Te Akaope Anga o “te Buka Tamaki a Iehova Ra”
“I tuatuaiaʼi i roto i te buka tamaki a Iehova ra.”—NUMERO 21:14.
1, 2. No teea atianga i taito ra i akakite ei a Iehova ki to Aiphiti e e Atua toa aia no te tamaki, e i akapeea tana rave anga i te reira?
E MEANGITI ua te manako arikiia e te au tangata o teia tuatau nei e ko te Atua o te Puka Tapu, koia a Iehova, e toa tamaki aia, e peretana maroiroi no te tamaki. Kua akakite nukuia mai teia i tana akaora anga i tona iti tangata i taito ra i te takingakino anga i Aiphiti. Kua akakeuia a Pharao e te enemi akara koreia o taua iti tangata ra, koia a Satani te Tiaporo, kia tamata e taangaanga ia ratou kia mate atu. I reira, i tona kite anga e ka ngere aia me ka tuku atu kia aere ua to Iseraela ra, kua arumaki atura a Pharao e tona nuku vaeau ia ratou.
2 Inara, kare a Pharao i kite e ka rauka i te Atua o to Iseraela kia akariro ei Atua toa aia no te tamaki ei akaora i Tona iti tangata. I te arumaki atu anga taua nuku o Aiphiti ra na roto i te ngai maro o te Tai Muramura ra, kua rave te Atua o to Iseraela tei roto ra i te tu kino, kua tamaremo atura i te aronga akaoro kariota e te aronga akaoro oroenua katoa, na te tuku anga, kia tapokiia e te au vai tei akapukeia ra, ki rungao i te mataara no te aere anga e orai tei akatuera semeioia ra no to Iseraela.—Exodo 14:14, 24-28.
3. I ta ratou imene no te autu anga, eaa te tu Atua ta to Iseraela i akatutu maira ia Iehova, inara eaa te tika te manako kore uaia ra e to te pa enua ravarai i teia tuatau?
3 I te ora anga i te pae itinga ra o te Tai Muramura ra, kua imene to Iseraela tei autu ra, i te imene, akateitei anga i to ratou Akaora i te rangi ra: “E tuku ana iaku kia imene kia Iehova, i te mea kua akateitei maataia aia. Te oroenua e tona akaoro kua uri aia ki roto i te tai. Ko Ia toku ririnui e toku maroiroi, i te mea koia toku ora. Koia toku Atua, ka akapaapaa au iaia; ko te Atua toku metua, e ka akateitei rava au iaia ki runga. E peretana toa a Iehova i te tamaki. Ko Iehova tona ingoa. Kua uri aia i to Pharao au kariota e tona au nuku vaeau ki roto i te tai, e tona au tumutoa ikiia ra kua maremo i te Tai Muramura.” (Exodo 15:1-4, NW) Kua akaari a Iehova i te Tai Muramura ra, e koia uaorai te toa e raukai te rave i te au angaanga tuke roa. Kua manako kore ua to te pa enua o teianei ao i teia tika.
4, 5. No roto mai i teea tupuna taua 12 kopu rekareka o Iseraela ra, e riro maira aia ei oa noai, e no teea tu nona ra?
4 Kua tuatua te peroveta ko Mose nana ra i taki i te imene akauruia, e ko Iehova “ko te Atua toku metua.” Ko te Epera ra ko Aberahama tetai tupuna meitaki roa o te iti tangata Iseraela ra. Mei iaia mai, na roto ia Isaaka e Iakoba e nga tamaroa 12 a Iakoba, i tumuia mai ei te 12 kopu o Iseraela ra. Kua akakite papu a Aberahama iaia uaorai ei tangata akamori tau tikai no te Atua no Iehova. E tangata akarongo maroiroi aia mei teia, e i to Iehova kapiki anga iaia kia akaruke i tona kainga i Ura o te au Kaledea ra, kua ekoko kore aia i te aere atu ki te enua ta Iehova ka akaari atu kiaia, ma te papu tona manako e ka akono te Atua i Tana taputou kia oronga atu i te reira nona e tona uanga.
