MISANGANI
1 Misangani ya Salomoni,+ mwana wa Dhavidhi,+ mambo wa Izraeli:+
2 Toera kupfundza* udziwisi+ na kulanga;
Toera kubvesesa mafala audziwisi;
3 Toera kutambira kulanga+ kunapasa luso yakubvesesa,
Ulungami,+ ndzeru zadidi+ na ulinganiri;*
4 Toera kupasa ndzeru+ anthu akusowa udziwisi;
Toera kupasa aphale cidziwiso na luso yakunyerezera.+
5 Munthu waudziwisi asabvesera, mbapfundza pizinji;+
Munthu wakubvesesa asatambira citsogolero cadidi,*+
6 Toera kubvesesa misangani na mafala akunentsa,
Mafala a anthu audziwisi na misangani yawo yakunentsa.+
7 Kugopa Yahova ndi kutoma kwa cidziwiso.+
Madzemwa ndiwo basi anapwaza udziwisi na kulangwa.+
9 Thangwi ipyo ndi nthimba ya maluwa akubalika munsolo mwako,+
10 Mwananga, anyakudawa angayesera kukunyengerera, leka kuabvera.+
11 Iwo angalonga kuti: “Tende pabodzi na ife.
Tendeni tibisale toera tiphe munthu.
Tende tibisale, mbatidikhira anthu akusowa mulando, basi ene toera tibalangazike.
12 Tinaameza mbaciri na umaso ninga pinacita Nthumbi,*
Tinaameza amumphu ninga ale anatcitira nʼdjenje.
13 Tendeni tiaakwatire pinthu pyawo pya ntengo ukulu;
Tinadzadza nyumba zathu na pinthu pinafuna ife kuakwatira.
14 Iwe usafunika kukhala pabodzi na ife,
Tinagawana sawasawa pinthu pinafuna ife kuba.”
15 Mwananga, leka kuatowera.
Ikha miyendo yako kutali na njira zawo,+
16 Thangwi miyendo yawo isathamanga toera kuenda kacita pinthu pyakuipa;
Iwo asathamanga toera kupha andzawo.+
17 Mwandimomwene, mphyapezi kuteya nsampha mbalame mbikaona.
18 Na thangwi ineyi, iwo asabisala toera kupha andzawo;
Iwo asabisala toera kubulusa umaso wa andzawo.
19 Zenezi ndi njira za anthu anasaka kuwina pinthu mwakukhonda kulungama,
Pyakuti pinadzafudza umaso wa ale anapigumana.+
20 Udziwisi wandimomwene+ usakhuwa mʼmiseu.+
Usapitiriza kukhuwa mu mbuto zinagumanyikana anthu.+
21 Iwo usakhuwa kunkhomo kwa miseu inapita na anthu azinji.
Pa misuwo ya nzinda, iwo usalonga:+
22 “Mpaka lini imwe anthu akusowa udziwisi munapitiriza kukhonda funa udziwisi?
Mpaka lini imwe anyakusingirira munapitiriza kukomerwa na kusingirira?
Mpaka lini imwe madzemwa munapitiriza kuida cidziwiso?+
23 Tawirani kusandika kwanga.*+
Penepo ine ndinakupasani mphambvu ya udziwisi;
Mbandikudziwisani+ mafala anga.
24 Ine ndakucemerani, mbwenye mwapitiriza kukhonda,
Ndafuthula djanja yanga, mbwenye nee mʼbodzi adandibvesera,+
25 Imwe mwapitiriza kupwaza uphungu wanga onsene,
Pontho mwakhonda kusandika kwanga,
26 Na thangwi ineyi, inembo ndinaseka mungagwerwa na nyatwa;
Ndinakusingirirani mungagwerwa na pire pinagopa imwe,+
27 Pinthu pinagopa imwe pingabwera ninga condzi,
Nyatwa zanu zingafika ninga mphepo ikulu,
Mbamugwerwa na nyatwa na kuthabuka.
