Ka ‘Kite Toou Ngakau i te Meitaki e te Kino’?

“Kia kitea ia kotou te mea mareka na te Atu.”​—EPHESIA 5:10.

1. I roto i teea tu i oripu uai te oraanga i teia tuatau nei, e no teaa ra?

“KUA kite oki au, e Iehova e, e kare tei te tangata uaorai tona aerenga: kare tei te tangata e aere nei, i te akono i tona uaorai takainga tapuae.” (Ieremia 10:23) Ko teianei tika puapinga maata ta Ieremia i kite ra te piri maira kia tatou i teianei tuatau ma te mana maata. No teaa ra? No te mea te noo nei tatou i ‘te tuatau tupu anga te kino maata,’ mei ta te Pipiria i totou maira. (2 Timoteo 3:1) I te au ra ravarai, te aro atura tatou i te au turanga taitaia te umuumu ra e kia rave tatou i te au ikianga. Me e maata me kare e meangiti ua, ka riro teianei au ikianga ei akatupu anga puapinga ki to tatou oraanga pae kopapa, te manako ngakau, e te pae vaerua oki.

2. Eaa te au ikianga penei te manakoia ra e rikiriki ua, inara akapeea to te au Kerititiano akatapuia manako no te reira?

² E manganui te au ikianga ta tatou ka rave i to tatou oraanga i te au ra tataki tai penei ka manakoia e tupu ua mai me kare e rikiriki ua. Ei akatauanga, i te au ra taki tai, ka na roto tatou i te ikianga i te au kakau ta tatou ka aoao, te kai ta tatou ka kaikai, te au tangata ta tatou ka akara, e te vai atura. Ka akono tatou i teianei au ikianga ma te tupu ua mai, e meangiti ua te manako anga. Inara e rikiriki ua ainei taua au tumu ra? No te au Kerititiano akatapuia ra, e tumu ia no te manako anga oonu e te au ikianga ta tatou ka rave i to tatou kakau e te akaraanga mai, i ta tatou kaikaianga e te inuanga oki, i ta tatou tuatua anga e te tu akono ka akaari mai i ta tatou tuanga ei au tavini no te Teitei Rava, koia te Atua ko Iehova ra. Te akamaaraaraia maira tatou e te au tuatua a te apotetoro ko Paulo: “E teianei, te kai ra e te inu ra oki, e te au mea ravarai ta kotou e rave na, e rave anake ïa ma te akakakā i te Atua.”​—1 Korinetia 10:31; Kolosa 4:6; 1 Timoteo 2:​9, 10.

3. Eaa te au ikianga e mea manako anga teiaa tikai?

³ Te vaira etai atu au ikianga e teiaa atu te manako anga. Te ikianga kia akaipoipo me kare kia kore e akaipoipo, ei akatauanga, e mea papu e tupuanga roa tona ki runga i te oraanga o tetai ra. Kia papu, te ikianga i te tangata tau kia akaipoipo, kia riro ei tokorua oraanga roa, kare ia i te tumu meangiti ua.a (Maseli 18:22) Kapiti katoa, ta tatou ikianga i te au oa e te au taokotai anga, i te kite apiianga, i te angaanga, e i roto i te tamataora anga e te au tarekareka te rave ra i tetai ikianga mana, i to tatou tuanga i te pae vaerua​—no reira, i to tatou meitaki mutu kore.​—Roma 13:​13, 14; Ephesia 5:​3, 4.

4. (a) Eaa te kite karape te anoano maataia ra? (e) Eaa te au uianga tau kia akamanakoia?

⁴ I te aro atu anga i teianei katoa, e mea tau tikai no tatou kia kite i te akataka i rotopu i tei meitaki e tei kino me kare i rotopu i tei akara anga e meitaki e tei meitaki tikai. “E ana rai te tangata i te arataa e, e mea tika i tona ra manako; ko te openga ra o taua arataa ra, ko te mate ïa,” ta te Pipiria i akamatakite maira. (Maseli 14:12) No reira, penei ka ui tatou: ‘Akapeea e raukai ia tatou te kite kia akataka i rotopu i te meitaki e te kino? Ka akara tatou kiea e kiteai te arataki anga umuumuia no ta tatou ikianga? Eaa ta te au tangata i te tuatau kua topa, e i teianei, i rave no teia ra, e eaa te tupu anga?’