5 No te maata te akarongo o Aberahama, kua taputou a Iehova kia oronga i tetai “uanga,” me kare anaunga, e nana e akameitaki ei te au kopu tangata ravarai o te enua nei ia ratou uaorai, e kapiti katoa te au kopu tangata o teia tuatau nei. (Genese 12:2, 3; 22:17, 18) Kua raveia mai a Aberahama ki roto i teia pirianga vaitata ma tona Atua e kua matauia aia ei “oa no Iehova,” na te Atua uaorai i karanga i taua pateriareka tiratiratu ra e ko “toku oa.”—Iakobo 2:23, NW; Isaia 41:8.
6. Noatu rai e e tangata au ua aia i te ori aere anga i te Enua Taputouia ra, i akapeea a Aberahama i te akapapu anga iaia uaorai e ei tangata tamaki ma te irinaki anga ia Iehova ra?
6 Noatu rai i ori aere a Aberahama mei te manene rai i te Enua Taputouia ra, kua akapapu maira Aberahama e ka rauka iaia i te rave ei tangata tamaki, ei toa oki. I tetai atianga e a ariki no vao mai, tei aere atu e aru i te Enua Taputouia ra e kua oro atu ma te tamaiti ka akatamariki a Aberahama koia a Lota e te anau katoa a Lota. Kua akakeuia a Aberahama e tona pirianga ketaketa ma tona kopu tangata, kua akapapa e 318 o tana au tavini tane ei nuku tamaki, e kapiti katoaia maira tona nga oa no tera ngai, ko Anera, ko Esekola, e Mamera, e kua arumaki atura aia i taua aronga keia ra. E kua tamaki poitirere atura ia ratou i te po, kua ta roa atura a Aberahama e tona nuku i taua aronga rave kino ra, noatu rai e e maata roa atu to ratou nuku. Tupu atura te “tainga anga i te au ariki ra” i reira. (Ebera 7:1; Genese 14:13-17) Kua akaora maira Aberahama ia Lota e tona ngutuare tangata ma ta ratou apinga ravarai i keiaia ra.
7-9. (a) Koai te taunga ta Aberahama i aere e aravei, e eaa te akameitakianga tei rauka iaia? (e) I akapeea ta Aberahama akaari anga e i inangaro aia na te Atua Teitei Rava anake aia e akariro kia apinganui? (ng) Mei tei akapapuia e Melekizedeka ra, naai i oronga kia autu a Aberahama i te tamaki ra?
7 Kua kite a Aberahama e kua puapinga tona vaeau no tei tauturuia e te Atua ko Iehova, e i tona oki anga autu mai ki tona kainga kua rauka iaia i te akakite ki te ngai tangata i te reira tika. Kua kite oki aia e ko te ngai o te taunga tei marekaia e te Atua ra ko te oire ia o Salema. No reira kua aere atura aia ki te reira oire. Te akakite maira te tuanga openga o Genese pene 14 kia tatou eaa tei tupu i reira:
8 “E kua apai atura oki te ariki o Salema, ko Melekizedeka, i te areto e te wina: e taunga oki aia na te Atua teitei. Kua akameitaki atura aia iaia, na ko atura, Kia akameitakiiā Aberama e te Atua teitei, te Pu o te rangi e te enua nei: E kia akameitakiia oki te Atua teitei, ko tei tuku mai i toou au enemi ki toou rima na. Kua tuku mairā Aberama i te ngauru i taua au apinga katoa ra nona. E kua karanga atura taua ariki o Sodoma ra kia Aberama, E tuku mai te au tangata kiaku nei, e tāpu atu i te apinga ra noou uaorai. E kua tuatua mairā Aberama ki taua ariki o Sodoma ra, Kua taputou au ki te Atua teitei ra, kia Iehova, ki te Pu o te rangi e te enua nei, Kare au e rave ua atu i tetai manga taura iti i te apinga ravarai naau na, e tae ua atu ki tetai taura itiki tamaka ra, ko te tuatua aea oki koe, E apinga maata ta Aberama iaku: Mari ra i tei keingaia e te au tangata ou nei, e te tuanga a te au tangata ou nei, e te tuanga a te au tangata i aere katoa ra, ta Anera, ta Esekola, e ta Mamera; ka rave ratou i ta ratou tuanga.”—Genese 14:18-24.
