga e te oraanga o toou papa ruau e pikikaa ia? Noatu eaa te tu, penei ka riri koe i te reira. Papu kare koe e akatika i taua tuatua e e mea puapinga!

Inara, kua kopae te aronga akaapa o teia tuatau i te au rekoti Evangeria o to Iesu anau anga na Mataio raua ko Luka. Kua tuatua ratou e kua tarevake tikai teia tataanga e kare e rotai ana e kua ki raua i te pikikaa e te au tuatua enua oripu ua. Kua tika ainei te reira? I te mea e ka ariki ua i te reira au akaapa anga, ka akara matatio ana tatou i te au rekoti Evangeria no tatou uaorai. I roto i te reira, e akara tatou e eaa ta te reira ka apii mai kia tatou i teia tuatau.

Te Akakoro Anga i Tataiai

I te akamata anga e mea meitaki kia akamaara i te akakoro anga o teia au tataanga Pipiria. Kare raua i te au papaanga; e au Evangeria ra. E mea puapinga te akatakake anga. I roto i tetai papaanga, penei ka akaki te tangata tata e anere ua atu kapi, te tauta anga i te akaari e akapeea tana tumu manako i te tupu anga mai tei kite meitakiia. No reira, ka akapou etai au papaanga e maata te kapi i te akataka anga i te nga metua, te anau anga, e te meangiti anga o tetai tangata. Ki te au Evangeria, e tuke te reira. O te au rekoti Evangeria e a, ko ta Mataio e ta Luka anake tei akakite i to Iesu anau anga e tona meangiti anga. Inara, ko to raua akakoro anga, kare e kia akaari e mei teaa rai a Iesu i te tupu anga mai. E akamaara, kua kite ta Iesu pipi e i vai ana aia ei vaerua ora i mua ake ka aere mai ei ki te enua. (Ioane 8:23, 58) No reira kare a Mataio e Luka i taiku i to Iesu meangiti anga ei akamarama e mei teaa rai aia i te tupu anga mai. Mari ra, kua akakite raua i te au tupuanga tei tau ki te akakoro anga o ta raua Evangeria.

Eaa i reira to raua akakoro anga i te tataanga i te reira? Te tuatua “evangeria” tona aite anga e “tuatua meitaki.” Kua aiteite te tuatua a taua nga tangata​—e ko Iesu te Mesia taputouia, me kare te Karaiti; e kua mate aia no te ara a te tangata nei; e kua akatuia aia ki te rangi. Inara e tuke te ngai o te nga tangata tata e kua tata no te aronga akarongo tukeke. Kua tata a Mataio, e tangata koi tero, i tana tataanga no te au tangata ngati Iuda. Ko Luka, e taote, kua tata kia “Teophilo rongonui”​—penei e turanga teitei tona​—e, ki te aronga ngati Iuda e te Kenitara. (Luka 1:1-3) Kua iki nga tangata tata i te au tupu anga tei tau e penei ka akakeu i tana aronga te akarongo maira. No reira, kua akakite maata ta Mataio rekoti i te au totou Tuatua Tapu Epera tei akatupuia no Iesu. I tetai tua, kua aru a Luka i te akara anga tuatua enua taito te ka kite tana aronga akarongo kare i te ngati Iuda.

Kare i poitirere, e kua tuke ta raua au tataanga. Inara kare raua, mei tei tuatuaia e te aronga akaapa, i tuke tetai ki tetai. E tauturu tau raua ki tetai, kua tano tikai i te akatupu anga i te manako okotai.

To Iesu Anau Anga i Betelehema

Kua rekoti a Mataio raua ko Luka i tetai temeio umere ra no runga i te anau anga o Iesu​—kua anauia aia e tetai paretenia. Kua akaari a Mataio e kua akatupu teia temeio i tetai totou tei tuatuaia i te au anere mataiti i mua ana e Isaia. (Isaia 7:14; Mataio 1:22, 23) Kua akamarama a Luka e kua anauia a Iesu i Betelehema no te mea kua maro te retita anga na Kaisara i akanoo ia Iosepha e Maria kia aere ki reira. (Akara i te pia i te kapi 7.) I te mea kua anauia a Iesu ki Ierusalema e mea puapinga ia. I te au anere mataiti i mua atu, kua totou te peroveta ko Mika e ka aere mai te Mesia mei teia taoni puapinga kore i te pae ia Ierusalema.​—Mika 5:2.