28 Pa ndzidzi unoyu, iwo anapitiriza kundicemera, mbwenye ine nee ndinaatawira;
Iwo anadzandisaka kakamwe, mbwenye nee anandigumana,+
29 Thangwi iwo aida cidziwiso,+
Pontho nee asankhula kugopa Yahova.+
30 Iwo akhonda uphungu wanga;
Iwo apwaza kusandika kwanga konsene.
32 Thangwi kukhonda kubvera kwa anyakusowa udziwisi, kunaapha,
Kukhonda kudzudzumika kwa madzemwa, kunaafudza.
33 Mbwenye munthu anandibvesera anadzakhala mwakutsidzikizika,+
Iye anapfulika mbakhonda kugopa nyatwa.”+
2 Mwananga, ungatawira mafala anga,
Mbukoya matongero anga+ muntima mwako,
2 Ungabvesera mwadidi udziwisi,+
Mbufungula ntima wako toera kubvesesa mwadidi pinthu;+
3 Kusiyapo pyenepi, ungakhuwa toera kuphemba kubvesesa pinthu,+
Mbugaluza fala yako toera kuphemba luso yakudzindikira pinthu;+
4 Ungapitiriza kusaka pinthu pyenepi ninga ukusaka parata,+
Pontho ungapitiriza kupisaka ninga ukusaka mpfuma zidabisika;+
7 Iye asakoyera udziwisi anthu akulungama;
Iye ndi xango kuna ale anafamba mwakukhulupirika.+
8 Iye asaona mathanyo a anthu akulungama,
Pontho anadzatsidzikiza njira za anthu akukhulupirika kuna iye.+
9 Natenepa, unabvesesa pinthu pyadidi, pyakulungama na pyakuthema,
Njira zonsene za pinthu pyadidi.+
10 Udziwisi ungapita muntima mwako,+
Cidziwiso mbacikhala cakutsandzayisa kuna iwe,+
11 Luso yakunyerezera inakukoya,+
Pontho luso yakubvesesa inakutsidzikiza,
12 Toera kukupulumusa munjira yakuipa,
Mʼmanja mwa anthu analonga pinthu pyakuipa,+
13 Mʼmanja mwa ale adasiya njira zakulungama,
Toera afambe munjira za cidima,+
14 Mʼmanja mwa ale anakomerwa na kucita pinthu pyakuipa,
Mbatsandzaya na pinthu pyakuipa na pyakukhonda kulungama,
15 Ale akuti njira zawo ndi zakugongonyeka,
Akuti ndi akunyengeza mu pyonsene pinacita iwo.
16 Udziwisi unakupulumusa mʼmanja mwa nkazi waulukwali,
Unakupulumusambo ku mafala akutundusa* a nkazi waulukwali,*+
17 Wakuti asasiya mamuna wa utsikana wace,+
Mbaduwala cibverano cidacita iye na Mulungu wace;
18 Thangwi nyumba yace isatsogolera munthu toera afe,
Njira zace zisatsogolera kuna anthu akufa.+
19 Munthu anapita naye mʼmabonde nkhabe kubwerera,
Iye nee anabwererabve kunjira ya umaso.+
20 Natenepa, famba munjira ya anthu adidi,
Pontho pitiriza munjira za anthu akulungama,+
21 Thangwi basi ene ndi anthu akulungama anafuna kudzakhala pa dziko yapantsi,
Pontho anthu akusowa mulando* anapitiriza kukhala pa dziko yapantsi.+
22 Mbwenye anthu akuipa anadzafudzwa pa dziko yapantsi,+
3 Mwananga, leka kuduwala pinakupfundzisa ine,*
Pontho bvera matongero anga na ntima wako onsene,
2 Ungacita pyenepi, unadzakhala na umaso mu pyaka pizinji,
Pontho unadzakhala muntendere.+
3 Leka kusiya kupangiza ufuni wakukhonda mala na kukhulupirika.+
Pimangire nʼkhosi mwako;
Mbupilemba muntima mwako;+
4 Natenepa, unadzakhala wakutawirika na waudziwisi,
Pamaso pa Mulungu na pa anthu.+
7 Leka kuoneka wekhene ninga munthu waudziwisi.+
Gopa Yahova mbucalira pinthu pyakuipa.
