Kia Irinaki Ainei Koe i te Reira?

TE NGATA ra i tetai tamaiti apii e 12 mataiti i te marama i te au kaveinga tau no te algebra. Kua akaari atu tona puapii ki te pupu i tetai tare anga algebra akaraanga mama ua.

“Kia aite te x=y e tuku ki nga mea e rua i te numero 1,” i akamata ei aia.

‘Kua akaraanga meitaki ua,’ i manako ei te tamaiti apii.

Inara, i muri ake i te a raini i tei akaraanga e tare anga tau, kua taopenga te puapii ma te tare anga openga poitirere tikai: “No reira, kua aite te 2=1!”

“E akatarevake i te reira,” i akaao ei aia i tana au tamariki apii akaraanga oripu ua.

Ma te rava kore o tona kite i te algebra, kare i kitea e te tamaiti apii mapu e akapeea me akatarevake i te reira. Kua akara anga tano meitaki tikai te au takainga i akanooia i roto i te tare anga. Ka irinaki ainei aia i teia taopenga tuke ua ake? I te mea e, kua kite meitaki atu tona puapii i te apiianga tare anga iaia. Kare oki! ‘Kare au e akatarevake i teia,’ kua manako aia. ‘Te akakite maira taku i kite e neneva teia.’ (Maseli 14:​15, 18) Kua kite aia e kare tona puapii e tona au oa apii e taui i te rua tara no te okotai!

Kare i roa ana kua kitea e te tamaiti apii te tarevake i roto i te tareanga algebra. I taua taime rai, kua apii tana i kite i tetai apii anga puapinga. Noatu me ka akaari mai tetai tangata kite tikai i tetai maro anga kare e rauka kia ekokoia e kua akapapa meitakiia, ka anoanoia tei akarongo auraka kia irinaki neneva ua i tei taopengaia no te mea kare e rauka iaia i te akatarevake i te reira i taua taime ra. Te aru ra te tamaiti apii i tetai kaveinga tau i roto i te Pipiria ka kitea i roto ia 1 Ioane 4:1​—auraka e irinaki vave i te au mea pouroa taau ka rongo atu, noatu e kua aere mai te reira mei tetai mana akaaere.

Kare te aite anga o teia e kia akono ua atu koe i te au manako tamanako uaia. E mea tarevake i te kopae atu i te akakite anga te ka rauka i te akatikatika i te au manako tarevake. Inara auraka “to kotou ngakau e ngaueue vave” noatu te maro anga mei tetai tei tuatua e maata to te reira kite me kore mana akaaere. (2 Tesalonia 2:2) E tika, te kanga ua ra te puapii, i tana tamariki apii. Inara, i tetai taime kare te au mea e akara anga kino kore ua ana. Ka riro te tangata e kia “pakari i te ravenga tini o te pikikaa ra.”​—Ephesia 4:14; 2 Timoteo 2:​14, 23, 24.

E Tika ua Ana Ainei te Aronga Kite?

Noatu mei teaa te kite tikai ia ratou, penei ka tupu te au manako patoi e te au manako taui ua i roto i te aronga kite i tetai ngai angaanga. Ei akaraanga, ka akamanako ana i te maro anga e tupu ra i roto i te taineti rapakau anga no runga i tetai apinga ngoie mei te au tumu akatupu anga o te maki. “Te puapinga kotingaia o te tu natura e te au tu o tatou no te maki te akatupu ra i te tango no tetai maro anga ririia i rotopu i te aronga taineti,” i tata ei te poropeta vairakau i te Harvard University. Te aronga i roto i tei tapaia e ko te apii anga akakoroia te irinaki pakari ra e e angaanga maata ta to tatou au gene i roto i te rauka anga te au maki tuketuke. Inara, kua maro tetai e ko te reva e te tu oraanga te au tumu maata i roto i te apiianga i te maki i roto i te tangata. Kua viviki nga tua e rua i te taiku i te au apiianga e te au tare anga kia turu i ta ratou i manako. Noatu rai, te aere ua atura te tauetono anga.

