Leswi Vativi Va Siyensa Va Kalaka Va Nga Swi Tivi

Swi yentxa ingiki vasiyentixta va dondzre swiyenge hinkwaswu swa matilo ni misava, nambitanu, ku ni swivutiso swa lisima leswi va kalaka va nga swi koti ku swi hlamula.

Xana vativi va siyensa va swi kota ku tlhamuxela ndlela leyi matilo ni misava ku patsra ni wutomi swi sunguliki ha yone? A nhlamulo yi le livaleni, a va swi koti! Van’wana va hlaya leswaku vasiyentixta lava kambisisaka matilo ni misava va swi kota ku tlhamuxela ndlela leyi mintxhumu hinkwayu yi sunguliki ha yone. Nambitanu, Marcelo Gleiser, prisori wa astronomia a Univhersidadi dzra Dartmouth, lweyi a kalaka a nga pfumeli nakone a kalaka a nga yali leswaku Xikwembu Nkulukumba a kone, a hlaya leswi: “Hine vakambisisi va ta matilo ni misava a hi si na yi tlhamuxela ndlela leyi matilo ni misava swi sunguliki ha yone.”

Revhixta dzra kukazri ledzri vulavulaka hi siyensa, ledzri vitaniwaka Science News dzri hlaye leswi mayelanu ni ndlela leyi wutomi byi sunguliki ha yone: “Swi nga ha kazrata ku tlhamuxela ndlela leyi nakunene a wutomi byi sunguliki ha yone misaveni. Ntalu wa mazribye ni mazrambu ya swivumbiwa leswi fiki, leswi a swi ta hi pfuna ku tiva leswi yentxekiki a masungulweni ya misava swi nyamalale khale swinene.” Mazritu lawa ma kombisa leswaku a siyensa a dzri si na swi kota ku hlamula xivutiso lexi liki: “Xana matilo ni misava ku patsra ni wutomi swi sungulise kuyini?”

Kambe swi nga yentxeka u tivutisa leswi: Loko a li leswaku a wutomi ni misava swe tumbuluxiwa, a nga va mani lweyi a swi tumbuluxiki? Swi nga ha yentxeka u tlhela u yanakanya hi leswi: Loko ku li leswaku ku ni Muvumbi lweyi a tlhazrihiki ni lweyi a nga ni lizrandzru, ha yini a pfumelela leswaku vhanu va xaniseka? Ha yini a pfumelela leswaku ku va ni wukhongoti bya ku hambanahambana? Ha yini a pfumelela leswaku vhanu lava hlayaka leswaku va gandzrela yene va yentxa mintxhumu leyi bihiki?

A siyensa a dzri swi koti ku hi hlamula swivutiso hinkwaswu leswi. Kambe leswo a swi djuli ku hlaya swone leswaku a u nge ti kumi tinhlamulo leti twisisekaka. Ku hlaya ntiyiso, vhanu vanyingi va kuma tinhlamulo a Bibeleni.

Vasiyentixta van’wana va tinyike nkama wa ku dondzra Bibele, nakone va hlaya leswaku va pfumela leswaku ku ni Muvumbi. Loko u djula ku tiva leswaku ha yini va yanakanya hi ndlela leyo, nghena ka jw.org. u ya lomu ku tsraliwiki leswaku “setxha”, u gama u djuletela mhaka leyi liki “Mavonela Manyingi Mayelanu Ni Lomu Wutomi Byi Sukelaka Kone”.

Va Kholwisiwe Hi Siyensa Ni Bibele

Químico wa kukazri lweyi a vitaniwaka Georgiy N. Koidan a hlaya leswi:

“A ntizro wanga hakanyingi wu fambisana ni ku patsra swiyenge swa químico (elementos químicos) swa ku hambanahambana akuva swi hamba mamulekula. Swi fana ni ku tha xadreji. Swi djula u pimisa ha hombe na u nge si menxa ntxuva ya kukazri. Loko wo tlula xiyenge xa kukazri a ku patsreni ka swiyenge swa químico, a mamulekula a ma nge ti hambeka. Nambileswi ntizro wanga wu tikombaka na wu kazrata, wu nabyalile loko wu pimanisiwa ni mintxhumu yinyingi leyi yentxekaka ka maselula lawa ma hanyaka, mintxhumu leyi yentxaka leswaku ku hambiwa mamulekula ya ku zrazrangana. Leswo swi ni yentxa ni tiyiseka leswaku ku ni Muvumbi lweyi a tivaka ngopfu swinene química ku hi tlula.

“Loko ni dondzre Bibele ni swi twisisile leswaku i buku dzra ku hlawuleka. Ku khaluta kolomu ka 2.000 wa malembe na Bibele dzri tsraliwile kambe mine ni yanakanya leswaku swilayu swa dzrone swa ha tizra ni namunhla. Leswi dzri swi hlayaka mayelanu ni ku tlhantlha swikazratu a ndangwini, ka vavhizinyu ku patsra ni le ntizrweni nakunene swa pfuna. Ni tlhasele wugamu bya leswaku swilayu swoleswo leswinene ngopfu, swi ngo nyikeliwa ntsena hi mhunu lweyi a nga ni wutlhazri lebyikulu.”

Embriologista wa kukazri lweyi a vitaniwaka Yan-Der Hsuuwa hlaya leswi:

“Loko n’wana a ha sungula ku vumbeka a khuzrini a maselula yake ma tizrisana akuva ma ndzruluta maselula ya kukazri ma va minsiha, mamuxkulu, mazrambu, ngati ni maselula man’wana lawa hi wugamu ma vumbaka mhunu. A hi si swi twisisa leswaku swi yentxekisa kuyini a ku za mhunu a vumbeka khuzrini. Hi mavonela yanga, a wutomi byi vumbiwe hi mhunu lweyi a nga ni wutlhazri.

“Ndlela leyi buku dzra Amapsalma 139:15 ni 16 dzri tlhamuxelaka ha yone leswi n’wana a kulisaka xiswone a khuzrini dzra mamana wake ya fambisana ni leyi vativi va siyensa va yi gunguliki malembenyana ntsrhaku. A swi ta kotekisa kuyini kuva buku ledzri nga dzra khale dzri nyikela wutsrhokotsrhoko lebyi nga byone? Handle ka ku ganaganeka leswo swi koteke hikusa a Muvumbi hi yene lweyi a pfuleteliki mutsrali wa buku dzra Amapsalma.”

Vona vhidiyu ledzri liki Iréne Hof Laurenceau: Dotori Wa Ta Mazrambu A Vulavula Hi Lipfumelo Dzrakwe. Djuletela nhlokomhaka ya vhidiyu ledzri ka jw.org.