Arisetareko—E Oa Tiratiratu

I ROTOPU i te au taeake angaanga irinakiia e manganui o te apotetoro Paulo ko Arisetareko. Eaa taau ka manako me rongo koe i tona ingoa? Tetai ua atu mea ainei? Ka rauka ainei ia koe i te tuatua i tana tuanga i rave tei tupu i te tuatua enua Kerititiano mua? Noatu kare a Arisetareko i tetai o te au tangata Pipiria tei matau roaia e tatou, noatu ra kua o aia ki roto i tetai au angaanga tei akakiteia i roto i te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano.

Koai, i reira, a Arisetareko? Eaa tona pirianga kia Paulo? Eaa ra i karangaiaʼi e e oa tiratiratu a Arisetareko? E eaa te au apiianga ka mou mai ia tatou mei te akara matatio anga i tona akaraanga?

To Arisetareko tomo anga kiteia ki roto i te papaanga i te puka a Angaanga kua tupu i roto i te aoaanga e te oripu anga o tetai pupu tangata maniania i te oire o Ephesia. (Angaanga 19:23-41) Te maani anga o te au marae ario o te atua pikikaa ko Atemi e angaanga puapingaia na Demeterio e tetai atu au tangata Ephesia maani apinga ario. No reira, i te akatupu anga ta Paulo oroanga tutu aere i roto i te oire i te au tangata e manganui kia akaruke i te akamori anga viivii o teia atua vaine, kua akakeu kino a Demeterio i tetai atu au tangata maani apinga. Kua akakite aia kia ratou e kare ta Paulo tutu aere e riro ra ei mea kino anake ki to ratou tinamou anga puapinga mari katoa ra kua karanga e penei e akaopeia te akamori anga ia Atemi.

No tei kore a Paulo i kitea mai, kua kika maro ua te pupu tangata makitakita i tona nga oa ko Arisetareko e Gaio ki roto i te are teata. I te mea tei roto raua tokorua i te tumatetenga maata, kua pati te au taeake o Paulo kiaia “auraka aia e tomo ua atu ki roto i taua are tuatua anga ra.”

Ka akatutu ana ia koe uaorai i roto i te reira turanga. Mei te rua ora, te pupu tangata maniania i te aoa ua anga, “E maata to Diana [Atemi] i Ephesia.” Te kite anga ia raua uaorai i roto i te reira pupu tangata neneva te kore anga e rauka i te tuatua e te paruru ia raua uaorai papu kua riro ei tupu anga mataku tikai kia Arisetareko e Gaio. Papu kua manako raua e me ka ora mai rai raua i te reira. Ma te mataora, kua ora mai raua. E tikai, no te tu taka meitaki o ta Luka papaanga i arataki i etai aronga apiipii kia manako e kua tata aia i te au kite anga tika tei kite mataia, penei na roto ia Arisetareko e Gaio uaorai.

I te openga kua akamaru te tangata tata tuatua o te oire i te maniania anga orureau. Papu e aka akamaru anga te reira kia Arisetareko e Gaio te rongo anga iaia i te akatika meitaki anga i to raua tu tiama e te kite anga i te meameaau takapini ia raua i te ngaro anga.

Eaa toou manako i muri ake i tetai kite anga mei te reira? Ka taopenga ainei koe e na te riro anga mai ei oa mitinari no Paulo kare ia noou, e e tumatetenga roa te reira, e e meitaki ake koe i te kimi i tetai oraanga maru atu? Kare no Arisetareko! No te mea no Tesalonia mai aia, papu kua kite takere aia i te au tumatetenga o te tutu aere anga i te tuatua meitaki. I te tutu aere anga a Paulo i roto i tona oire i nga mataiti e rua i mua atu ana, kua tupu katoa tetai meameaau anga ki reira. (Angaanga 17:1-9; 20:4) Kua noo tiratiratu ua a Arisetareko i te pae ia Paulo.

Mei Ereni ki Ierusalema

I etai marama i muri ake i te meameaau anga a te au tangata maani apinga ario, tei Ereni a Paulo e te akamata ra i te tere moana ki Suria na Ierusalema i te ‘moetapapa anga te ngati Iuda iaia.’ (Angaanga 20:2, 3) Koai ta tatou ka kite ma Paulo ra i teia au turanga tumatetenga? Ko Arisetareko!

Na teia kino ou i akatupu ia Paulo, e Arisetareko, e to raua au oa kia taui i te au parani, te mea mua te teretereanga na Makedonia, i reira te tuku taime anga na te pae tai o Asia Minora i mua ake ka taopengaʼi i te aere ki Phenia i Patara. (Angaanga 20:4, 5, 13-15; 21:1-3) Te akakoro anga o teia tere koia oki ko te apai i te au moni tauturu a te au Kerititiano i Makedonia e Akaia ki to ratou au taeake tei anoano i te tauturu i Ierusalema. (Angaanga 24:17; Roma 15:25, 26) Kua teretere kapiti tetai pupu tangata maata, penei no te mea kua orongaia ma te irinakiia kia ratou teia apainga e te au putuputuanga tukeke. Kare e ekoko anga, kua riro teia pupu tangata maata ei akapapu meitaki atu i to reira tae anga.