Kua rongonui te po i anauiai a Iesu e ko te tumu anga o te au tutu Anau Anga. Inara, e tuke te tua tika tikai mei tei akatutu putuputu uaia. Kua akakite katoa te tangata tata tuatua enua ko Luka, tei akakite mai kia tatou te tare anga tei taki atu ia Iosepha raua ko Maria ki Betelehema, i te aronga tiaki mamoe e tiaki ra i ta ratou au anana i taua po puapinga ra. Kua taki teia nga turanga i te aronga kimikimi Pipiria e manganui kia taopenga e kare a Iesu i anauia i roto ia Titema. Kua tou ratou e kare a Kaisara e maro i te au ngati Iuda kia teretere ki to ratou oire kainga i te tuatau anuanu e te uaua, te ka akariri ua atu i tetai iti tangata meameaau. Kare katoa i tau, i na te aronga apiipii ei, e ka noo te aronga tiaki mamoe ki vao ma ta ratou anana i roto i taua reva reka kore.​—Luka 2:8-14.

Ka akara ana kua iki a Iehova i te akakite i te anau anga o tana Tamaiti, kare ki te au arataki akonoanga rongonui e tei apii meitakiia o taua tuatau, mari ra ki te aronga angaanga ua e noo ra i vao. Penei e meangiti ua ta te aronga tata e te au Pharisea ka rave ki te aronga tiaki mamoe, no ta ratou ora angaanga i kore ei ratou e akono ana i te ture tuatuaia. Inara kua akaperepere te Atua i teia aronga tiratiratu, akaaka ma te akangateitei maata​—kua akakite te au angera tei ikiia kia ratou e kua anauia te Mesia, tei tapapaia no tetai tauatini mataiti e te iti tangata o te Atua, i Betelehema. Ko teia aronga, e kare “te au ariki e toru” tei akatutu putuputuia i roto i te au tutu Anau Anga, tei atoro ia Maria e Iosepha e te kite anga i teia pepe e takoto ra i roto i te pia kai a te manu.​—Luka 2:15-20.

Akaperepere a Iehova i te Aronga Akaaka Tei Kimi i te Tuatua Mou

Te akaperepere ra te Atua i te aronga akaaka te inangaro ra iaia e te anoano ra i te kiteanga i te tupu anga o tana au akakoro anga. E tumu tuatua oki ua mai teia i te au tupu anga no runga i te anau anga o Iesu. E, penei e marama ua i muri ake i te anau anga o te pepe, kua apai atu a Iosepha e Maria iaia i ko i te iero i te akono anga i te Ture a Mose, kua oronga raua i tetai atinga e “rua kukupa, e kare ra, e rua punua rupe.” (Luka 2:22-24) Kua anoano tikai te Ture i te toa mamoe, inara kua akatika i te au mea kare e oko maata ana me e putaua. (Levitiku 12:1-8) E akamanako ana. Kua iki te Atua ko Iehova, te Ngateitei i te ao katoa e pini ua ake, kare i te ngutuare tangata puapinga, mari ra i te mea putaua e ko te ngutuare tangata te ka utuutu i tana Tamaiti akaperepere, anau okotai ra. Me e metua koe, ka tau teia kia riro ei akamaara anga e ko te apinga aroa meitaki rava taau ka rauka i te oronga ki taau tamariki​—e meitaki atu i te apinganui me kare te apiianga teitei​—koia oki ko tetai kainga te tuku ra i te au apinga pae vaerua na mua.

I te iero, kua akaperepere a Iehova i tetai atu nga tangata akamori tiratiratu akaaka e rua. Tetai ko Ana, e vaine takaua e 84 mataiti e “kare rava aia i akaruke i te iero.” (Luka 2:36, 37) E tetai mai ko te tangata pakari tiratiratu ko Simeona tona ingoa. Kua rekareka raua i te akameitaki anga ta Iehova i oronga kia raua​—i mua ake ka mate ei raua, te kite anga i Tei taputouia e ko te Mesia. Kua tuatua a Simeona i tetai totou no te tama ra. E totou kua ki i te manakonakoanga e ma te maromaroa. Kua totou aia e ko teia metua vaine mapu, ko Maria, a tetai ra ka puta ma te mamae no tana tamaiti akaperepere.​—Luka 2:25-35.

Tei Roto te Tama i te Tumatetenga

E akamaara anga maromaroa ta Simeona totou e ka riro teia tama nei e kia makitakitaia. Noatu iaia e pepe ra, te angaanga ra taua tu makitakita ra. Te akakite maira ta Mataio tataanga i teia. Kua pati te au marama, e te noo nei a Iosepha, Maria, e Iesu i roto i tetai are i Betelehema. Kua atoro tapapa koreia ratou e te aronga ke. Noatu e eaa ta te au tutu Anau Anga tare koreia i akatutu ra, kare a Mataio i akataka mai e eia tangata i aere atu, kare katoa aia i kapiki ia ratou e e “au tangata pakari,” kare e e “au ariki e toru.” Kua taiku aia i te tuatua Ereni maʹgoi, te aite anga ko te “aronga akara etu.” Na teia ua e akakite ki te tangata tatau e te angaanga nei tetai apinga kino, no te mea e angaanga akaapaia te akara anga etu e te Tuatua na te Atua e kua kopaeia e te au ngati Iuda tiratiratu.​—Deuteronomi 18:10-12; Isaia 47:13, 14.

