Ту ӷанэс?
Синагога андэ пэрво вико. Пэ кадэя картинка дицол, со за и синагога сас андэ пэрво вико, сави тердёлас андо Гамле, када 10 километроря каринг о северо востоко ла Галилейскона морятар. И картинка поможый тэ полас, сави моӷла тэ авэл андэ дэлмутни время и синагога.
Катар линэпэ синагоги?
О АЛАВ «синагога» жыля анда ӷреческо алав, саво сыкавэл «собрания» чи кай «стидэнпэ андэ ек ҭан». Када алав фартэ поджал, важ кода кай андэ дэлмутни время иудеёря анда разни ҭана стидэнаспэ андэ синагоги, кай тэ сытён и тэ служын лэ Дэвлэсти. Андэ Еврейски Писании важ и синагоги ворта никай най пистромэ, ай акэ андэ Христиански Гречески Писании драго дицол, кай андэ пэрво вико жы кай И. Х. синагоги ужэ сас.
Бут учони гиндон, кай и пэрви синагоги ашэлэ тоди, кала и иудеёря сас андо вавилонско плено. Андэ «Иудейско инцыклапедия» пистромэ: «Посли кода, кала розмардэ о храмо кодэлэн, ко сас андо плено, трэбуй сас тэ подритярэн. Васо? Важ кода кай вонэ сас най пэ пэстири ԥув, и вонэ дэкала стидэнаспэ андэ ек ҭан, файма, па субботам, и адинонас и Писании». Кала вижылэ и иудеёря анда плено, вонэ линэ и май дур тэ стидэнпэ, кай тэ мангэнпэ и тэ адинон и Писании. Синагоги ашэлэ везде, кай жувэн и евреёря.
Кадя каринг о пэрво вико лэ И. Х. андэ всаворэ ҭана, кай жувэнас и иудеёря па вся Средиземноморья, по Ближнё Востоко и андо Израилё и синагоги ашэлэ ӷлавно ҭан, кай вонэ стидэнаспэ и котэ вонэ най кати тэлёнас лэ Дэвлэсти. Акэ со росԥэнэн пала синагоги професаро анда Еврейско университето андо Иерусалимо о Ли Левино: «Интя авэнас тэ хан свынцомэ хамос, тэ сытён и котэ прожанас сындоря. Котэ стидэнас и гаравэнас и ловэ, савэ шонас и мануша, стидэнаспэ, кай тэ дэн дума пала политика и пала авэр вопросоря, савэ пушэнас о миро». Во инке ԥэнэн: «Канешно, май бут шонас сама пэ кода, кай тэ служын лэ Дэвлэсти». Када сыкавэл, васо о Иисусо часто авэлас андэ синагога (Марка 1:21; 6:2; Луки 4:16). Котэ во сытярэлас и подритярэлас лэ манушэн. Посли кода, сар ашэля христианско собрания, о апостоло Павло кадяжэ бут росԥэнэнас важ о Дэл андэ синагоги. Кодэла, ко фартэ камэлас тэ уӷанэн важ о Дэл, жанас интя. Важ када о Павло, кала авэлас андэ варисаво форо, сразу жалас андэ синагога (Деяния 17:1, 2; 18:4).