“Te Tuatua Pakari e te Pikikaa Puapinga Kore” o te Ao

5. Eaa te tu o te ao ta te au Kerititiano mua i noo ra?

⁵ Kua noo te au Kerititiano o te anere mataiti mua ra i roto i tetai ao tutaraia e te au kaveinga e te au manako anga Ereni e to Roma. I tetai tua, te vaira te au mea mareka anga e te au apinganui o te tu oraanga o Roma, tei manakoia e tetai aronga e manganui ei apinga kia vareae ia. I tetai tua, ko te pupu kite o taua tuatau ra kua ki uaia kare ua i te au manako pakari o Plato raua ko Aristotle mari ra ma to te au apii ou ra, mei te aronga Epikuro e te Setoiki ra. I to te apotetoro ko Paulo aere anga mai ki Atene i te rua o tana tutaka anga mitinari, kua aro atu aia i te aronga apii Epikuro e te Setoiko ra tei manako ra e teitei atu ratou i “teianei tangata tuatua tarevakaua,” ko Paulo.​—Angaanga 17:18.

6. (a) Eaa etai apinga i timataia tetai papaki o te au Kerititiano mua ra kia rave? (e) Eaa te akamatakite anga ta Paulo i tuatua?

⁶ No reira kare i te mea ngata kia kite e eaa tetai papaki o te au Kerititiano mua ra i aere ke ei ki te aerenga akameamea ua e te tu oraanga oki o te au tangata i te pae mai ia ratou ra. (2 Timoteo 4:10) Ko te aronga e tuanga no taua akatereanga ra kua akara anga mei te mea rai e te rekareka ra i te au puapinga e manganui, e kua akara anga tau te au ikianga ta ratou i rave ra. I te akara anga e apinga puapinga ta teianei ao kia oronga mai e kare i te tu oraanga o te Kerititiano akatapuia ra. Inara kua akamatakite maira te apotetoro ko Paulo: “E matakite ko te pou aea kotou i te tuatua pakari e te pikikaa puapinga kore a tetai tangata atu, i te tuatua ikuiku a te tangata nei, tei tau i te apiianga mua o teianei ao, kare i ta te Mesia.” (Kolosa 2:8) Eaa ra Paulo i tuatua pera ei?

7. Eaa tikai te puapinga o te pakari o teianei ao?

⁷ Kua oronga a Paulo i taua akamatakiteanga no te mea kua kite aia i tetai tu kino tikai te pipini maira i muri ake i te manakoanga o taua aronga tei akavareia ra e teianei ao. Tana taiku anga i te “tuatua pakari e te pikikaa puapinga kore” e puapinga maata tikai ia. Ko te aiteanga tikai o te “tuatua pakari” ko “te inangaro e te aruaruanga i te pakari.” Ko te reira uaorai penei ka riro ei mea puapinga. Te tika, i te Pipiria, e maata oki i te puka o Maseli, te akamaroiroi maira kia aruaru i te tu meitaki o te kite e te pakari. (Maseli 1:​1-7; 3:​13-18) Inara, kua kapitiia e Paulo te “tuatua pakari” ma “te pikikaa puapinga kore.” Mei tera te tu, kua akamanako a Paulo i te tuatua pakari ta teianei ao e oronga maira e pikikaa e te puapinga kore. Mei tetai parunu akakiia ra i te matangi, i te akara anga e ketaketa ia, inara kare ua e apinga o te reira. Ka riro rai ei mea neneva tikai, ei tumatetenga, kia akatumu i te ikianga a tetai no te meitaki e te kino ki runga i tetai mea tau kore ua mei “te tuatua pakari e te pikikaa puapinga kore” o teianei ao.

