Te Tutu Tauianga o te “Akonoanga Kerititiano”​—Arikiia Ainei e te Atua?

KA TAMANAKO ana e kua akaue koe i tetai tangata toro kia penei ia koe. I te akamutu anga aia, kua rekareka tikai koe; e meitaki tikai te tu aiteite. Ka manako koe i taau tamariki, utaro, e ta ratou ai utaro i te akara atu anga i te tutu ma te ngakau parau.

Inara, i etai au uki i muri maira, kua manako tetai o toou au uanga e kare e manea roa ana toou upoko kare e rouru i roto i te tutu, no reira kua anoano aia e kia kapitiia atu te rouru. Kare tetai e reka ana i te tutu o te putangiu, no reira kua anoano aia e kia tauiia te reira. Ka aru mai etai atu “au akameitaki anga” ma tetai au uki, i te openga ra kare te tutu e aiteite ana kia koe. Me kite koe e ka tupu teia, eaa toou manako? Kare e ekoko anga ka riri koe.

Ma te maromaroa, te tua o teia tutu, te rito anga tikai, ko te tua ia o te ekaretia Kerititiano ra. Te akaari maira te tuatua enua kare i roa ana i muri ake i te matenga o te au apotetoro a Karaiti, kua akamata te tu tikai o te “Akonoanga Kerititiano” i te taui, mei ta te Pipiria i totou ra.​—Mataio 13:​24-30, 37-43; Angaanga 20:30.a

E tika, e mea tau i te taangaanga i te au kaveinga Pipiria ki te au peu tukeke e te au tuatau. E manako tuke ra kia taui i te au apiianga Pipiria kia tau ki te manako arikiia. Inara, ko te reira tikai tei tupu. Ei akaraanga, e akamanako ana, i te au taui anga tei raveia i roto i tetai au ngai puapinga.

Takave te Ekaretia i te Au-Enua

Kua apii a Iesu e ko tana tutara anga, me kare Patireia, ko tetai ia i te rangi ra, i te tuatau tau, ka takore i te au tutara anga katoatoa a te tangata e ka tutara ki rungao i te enua katoatoa. (Daniela 2:44; Mataio 6:​9, 10) Kare te reira e tutara na roto i te au akatereanga poritiki a te tangata. “Kare to teianei ao taku basileia,” i tuatuai a Iesu. (Ioane 17:16; 18:36) No reira, kare te au pipi a Iesu, koi akono ei i te ture, i piri atu ki roto i te au poritiki.

Inara, i te tae anga ki te tuatau o te Emepera Roma ko Constantine i te a anere mataiti, e manganui te au Kerititiano tutu ua kare i akakoromaki ana no te tiaki i te oki anga mai o Karaiti e no te akanooanga i te Patireia o te Atua. Ma te marie ra, kua taui to ratou tu no te au poritiki. “I mua ake ia Constantine,” i na te puka Europe​—A History ei, “kare te au Kerititiano i akono atu i te mana [poritiki] ei au ravenga no te akamaata anga i to ratou akakoroanga. I muri ake ia Constantine, kua aere kapipiti te Akonoanga Kerititiano e te au mana poritiki.” Kua riro mai te Akonoanga Kerititiano tauiia e ko te akonoanga maata tikai “i te ao katoa e pini ua ake,” me kare “katorika,” o te Patireia Roma.

Kua akakite te enetaikoropitia Great Ages of Man e no teia taokotai anga Ekaretia e te Au-Enua, “i te tae anga ki te T.A. 385, e 80 mataiti ua i muri ake i tetai takinokino anga maata i te au Kerititiano, te akamata ra te Ekaretia i te tamate i te aronga akaruke akarongo, e te akono ra tona au orometua i te mana vaitata rai te aiteite ra ki to te au emepera.” No reira kua akamata tetai tuatau i roto i reira kua mono te koke i te akakeu anga e ko te au ravenga no te taui anga, e kua mono te au orometua noinoi mana e te taoonga, i te aronga tutu aere akaaka o te anere mataiti mua. (Mataio 23:​9, 10; 28:​19, 20) Kua tata te tangata tuatua enua ko H. G. Wells i “te au tuke anga oonu i rotopu” i te Akonoanga Kerititiano o te a anere mataiti “e te apiianga a Iesu o Nazareta.” Kua akakino katoa teia “au tuke anga oonu” i te au apiianga puapinga no runga i te Atua e Karaiti.

Tauianga i te Atua

Kua apii a Karaiti e tana au pipi e te vaira “okotai rava ïa Atua, ko te Metua,” tei akatakakeia e tona ingoa, ko Iehova, te mama maira no etai 7,000 taime i roto i te au tataanga mua o te Pipiria. (1 Korinetia 8:6; Salamo 83:18) Kua angaia a Iesu e te Atua; koia “te mea mua o te au mea ora ravarai,” i na te Catholic Douay Version ei o te Pipiria ia Kolosa 1:15. No reira, ei peretana angaia mai, kua akakite tika ua a Iesu: “E maata oki toku Metua iaku.”​—Ioane 14:28.

