Ese siyansi ivuguruza ibivugwa mu gitabo cy’Intangiriro?

Abantu benshi bavuga ko siyansi ivuguruza inkuru y’irema ivugwa muri Bibiliya. Nyamara siyansi ntivuguruza Bibiliya, ahubwo ivuguruza ibitekerezo by’Abakristo bumva ko ibyanditswe muri Bibiliya bigomba gufatwa uko byakabaye. Bamwe muri abo Bakristo bemeza ko dukurikije ibyo Bibiliya ivuga, ibyaremwe byose byaremwe mu minsi itandatu y’amasaha 24, mu myaka igera ku 10.000 ishize.

Icyakora Bibiliya ntishyigikira icyo gitekerezo. Iyo iza kuba igishyigikiye, ibintu byinshi byavumbuwe mu myaka ijana ishize biba byaravuguruje Bibiliya. Iyo umuntu agenzuye Bibiliya yitonze abona ko itavuguruzanya n’ibintu byavumbuwe mu rwego rwa siyansi. Ni yo mpamvu Abahamya ba Yehova batemeranya n’Abakristo bumva ko ibyanditswe muri Bibiliya bigomba gufatwa uko byakabaye, hamwe n’abavuga ko ibyaremwe byose byaremwe mu minsi itandatu y’amasaha 24. Dore icyo mu by’ukuri Bibiliya yigisha kuri iyo ngingo.

“Mu ntangiriro” havugwa muri Bibiliya ni ryari?

Inkuru yo mu gitabo cy’Intangiriro itangirwa n’amagambo yoroshye ariko afite imbaraga, agira ati “mu ntangiriro Imana yaremye ijuru n’isi” (Intangiriro 1:1). Intiti nyinshi mu bya Bibiliya zemera ko amagambo yo muri uyu murongo asobanura igikorwa cyihariye, gitandukanye n’ibikorwa by’irema byabaye mu minsi y’irema ivugwa kuva ku murongo wa 3 gukomeza. Ayo magambo afite byinshi asobanura. Dukurikije amagambo abanza yo muri Bibiliya, isanzure ry’ikirere ryose, hakubiyemo n’umubumbe wacu w’Isi, byabayeho kera cyane mbere y’uko iminsi y’irema itangira.

Abahanga mu by’imiterere y’ubutaka bavuga ko isi imaze imyaka igera kuri miriyari enye. Abahanga mu bumenyi bw’ikirere barabaze, basanga isanzure ry’ikirere rishobora kuba rimaze imyaka miriyari 15 ribayeho. Ese ibyo bintu bamenye, cyangwa ibyo bashobora kuzamenya neza kurushaho mu gihe kiri imbere, byaba bivuguruza ibivugwa mu Ntangiriro 1:1? Oya. Bibiliya ntigaragaza igihe nyacyo “ijuru n’isi” bimaze. Ubwo ni ukuvuga ko siyansi itavuguruza ibyo Bibiliya yavuze.

Iminsi y’irema yareshyaga ite?

Iminsi y’irema yo se yareshyaga ite? Ese yari iminsi isanzwe y’amasaha makumyabiri n’ane? Mose, wanditse igitabo cy’Intangiriro, yavuze iby’umunsi wakurikiye iminsi itandatu y’irema, awita icyitegererezo cy’Isabato yizihizwaga buri cyumweru. Hari ababyuririraho bakavuga ko ubwo buri munsi w’irema wari umunsi w’amasaha 24 (Kuva 20:11). Ese ibivugwa mu gitabo cy’Intangiriro byaba bishyigikira icyo gitekerezo?

Ntibigishyigikira! Ijambo ry’igiheburayo rihindurwamo “umunsi” ntiryerekeza ku gihe cy’amasaha 24 gusa, ahubwo rishobora no gusobanura ibihe bitandukanye bitareshya. Urugero, igihe Mose yavugaga mu magambo make iby’imirimo y’irema Imana yakoze, iminsi itandatu y’irema yose yayise umunsi umwe (Intangiriro 2:4). Ikindi nanone, ku munsi wa mbere w’irema, ‘Imana yise umucyo Umunsi, naho umwijima iwita Ijoro’ (Intangiriro 1:5). Aha ngaha, igihe kitagera no ku masaha 24 ni cyo cyiswe “umunsi.” Bityo, muri Bibiliya nta hantu wahera uvuga ko buri munsi w’irema wareshyaga n’amasaha 24.

None se iminsi y’irema yareshyaga ite? Nta cyo Bibiliya ibivugaho. Icyakora amagambo yakoreshejwe mu gitabo cy’Intangiriro mu gice cya 1 n’icya 2, agaragaza ko iyo minsi yerekeza ku bihe birebire cyane.

“Iminsi” itandatu y’irema

Mose yanditse inkuru ye mu giheburayo, kandi ayandika akurikije uko umuntu uri ku isi abona ibintu. Ibyo bintu byombi, wongeyeho no kuba tuzi ko isanzure ry’ikirere ryabayeho mbere y’iminsi y’irema, bidufasha gukemura inyinshi mu mpaka zigibwa ku nkuru y’irema. Mu buhe buryo?