Te Aronga “Tei Tuatua i te Kino ra e Meitaki, e te Meitaki ra e Kino”

8. (a) Kiaai ma ta te au tangata ka ariu atu no te apiianga? (e) Eaa te tu apiianga te orongaia ra?

⁸ Kare i tuke roa te au apinga i teia tuatau. I te au tuanga ravarai o te au tauta anga a te tangata, te vaira te aronga karape e manganui. Te aronga ako i te pae akaipoipo e te pamiri, te aronga tata tuanga nuti pepa, te aronga akanoo taoonga no ratou uaorai, te aronga rapakau, te aronga akara etu, te au taunga purepure, e etai atu te papa ra i te oronga i te manako tauturu​—no tetai moni tutaki. Inara eaa te tu manako tauturu te orongaia maira? E putuputu, te akaatea keia ra te au turanga akono tau o te Pipiria e raukai ia ratou te rave i ta ratou tu akono ou. Ei akatauanga, i te tuatuaanga no ta te kavamani akakore anga i te retita “akaipoipo anga tane e te tane, vaine e te vaine,” tetai nuti pepa i Kanata The Globe and Mail te akakite ra: “I te mataiti 2000, e mea neneva e ko nga tokorua aroa e te piri meitaki ra ka akakoreia to raua inangaro meitaki ra no te mea e aiteite ua to raua tu tane e te tane.” Te peu i teia tuatau kia akakoromaki, eiaa e akavaavaa. Te akamanakoia ra te au mea ravarai e tau ua, kare kia tau tikai i te meitaki e te kino.​—Salamo 10:​3, 4.

9. Eaa ta te au tangata e manakoia ra e tau kia akangateiteiia i te taiate e rave putuputu ra?

⁹ Te akara ra etai ki te meitaki i te pae o te moni​—te aronga apinganui e te rongonui​—ei au akatauanga i ta ratou raveanga ikianga. Noatu rai te akamanako akateiteiia ra te aronga apinganui e te rongonui i te taiate tangata i teianei tuatau, e putuputu ratou i te oronga tuatua vaa ua ki te au turanga tau mei te tiratiratu rai e te irinaki anga. I te aruaru anga i te mana e te puapinga i te pae o te moni, e manganui kare e ekoko no te akava ngakau i te tapoto anga i te aereanga na te kore e akono i te au ture e kua takatakai ki runga i te au kaveinga no te akono tau. Kia raukai te rongonui e kia manakoia mai kua akaruke poto ua tetai papaki i te au puapinga akanooia e te au turanga i te iki anga i te tu akono tuke rai e te poitirere oki. Te tupu anga ko tetai taiate akakeuia kia kimi puapinga, e ko te manako anga, “Te tau ua ra te apinga ravarai.” E mea poitirere ainei e te oripu ua ra te au tangata e kua ngaro ke me akamanako i te meitaki e te kino?​—Luka 6:39.

10. Akapeea ta Isaia au tuatua no te meitaki e te kino i kiteai e e tika?

¹⁰ Te au tupuanga kikino no te au ikianga pakari kore tei akatumuia ki runga i te arataki anga tarevake te takapini nei ia tatou​—te au akaipoipo anga e te au pamiri tataka ke, te akono tau kore i te au apinga akakona e te kava, te au pupu mapu ta ua, te pirianga ainga ma etai ke, te au maki piri no te ainga tau kore, kia taiku i etai tokoiti ua. E tika, akapeea e raukai ia tatou kia manako atu i etai au tupu anga ke me te akaruke ra te au tangata i te au turanga katoatoa me kare te au tumu no te akakite anga kia kite i te meitaki e te kino? (Roma 1:​28-32) Te tau ra te reira mei ta te peroveta ko Isaia i akakite maira: “E ae oki ia ratou, to tei tuatua i te kino ra e meitaki, e te meitaki ra e kino; tei tuatua i te poiri ra e mārama, e te mārama e poiri; tei tuatua i te maamaa ra e vene, e te vene ra e maamaa. E ae oki ia ratou, to tei karape i to ratou uaorai mata, e tei pakari i to ratou uaorai manako anga!”​—Isaia 5:​20, 21.