9 Mei tei akaariia maira e teia nga irava, kua akapapu a Melekizedeka, koia te ariki taunga o te oire o Salema ra, i to Aberahama manako papu e na te Atua teitei i tamaki nona e tona vaeau e kua oronga i te autu anga kiaia. Kare rava te Ariki Taunga koia a Melekizedeka i rave ke i tetai tuanga na Iehova ra i te reira.
Te Puka no ta Iehova au Tamaki
10. Eaa te tuatua anga mua i te Puka Tapu no te tamaki anga, e eaa i tau ei e ko te akamata ua anga te reira o ta Iehova au tamaki autu anga?
10 Te akatakaanga ia Genese 14 i te aru anga i te Enua Taputouia ra e to Aberahama autu anga i te nuku keia ra, ko te taiku anga mua ia no te tamakianga ki roto i te au Tuatua Tapu ra. No reira e tere atu i te a anere mataiti i mua ake i tana tamate anga i te Tai Muramura ra, kua akaari ke ana a Iehova iaia uaorai ei peretana toa, “E peretana toa . . . i te tamaki.” Inara, ko te akamata anga anake te reira. E maata roa atu e e tere roa atu te autu anga te ka aru mai, kapiti katoa oki i te mea openga a teia “openga o te akatereanga o te au mea nei.”—Mataio 24:3, NW.
11. Eaa “te buka Tamaki a Iehova ra,” inara teiea atu etai au tataanga maata no tana au ravenga tamaki?
11 Kia tau ki tei tuatuaia ia Numero 21:14, e “buka tamaki a Iehova” tetai tei tataia. Ko teia tata anga tika me kare tuatua enua, no te au tamaki a te Atua no tona iti tangata, penei kua akamataia mai i teia tamaki anga na Aberahama tiratiratu ra. Kua kite a Mose i teia puka inara kare aia i oronga mai i tetai tata anga no te reira. No reira, kare i akakiteia mai kia tatou te au mataara katoa ta Iehova i akono iaia uaorai e toa tamaki i te tuatau tei o atu ki roto i te reira puka o te au Tamaki a Iehova ra. Inara, no muri mai i te taiku anga i te reira puka, i tataiaʼi te maata anga o te Puka Tapu, e e maata te tataanga ta te reira i oronga mai kia tatou no ta Iehova au ravenga i te tamaki anga.
E Toa—Te Melekizedeka Maata Ra
12. I akatutu mai a Melekizedeka i teea Akaaere maata a te Atua Teitei Rava, e ko teea salamo tei akapapaia e Davida tei tataia kiaia ei taunga e ei toa tamaki?
12 I muri mai i to Aberahama autu anga ia Kedalaoma e tona au taeake ariki ra, kua akameitaki a Melekizedeka iaia. Kua akatutu totou maira te Ariki Taunga ko Melekizedeka i Tei tau kia riro ei Taunga Maata no te Atua Teitei Rava e pera katoa te toa ririnui tei turuia e te Atua Ngateitei Rava. Kua tataia a Salamo 110 e te ariki toa koia a Davida i raro ake i te akauru anga a te vaerua, ki Tei maata atu ia Melekizedeka o Salema ra kua na ko maira: “Na Iehova e tuku atu te tokotoko o toou ririnui mei Ziona atu, i te na ko anga: ‘E akavi koe i rotopu i toou au enemi.’ Kua taputou a Iehova (e kare aia e tataraara): ‘E taunga koe e tuatau ua atu, mei ia Melekizedeka te tu!’ Na Iehova uaorai i to rima katau ra, e ta i te ui ariki kia pueurikiriki i te ra o tona riri anga.”—Salamo 110:2, 4, 5, NW.