Iyo umuntu agenzuye yitonze inkuru ivugwa mu gitabo cy’Intangiriro, abona ko ibintu byatangiraga kuremwa ku “munsi” umwe, byakomezaga bikageza ku wundi “munsi” cyangwa mu yindi “minsi” ikurikiraho. Urugero, mbere y’uko “umunsi” wa mbere w’irema utangira, urumuri rwaturukaga ku zuba, ryari ryaramaze kuremwa, rwarazaga ariko ntirugere ku isi, wenda ruzitiwe n’ibicu bicucitse (Yobu 38:9). Ku “munsi” wa mbere, ibyo bicu byazitiraga urumuri byatangiye gutamuruka, bituma umucyo uhinguranya ikirere cy’isi.a

Ku “munsi” wa kabiri, ikirere gikikije isi cyakomeje gutamuruka, bituma ibicu biguma hejuru, hasi haba inyanja. Ku “munsi” wa kane, ikirere gikikije isi cyakomeje gutamuruka kugeza ubwo izuba n’ukwezi byaje kugaragara neza “mu isanzure” (Intangiriro 1:14-16). Mu yandi magambo, dukurikije uko umuntu uri ku isi abona ibintu, izuba n’isi ni bwo byatangiye kugaragara. Ibyo bintu byagiye bibaho buhoro buhoro.

Inkuru yo mu gitabo cy’Intangiriro ikomeza ivuga ko uko ikirere cyagendaga gitamuruka, ibiguruka, bikubiyemo udusimba dufite amababa hamwe n’inigwahabiri, byatangiye kubaho ku “munsi” wa gatanu.

Biragaragara neza ko imvugo Bibiliya ikoresha ishobora kumvikanisha ko ibintu by’ingenzi byaremwaga buri “munsi,” byagendaga bibaho buhoro buhoro aho guhita biba ako kanya, ku buryo bimwe byanakomezaga ku yindi minsi y’irema.b

Nk’uko amoko yabyo ari

Ese kuba ibimera n’inyamaswa byaragiye bibaho buhoro buhoro, byaba byumvikanisha ko Imana yakoresheje ubwihindurize kugira ngo itume habaho urunyurane rw’ibinyabuzima? Oya. Inkuru yo mu gitabo cy’Intangiriro igaragaza neza ko Imana yaremye “amoko” y’ingenzi y’ibimera n’inyamaswa (Intangiriro 1:11, 12, 20-25). Ese ayo “moko” y’ibimera n’inyamaswa yaremwe mbere, yaremanywe ingirabuzima fatizo zagenewe kugenda zihinduka kugira ngo bihuze n’imimerere y’aho biba? None se ni iki kiranga imipaka “ubwoko” runaka butagomba kurenga mu gihe buhinduka? Nta cyo Bibiliya ibivugaho. Icyakora ivuga ko ibinyabuzima byabayeho “nk’uko amoko yabyo ari” (Intangiriro 1:21). Ayo magambo asobanura ko “ubwoko” runaka bushobora kugira icyo buhindukaho, ariko iryo hinduka rikagira aho ridashobora kurenga. Ibisigazwa by’ibimera n’inyamaswa byataburuwe hamwe n’ubushakashatsi bwakozwe mu bihe bya vuba aha bishyigikira igitekerezo cy’uko “amoko” y’ingenzi y’ibimera n’inyamaswa yahindutseho utuntu duto cyane mu gihe cy’imyaka myinshi cyane.

Ibinyuranye n’ibivugwa na bamwe mu banyamadini bumva ko ibyanditswe muri Bibiliya bigomba gufatwa uko byakabaye, igitabo cy’Intangiriro nticyigisha ko isanzure ry’ikirere, hakubiyemo isi n’ibinyabuzima biyiriho byose, byaremwe mu gihe gito, kandi ko hadashize igihe kirekire cyane biremwe. Ahubwo ibyo igitabo cy’Intangiriro kivuga ku birebana n’uko isanzure ry’ikirere ryaremwe ndetse n’uburyo ubuzima bwabayeho hano ku isi, bihuza neza n’ibintu bitandukanye byo mu rwego rwa siyansi byavumbuwe vuba aha.

Kubera ko abahanga mu bya siyansi benshi bafite za filozofiya bagenderaho, ntibemera inkuru yo muri Bibiliya ivuga ko Imana ari yo yaremye ibintu byose. Birashishikaje kumenya ko mu gitabo cya Bibiliya cy’Intangiriro cyanditswe kera cyane, Mose yari yaranditse ko isanzure ry’ikirere ryagize intangiriro kandi ko ubuzima bwagiye bubaho buhoro buhoro, mu gihe cy’imyaka myinshi cyane. Ese mu myaka 3.500 ishize, Mose yari kubwirwa n’iki ibintu nk’ibyo siyansi yaje kugaragaza ko ari ukuri? Hari uburyo bumwe bwo kubisobanura. Uwari ufite imbaraga n’ubwenge bwo kurema ijuru n’isi, ni we wahishuriye Mose ubwo bumenyi buhambaye. Ibyo bitsindagiriza amagambo yo muri Bibiliya, avuga ko Bibiliya ‘yahumetswe n’Imana.’c—2 Timoteyo 3:16.

Ushobora kuba wibaza niba ari ngombwa kwemera inkuru yo muri Bibiliya ivuga iby’irema. Dore impamvu zimwe na zimwe zigaragaza ko igisubizo cy’icyo kibazo gikwiriye gufatanwa uburemere.