Kua aru teia aronga akara etu i tetai etu mei te itinga e te apai ra i te au apinga aroa no “te ariki anau ou o te ngati Iuda.” (Mataio 2:2) Inara kare te etu e taki atu ia ratou ki Betelehema. Kua taki te reira ia ratou ki Ierusalema kia Heroda Maata. Kare e tangata ke i te ao e e akakoro anga ririnui tona no te takino ia Iesu ou ra. Kua tamate teia tangata ta, aruaru i etai o tona au mema pamiri tana i manako e e au akakoko anga.a Kua manamanata i te rongo anga i te anau anga o tetai ‘ariki [ki mua] o te ngati Iuda,’ kua tono aia i te aronga akara etu kia kimi i te Reira i Betelehema. Ia ratou e aere ra, kua tupu tetai apinga tuke. Kua neke te “etu” tei taki ia ratou kia teretere atu ki Ierusalema!​—Mataio 2:1-9.

Ina, me e marama tikai teia i te rangi me kare e orama, kare tatou i kite. Inara kua kite tatou e kare teia “etu” e no ko mai i te Atua. Ma te ravenga kino tikai, kua taki te reira i teia aronga akamori peikani kia Iesu​—e tama ka rauka ua i te takinokinoia e te tauturu koreia, tei paruru uaia e tetai tangata akatu are putaua e tana vaine. Te aronga akara etu, ta Heroda aronga akavareia, papu ka ripoti ki te are ariki kino, te taki anga atu ki te takore anga o te tama. Inara kua akao mai te Atua na roto i te moemoea e kua tono ia ratou ki te kainga na tetai ara ke. E ravenga i reira te “etu,” na te enemi o te Atua ko Satani, te ka rave i etai apinga kia takino i te Mesia. Mei teaa ra te papu kore e kua akatutuia te “etu” e te aronga akara etu i roto i te au tutu Anau Anga ei au rima rave no te Atua!​—Mataio 2:9-12.

Noatu rai, kare a Satani e tuku ua. Kua akaue tona rima rave, te Ariki ko Heroda, e kia tamateia te au pepe ravarai i Betelehema i raro ake i te rua mataiti. Inara kare a Satani e re i te tamaki ma Iehova. Kua akakite a Mataio e kua kite takere ana te Atua i teia tamate anga kino i te au tamariki ua nei. Kua patoi atu a Iehova ia Satani, na te akamatakiteanga ia Iosepha na roto i tetai angera kia oro ki Aiphiti e orai. Kua ripoti a Mataio e i etai taime i muri mai kua neke akaou a Iosepha i tona pamiri meangiti e i te openga ra kua noo atu ratou ki Nazareta, i reira kua maata mai a Iesu ma tona au teina e te au tuaine.​—Mataio 2:13-23; 13:55, 56.

To Iesu Anau Anga​—Eaa Tona Aiteanga Noou Ra

Kua poitirere ainei koe i teia tuatua taopenga no te au tupu anga no runga i to Iesu anau anga e tona tamariki anga? E manganui te pera ra. Kua poitirere ratou i te kite anga e te rotai ra te au tataanga e te tika ra, noatu ta tetai tangata maro anga e kua tuke. Kua poitirere ratou i te kite e kua totouia etai au tupu anga e anere ua atu mataiti i mua ake. E kua poitirere ratou e kua tuke etai tumu manako maata i roto i te au Evangeria mei te au akatutu anga i roto i te au tua Anau Anga e te au crèche.

Inara, ko te mea poitirere rava, e kua kore i te au oroa Kiritimiti matauia te tumu puapinga o te au tua Evangeria. Ei akatauanga, e meangiti ua te manako no runga i to Iesu Metua​—kare ko Iosepha, mari ra ko te Atua ko Iehova. E akamanako ana i tona manako ngakau i te oronga anga i tana Tamaiti akaperepere kia Iosepha e Maria na raua e utuutu e kia akono iaia. E akamanako ana i te mamae anga o te Metua i te rangi te tuku anga i tana Tamaiti kia maata mai i roto i tetai ao i te reira kua parani tetai ariki ki i te riri i tona matenga noatu iaia e pepe ra! Na te aroa oonu no te tangata ravarai i akakeu ia Iehova kia oronga i teia atinga.​—Ioane 3:16.

