Era​—E Tamamae Anga Mutu Kore me e Vaarua Ua Nei?

KUA akakiteia ainei kia koe e kua tuatua te au Metua Ekaretia i mua ana, te aronga apiipii akonoanga taito, e te Aronga Taui e ko te au tamamae anga tei kiteia i roto ia era e mea mutu kore ia? Me koia ia, penei ka poitirere koe i te kite e te akaao ra etai aronga apiipii Puka Tapu rongoia ra i te reira manako i teianei. I Peritane, ko tetai ia ratou, ko John R. W. Stott, kua tata e “te tou ra te Tuatua Tapu ki te mataara o te akapou anga, e ko te ‘tamamae anga mutu kore kiteia’ e peu ia tei tau kia aru atu i te mana teitei o te Tuatua Tapu.”​—Essentials​—A Liberal-Evangelical Dialogue.

Eaa tei arataki iaia kia taopenga e kare te tamamae anga mutu kore i akatumuia ki runga i te Puka Tapu?

Te Apii Anga o te Reo

Tana tuatua mua kua o mai te reo. Kua akamarama aia e me tuatua te Puka Tapu i te turanga openga o te akaapa anga (“Keena”; akara i te pia kapi 8), i te maata anga o te taime kua taangaanga te reira i te putunga tuatua o te “akapou anga,” i te Ereni “verepa apollumi (te takore) e te nauno apòleia (akapou anga).” Te tuatua ainei teia au tuatua no runga i te tamamae anga? Te tuatua ra a Stott e me riro te verepa ei mea taangaangaia e te taui ua, te aite anga o te “apollumi” ko te “tamate.” (Mataio 2:13; 12:14; 21:41) No reira, ia Mataio 10:28, te ngai i taiku ei te King James Version i te takoreanga te Atua “i te meta e te kopapa i roto ia era,” te manako tikai koia ko te takoreanga i te matenga, kare i roto i te tamamae anga mutu kore. Ia Mataio 7:13, 14, kua akaaite a Iesu i te ‘ngutupa oiti e tae atu ei ki te ora’ ki te ‘ngutupa atea e tae atu ei ki te mate.’ Kua tuatua a Stott e: “No reira e mea tuke i reira, me karangaia te au tangata tei mamae i te akapou anga e kare i takoreia.” Ma te tumu meitaki kua tae aia ki te taopenga anga e: “Me ko te tamate ra ko te akakore i te ora mei te kopapa, te akara anga e ko te era e akakore anga ia i te ora kopapa e te vaerua, koia oki, te akaoti anga o teianei.”​—Essentials, au kapi 315-16.

Akamaramaanga i te Au Akatutu Anga o te Ai

Noatu rai, e manganui te au tangata akonoanga te ka akatika ki te peretiteni Akaaerenga Papetito Apatonga ko Morris H. Chapman, tei karanga ra: “E tutu aere ana au i tetai era tikai.” Kua tuatua aia: “Te kapiki ra te Puka Tapu i te reira e ko tetai ‘roto ai,’ e kare au e manako ana e ka rauka teia aite anga i te akameitakiia atu.”

Ko te akatutu anga ai tei taangaangaia i roto i te Puka Tapu penei ka akatupu te reira i tetai manako tutu o te tamamae anga. Inara, kua akakite te puka Essentials e: “E mea ekoko koreia no te mea kua kite pouroa ana tatou i te mamae maata o te pakapaka anga, te akapiriia ra te ai i roto i to tatou au manako ki te ‘tamamae anga kiteia’. Inara te rave anga tikai o te ai kare ia no te akatupu i te mamae, mari ra no te akatinamou i te akapou anga, mei ta te au ngai tutungi anga teita katoatoa i teianei ao e akakite maira.” (Kapi 316) Na te tamanakoanga i te reira tuke puapinga ka tauturu te reira ia koe kia kopae i te tatauanga i etai mea i roto i te au Tuatua Tapu kare tikai i reira. Etai au akaraanga:

No runga i te aronga tei titiriia ki roto ia Keena, kua karanga a Iesu e “i te ngai e kore e mate to ratou tunga, e to ratou ai oki kare e tamateia.” (Mareko 9:47, 48) Ma te akakeuia e te au tuatua i roto i te puka ekokoia a Judith (“Ka tuku mai aia i te ai e te au toketoke ra i to ratou kiko e ka aue ratou ma te mamae e tuatau ua atu.”​—Judith 16:17, The Jerusalem Bible), kua tuatua etai aronga tuatua Puka Tapu e te akakite ra ta Iesu au tuatua i te tamamae anga mutu kore. Inara, te puka ekokoia a Judith, kare i akauruia e te Atua, kare te reira i te turanga tau no te akaraanga i te aiteanga o te au tataanga a Mareko. I roto ia Isaia 66:24, te irava ta Iesu i tuatua atu ei, te karanga ra e te takore ra te ai e te tunga i te au kopapa mate (“te au ivi,” i karangaʼi a Isaia) o te au enemi o te Atua. Kare e taiku anga o te tamamae anga mutu kore kiteia i roto i te au tuatua a Isaia me kore ta Iesu ra. Te akatutu anga o te ai te akatutu ra ia i te akapou anga.

