Teateamamao a Iehova i te Mataara

“E tutu aereia te evangelia o te basileia nei.”​—MATAIO 24:14.

1. Eaa tei oti i te angaanga tutu aereanga i te anere mataiti mua e i te 20 anere mataiti katoa oki?

NO TE mea, ko Iehova te Atua o te aroa, ko tona anoano “i te tangata katoatoa kia ora, e kia rauka te kite i te tuatua-mou.” (1 Timoteo 2:4) Kua anoanoia e teianei tetai tutuanga i te pa enua katoa e te angaanga apiianga oki. I te anere mataiti mua ra, kua akariro teianei tutuanga i te putuputuanga Kerititiano ra “ko te pou e te rangorango o te tuatua-mou ra.” (1 Timoteo 3:15) I muri akera kua tupu mai tetai tuatau roa no te apoteiti tei akariro ra i te marama o te tuatua mou kia poiri. I teia au tuatau akenei, i te “tuatau openga,” kua riro akaou te “kite” kia maata mai, ma te apaianga mai i te manakonako akatumuia ki runga i te Pipiria no te ora mutu kore ki te aronga e mirioni ua atu.​—Daniela 12:4.

2. Eaa ta Iehova i rave i te pae ma te angaanga tutu aereanga ra?

² Noatu rai te au tauta anga tapupu kore a Satani kia akakore i ta te Atua akakoroanga, kua tupu puapinga maata te angaanga tutuanga i te anere mataiti mua ra e te 20 anere mataiti nei oki. Te akamaara maira te totou a Isaia. No runga i te oki akaou anga te aronga tuikaa ngati Iuda ra ki Iuda i te ono o te anere mataiti M.T.N., kua tata a Isaia: “Kia ope te au o i te akakiia, e kia ope te au maunga e te au tuaivi i te taakaakaia: e akatika uaia te ara mingi, e te au ngai pukupuku e akariroia e mea maniania ua.” (Isaia 40:4) Kua akateateamamao katoa a Iehova e kua akaparaaraa i te aerenga no te angaanga maata i te tutuanga o te anere mataiti mua ra e to te 20 anere mataiti nei oki.

3. Na roto i teea au tu ta Iehova ra rave anga kia oti tana au akakoroanga?

³ Kare te aite anga o teianei e na Iehova tikai i arataki te au tupu anga ravarai i te enua nei kia raukai te akatere i te tutuanga no te tuatua meitaki ki mua; kare katoa oki te aite anga e kua akono a Iehova i tona kite kia rauka te kite tikai i te au mea ravarai te ka rokoia. E tika ra, ka rauka iaia kia kite i mua ake ka akapapai i te au tupu anga no te tuatau ki mua. (Isaia 46:9-11) Inara ka rauka katoa iaia te rave akono i te au tupu anga ia ratou e akatuera maira. Mei tetai tiaki karape tei kite ra e akapeea te arataki e akapeea oki te paruru i tana anana, te arataki ra Iehova i tona au tangata. Te taki ra aia ia ratou ki te ora, ma te paruruanga i to ratou tu pae vaerua e te akakeuanga ia ratou kia rave i te au turanga e te au tupu anga te ka akariro i te tutuanga i te tuatua meitaki kia puapingaia i te ao katoa nei.​—Salamo 23:1-4.

Tetai Angaanga Ngata Tikai

4, 5. Eaa ra te tutuanga i te tuatua meitaki i riro ei ei angaanga akaaoanga?