E putuputu te taime kua akarukeia a Iesu tikai i roto i te oroa Kiritimiti. Ina, kare e rekoti e kua akakite aia ki tana au pipi i tona ra anau anga; e kare katoa e akakite anga e kua akono tana au pipi i tona ra anau anga.

Kare e ko to Iesu ra anau anga mari ra ko tona matenga​—e te puapinga o tona tuatua enua​—tana i akaue i tana au pipi kia akamaara. (Luka 22:19, 20) Kare, a Iesu i anoano kia akamaaraia ei pepe tauturu koreia i roto i te pia kai na te manu, kare oki aia e mei te reira rai i teianei. E tere atu i te 60 mataiti i muri ake i tona tamate angaia, kua akaari a Iesu iaia uaorai na roto i tetai orama ki te apotetoro ko Ioane ei Ariki maata te aere ra ki te tamaki. (Apokalupo 19:11-16) Na reira, ei Tutara o te Patireia i te rangi ra o te Atua, te anoanoia ra tatou kia kite ia Iesu i teia tuatau, e Ariki oki aia te ka taui i te ao.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia/Au Tutu i te kapi 7]

Kua Tarevake Ainei a Luka?

AKAPEEA a Iesu, tei maata mai i Nazareta e kua kiteia e ko te tangata Nazareta, i te anau angaia i Betelehema, i etai 150 kiro mita te mamao? Te akamarama maira a Luka: “E i taua tuatau ra [i mua ake i to Iesu anau anga], kua tuku mairā Kaisara Auguso i te tuatua e, e akaope i taua enua ra i te tataia. (Ko te tata anga muatangana teia ka tutaraʼi a Kurenio i Suria.) E ope takiri rava akera te tangata i te aere ki to ratou uaorai oire kia tataia.”​—Luka 1:1; 2:1-3.

Kua maro te aronga akaapa i teia tataanga e e tarevake me kare, e kino roa, e e pikikaa tikai. Kua maro ratou e kua tupu teia tare anga e te taoonga kavana o Kurenio i te 6 me kare 7 T.N. Me kua tika ratou, ka tuku teia i te ekoko anga ki runga i ta Luka tataanga, no te mea te akakite ra te kite anga e kua anauia a Iesu i te 2 M.T.N. Inara kua kopae teia aronga akaapa e rua tumu maata. Te mea mua, kua akakite a Luka e e maata atu te tare anga e vaira​—e akara kua taiku aia ki te “tata anga muatangana.” Kua kite katoa aia i tetai, tataanga a muri mai. (Angaanga 5:37) Ko teia tare anga openga ko teia ta te tata tuatua enua ko Josephus i akataka, tei tupu i te 6 T.N. Te rua, kare te taoonga kavana o Kurenio e maro ia tatou kia tuku i te ra i anauiai a Iesu ki te mea openga ra. Eaa ra? No te mea kua angaanga a Kurenio i te reira ngai e rua taime. E manganui te aronga apiipii kua kite e kua kapiti mai tona tuatau mua i te 2 M.T.N.

Kua tuatua etai aronga akaapa e mea maani ua na Luka taua tare anga ei akatupu i tetai tumu kia anauia a Iesu i Betelehema, i te akatupu anga i te totou o Mika 5:2. Kua akariro teia manako ia Luka ei tangata pikikaa akakoro, e kare tetai tangata akaapa e akaongi ki taua tuatua akaapa ma te tangata tuatua enua matakite tei tata i te Evangeria e te puka o Angaanga.

E tumu ke atu tetai kare e rauka i te aronga akaapa i te akamarama: Kua akatupu te tare anga i tetai totou! I te ono anere M.T.N., kua totou a Daniela i tetai tutara te ka “tono i tetai umuumu apinga aere i te inuinu o taua basileia ra.” Kua tau ainei teia kia Auguso e tana akauenga kia akonoia tetai tare anga i Iseraela? Kua taputou taua totou e ka “atiatiia” te Mesia, me kare te “ariki katoa i akakoreromotuia” ra i te tuatau tutara anga o te tutara tei mono maira. Ae kua “atiatiia,” a Iesu kua tamateia, i te tuatau tutara anga o tei mono ia Auguso, ko Tiberio.​—Daniela 11:20-22.

[Au Tutu]

Kaisara Auguso (27 M.T.N.​–14 T.N.)

Kaisara Tiberio (14-37 T.N.)

[Au Akameitakianga]

Musée de Normandie, Caen, France

Photograph taken by courtesy of the British Museum

[Tutu i te kapi 8]

Kua akaperepere ta Iehova angera i te au tiaki mamoe akaaka ma te tuatua meitaki no to Karaiti anau anga