13. Ia Ebera 7 e te 8, koai tei akatakaia mai e ko Tei maata atu ia Melekizedeka i taito ra, e i tomo atu Aia ki teea ngai teitei ma teea tu atinga ra?
13 Na te tata akauruia i te puka Ebera ra i akakite mai i te akataka anga i Tei tataia atura taua au tuatua ra i tana tuatua anga: “I te ngai i tomokia e to tatou momua, e Iesu, ko tei akariroia ei taunga maata e tuatau ua atu, mei ia Melekizedeka ra.” (Ebera 6:20) I te pene aru mai o Ebera ra kua akatakaia to Melekizedeka i taito ra tu maata. Inara kua tere atu i tona tu maata ei taunga, to Tei akaataia maira e ia, koia oki a Iesu Mesia akakakaia ra, tei akatuakaouia maira, ko tei tomo atu ki mua i te aroaro tapu o te Atua ko Iehova uaorai ma te puapinga o tona atinga tei maata atu te meitaki i tetai ua atu apinga tei rauka i te Ariki Taunga ko Melekizedeka o Salema i te oronga.—Ebera 7:1–8:2.
14. Kua akamana ainei te Melekizedeka Maata i te au orometua o Kerititome kia piri atu ki te au tamaki a te au enua te karangaia ra e e Kerititome?
14 Kua akameitaki te ariki taunga koia a Melekizedeka i te toa tamaki ra, ia Aberahama tei autu ra. Inara akapeea te Melekizedeka Maata atu, koia Tei Akanoo i te akonoanga Kerititiano mou ra? Te karanga ra te au orometua o Kerititome e e komono ratou no Iesu Mesia i te akameitaki anga i te au vaeau o ta ratou i karanga e e au pa enua Kerititiano e kua pure katoa oki no ratou. Inara i turu ana ainei te Taunga Maata a Iehova i te rangi ra i te au orometua o Kerititome i teia ravenga? Kua ariki ainei aia i te apainga no te akamaringi anga toto ravarai tei raveia i te tuatau tei karangaia ra e Tuatau Kerititiano, kapiti katoa te toto tei akamaringiia i te tuatau o te Tamaki Mua o te Ao e te Rua? Kare rava ia! Kare e tuatau i akatika aia i tana au pipi mou kia akariro ia ratou uaorai ei tuanga no teianei ao e kia piri atu ki tona vaeau akamaringi anga i te toto.
Akariro Anga te Atua Toa Tamaki i te Ingoa Manea Nona Uaorai
15, 16. Eaa ta Iehova i akatupu nona uaorai i tana tamaki anga no tona iti tangata i te akaora anga ia ratou mei Aiphiti mai ra?
15 Te taiku maira Nehemia 9:10 i ta Iehova akaora anga i te 12 kopu o Iseraela mei Aiphiti, i te na ko anga: “E kua akakite [koe, NW] i te au akairo e te au ravenga taka ke ki runga ia Pharao, e tona katoa ra au tavini, e ki runga katoa i te tangata tini o tona enua; kua kite oki koe e, e ravenga parau ta ratou ia ratou [to Iseraela] ra. Rauka iora toou ingoa mei tei teianei rai rā.”—Akaaiteia atu kia Exodo 14:18.
16 Kua taiku te peroveta ko Isaia i te tu meitaki o teia ingoa i tana tuatua anga no Iehova i “te arataki anga i te rima katau o Mose, i tona uaorai rima kakā, i te vevete anga i te moana na mua ia ratou, kia akariro aia i tona ingoa ei ingoa ngaro kore.” I te tuatua anga no Iehova, kua karanga aia: “I pera toou arataki anga i toou iti-tangata, kia riro toou ei ingoa kakā ia koe.” (Isaia 63:12-14) I te pati anga kia Iehova kia akono akaou i tona iti tangata, kua tuatua a Daniela nona e “ko tei arataki mai i to au tangata mei te enua maira mei Aiphiti, ma te rima ririnui, e kua rongonui ia koe toou ingoa, mei tei teianei ra.”—Daniela 9:15; Ieremia 32:20.