⁴ Mei te patuanga i te araka i te tuatau ia Noa ra, ko te angaanga no te tutuanga i te Patireia ra ko tetai raveanga maata roa ia​—i te anere mataiti mua e teia tuatau. Te angaanga kia itae ki te au tangata katoatoa ma tetai ua atu tuatua e mea ngata ia, inara ko teianei angaanga e akaaoanga tikai ia. I te anere mataiti mua ra, e tokoiti ua taua aronga pipi ra i reira. To ratou Arataki, ko Iesu kua tamateia ei tangata manakoia e rave kino. Kua oti te akanoo meitaki te akonoanga ngati Iuda ra. Kua akatuia tetai iero maatamaata ki Ierusalema. Te au akonoanga kare i te ngati Iuda i te pae Mediterranean ra kua oti meitaki te akanooia, ma te au iero e te au kau taunga oki. Mei te reira katoa, i te akamata anga te “tuatau openga” i te 1914, e tokoiti ua te au Kerititiano akatainuia ra, e ko te aronga te karanga ra e te rave ra ratou ei akonoanga tavini i te Atua e manganui ratou.​—Daniela 12:9.

⁵ Kua akamatakite a Iesu i tana au pipi e ka takinga kinoia ratou. Kua tuatua aia: “Ei reira e tuku ei ia kotou no te mate, e ka tamate ravaia kotou; e e makitakitaia mai kotou e te pa enua ravarai i toku nei ingoa.” (Mataio 24:9) Kapiti atu ki taua au manamanata, e maata oki i “te tuatau openga ra,” ka kite te au Kerititiano ia ratou uaorai i roto ‘i te tupu anga maata te kino.’ (2 Timoteo 3:1) Te maata o te angaanga, te takinga kino tikai, e te ngata oki te au tuatau kua akariro i te angaanga tutuanga ei akaaoanga e te ngata. Kua umuumuia te akarongo maata.

6. Eaa te akapapu anga no te autu anga ta Iehova ra i oronga ki tona au tangata?

⁶ Noatu rai e kua kite a Iehova e ka tupu te au tu ngata, kua kite katoa aia, e kare e apinga e raukai kia tapu i te angaanga. Kua akakiteia mai te autu anga i roto i tetai totou matau meitakiia tei tupu meitaki ra i te anere mataiti mua e te 20 anere mataiti oki: “E tutu aereia te evangelia o te basileia nei, e kako rava ake te ao katoa nei.”​—Mataio 24:14.

7. Akapeea te maata o te rave anga i te angaanga tutu aereanga i te anere mataiti mua?

⁷ I te ki anga i te akarongo e te vaerua tapu, kua aere atu te au tavini o te Atua i te anere mataiti mua i te apai i ta ratou angaanga. No te mea kua akapapu a Iehova tei kapiti atura aia kia ratou, kua rauka ia ratou te autu anga mamao roa atu i ta ratou i manako ana. Kia tae ki te tuatau i tatai a Paulo ki to Kolosa ra, e vaitata e 27 mataiti i muri ake i te matenga o Iesu, kua rauka iaia kia tuatua no te tuatua meitaki e kua “akakiteia ake nei ki te tangata ravarai i raro ake i teianei rangi.” (Kolosa 1:23) Aiteite katoa, i te taeanga ki te openga o te 20 anere mataiti nei, te tutu aereia nei te tuatua meitaki ki roto e 233 au enua.

8. I raro ake i teea au turanga te takave anga a te aronga e manganui i te tuatua meitaki? Oronga mai i te akatauanga.

⁸ E au mirioni ua atu kua takave i te tuatua meitaki i roto i te au ngauru mataiti i ou ake nei. E manganui kua rave i te reira i raro ake i te au turanga reka koreia​—i te au tuatau tamaki, araiia, e te takinga kinoanga ketaketa oki. Ei akatauanga, kua tika katoa te reira i te anere mataiti mua. I tetai atianga kua papa kinoia a Paulo raua ko Sila ma te au potonga rakau e kua tiria atu ki roto i te tapekaanga. Mei teaa ra tetai turanga tuke no te akariro anga tangata ei pipi! Inara, kua taangaanga a Iehova i taua turanga ra kia rave tikai i te reira. Kua akamataraia maira Paulo raua ko Sila, e te tiaki are tapekaanga ra ma tona ngutuare tangata katoa riro maira ratou ei aronga akarongo. (Angaanga 16:19-33) Na taua tupuanga ra i akaari e kare e rauka kia akamutekiia te tuatua meitaki e taua aronga patoi ra. (Isaia 54:17) Inara, kare te tuatua enua o te au Kerititiano i tetai no te patoi anga mutu kore e te takinga kino. E akara atu tatou i teianei ki runga i etai au tupu anga rekarekaia tei tauturu ra kia akamanea i te aerenga no te tutuanga autu i te tuatua meitaki i te anere mataiti mua ra e i te 20 anere mataiti nei oki.