Kua akapapuia e kua tarevake te aronga kite rongonui, noatu e ko ta ratou i apii kua akaraanga meitaki i taua taime ra e kare e rauka i te tauetonoia. Kua akataka te tangata kite ko Bertrand Russell ia Aristotle e ko “tetai o te au tangata apii akakeu roa atu.” Inara, kua tou tika mai a Russell e e manganui te au apiianga a Aristotle e “mea pikikaa tikai.” “I roto i teia au tuatau,” i tata ei aia, “vaitata rai pouroa te tere anga i roto i te taineti, te tau, me kore te apii anga kua raveia te reira i te patoi anga i te au pipi a Aristotle.”​—History of Western Philosophy.

“Te Tuatua Taumāroia ra i Tapikipikiia e e Kite”

Papu kua aravei ana te au Kerititiano mua e manganui i te au pipi a te au tangata apii rongonui Ereni, mei ia Socrates, Plato, e Aristotle. Kua manako te au tangata kite ia ratou uaorai ei aronga kite roa atu e te teitei i te au Kerititiano. Kare i manakoia ana te au pipi a Iesu ei “tangata pakari i te akonoanga i te kopapa nei.” (1 Korinetia 1:26) Te tika, te aronga tei apiiia i te au apiianga o te tuatau te manako ra e ko ta te au Kerititiano i irinaki ra e “mea neneva” ia me kore e “mea puapinga kore.”​—1 Korinetia 1:23; Phillips.

Me ko koe tetai o te au Kerititiano mua ra, ka reka ainei koe i te au maro anga akakeukeu a te aronga kite pakari tikai o taua tuatau ra me kore ka umere i to ratou tu pakari? (Kolosa 2:4) Kare atu e tumu no te reira, kia tau ki te apotetoro ko Paulo. Kua akamaara aia i te au Kerititiano e te manako ra Iehova i te “pakari o te aronga pakari” e te “kite o te aronga i kite ra” o taua tuatau ei mea neneva. (1 Korinetia 1:19) “Eaa,” i ui ei aia, “ta te tangata apii, te tangata tata, e te tangata akaapa o teia ao ka akaari atu no to ratou pakari?” (1 Korinetia 1:20, Phillips) Noatu to ratou tu kite roa, kare te aronga kite, te aronga tata, e te aronga akaapa o to Paulo tuatau i oronga mai ana i tetai pau anga tikai ki te au manamanata o te tangata ravarai.

No reira kua apii te au Kerititiano i te kopae i ta te apotetoro ko Paulo i akakite “te tuatua taumāroia ra i tapikipikiia e e kite.” (1 Timoteo 6:20) Te tumu i tapa ei a Paulo i taua kite e ‘tapikipikiia’ koia oki kua ngere te reira i tetai tumu puapinga​—tetai tumu me kore taiku anga mei te Atua no ta ratou i manako ra ka rauka i te timataia. (Iobu 28:12; Maseli 1:7) Te ngereanga i te reira, i taua taime rai te akamatapoia ra e te akavare maata, ko Satani, te aronga e mou piri ra ki taua kite kare rava e kitea te tuatua mou.​—1 Korinetia 2:​6-8, 14; 3:​18-20; 2 Korinetia 4:4; 11:14; Apokalupo 12:9.

Te Pipiria​—E Arataki Anga Akauruia

Kare rava te au Kerititiano mua i ekoko ana e kua akaari mai te Atua i tona anoano, akakoroanga, e te au kaveinga i roto i te Tuatua Tapu. (2 Timoteo 3:​16, 17) Kua paruru teia ia ratou mei te ‘pou aea i te tuatua pakari e te pikikaa puapinga kore a tetai tangata, i te tuatua ikuiku a te tangata nei.’ (Kolosa 2:8) Te aiteite ra taua turanga i teia tuatau. Ei akatuke anga ma te au manako oripu ua e te tauetono o te tangata, te oronga maira te Tuatua akauruia a te Atua i tetai tango ngaueue kore i runga i te reira ka rauka ia tatou i te akanoo i to tatou au irinaki anga. (Ioane 17:17; 1 Tesalonia 2:13; 2 Petero 1:21) Ma te kore te reira ka akarukeia mai tatou ki roto i tetai turanga ngata no te tautaanga i te patu i tetai apinga ngaueue kore ki runga i te au one taui ua o te au manako e te au apiianga a te tangata.​—Mataio 7:​24-27.