8 Pyenepi pinadzawangisa manungo ako,*
Mbapipasa mphambvu magogodo ako.
9 Lemedza Yahova na pinthu pyako pyakufunika,+
Na misapo yako yonsene yakutoma kutokota;*+
10 Penepo, nyumba zako zakukoyera pinthu zinadzala* na pinthu pyadidi,+
Nkhali zako zinadzala na vinyu ipswa mpaka kutayikira.
11 Mwananga, leka kukhonda ungalangwa na Yahova,+
Pontho leka kuipirwa iye angakusandika,+
12 Thangwi Yahova asalanga ale anafuna iye,+
Ninga pinacita baba kuna mwana anafuna iye.+
13 Nyakutsandzaya ndi munthu anagumana udziwisi,+
Na munthu anagumana luso yakubvesesa;
14 Kuwina udziwisi ndi kwadidi kakamwe kupiringana kuwina parata,
Pontho kuugumana ndi kwadidi kakamwe kupiringana kugumana ouro.+
15 Udziwisi ndi wakufunika kakamwe kupiringana miyala ya ntengo ukulu ya mʼbara;
Nkhabepo cinthu cinafuna iwe cakuti cinakwanisa kulandaniswa na udziwisi.
16 Umaso wa ntsiku zizinji uli mu djanja yace yamadyo;
Mpfuma na mbiri piri mu djanja yace yabzwere.
17 Njira zace ndi zakutsandzayisa,
Pontho njira zace zonsene ndi zantendere.+
18 dziwisi ndi muti wa umaso kuna ale anauphatirira,
Pontho ale anapitiriza kuuphatirira anadzacemerwa anyakutsandzaya.+
19 Yahova atomesa dziko yapantsi mwaudziwisi.+
Na ndzeru zace, iye akhazikisa kudzulu mwakuwanga.+
20 Thangwi ya udziwisi wace madzi akuzika agawika,
Pontho makole asagwisa bume.+
21 Mwananga, leka kuduwala pinthu pyenepi.*
Tsidzikiza udziwisi na luso yakunyerezera;
22 Ipyo pinakupasa umaso,
Mbapikhala ninga pyakubalikisa nʼkhosi mwako;
23 Natenepa unadzafamba mwakutsidzikizika munjira yako,
Pontho mwendo wako cipo unadzagwegweduka.+
25 Iwe nee unadzagopa cinthu cakugopswa cinacitika mwakututumusa,+
Nee kugopa condzi cinadzera anthu akuipa.+
27 Leka kusiya kucita pinthu pyadidi kuna munthu anafunika iwe kucitira pinthu pyadidi,+
Khala unakwanisa kumʼphedza.+
28 Leka kupanga ndzako kuti: “Ndoko, bwera ndzidzi unango! Ine ndinakupasa mangwana,”
Khala iwe unakwanisa kumpasa cincino.
29 Leka kucita masasanyiro toera kucitira ndzako+ pyakuipa,
Wakuti asakhala mwakutsidzikizika na iwe.
31 Leka kucitira bibvu munthu wakuipa,+
Nee kutowezera makhaliro ace,
32 Thangwi Yahova asaida munthu anacita pinthu mwaciphamaso,+
Mbwenye ali na uxamwali wakuwanga na anthu akulungama.+
33 Dzedze ya Yahova iri panyumba ya munthu wakuipa,+
Mbwenye iye asapasa nkhombo nyumba ya munthu wakulungama.+
35 Anyaudziwisi anadzalemedzwa,
Mbwenye madzemwa asalemedza pinthu pyakupasa manyadzo.+
4 Ananga, bveserani mungalangwa na pai wanu;+
Bveserani mwadidi toera mukhale na luso yakubvesesa,
2 Thangwi ine ndinakupfundzisani pinthu pyadidi;
4 Iye akhandipfundzisa mbandipanga: “Koya mafala anga muntima mwako.+
Koya matongero anga mbupitiriza kukhala mʼmaso.+
5 Khala na udziwisi, khala na luso yakubvesesa.+
Leka kuduwala, pontho leka kukhonda kubvera mafala analonga ine.