Te Turanga Akonoanga

9, 10. Akapeea ta Iehova ra akatupu anga manakonako no te tutuanga i te tuatua meitaki i te anere mataiti mua e i te 20 anere mataiti katoa oki?

⁹ Ka akamanako ana i te tuatau no te angaanga tutu aereanga i te ao katoa. E no te akapapaanga i te anere mataiti mua, kua tou mai te totou o te 70 au epetoma o te au mataiti ra tei kitea ia Daniela 9:24-27, i te mataiti e mama mai ei te Mesia i​—te 29 T.N. Noatu rai e kare te au ngati Iuda o te anere mataiti ra i kite i te tuatau tikai o taua au tumu ra, te tapapa atura ratou, te tatari ra i te Mesia. (Luka 3:15) Te tuatua ra te Manuel Biblique Varani: “Kua kite te au tangata e te akavaitata maira te itu ngauru epetoma o te au mataiti tei akanooia maira e Daniela; kare e tangata i poitirere i te akarongo anga i ta Ioane Papetito akakite anga e te vaitata maira te Patireia o te Atua.”

¹⁰ Akapeea te akanooanga i teia tuatau? Ko tetai tupu anga maata koia oki ko te akaterono anga o Iesu ki te rangi, tei akairo ra i te akamataanga o tona parutia i te mana Patireia ra. Te akaari maira te totou Pipiria e kua tupu te reira i te 1914. (Daniela 4:13-17) No te manako anga i teianei tupu anga kua akariro i tetai au tangata akonoanga i teia tuatau nei kia ki i te manakonako anga. Kua kitea katoaia teianei manakonako anga i roto i te Aronga Apiipii Pipiria tei akamata i te nenei i teia makatini i te 1879 e ko te Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. No reira, i taua tuatau o te anere mataiti mua ra e to teianei tuatau katoa oki, kua akateateamamao te akatupuanga i te au manakonako akonoanga i te turanga no te tutuanga i te tuatua meitaki ra.a

11. Eaa te au tango akonoanga tei akanooia ra ei tauturu i te tutuanga i te tuatua meitaki ra?

¹¹ Tetai atu tumu tei tauturu i te angaanga a te au Kerititiano i aua tuatau e rua ra no te mea e manganui te au tangata tei matau ra i te au Tuatua Tapu. I te anere mataiti mua ra, kua totoaia te au pupu ngati Iuda takapini i te au pa enua Kenitara ra. I taua au pupu ra e au tunako etai tei aere putuputu atura te au tangata kia akarongo i te tatauanga e te uriuri anga au Tuatua Tapu. No reira, kua rauka i te au Kerititiano mua ra i te patu ki rungao i te kite akonoanga o te au tangata ra. (Angaanga 8:28-36; 17:1, 2) I te tuanga mua o to tatou tuatau nei kua rekareka te au tangata o Iehova i te turanga aiteite i te au enua e manganui. E maata te au Pipiria i roto katoa i te ngai o Kerititome, e maata oki i te au enua Porotetani. Kua tatauia i roto i te au are pure e manganui; e au mirioni ua atu te aronga e Pipiria ta ratou. Tei roto te Pipiria i nga rima o te au tangata, inara kua umuumu ratou i te tauturu kia kite eaa ta ratou e mou ra.