‘Ka tiaki ana,’ ka tuatua mai ei tetai. ‘Kare ainei i te tika e kua akaari mai te au akakiteanga taineti i te Pipiria e kua tarevake e no reira kare e rauka kia irinakiia te au apiianga tau ua a te tangata ra?’ Ei akaraanga, kua akakite a Bertrand e ko “Copernicus, Kepler, e Galileo kua tauetono atu ia Aristotle e pera katoa i te Pipiria i te akanooanga i te manako e kare te enua i rotopu i te ao e pini ua ake.” (Na matou te tuatua arara.) Ei akaraanga, kare ainei i tika i teia tuatau, te maro ra te aronga apii i te au mea angaia e te apii ra te Pipiria e kua angaia te enua i roto i te ono 24 ora ra, i te mea e te akaari maira te au tuatua e e au pirioni ua atu te mataiti o te enua?

Te tika, kare te Pipiria i akakite ana e ko te enua tei rotopu i te ao katoa e pini ua ake. E apiianga te reira na te au arataki o te ekaretia ko ratou uaorai kare i aru i te Tuatua a te Atua. Te akatika ra te tataanga o Genese i te au mea angaia te enua e au pirioni ua atu te mataiti e kare i kotingaia te au ra angaia ki te 24 ora. (Genese 1:​1, 5, 8, 13, 19, 23, 31; 2:​3, 4) Te akaari maira tetai akapaapaa anga tika o te Pipiria koi kore ei i tetai puka taineti, kare ia i te “mea puapinga kore.” E tikai, te rotai ra ma te au taineti akapapuia mai.a

“Mana o te Tumu Anga”

Noatu e manganui te au pipi a Iesu e au tane e te vaine akaaka, penei ma te meangiti te kite apiianga, tei ia ratou tetai apinga orongaia mai e te Atua kia ratou. Noatu te ngai i aere mai ei ratou, kua orongaia ki te katoatoa te mana akamarama anga e te au tu kite i te manako anga. Kua akamaroiroi te apotetoro ko Paulo i tona au taeake Kerititiano kia taangaanga pu tikai i to ratou “mana o te tumu anga” e “kia taka tikai ia [kotou] i to te Atua ra anoano, tei meitaki, e te tau, te apa kore oki.”​—Roma 12:​1, 2.

Ma to ratou “mana o te tumu anga,” kua kite taka meitaki atu te au Kerititiano mua e ko tetai ua atu kite apiianga me kore apii anga kare i rotai ma te Tuatua akakiteia a te Atua e mea puapinga kore. Te tika, ko te au tangata pakari i to ratou tuatau “tei tāpu i te tuatua-mou” e te kopae ra i te akakiteanga takapini ia ratou e kare e Atua. “I akatangata pakari oki ratou, e riro atura ei neneva,” i tata ei te apotetoro ko Paulo. No te mea kua kopae ratou i te tuatua mou no runga i te Atua e tana akakoroanga, “riro atura ta ratou eumiumianga ei mea puapinga kore, e to ratou ngakau manako kore, poiri atura ïa.”​—Roma 1:​18-22; Ieremia 8:​8, 9.

Te aronga i tuatua e pakari atu ratou e putuputu te taime kua taopenga mai e “Kare e Atua” me kore “Kare te Pipiria e irinakiia” me kore “Kare teia e ko te ‘tuatau openga.’” E mea neneva taua au manako i roto i nga mata o te Atua mei te taopenga anga e kua aite te “2=1.” (1 Korinetia 3:19) Noatu e eaa te au mana ka rauka i tetai au tangata no ratou uaorai, kare koe e anoanoia kia ariki i ta ratou i taopenga me patoi te reira i te Atua, kopae i tana Tuatua, e me aati i te tu matauia. I te openga ra, te aerenga meitaki koia oki “kia riro atu te tangata ravarai ei pikikaa, e tuatua-mou rai ta te Atua.”​—Roma 3:4.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Au Tutu i te kapi 31]

Ei tukeanga ki te au manako taui ua o te tangata, te oronga maira te Pipiria i te irinaki anga tumu papu

[Akameitakianga]

Left, Epicurus: Photograph taken by courtesy of the British Museum; upper middle, Plato: National Archaeological Museum, Athens, Greece; right, Socrates: Roma, Musei Capitolini