6 Leka kusiya udziwisi, thangwi iwo unakutsidzikiza.
Funa udziwisi, thangwi iwo unakutsidzikiza.
7 Udziwisi ndi cinthu cakufunika kakamwe,+ natenepa khala na udziwisi,
Mu pinthu pyonsene pinafuna kukhala na iwe, leka kupwaza luso yakubvesesa.+
8 Lemedza udziwisi, thangwi iwo unadzakukuza.+
Ungaukhumbatira, iwo unakulemedza.+
9 Udziwisi unadzaikha nkhata ya maluwa munsolo mwako;
Unadzakubalikisa na nthimba yakubalika.”
10 Mwananga bvesera, mbubvera pinalonga ine,
Iwe unadzakhala na umaso mu pyaka pizinji.+
12 Ungafamba, nkhabe cinthu cinafuna kupingiza miyendo yako;
Ungathamanga nee unagwegweduka.
13 Tawira kulangwa, leka kukhonda.+
Kumbuka pidapfundza iwe, thangwi pinakuphedza toera kukhala na umaso.+
14 Leka kupita munjira ya anyakuipa,
Pontho leka kufamba munjira ya anthu akuipa.+
16 Thangwi iwo nkhabe kwanisa kugona angakhonda kucita pinthu pyakuipa.
Iwo nkhabe kuphatwa na citulo angakhonda kugwisa munthu.
17 Uipi ndi nkate unadya iwo,
Uphanga ndi vinyu inamwa iwo.
18 Mbwenye njira ya anyakulungama ndi ninga kuyetimira kwa ceza ca dzuwa namacibese
Cakuti cisapitiriza kuthimizirika mpaka namasikati.+
19 Njira ya anyakuipa ndi ninga cidima;
Iwo nkhabe dziwa cinaagwegwedusa.
20 Mwananga, bvesera mwadidi mafala anga;
Bvesera mwadidi pinalonga ine.
21 Mbaleke kubuluka pamaso pako;
Akoye mwadidi muntima mwako,+
22 Thangwi iwo ndi umaso kuna ale anaagumana+
Pontho manungo awo onsene anakhala na ungumi wadidi.
23 Kupiringana pinthu pyonsene pinatsidzikiza iwe, tsidzikiza ntima wako,+
Thangwi umaso wako usanyindira ntima wako.
24 Leka kulonga mafala akuipa,+
Mafala authambi asafunika kukhala kutali na iwe.
25 Maso ako asafunika kuyangʼana kutsogolo,
Inde, yangʼana kutsogolo kwako.+
27 Leka kupeukira kunkono wamadyo peno wabzwere.+
Thawisa miyendo yako ku pinthu pyakuipa.
5 Mwananga, bvesera mwadidi mafala anga audziwisi.
Bvesera mwadidi pinakupfundzisa ine,+
2 Toera utsidzikize luso yako yakunyerezera,
Ndzidzi onsene mbulonga+ pinthu mwakubverana na undimomwene.
3 Mafala a nkazi waulukwali asadjodja ninga khana ya uci,+
Pontho, mulomo wace ndi wakufewa kakamwe kupiringana mafuta.+
4 Mbwenye pakumalisa iye asawawa ninga muti wakuwawa,+
Pontho asatwa ninga supada yakuceka uku na uku.+
5 Miyendo yace isatcitira toera kufa.
Mathanyo ace asatsogolera Kunthumbi.*
6 Iye nee asatsalakana njira ya umaso.
Asandzendza-ndzendza, mbakhonda dziwa kunaenda iye.
7 Imwe ananga, cincino ndibvesereni,
Pontho lekani kukhonda bvera pinalonga ine.
8 Mwananga, khala kutali na iye;
Leka kufendedzera dhuzi nsuwo wa nyumba yace,+
9 Toera ukhonde kupereka kulemedzwa kwako kuna anthu anango,+
Peno pyaka pyako pinatowera pikhonde khala pya nyatwa;+
10 Toera anthu anakhonda iwe kudziwa akhonde kumala pinthu pyako,+
Pontho pinthu pidathabukira iwe pikhonde kuenda kunyumba ya munthu wa dziko inango.