Te Au Puapinga no te Ture

12. Akapeea te ture o Roma ra i matauiai ei paruruanga i te anere mataiti mua ra?

¹² E putuputu te tutuanga Kerititiano i te puapingaia i te ture kavamani. Kua tutara te Patireia o Roma i te ao o te anere mataiti mua ra, e e maata te mana o tana ture tataia ra ki runga i te oraanga tataki tai. Kua oronga mai te reira au ture i te paruru anga, e kua puapingaia te au Kerititiano mua ra ia ratou. Ei akatauanga, kua taki atu ta Paulo patianga ki te ture o Roma ra i tona matara anga mai i te tapekaanga e kua kore aia e papaia. (Angaanga 16:37-39; 22:25, 29) Kua tauturu te taiku anga i te apinga a te akatereanga ture Roma i te akamaru i tetai pupu riri i Ephesia. (Angaanga 19:35-41) I tetai tuatau, kua akaoraia mai a Paulo i te taanga i Ierusalema no te mea e tangata aia no Roma. (Angaanga 23:27) I muri akera, kua akatika te ture o Roma kia paruru aia i tona akarongo ki mua ia Kaitara. (Angaanga 25:11) Noatu rai e kua tutara etai au Kaitara ei aronga ketaketa, te mea matauia ko te au ture i te anere mataiti mua ra no te “akatika anga, e te akamou anga i te evangelia nei.”​—Philipi 1:7.

13. Akapeea te angaanga tutu aere i to tatou tuatau nei i putuputu ei te puapingaia mai i te ture?

¹³ Te mou ra te reira tika i te au enua e manganui i teia tuatau nei. Noatu rai e te vaira etai “tei akatika i te takinga-kino na runga i te ture,” ko te ture tataia i te maataanga o te enua te manako ra i te tu rangatira o te akonoanga ei tumuanga tika. (Salamo 94:20) I te kiteanga e kare te Au Kite o Iehova e akakoko i te ikuiku anga, e manganui te au kavamani kua orongaia mai te tika anga ture kia tatou. I Marike, te ngai e raveia ra te maataanga o te neneianga a te Au Kite, kua akariro te au ture te vaira no te makatini Punanga Tiaki kia nenei tamouia no te 120 mataiti e kia tatauia i te ao katoa.

Au Tuatau no te Au e te Akakoromaki

14, 15. Akapeea ra te puapinga anga te angaanga tutuanga i te anere mataiti mua ra no te tu ngaueue kore o te au tangata ra?

¹⁴ Kua puapinga katoaia te angaanga tutuanga mei te au tuatau o te tu au ra. Noatu rai e kua akakite tika maira Iesu e i taua au tuatau i taiku maira “e tu mai tetai enua e tamaki mai ki tetai enua,” kua tupu ra etai tuatau no te au tei akariro ra kia rauka te tutuanga Patireia pakari. (Mataio 24:7) Kua noo te au Kerititiano o te anere mataiti mua ki raro ake i te Pax Romana, me kare te Au o Roma ra. Kua tata tetai tata tuatua enua: “No ta Roma akakauraro anga takiri i te au tangata o te ao o te Mediterranean ra e kua akaopeia e ia to ratou tuatau e vaitata ra te tamaki anga tamou.” Na teianei tu au i akatuera i te aerenga no te au Kerititiano mua ra kia tutaka aere na roto i te tu meitaki i roto katoa i te ao o Roma ra.