Kua akakite a Apokalupo 14:9-11 no etai pae tei “akamamaeia aia i te ai e te teio . . . E te auai i mamae ei ratou ra, e tika ïa i te peke anga ki runga e tuatau ua atu.”a Te akapapu mai ainei teia e e tamamae anga mutu kore kiteia tetai i roto i te ai era? Te tika anga tikai, te karanga ra teia aerenga tuatua e ka tamamaeia te aronga kino, kare e ka tamamaeia ratou e tuatau ua atu. Te akakite ra te papaanga tuatua e ko te auai​—te tika e kua rave te ai i tana angaanga akapou anga​—tei tupu ra e tuatau ua atu, e kare ko te tamamae anga ai.

Te karanga ra a Apokalupo 20:10-15 e i “roto i te roto ai e te teio ra, . . . e akamamaeia ratou i te po e te ao e tuatau ua atu.” I te tatauanga mua, penei ka akara anga e e akapapu anga no te tamamae anga mutu kore kiteia ki te ai, inara kare tikai ia. No teaa ra? I rotopu i tetai atu au tumu, “te puaka taae e te peroveta ­pikikaa ra” e te “mate e ko ade” ka ope atu ia ki roto i tei kapikiia i konei ko “te roto ai.” Ia koe e taopenga ngoie ua ra, te puaka taae, te peroveta pikikaa, te mate, e te ate kare i te au peretana tikai; no reira, kare ratou e kite i te tamamae anga kiteia. Mari ra, i tata ei a G. B. Caird i roto i te A Commentary on the Revelation of St. John the Divine, “te roto ai” tona aite anga “kore aere e te ngaro takiri.” E tau teia kite anga kia itae ngoie uaia, no te mea te akakite ra te Puka Tapu no runga i teia roto ai: “Ko te rua teia o te mate.”​—Apokalupo 20:14.

Akatakakeanga i te Nga Maanga Apiianga Akonoanga

Noatu teia au tuatua anga, e manganui te aronga irinaki tei maro ra e ko te tuatua “akapou anga” kare tona aite anga e koia tikai mari tona aite anga ko te tamamae anga mutu kore. No teaa ra? Kua akakeuia ta ratou manakoanga e te maanga akonoanga o te ai era​—te apiianga o te mate kore o te meta tangata. I te mea e kua akamama ta ratou akonoanga i teia nga maanga no te anere ua atu mataiti tei aereia mai, penei ka manako ratou e ko te papaanga tuatua tei akakite ra i te akapou anga tona aite anga tikai ko te tamamae anga mutu kore. Tera te tu ra, kare te meta tangata mate kore e ngaro​—me kore ra mei ta te manganui i karanga ra.

Inara ka akara ana i te tuatua tei tuatuaia e te orometua Angirika ko Philip E. Hughes: “Ko te tuatua anga e e mate kore tikai te meta tangata anake ua ko te tamou i tetai taoonga kare rava i akatikaia i roto i te apiianga Tuatua Tapu, no te mea i ta te puka tapu akatutu anga i te tu tangata ka kitea uaia te reira ei mea taokotai ma te kapitiia mai te tu vaerua e te tu kopapa. . . . Ta te Atua akamatakiteanga i te akamata anga, no runga i te rakau tei patoiia, ‘I te ra e kai ei koe i te reira ka mate ia koe,’ kua tuatuaia ki te tangata ei tu kopapa vaerua ora​—me ka kai aia i te reira, koia oki e ka mate aia. Kare e manako tuatua e ko tetai tuanga iaia e mate kore ia tera te tu ra e ko tona mateanga e tuanga anake ua ia.”​—The True Image​—The Origin and Destiny of Man in Christ.

Ma te aiteite, kua tuatua te tangata apiipii akonoanga ko Clark Pinnock e: “Teia manako [e e mate kore te meta tangata] kua akakeu ia i te apiianga akonoanga no tetai tuatau roa inara kare i roto i te puka tapu. Kare te Puka Tapu e apii ana i te tu mate kore o te meta.” Te akapapu ra a Ezekiela 18:4, 20 e te Mataio 10:28 i teia. Pera katoa, kua tuatua a Iesu uaorai i tona oa mate ra ko Lazaro e “kua moe.” Kua karanga a Iesu e “te aere nei au e akara iaia.” (Ioane 11:11-14) No reira te tangata, me kore te meta tangata, ko Lazaro ra, kua mate ia, inara i muri ake i etai tuatau i topa, ka rauka kia akatuia mai aia. Te akapapu maira te au tika i te reira. Kua akatu mai a Iesu ia Lazaro mei te mate.​—Ioane 11:17-44.