11 Ungakhonda kucita pyenepi, unadzabulira kunkhomo kwa umaso wako,
Mphambvu zako zingamala pabodzi na manungo ako,+
12 Mbulonga: “Ine ndaida kakamwe kulangwa!
Ntima wanga wapwaza kusandikwa!
13 Nee ndabvesera fala ya apfundzisi anga,
Nee ndabvesera mwadidi ale akhandipfundzisa.
14 Ndikhali dhuzi toera kugwera mu pinthu pyonsene pyakuipa,
Pamaso pa mbumba ya Mulungu.”+
16 Thangwi yanji madzi ako asafunika atayike mʼmiseu?
Thangwi yanji madzi ako akuwewa asafunika atayike mu mbuto zapakweca?+
17 Asafunika akhale ako basi,
Nee usafunika kugawana na anthu anango.+
18 Ncera wako mbupaswe nkhombo,
Komerwa na nkazi wa uphale wako,+
19 Iye ndi ninga mbawala ikazi yakupfulika, ninga mbuzi yakubalika ya mʼmapiri.+
Mabere ace mbakutsandzayise ndzidzi onsene.
Tsandzaya ndzidzi onsene thangwi ya ufuni wace.+
20 Mwananga, thangwi yanji mbudakwatika na nkazi waulukwali?
21 Thangwi njira za munthu ziri pamaso pa Yahova;
Iye asaona mwadidi njira zace zonsene.+
22 Nyakuipa asamangwa na madodo ace,
Pontho iye anadzamangwa na nkhambala za madawo ace.+
23 Iye anadzafa thangwi yakukhonda kutawira kulangwa,
Mbatayika thangwi yakukula kwa upswiru wace.
6 Mwananga, ungapikira kuti unalipa pidafiyari ndzako,*+
Ungacita cibverano na munthu anakhonda iwe kudziwa,+
2 Khala wacimwana kucita pidapikira iwe,
Khala waphatwa na mafala a pamulomo pako,+
3 Mwananga, nakuti wagwa mʼmanja mwa ndzako,
Toera upulumuke, cita ipi:
Ndoko ukacepeseke, mbudembetera ndzako mwakucimbiza.+
4 Leka kufunga maso ako toera kugona,
Leka kupumisa maso ako.
5 Thawa ninga mbawala inathawa mʼmanja mwa nyakusodza,
Ninga mbalame inathawa mʼmanja mwa nyakuteyera mbalame.
6 Iwe nyakupolola,+ ndoko kaone nyerere mbupfundza;
Ona pinacita izo mbukhala waudziwisi.
7 Maseze izo nkhabe ntsogoleri, nkulu peno ntongi,
8 Izo zisakhunganya cakudya mʼmalimwe,+
Pontho zisagumanya cakudya mu ndzidzi unabvuna anthu.
9 Iwe nyakupolola, unapitiriza kugona penepo mpaka lini?
Unalamuka lini ncitulo?
10 Kugona pangʼono, kuodzira pangʼono,
Kufunya mikono pangʼono toera kupuma,+
11 Kutcerenga kwako kunafika ninga mbava,
Pontho kusowa kwako kunafika ninga munthu wakuti ali na cida.+
12 Munthu wakuipa na wakusowa basa ndzidzi onsene asalonga pyauthambi;+
13 Iye asapfinya diso yace,+ asacita cidzindikiro na mwendo mbathonya na pyala pyace.
15 Na thangwi ineyi, nyatwa zinadzanʼgwera mwakututumusa;
Mwakucimbiza iye anafudzwa mbacimwana kondzeka.+
16 Pana pinthu pitanthatu pyakuti Yahova asapiida;
Inde, pinthu pinomwe pinanyanyasirwa na iye:
17 Maso akudzikuza,+ lirimi yakulonga uthambi,+ manja anapha anthu akusowa mulando,+
18 Ntima unanyerezera kucitira anango pyakuipa,+ miyendo inathamanga toera kucita pyakuipa,
19 Mboni wauthambi wakuti asalonga uthambi ndzidzi onsene,+
Na ale onsene anasosesa nthonga pakati pa abale.+
21 Pinalonga iwo ndzidzi onsene pikoye muntima mwako;
Mbupimangira nʼkhosi mwako.