11. Eaa ra i riro ei ei manakoanga tau kore kia irinaki ia koe uaorai me te tamanako ra i te meitaki e te kino?

¹¹ Ko te tika e kua ako atu te Atua i taua aronga ngati Iuda i taito tei riro ra kia “karape i to ratou uaorai mata” kua akakite mai i te puapinga maata no tatou kia kopae ke i te irinakianga ia tatou uaorai i te iki anga i te meitaki e te kite. E manganui te au tangata i teia tuatau te akatika ra i te manako e “kia akarongo ua ki toou ngakau,” me kare “e rave i taau i manako ngakau e ko te tika ia.” E tau ainei te reira manako? Kare i tau ki ta te Pipiria, tei tuatua taka meitaki maira: “E pikikaa maata to te ngakau i te au mea katoa nei, e kua kino takiri: koai te kite?” (Ieremia 17:9) Ka irinaki ainei koe i tetai tangata pikikaa i te au mea katoa nei kia arataki ia koe i taau ikianga. Kare ia. Ko te tika, penei ka rave koe i tei tuke i ta taua tangata ra i tuatua atu kia koe. No reira te Pipiria i akamaaraara mai ei kia tatou: “Ko tei irinaki ki tona uaorai ngakau, e neneva ïa: ko tei akapakari marie ra i tona aerenga, e ora ia.”​—Maseli 3:​5-7; 28:26.

Apiianga i Tei Arikiia Mai e te Atua

12. Eaa ra tatou i tau ei kia akapapu kia tatou uaorai i te “anoano o te Atua ra”?

¹² I te mea kare tatou e tau kia irinaki ki runga i te pakari o teianei ao kare katoa oki ki runga ia tatou uaorai no te meitaki e te kino, eaa ta tatou ka tau kia rave? E akamanako i teianei akoanga taka meitaki mei te apotetoro ko Paulo: “E eiaa e akatau atu i teianei ao: ei tu ke ra to kotou i te akaou anga o to kotou ngakau, kia taka tikai ia kotou i to te Atua ra anoano, tei meitaki, e te tau, e te apa kore oki.” (Roma 12:2) Eaa ra tatou i umuumuiai kia akataka kia tatou uaorai i te anoano o te Atua ra? I roto i te Pipiria, te oronga maira a Iehova i tetai tumu tika tikai e te ririnui oki, te na ko ra: “Mei te rangi nei oki e teitei maata tona i to te enua, koia katoa toku ra au aerenga e teitei i to kotou ra au aerenga, e toku ra au manako i to kotou ra au manako.” (Isaia 55:9) No reira, koi kore ei e irinaki ki runga i toou uaorai kite no te ikianga me kare te au manako ngakau meitaki, te akamaroiroiia maira tatou: “Kia kitea ia kotou te mea mareka na te Atu.”​—Ephesia 5:10.

13. Akapeea te au tuatua a Iesu tei tataia ra ia Ioane 17:3 i te akaketaketa anga i te umuumu anga kia kite eaa te arikiia maira e te Atua?

¹³ Kua akaketaketa maira Iesu Karaiti i teianei umuumu anga i tana tuatua anga: “Teia oki te ora mutu kore, kia kite ratou ia koe i te Atua mou ra, e ia Iesu i te Mesia i taau i tono maira.” (Ioane 17:3) E oonu rava atu te aiteanga o te tuatua “kia kite ratou” i to te “kite” ua nei. Kia tau ki te Vine’s Expository Dictionary, “te akakite maira te reira i tetai pirianga i rotopu i te tangata i kite ra e tana i kite atura; i teianei tu, ko tei kitea atura e meitaki ia me kare e puapinga maata ki tei kite ra, e no reira te akanoo anga i te pirianga.” E raukai tetai pirianga ma tetai ke ra e tere atu te aiteanga i te kite ua anga i taua tangata ra me kare eaa tona ingoa. Te kapiti katoa ra i te kiteanga i te au inangaro o taua tangata ra e tana kare e inangaro, te kiteanga i tana au mea i manako maata, i tona au turanga​—e te akangateiteianga oki ia ratou.​—1 Ioane 2:3; 4:8.