Inara kia tae ki te toru anere mataiti, kua akamata tetai au orometua rongoia, tei inangaro maata i te apiianga toru tai a te tangata kite Ereni peikani ko Plato, i te taui i te Atua kia akatano ki te apiianga Toru Tai. I te au anere mataiti i aru mai, kua akateitei teia apiianga kare i roto i te irava ia Iesu kia aiteite kia Iehova e kua akariro i to te Atua vaerua tapu, me kare mana ririnui, ei peretana.

No runga i te arikianga a te ekaretia i te manako peikani o te Toru Tai, te tuatua ra te New Catholic Encyclopedia e: “Te akapapa anga i te ‘okotai Atua i roto i te toru Peretana’ kare i akanoo tamouia, papu tikai kare i tauru pu tikai ia i roto i tetai oraanga Kerititiano e tona akarongo, i mua ake i te openga o te 4 anere mataiti. Inara na roto i teia akapapa anga i rauka mua ei te umuumu anga o te taoonga te apii anga Toru Tai. I roto i te au Metua Apotetoro, kare e apinga te akakite maira no runga i teia manako me kare tumu manako.”

Ma te aiteite, te tuatua ra The Encyclopedia Americana e: “Kare te aronga apiipii i te Toru Tai o te a anere mataiti i akaata tika tikai i te apiianga Kerititiano mua no runga i te tu o te Atua; ei tuke anga, te akatakake ra mei teia apii anga.” Kua tapa The Oxford Companion to the Bible i te Toru Tai e ko tetai o te numero o te “au akapapa anga irinaki anga i muri mai.” Inara, kare e ko te Toru Tai ua te manako peikani tei tauruia ki roto i te ekaretia.

Tauianga i te Meta

Te irinaki matauia i teia tuatau e e meta mate kore to te au tangata te ka ora atu i muri ake i te matenga o te kopapa. Inara kua kite ainei koe e kua kapitiia mai teia apiianga a te ekaretia i muri mai? Kua akapapu mai a Iesu i te tuatua mou Pipiria no runga i te mate ‘kare e tuatua tika i kitea,’ te moe ra ratou, mei tera te tu. (Koheleta 9:5; Ioane 11:​11-13) Ka akaoki akaouia mai te ora na roto i te tuakaouanga​—‘te akatuanga mai’ mei te moe anga o te mate. (Ioane 5:​28, 29) Kare tetai meta mate kore, me te vaira te reira, e anoano i te tuakaouanga, i te mea te kopae ra te mate kore i te mate.

Kua akatutu katoa mai a Iesu i te apiianga Pipiria no te tuakaouanga na te akatuanga mai i te au tangata mei te mate. Ka akara ana i te akaraanga o Lazaro, tei mate e a ra. I te akatu anga mai a Iesu iaia, kua aere mai a Lazaro ki vao i te menema ei tangata ora e te akaea ra. Kare e meta mate kore mei te ngai mataora i te rangi ra i tomo atu ki roto i tona kopapa i te ara mai anga a Lazaro mei te mate. Me koia te tu, kare i reira a Iesu i rave i te meitaki nona na te akatuakaouanga mai iaia!​—Ioane 11:​39, 43, 44.

Eaa, i reira, te tumu o te apii anga meta mate kore? Te karanga ra The Westminster Dictionary of Christian Theology e “kua akamata [te manako] mei te apii anga Ereni kare i te akakite anga Pipiria.” Kua akamarama mai The Jewish Encyclopedia e: “Te irinaki anga e te ora ua atura te meta i muri ake i te akaruke anga i te kopapa e tamanako anga akonoanga ia me kare e apii anga ua kare i te akarongo, e kare i apiiia i roto i te Tuatua Tapu.”

E putuputu te taime, te taki ra tetai pikikaa ki tetai, e te tika ra te reira i te apiianga meta mate kore. Kua akatuera te reira i te ara no te manako peikani o te tamamae anga mutu kore i ai era.b Inara, te akakite ngoie ua maira te Pipiria e “e utunga te mate no te ara”​—kare i te tamamae anga mutu kore. (Roma 6:23) No reira, te akatakaanga i te tuakaouanga, te akakite ra te King James Version e: “Kua tuku maira te tai i tei mate ra i roto i te reira; e kua tuku maira te vaarua e era i tei mate ra i roto ia raua.” Pera katoa, te karanga ra te Pipiria Douay e “te tai . . . e te rua e era kua tuku maira i tei mate ra.” Ae, kia tuatua ngoie uaia, kua mate te aronga i era, ‘te moe ra,’ i na Iesu ei.​—Apokalupo 20:13.