22 Ungafamba, ipyo pinakutsogolera;
Ungagona, ipyo pinakutsidzikiza;
Ungalamuka, ipyo pinalonga na iwe.*
24 Ipyo pinakutsidzikiza kuna nkazi wakuipa,+
Pontho pinakutsidzikiza ku mafala akutundusa a nkazi waulukwali.*+
25 Muntima mwako,+ leka kusirira kubalika kwace,
Peno kutunduka na maso ace akubalika,
26 Munthu asasala ntcerengi*+ thangwi ya nkazi wauputa,
Mbwenye nkazi waupombo asasaka umaso wako wakufunika kakamwe.
27 Kodi munthu anakwanisa kugumanya makala a moto paditi pace nguwo yace mbikhonda kupya?+
28 Kodi munthu anakwanisa kufamba pa makala a moto manyalo ace mbakhonda kupya?
29 Pyenepi ndi sawasawa na munthu anapita mʼmabonde na nkazi wa ndzace;
Nkhabe munthu anafuna kukhuya nkazi unoyu mbakhonda kutcunyuswa.+
30 Anthu nkhabe kupwaza mbava,
Khala iye aba thangwi ali na njala.
31 Ngakhale tenepo, angaphatwa anabwezera kanomwe pinthu pidaba iye;
Iye anadzapereka pinthu pyonsene pyadidi pya nʼnyumba mwace.+
32 Munthu anacita upombo na nkazi ndi wakusowa ndzeru;
Munthu anacita pyenepi asafudza umaso wace.+
34 Thangwi ntcanje isacitisa mamuna kuipirwa;
Iye nkhabe kudzabvera ntsisi pakutcunyusa.+
35 Iye nee anatawira kupaswa kobiri,
Iye nee anadzatawira, maseze apaswe muoni wa ntengo ukulu.
7 Mwananga, bvera mafala anga,
Pontho koya matongero anga muntima mwako.+
2 Koya matongero anga toera ukhale na umaso;+
Koya pipfundziso pyanga* ninga munatsidzikiza iwe mboni ya diso yako.
3 Pimangire mʼpyala pyako;
Pilembe muntima mwako.+
4 Panga udziwisi kuti: “Iwe ndiwe mʼbale wanga wankazi,”
Pontho cemera luso yakubvesesa kuti ndiwe “mʼbale wanga,”
6 Na pajanela ya nyumba yanga,
Kubulukira pajanela, ine ndayangʼana pantsi,
7 Mu ndzidzi ukhayangʼana ine anthu akukhonda dziwa pinthu,
Pakati pa aphale ndaona mʼphale wakusowa ndzeru.+
8 Iye apita na nseu, dhuzi na mphambano yakuenda kuna nkazi unoyu,
Mbaenda kukhundu ya kunyumba kwace,
9 Namaulo, mu ndzidzi ukhadoka dzuwa,+
Ncidodo mu ndzidzi ukhatoma cidima.
10 Ndaona nkazi mbaenda kaonana na iye,
Iye akhadabvala ninga puta,+ pontho akhali na ntima wakunyengeza.
11 Nkazi unoyu asalonga pinthu pyakuzuda na pyakupasa manyadzo.+
Iye nee asakhala* panyumba.
12 Midzidzi inango iye asagumanika mʼmiseu, midzidzi inango asagumanika mu mbuto zapakweca,
Iye asakhala mʼmphambano zonsene.+
13 Iye aphata mʼphale unoyu, mbampswompswona;
Mwakusowa manyadzo, iye ampanga:
14 “Ine ndikhafunika kupereka ntsembe toera kupereka takhuta.+
Lero ndacita pidapikira ine.
15 Na thangwi ineyi, ndabwera kudzaonana na iwe,
Toera ndione nkhope yako, natenepa ndakugumana!