Terenianga i to Tatou Ngakau kia Kite

14. Eaa ta Paulo i tuatua ei akataka anga maata i rotopu i te au pepe pae vaerua ra e te au tangata pakari ra?

¹⁴ Akapeea, i reira, e raukai ia tatou te kite kia iki i rotopu i te meitaki e te kino? Te oronga maira ta Paulo au tuatua ki te au Kerititiano Epera o te anere mataiti mua ra i te pauanga. Kua tata aia: “Ko tei kai katoa oki i te u anake ra, kare ïa i pakari i te tuatua-tika ra: e kaiu rai aia. Kareka te kai pakari ra, na te tangata pakari ïa, na te aronga no te mātau i kite ei to ratou ngakau i te meitaki e te kino.” I konei kua akatu ke a Paulo i te “u,” tana i akataka mai i te irava i mua akera ei “te apiianga mua o te tuatua a te Atua,” ma te “kai pakari,” tei tau ra na “te tangata pakari,” te aronga “no te mātau i kite ei to ratou ngakau i te meitaki e te kino.”​—Ebera 5:​12-14.

15. Eaa ra i anoanoiai te angaanga pakari kia raukai te kite tika i te Atua ra?

¹⁵ Te aiteanga o teianei, te mea mua, ka tika tatou kia rave pakari kia rauka te kite tika i te au turanga a te Atua te vaira i roto i tana Tuatua, te Pipiria. Kare tatou e kimi ana i tetai papaanga ture kia rave e auraka e rave kia akakite mai kia tatou eaa ta tatou ka rave me kare auraka e rave. Kare te Pipiria i taua tu puka ra. Kareka ra, kua akataka maira Paulo: “Te au tuatua tapu katoa i tataia ra, e mea akauruia mai e te Atua, e e mea meitaki ei apiianga, ei akoanga, ei akakiteanga apa, e ei akakite mai i te tuatua-tika ra. Kia apa kore te tangata o te Atua, ma te tau tikai i te au angaanga memeitaki katoa ra.” (2 Timoteo 3:​16, 17) E puapingai mei taua apiianga ra, te akoanga, e te akakiteanga apa, ka tika tatou kia taangaanga i to tatou manako e te kite oki. Ka anoanoia te tauta anga, inara te tupu anga​—ka riro kia “tau tikai i te au angaanga memeitaki katoa ra”​—e meitaki tikai te reira.​—Maseli 2:​3-6.

16. Eaa te aite anga e kia tereniia te kite ngakau o tetai ra?

¹⁶ I reira, mei ta Paulo i akakite maira, te tangata pakari “no te mātau i kite ei to ratou ngakau i te meitaki e te kino.” I konei kua tae tatou ki te tumu tikai o taua tuatua ra. Ko te tuatua “no te mātau i kite ei to ratou ngakau” te aiteanga “kua tereniia te au mero no te kite anga (mei te gymnast rai).” (Kingdom Interlinear Translation) Tetai gymnast karape i runga i tetai apinga ikiia, mei nga porotata rai me kare tetai rakau kokota ua no te aere akatau anga, ka rauka te rave anga i te tekoni poto ua i te akara anga te akakore atura i te gravity me kore i etai atu au ture natura ra. Tei iaia te akatereanga ki katoa i te au mero o tona kopapa i te au tuatau ravarai, e te kite pu ra aia eaa te rave anga tana ka tika kia akono e raukai iaia te akaoti meitaki i tana ravenga. Pouroa teianei e tupu anga no te tamou marie i te terenianga pakari.