Kua rauka ia Arisetareko te akameitakianga maata o te aruanga ia Paulo mei Ereni mai ki Ierusalema. Inara, i to raua tere ka aru mai ka apai te reira ia raua mei Iudea e aere roa atu ki Roma.

Te Tere ki Roma

I teia taime e manga tuke rai te au turanga. E rua mataiti to Paulo tapeka angaia e te ture i Kaisarea, kua pati kia Kaitara kia raveia tona akava anga, e ka tukuia ki Roma ma te tapekaia. (Angaanga 24:27; 25:11, 12) Ka tamata ana i te akamanako i te tu o to Paulo au oa. Te tere mei Kaisarea ki Roma e roa te reira e te apiapi o te manako ngakau, ma te tupu anga manako koreia. Koai te ka aru iaia kia oronga i te tauturu e te turu anga? Kua ikiia e rua tangata me kore tei akariro ia raua uaorai ei nga tangata oronga ua i te tauturu. Ko Arisetareko raua ko Luka, tei tata ra ia Angaanga.​—Angaanga 27:1, 2.

Akapeea a Luka raua ko Arisetareko i te aru anga i taua pai rai i te tuanga mua o te tere ki Roma? Te akakite ra te tangata tata tuatua enua ko Giuseppe Ricciotti: “Kua aru teia tokorua ei patete ke . . . me kore, tei papu, kua akatikaia ma te takinga meitaki o te rangatira anere tei akatutu kia tamanako ia raua ei nga tavini no Paulo, i te mea ka akatika te ture i tetai tangata Roma kia tauturuia e tetai nga tavini e rua.” Mei teaa atura to Paulo rekareka i te kite anga ia raua i reira e kua akamaroiroiia!

Kua akaari a Luka raua ko Arisetareko i to raua aroa no Paulo i tetai ua atu taime noatu me ka mate raua uaorai. Te tika, kua kite raua i tetai turanga tumatetenga, pera katoa to raua oa tei tapekaia, kua pai ngaa ratou i te enua o Melita.​—Angaanga 27:13–​28:1.

To Paulo ‘Oa Tapekaia’

I te tata anga a Paulo i tana au reta ki to Kolosa e kia Philemona i te 60-61 T.N., tei reira rai a Arisetareko raua ko Luka i te pae iaia i Roma. Kua karangaia a Arisetareko raua ko Epaphera ei ‘nga oa tapekaia’ no Paulo. (Kolosa 4:10, 14; Philemona 23, 24) No tetai manga tuatau, i reira, kua noo a Arisetareko i te pae ia Paulo ma tona tapeka anga are auri.

Noatu e mouauri a Paulo e rua mataiti, kua akatikaia aia kia noo ma te tiakiia i tona uaorai are ouia, te ngai i raukaʼi iaia i te akakite i te tuatua meitaki ki te au manuiri. (Angaanga 28:16, 30) I reira kua akono a Arisetareko, e Epaphera, e Luka, e tetai pae ia Paulo, te tauturuanga e te angaianga iaia.

‘Ei Akapumaana Anga’

I muri ake i te tatauanga i te au tuanga keke tei roto ra a Arisetareko i te papa Pipiria akauruia, eaa tona tu? Kia tau ki te tangata tata ko W. D. Thomas, “te tu taka meitaki ra [a Arisetareko] ei tangata ka rauka i te aro i te patoi anga e ka na roto mai i te reira ma te akarongo meitaki e tana akapapu anga kia tavini ma te ope kore. Te tu ra aia ei tangata tei inangaro i te Atua kare anake i te au tuatau meitaki, me iti mai te ra mei tetai tiaorangi auika, mari katoa ra na roto i te akakino anga e te uriia.”

Te karanga ra a Paulo e kua riro a Arisetareko e tetai pae ‘ei akapumaana anga’ (Ereni, pa·re·go·riʹa) kiaia, koia oki, ei tumu akamaru anga. (Kolosa 4:10, 11) No reira na te akapumaanaanga e te akamaroiroianga ia Paulo, kua riro a Arisetareko ei oa tikai i te au tuatau tei anoanoia. Te raukaanga i te piri atu ki te apotetoro ma te pirianga oa no tetai tuatau mataiti roa papu kua riro ei kite anga merengo tikai e te puapinga maata i te pae vaerua.

Penei kare tatou e kite ia tatou uaorai i teia turanga mei teia te tu tei kiteia e Arisetareko. Noatu ra, ka anoanoia te tu tiratiratu mei teia no te au taeake vaerua o Karaiti e ki ta Iehova akaaerenga e no te aronga katoatoa i roto i te putuputuanga Kerititiano o teia tuatau. (Akaaite ia Mataio 25:34-40.) Kare e roa atu ana penei ka tupu te tumatetenga me kore apiapi anga ki te au taeake akamori ta tatou i kite, e penei no te mii anga i te mate, te maki, me kore tetai atu au timata anga. Na te noo vaitataanga kia ratou e te oronga anga i te tauturu, te akapumaana anga, e te akamaroiroi anga, ka kite tatou i te rekareka e ka akapapu tatou ia tatou uaorai ei au oa tiratiratu.​—Akaaite ia Maseli 17:17; Angaanga 20:35.