Te irinaki ngakau tae ra ainei koe e te akavaitata maira ainei te apiianga akaapaanga mutu kore i era i te tangata ki te Atua? Kare rava. I roto i te manako o te aronga tika ua e te aroa ua, e manako akavaavaaia! Te apii ra te Pipiria, i tetai tua, e ko “te Atua oki te aroa” e mea rikarika tikai kiaia te kino, e ki te au animara katoa.​—1 Ioane 4:8; Maseli 12:10; Ieremia 7:31; Iona 4:11.

Tauianga i te “Tutu” i Teia Tuatau

Te raveia nei rai i teia tuatau te tauianga i te Atua e te Akonoanga Kerititiano. Kua akataka tetai poropeta akonoanga i ou akenei i te putoto anga i roto i tana ekaretia Porotetani e ko tetai “i rungao i te mana o te Tuatua Tapu e te apiianga te patoi ra i te mana apiianga tangata e te tu, i rotopu i te tu tiratiratu o te akonoanga ki te turanga atu o Karaiti te patoi anga i te akarotaianga e te tauianga i te Akonoanga Kerititiano ki te tu o taua tuatau ra. Te maro anga: “Naai e akanoo i te akapapa anga no te akonoanga. . . na te Tuatua Tapu ainei me na te manako pakari o taua tuatau ra?”

Ma te maromaroa, kua re “te manako pakari o taua tuatau” ra. Ei akatauanga, kare i te mea muna, e manganui te au ekaretia kua taui i to ratou tu no runga i etai au itiu tukeke i te akaraanga e te tere ra ki mua e te ariki ua ra i etai manako. Koia tikai i roto i te au manako akono anga, kua akatika ua te au akonoanga, mei tei taikuia i te atikara i mua ake. Inara, te akakite taka meitaki ra te Pipiria e ko te poneia, te akaturi, e te totoma e au ara kino tikai i te mata o te Atua e ko te aronga te rave ra i te reira au ara “kare anake ïa e noo i te basileia o te Atua.”— 1 Korinetia 6:​9, 10; Mataio 5:​27-32; Roma 1:​26, 27.

I te tataanga te apotetoro ko Paulo i te au tuatua i runga akenei, te para ra te ao Roma e te Ereni takapini iaia ma to ratou au tu kino tikai. Kua rauka ia Paulo i te akamarama e: ‘Ae, kua akapou te Atua ia Sodoma e Gomora ei au reu no te au ara kino tikai, inara kua tupu te reira no etai 2,000 mataiti i topa! Papu rai kare e tau ki teia tuatau kaka ra.’ Inara, kare aia i tuku ua; kua patoi aia e kia akakinoia i te tuatua mou Pipiria.​—Galatia 5:​19-23.

E Akara Atu ki te “Tutu” Mua

I te tuatuaanga ki te au arataki akonoanga ngati Iuda o tona tuatau, kua karanga atu a Iesu e ‘puapinga kore ra ta ratou [akamori anga], ka apii ei i tei tukuia mai e te tangata anake ra.’ (Mataio 15:9) Kua aiteite ta taua au orometua i rave ki ta Iehova Ture na roto ia Mose ki ta te orometua o Kerititome i rave, e te pera nei rai, ki ta Karaiti apiianga​—kua akamaringi ratou i te “peni” o te peu ki rungao i te tuatua mou tu-Atua. Inara kua uuti ke a Iesu i te au pikikaa pouroa no te puapinga o te au tangata ngakau tika. (Mareko 7:​7-13) Kua tuatua a Iesu i te tuatua mou, noatu me te inangaroia maira me kare ra. Ko te Tuatua a te Atua tona mana.​—Ioane 17:17.

Mei teaa ra te tuke anga ta Iesu i oronga ki te maata anga o te au Kerititiano tutu ua! Ae, kua taputou te Pipiria: “Ka noinoi te tangata i te au puka ou e ka akaputu . . . ei au puapii ki tau ki ta ratou i reka; e i reira, koi kore ei e akarongo atu i te tuatua mou, ka uri ratou ki te au peu.” (2 Timoteo 4:​3, 4, The Jerusalem Bible) Ko teianei “au peu,” ta tatou i akara ana, e puapinga kore tikai i te pae vaerua, inara ko te tuatua mou o te Tuatua a te Atua te akaketaketa ra, e te taki ra ki te ora mutu kore. Ko teia te tuatua mou te akamaroiroi nei te Au Kite o Iehova ia koe kia akara meitaki.​—Ioane 4:24; 8:32; 17:3.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Au Tutu i te kapi 7]

Na roto i ta ratou angaanga orometua papuriki, te arataki ra te Au Kite o Iehova i te tangata ki te Tuatua a te Atua, te Pipiria

[Akameitakianga no te Tataanga i te kapi 4]

Third from left: United Nations/Photo by Saw Lwin