17. Koai ta Iehova ka tono kia aere e tamaki ma tona ingoa, e eaa tana ka akaari ki to te pa enua ravarai i teia tuatau nei?
17 Kia tae ki te tuatau tau, ka tono mai te Atua ko Iehova ia Iesu Mesia, koia te Melekizedeka Maata, ei toa ririnui. Ka riro nana, ta Iehova akono anga i tetai ingoa nona uaorai kia maata atu i etai au mea katoa i te tuatau kua topa mei tei akatakaia maira i te puka o te au Tamaki a Iehova me kare i te au Tuatua Tapu Ebera o te Puka Tapu ra. I te pene openga o te puka i mua ua ake i te openga o te au Tuatua Tapu Ebera ra, kua totouia mai te tamaki anga a to te au enua katoa ia Ierusalema. I reira, kia tau ki ta Zekaria 14:3, “Ei reira Iehova e aere atu ei, ka tamaki ei ki taua au enua ra, mei tana rai i tamaki i te rā tamaki ra.” Na teia mataara ka akaari te Atua o te Puka Tapu ki te au enua katoatoa o teia tuatau e te vai nei koia te Atua toa mei iaia i vai ana i te tuatau o Iseraela i taito ra.
18, 19. Ko teea te Ierusalema te ka riro kia tamaki pakariia e to te pa enua ravarai?
18 E manakonako anga teia te vai mai nei ki mua ia tatou. Inara ko teea Ierusalema te ka mamae i te reira tamaki anga maata? Kare te reira totou i akatupuia ki runga ia Ierusalema o to Zekaria tuatau ra. Kua akapouia te reira oire e te vaeau o Roma i te 70 T.N. Inara, kua patu akaouia a Ierusalema, e te manakoia ra e Kerititome ei ngai tapu i teia tuatau e pera katoa oki te manako o te iti tangata kopapa o Iseraela ra. I te ono ra i tamaki ei i te 1967, kua riro te katoa anga o Ierusalema i te enua nei tei patu akaouia ra i te Iseraela kopapa ra. Inara, kare takiri e akapapu anga e i o atu te Atua ko Iehova ki te reira tamaki anga. Kare tana Ariki i akateronoia, koia a Iesu Mesia, e i tutara ki Ierusalema i te enua nei, e kare oki te reira i vai mai e “ko te oire ïa o te Ariki maata,” koia oki, no Iehova.—Mataio 5:35.
19 Kare, kare teia oire maata o te mema ngati Iuda no te Taikotaianga Enua, i te Ierusalema tei taikuia i te totou a Zekaria ra. Mari ra, te tuatua ra a Zekaria no te Ierusalema ta tatou e tatau i te puka o Ebera ra. I reira, te tuatua ra Paulo ki te au Kerititiano akatainuia ra e kua karanga: “Kua aere maira kotou ki te Maunga ko Ziona te oire o te Atua ora ra, ko Ierusalema i te rangi ra, e te manotini ua atu au angera.” (Ebera 12:22, NW) Kare teia Ierusalema i te rangi ra i tetai apinga ke mari ra ko te Patireia Mesia o te Atua, tei komonoia i te enua nei i teia tuatau e te pupu meangiti o te au Kerititiano akatainuia ra ko ratou te manakonako rekareka ra kia riro ei oa tutara ma Iesu Mesia katoa i roto i te reira Patireia. Ko ratou te aronga te ka tamakiia atu tei totouia maira.
20. Eaa te au tuatua ta te Ariki ko Hezekia i tuatua ki tona iti tangata tamatakuia ra ei tupae ia ratou ra, e i runga i te au tuatua a teea Ariki tei maata atu ia Hezekia ta te au Kite o Iehova tupae anga ia ratou uaorai i teia tuatau?