¹⁵ Kua tauta te Patireia o Roma kia taokotai i te au tangata ki raro i tona rima maroiroi. Kua akatupu teianei ravenga kare i te tutaka aere anake, te akakoromaki, e te taui anga au manako mari katoa ra i te manako anga no te taeake anga i te ao katoa. Te tuatua ra te puka On the Road to Civilization: “Kua akariro te taokotai anga o te Patireia [o Roma] i te ngai [no te tutuanga Kerititiano] ei tei rekarekaia ra. Kua vaiia te au arai anga iti tangata ki raro. Te tangata no Roma e tangata aia no te ao katoa. . . . Pera katoa, ko tetai akonoanga tei apii ra i te taeake anga no te tangata nei ka kiteaia i roto i tetai tu tei akatupu ra i te manako ei tangata no te ao katoa.”​—Akaaite ia Angaanga 10:34, 35; 1 Petero 2:17.

16, 17. Na teaa i akakeu i te tautaanga kia akatupu i te au i teia tuatau nei, e eaa te manako anga i itaeia e te au tangata e manganui?

¹⁶ Peea oki to tatou tuatau nei? Kua kite te 20 anere mataiti nei i te au tamakianga maata te akapou anga i te tuatua enua katoa, e te aere ua atu nei te au tamakianga tapere i etai au enua. (Apokalupo 6:4) Inara, te vai katoa ra te au tuatau no tetai tu au. Kare te au mana maata o teianei ao i tamaki ua atu tetai i tetai i te tamakianga maata no te tere atu i te 50 mataiti. Kua riro teianei turanga ei tauturu anga maata i te tutuanga i te tuatua meitaki i taua au enua ra.

¹⁷ Kua taki atu te au tu mataku o te au tamaki o te 20 anere mataiti nei i te au tangata e manganui kia kite i te umuumu anga no tetai kavamani no te ao katoa. No te mataku i te tamaki o te ao nei kua taki atu ki te akanoo anga i te League of Nations e te United Nations. (Apokalupo 13:14) Ko tetai akakoroanga akakite anga no aua akaaerenga e rua ra kia akatupu i tetai taokotai anga e te au i te pa enua. Te au tangata te kite ra i taua umuumu anga ra e putuputu te akatika rekareka i te tuatua meitaki no tetai kavamani no te ao katoa te ka apai mai i te au tikai e te mutu kore oki​—koia te Patireia o te Atua ra.

18. Eaa te au tu manako ki te au akonoanga tei akaperepere ra i te angaanga tutuanga?

¹⁸ Noatu rai e kua takinga kinoia te au Kerititiano ravarai i etai tuatau, i te anere mataiti mua e te 20 anere mataiti katoa oki kua kiteia ra etai tuatau no te akakoromaki anga i te au akonoanga. (Ioane 15:20; Angaanga 9:31) Kua akono akarangatira ua to Roma e kua ariki ua i te au atua e te au atua vaine o te au tangata tei autu ra ratou ki rungao. Kua tata a Poropeta Rodney Stark: “I te au tu e manganui kua oronga a Roma no tetai tuanga maata atu no te tu rangatira o te akonoanga i tei kitea akaou tae roa mai ki muri ake i te Orureau Anga o Marike.” I teia tuatau, te tuatua vaa ua nei te tangata i te enua e manganui i to ratou au manako, tei tupu kua puareinga ua ratou i te akarongo i te tuatua Pipiria te apai maira te Au Kite o Iehova.

Te Tuanga a te Kite

19. Akapeea ta te au Kerititiano mua ra taangaanga maianga i te codex?

¹⁹ Ei mea openga, e akamanako ana i akapeea ta Iehova akariro anga kia rauka i tona au tangata kia puapinga atu ki te kite akatereanga ki mua. Noatu rai e kare te au Kerititiano mua ra i noo ki roto i tetai tuatau no te kite viviki kia tere atu ki mua, ko tetai tupu anga ta ratou i taangaanga ko te codex, me kare puka akapapaanga kapi. Kua mono te codex i te pokaikai teiaa ra. Te akakite ra te puka The Birth of the Codex: “Ei tuke anga ki te aere marie anga i te ravenga okotai ua kapi i te taime i te takore atu anga i te pokaikai ra i te au puka, i te akara anga kua viviki ua te ariki anga Kerititiano i te codex i te ao katoa.” Te tuatua katoa ra teianei angaanga kimikimi anga: “No te taangaanga a te Kerititiano i te codex i te ao katoa i te rua o te anere mataiti ra kua tika e kua akamata ke ana te reira i mua ake i te A.D. 100.” E ngoie ua te taangaanga i te codex ra, i ta tetai pokaikai. Kua viviki atu te kiteia te au Tuatua Tapu ra. Kua tauturu tikai teia i te au Kerititiano mua tei, aite ra kia Paulo, kare i akataka anake i te au Tuatua Tapu ra, mari ra i te “māro anga atu kia ratou i te tuatua i tataia ra” i te au apinga ta ratou i apii ra.​—Angaanga 17:2, 3.