Akapeea ta teia au manako tuatua i te pa anga i te apii anga o te tamamae anga mutu kore? I te 17 anere mataiti i topa, kua kite te tata tua ko William Temple e: “Te vaira te [au tuatua tapu] tei tuatua ra no runga i te titiri angaia ki roto i te ai mate kore. Inara me akamanako tatou i teia ma te tamanako anga e ko tei titiriia ki roto ra e mea akapouia te reira, ka manako i reira tatou, kare e ka ka te reira e tuatau ua atu, mari ra ka takoreia te reira.” Te vai nei rai teia akamarama anga tika ei mea tika tikai, no te mea ko ta te Puka Tapu tikai te reira e apii ra.

Ma te ekoko koreia, e au tumu akakeu taau no te uiui i te manako o te tamamae anga mutu kore kiteia i roto ia era. Me kore ra penei ka inangaro koe kia aere ki mua atu i te uiui ua anga e te aru i te ako anga a te poropeta apiianga akonoanga ko Pinnock, tei karanga ra: “Te akanoo anga katoa o te au irinaki anga no runga ia era, kapiti mai te tamamae anga ope kore, . . . e tau te reira kia akakoreia i roto i te ingoa o te apii anga tau.” Ae, te tu akono, te tu tika, e te​—mea puapinga rava atu​—te akakite ra te Tuatua na te Atua, koia te Puka Tapu, e kia rave koe i te reira.

Me ka pera koe, ka kite koe e ko te tu tikai o era e mea tika tikai ia. Ka kite koe i te papaanga tuatua tauturu no runga i teia tumu tuatua i roto i te puka Ka Rauka ia Koe te Ora Mutukore i Paradaiso i te Enua Nei.b E pati i te reira me aravei koe i te Au Kite o Iehova. E tatau i te au pene “Eaa Tei Tupu i te Matenga?” “Eaa te Tu o te Ngai ko Era?” e “Te Tuakaouanga​—Noai Ma, e ki Ea?” Ka kite koe e ko te tu tikai o era kare ia i te mea tika anake ua mari ra e mea meitaki rai ia.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia i te kapi 8]

AKARAANGA I TE AU TUATUA

I roto i teia atikara te au tuatua “era” e te “ai era” tei taangaangaia e te aronga apiipii akonoanga i roto ia Kerititome te tuatua ra no runga i te tuatua Ereni geʹen·na, tei taikuia e 12 taime i roto i te “Koreromotu Ou.” (Mataio 5:22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Mareko 9:43, 45, 47; Luka 12:5; Iakobo 3:6) Noatu e te tuatua ra te au uri anga Puka Tapu i teia tuatua Ereni “era,” te uri ra tetai atu au uri anga i te reira e ko “Keena.” Te aite ra te reira ki “te roto ai te rua teia o te mate,” e akatutu anga no te akapou anga mutu kore tei kitea i roto i te puka openga o te Puka Tapu.​—Apokalupo 20:14.

No runga i tetai atu nga tuatua e rua tei uriia “era” i etai au taime, kua tuatua A Dictionary of the Bible (1914), tei etitiia e William Smith e: “Ko era . . . e tuatua ia tei taangaanga noa uaia ma te manuia kore e to tatou aronga uri kia tuku i te tuatua Epera Sheol. Penei e e mea meitaki atu no te akono i te tuatua Epera Sheol, me kore ra kia tuatua ua rai i te reira e ko ‘te vaarua tanumanga’ me kore ‘te vaarua’. . . . I roto i te K[oreromotu] O[u], te tuatua Ate, mei ia Sheol rai, tona aite anga i etai au taime ko ‘te vaarua tanumanga’ ua nei . . . I roto oki i teia tu i karanga ei te au papaanga no to tatou Atu e ‘Kua aere aia ki raro ia era,’ tera te aiteanga te turanga ua nei o tei mate ra.”

Kare mei ia Keena rai, tei akatutu ra i te akapou anga openga, te tuatua ra a Teoro e Ate no runga i te matenga i roto i te vaarua tanumanga ua nei o te tangata nei, ma te manakonakoanga o te akatu angaia mai kia ora akaou.​—Apokalupo 20:13.

[Tutu i te kapi 9]

Kua akaara a Iesu ia Lazaro mei te moe o te matenga