17. Na roto i teea tu i tau ei tatou kia aiteite ki tetai gymnast?

¹⁷ Ka tau katoa tatou kia tereniia mei tetai gymnast rai, i te tuatuaanga i te pae vaerua, me te anoano ra tatou kia papu e te tau ra ta tatou tuku anga tika e te au ikianga. Ka tika tatou kia akatere ki katoa i to tatou kite anga e te au mero kopapa i te au tuatau ravarai. (Mataio 5:​29, 30; Kolosa 3:​5-10) Ei akatauanga, te ako ra ainei koe i toou nga mata auraka e akara i te au apinga no te ainga tau kore me kare kia kore toou nga taringa e akarongo atu i te akatangi anga imene me kare tuatua taekeanga? E tika ra e ko taua au apinga tau kore ra te takapini ra ia tatou katoa. Inara, tei ia tatou te ikianga me ka tuku tatou i te reira kia akaia ki roto i to tatou ngakau e te manako oki. Ka rauka ia tatou te aru i ta te tata taramo i tuatua ra: “Kare au e tuku i tetai mea kino ki mua i toku mata; e riri ïa au i te ravenga a tei tatipake ra; kare oki te reira e piri mai kiaku nei. . . . Ko tei tuatua i te tuatua tapikipiki, kare ïa e mou ki mua i toku mata.”​—Salamo 101:​3, 7.

E Tereni i Toou Kite Ngakau na te Taangaanga

18. Eaa te akakiteia maira e te tuatua na ‘te taangaangaia’ i ta Paulo akataka anga i te terenianga i te kite ngakau o tetai ra?

¹⁸ E tamou ki te manako e na ‘te taangaangaia’ e raukai ia tatou te tereni i to tatou ngakau kia kite i te meitaki e te kino. I tetai tu, i te au taime ravarai e aro atu ei tatou i tetai ikianga, ka tau tatou kia kite e akapeea te taangaanga i to tatou mana manako kia kite eaa te au kaveinga Pipiria te o maira e akapeea te akakite anga i te reira. E akatupu i te ravenga no te kimikimi anga i roto i te au puka apii Pipiria te orongaia maira na roto i “te tavini akono meitaki e te pakari.” (Mataio 24:45) Inara, ka rauka katoa ia tatou te kimi i te tauturu a te au Kerititiano pakari. Inara, ta tatou uaorai tauta anga ka rave i te apii anga i te Tuatua a te Atua, kapiti katoa ma te pure kia Iehova no tana aratakianga e tona vaerua oki, ka tutaki mai i te au akameitaki anga maata i te tuatau roa.​—Ephesia 3:​14-19.

19. Eaa te akameitakianga ka rauka ia tatou me ka tereni tamou marie tatou i to tatou kite ngakau ra?

¹⁹ Ia tatou e tereni ua atura i to tatou kite ngakau, ko te akakoro anga e “kia kore tatou e tauriuriia, e akapeke aereia e te matangi ra, i tera tuatua i tera tuatua, mei te tamariki ra, i te ravenga a te tangata nei, e te pakari i te ravenga tini o te pikikaa ra.” (Ephesia 4:14) Mari ra, kia akatumuia ki runga i to tatou kite e te maramaanga oki i tei arikiia mai e te Atua ra, ka rauka ia tatou te rave i te au ikianga pakari, te mea maata e te rikiriki, te puapinga ra kia tatou, tei akamatutu ra i to tatou au oa akamori, e i rungao kia akamareka i to tatou Metua i te rangi ra. (Maseli 27:11) Mei teaa ra te akameitakianga e te paruru anga o te reira i teianei tuatau kino nei!

[Tataanga Rikiriki i Raro]

Ka Rauka Ainei ia Koe te Akataka?

• Eaa te kite karape te anoanoia ra kia raveia te au ikianga tau?

• Eaa ra i pakari kore ei kia akara ki te aronga rongonui me kare kia irinaki i toou uaorai manako ngakau i te ikianga i te meitaki e te kino?

• Eaa tatou i tau ei kia papu e eaa te arikiia maira e te Atua i te rave anga i te au ikianga, e akapeea tatou i te rave anga i te reira?

• Eaa te aiteanga e ‘kia tereniia to tatou kite ngakau’?

[Tutu i te kapi 9]

Te akaraanga ki te aronga apinganui e te rongonui no te arataki anga e mea neneva ia

[Tutu i te kapi 10]

Mei tetai “gymnast” rai, ka tika tatou kia akatere ki katoa i to tatou au kite e te au mema kopapa ravarai