20. Akapeea ta te au tangata o te Atua ra taangaanga anga i te kite o teianei tuatau i te angaanga tutuanga i te ao katoa nei, e no teaa ra?

²⁰ E maata te kite o te au akatereanga ki mua i to tatou anere mataiti nei. Te au matini viviki te neneianga kua tauturu i te rave anga kia rauka te au puka no te au puka Pipiria i te au reo e manganui i te tuatau tau ra. Kua akaviviki atu te kite o teianei tuatau nei i te angaanga urianga i te Pipiria. Te au toroka, te au rerue, te au pai, e te au pairere kua akariro kia viviki atu te apaianga i te au puka Pipiria ki te ao katoa nei. Te au terepaoni, te au matini fax kua akariro i te komunikeiti anga ei mea viviki tikai. Na roto i tona vaerua, kua akakeu a Iehova i tona au tavini kia tuku i taua kite ra kia taangaanga tau ia ei akatupu kia tere atu te totoa anga o te tuatua meitaki ra ki te ao katoa. Kare ratou e te taangaanga ra i taua au tupu anga kia kite e kia taangaanga i te kite ou i teia ao. Mari ra, ko to ratou inangaro mua e te maata e ko teaa te ka tauturu ia ratou kia rave meitaki i ta ratou akauenga tutuanga.

21. Eaa ta tatou ka tau kia irinaki?

²¹ “E tutu aereia te evangelia o te basileia nei, e kako rava ake te ao katoa nei,” ta Iesu i akakite maira. (Mataio 24:14) Mei te au Kerititiano mua i kite ra i te tupu anga o taua totou ra, te kite nei tatou i teia tuatau i te reira ma tetai tupu anga maata. Noatu rai te maata e te ngata oki o te angaanga, i te au atianga tau e te tau kore oki, i roto i te au tauianga ture e te au tu manako, i te tamaki anga e te au, e i roto i te au tu tereanga ki mua o te kite katoa oki, kua tutuia te tuatua meitaki e te tutuia nei oki. Kare ainei teia e akaki ia koe ma te mataku i te pakari o Iehova e tona kite umere ki mua? Ka papu ia tatou e ka oti te angaanga tutu aereanga kia tau ki ta Iehova ra akapapa anga tuatau e ka oti oki tana akakoroanga aroa ei akameitakianga i te aronga tuatua tika ra. Ka riro ra te enua ia ratou e ka noo tamou ki reira. (Salamo 37:29; Habakuka 2:3) Me ka akarotai tatou i to tatou au oraanga ma ta Iehova akakoroanga, ka o tatou ki roto ia ratou ra.​—1 Timoteo 4:16.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

Au Tumu no te Akamanako Akaou

◻ Eaa ra te tutuanga i te tuatua meitaki i riro ei ei angaanga akaaoanga?

◻ Na roto i teea au tu te angaanga a te au Kerititiano i puapingaiai mei te au akanoonooanga a te kavamani e tetai tu ngaueue kore oki o te ravenga au pupu ra?

◻ Ta Iehova akameitakianga ki runga i te angaanga tutuanga te akapapu maira kia tatou i teea au tupuanga a te tuatau ki mua?