20 Kare e tau teia aronga, e pera katoa oki te urupu maata o te au Kerititiano te manakonako ra kia noo ki te enua nei no roto maira ratou i to te pa enua ravarai kia taokotai katoa i te akamori mou, kare ratou e tau kia mataku i te apinga ka tupu mai i te reira tamaki anga. I te aere mai anga te au nuku vaeau tamataku a Senakeriba, koia te ariki o Asura, e tamaki mai ia Ierusalema i te tuatau tutara o te Ariki ko Hezekia ra, kua orongaia te manako tamaru ki to Iseraela no te kino to ratou turanga, i ta te Ariki ko Hezekia tuatua anga kia ratou: “E rima tangata tei iaia; ia tatou nei ra, ko to tatou Atua ïa ko Iehova, ei tupae ia tatou, e ei karo i ta tatou tamaki.” Ko tei tupu kua “irinaki marie akera te au tangata i te au tuatua a te ariki o Iuda ra a Hezekia.” (2 Paraleipomeno 32:8) Me tamatakuia mai te au Kite o Iehova o teia tuatau nei, e te au vaeau o te au enua o te akatereanga o teianei ao, ka tau ratou kia tupae ia ratou uaorai ki te au tuatua aiteite ki te reira mei ko mai i te ariki maata atu ia Hezekia, koia a Iesu Mesia.
21. (a) Eaa te au tuatua a Iahaziela ka akamaaraiaʼi a te tuatau o te tamaki te aere maira ki te Ierusalema o te rangi ra? (e) Eaa te ka tupu i taua tamaki te ka tamakiia ra?
21 A te reira tuatau, ka akamaaraiaʼi te au tuatua akauru i te akarongo a Iahaziela ngati Iuda ra: “Kare kotou e tamaki i tenana, e akamou ua kotou, e tu ua mai kotou, e e akara i te ora a Iehova i o kotou na; e Iuda, e Ierusalema katoa, auraka e mataku auraka e tumatetenga: apopo e aere ei ki vao ka aravei ia ratou: tei ia kotou oki a Iehova.” (2 Paraleipomeno 20:17) Ae, i roto i te reira tuatau kino katoa, ka noo rai a Iehova i rotopu i tona iti tangata. Ka rauka to ratou meitaki e te akaora anga na tona tamaki anga no ratou ra. Ka tamaki rai aia, na tana Ariki toa, na Iesu Mesia e rave! Te apinga te ka tupu? Ka akapou takiriia te akaaerenga akara mataia a te Tiaporo i runga i te enua nei.—Apokalupo 19:11-21.
22. (a) Eaa te openga autu anga te ka tupu ki te puka o te au Tamaki a Iehova ra, e eaa ta Iehova ka akono nona uaorai i te reira? (e) Ka akakeuia te aronga inangaro ia Iehova kia rave i teaa no tona autu anga?
22 Mei teaa ra te manea o te ingoa ta te Atua ka akono nona uaorai na tona autu anga umere roa i “te tamaki i taua rā maata o te Atua mana katoatoa ra” ia Ara Makito! (Apokalupo 16:14, 16) Mei te mea rai e, e pene ou te ka kapitiia atu ki te puka o te au Tamaki a Iehova ra. Ka riro te reira ei openga autu anga, e openga meitaki no teia akatereanga o te au mea nei. Ka akaari mai te reira puka katoa, e kare rava te Atua Mana Katoatoa i kore i autu ana i tetai tamaki. Mei teaa ra te maeva anga akapaapaa iaia a te aronga inangaro katoatoa i te ingoa o Iehova i muri akera! Ei reira tikai, e rave meitakiiaʼi te irava openga o te puka Salamo ra: “Ko tei uti i te aʼo ra—kia akapaapaa anake ïa ia Iehova. Alelu Ia!”—Salamo 150:6.
Au Uianga no te Uriuri Akaou
◻ Eaa te meangiti ua te manako arikiia e te au tangata o teia tuatau no te Atua o te Puka Tapu, koia a Iehova?
◻ Eaa te tamaki ta Aberahama i tamaki ana, e naai i oronga kiaia te re?
◻ Eaa “te buka Tamaki a Iehova ra”?
◻ Eaa te akaopenga no “te buka Tamaki a Iehova ra,” te aere maira, e eaa te ka tupu i te reira?