KUA KITE AINEI KOE?

Eaa a Iosepha i varu ei iaia i mua ake ka aere ei ki mua ia Pharao?

Kia tau ki te papaanga o Genese, kua tono aturā Pharao e tiki viviki atu i te mouauri Epera ra ko Iosepha e arataki mai iaia ki mua i tona aroaro kia uri i tana moemoea kino. I teia taime tikai, tei roto a Iosepha i te areauri no tetai au mataiti. Noatu to Pharao inangaro viviki kia aratakiia mai a Iosepha ki mua iaia, kua akanoo a Iosepha i tetai taime nona kia varu iaia. (Genese 39:20-23; 41:1, 14) I te mea kua taiku te tangata tata i teia manako rikiriki, te akaari maira e kua matau aia i te au peu o Aiphiti.

I rotopu i te au pa enua e manganui, e akatupu ana te au tane i to ratou uruuru vaa, kapiti mai to Epera. Tei tuke atu, “ko Aiphiti taito te enua Orieni tei kore i akatika i te uruuru vaa,” i karanga ai a McClintock and Strong’s Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature.

Kua kotingaia ainei ki te varu anga i te uruuru vaa? Akakite te makatini Biblical Archaeology Review e e peu matauia na Aiphiti no tetai tangata kia akapapa no te tu ki mua ia Pharao mei te mea ka tomo aia ki roto i te iero. Mei teia te tu, ka tano rai i reira ka varu a Iosepha i te rauru i runga i tona upoko e te kopapa.

Te karanga ra te papaanga o Angaanga e ko te papa o Timoteo e tangata Ereni. Te aiteanga i reira e no Ereni mai aia?

Kare. I roto i tana tataanga akauruia, i tetai taime kua tuke te manako o te apotetoro ko Paulo i te ngati Iuda e te Ereni, mei te mea atura e te mono ra to Ereni i te iti tangata pouroa kare i te ngati Iuda. (Roma 1:16; 10:12) Tetai tumu maata i pera ai aia koia oki te totoa anga o te reo Ereni e te au peu Ereni i te au ngai ta Paulo i tutu aere.

Koai ma ta te aronga taito e manako ra kia riro mai ei Ereni? I te ā anere mataiti M.T.N., kua akapaapaa tetai tangata Atene karape i te atu peʼe ko Isocrates i te au peu Ereni e totoa ra i teianei ao. Kua kite aia i tei tupu, no reira “te aronga i kapikiia ai e e Ereni, no ta ratou kite i ta tatou au apiianga, kare mei te mea e iti tangata tikai ratou no Ereni.” E mea umere tikai, ko te metua tane o Timoteo e tetai ke ta Paulo e tuatua ra e e Ereni, e Ereni ïa no ta ratou peu e kare no te anau anga.​—Angaanga 16:1.