16 Ndathasika nguwo yadidi patalimba panga,
Nguwo ya makore mazinji ya ku Ejitu.+
17 Talimba yanga ndaiwazira mafuta akununkhira akucitwa na mira, alowe na kanela.+
18 Bwera, tende tikapangizane ufuni mpaka tikwane nawo, ticite pyenepi mpaka mangwana namacibese;
Tende tikatsandzaye na ufuni,
19 Thangwi mamunanga nee ali panyumba;
Iye acita ulendo, aenda kutali.
20 Iye aenda na budu ya kobiri,
Anabwerera pa ntsiku inafuna kukhala mwezi ndendende.”
21 Iye apeusa mʼphale unoyu thangwi yakucita pinthu pizinji pyakutundusa.+
Anʼnyengerera na mafalace adidi.
22 Mwakukhonda dembuka, iye asantowera, ninga ngʼombe inaenda kaphiwa,
Ninga dzemwa anaenda katcunyuswa pa phindi ya muti,*+
23 Mpaka pswimo kuphola fafa yace;
Ninga mbalame inamburukira pa nsampha, iye nkhabe dziwa kuti pyenepi pinancitisa kuluza umaso.+
24 Ananga, cincino ndibvesereni;
Bveserani mwadidi mafala analonga ine.
25 Leka kutawirisa kuti ntima wako upeuke mbuenda munjira zace.
Leka kutayika mbuenda munjira zace,+
26 Thangwi nkazi unoyu acitisa kuti anthu azinji afe,+
Pontho anthu adapha iye ndi azinji.+
27 Nyumba yace isatsogolera Munthumbi;*
Iwo asatcitira ku mbuto inagumanika anyakufa.
8 Kodi udziwisi nee ukukhuwa?
Kodi luso yakubvesesa nee ikugaluza fala?+
2 Pa nthunda+ nʼkhundu mwa nseu,
Iwo usalimira pa mphambano za miseu.
4 “Ndiri kucemera imwe mbumba yonsene;
Ndiri kulonga mwakugaluza kuna imwe monsene.
5 Imwe anyakusowa maluso, pfundzani kukhala anthu a ndzeru;+
Imwe madzemwa, khalani na ntima waudziwisi.*
6 Bveserani, thangwi pinalonga ine mphyakufunika,
Mulomo wanga usalonga pinthu pyakulungama;
7 Mulomo wanga usalonga undimomwene mwakukhonda galuza,
Pontho mulomo wanga usaida pinthu pyakuipa.
8 Mafala onsene a pamulomo panga ndi akulungama.
Mwa iwo nkhabepo akuipa peno akunyengeza.
9 Iwo asabveka mwadidi kuna ale akuti ali na luso yakubvesesa,
Pontho ndi akulungama kuna ale adagumana cidziwiso.
10 Sankhulani kulangwa na ine kupiringana parata,
Pontho sankhulani udziwisi kupiringana ouro yadidi kakamwe,+
11 Thangwi udziwisi ndi wadidi kakamwe kupiringana miyala ya ntengo ukulu;
Pinthu pyonsene pyakufunika nkhabe kulandaniswa na udziwisi.
12 Ine udziwisi, ndisakhala pabodzi na ndzeru;
Ndagumana cidziwiso na luso yakubvesera.+
13 Kugopa Yahova kusabveka kuida pyakuipa.+
Ine ndisaida kudzikuza,+ kugaya, njira yakuipa na mafala akuipa.+
15 Kubulukira mwa ine amambo asatonga,
Pontho atongi asakhazikisa mitemo yakulungama.+
16 Kubulukira mwa ine atongi asatonga,
Atsogoleri asatonga mwakulungama.
17 Ine ndisafuna ale anandifuna,
Pontho ale anandisaka anandigumana.+
18 Ine ndiri na mpfuma na mbiri,
Mpfuma yakukhonda kumala na ulungami.
19 Misapo yanga ndi yadidi kakamwe kupiringana ouro, ngakhale ouro yadidi kakamwe,
Pinthu pidakupasani ine ndi pyadidi kakamwe kupiringana parata.+
20 Ine ndisafamba munjira yakulungama,
Pakati panjira zakulungama;
21 Ine ndisapasa mpfuma ale anandifuna,
Pontho ndisadzadza nyumba zawo zakukoyera pinthu.
22 Yahova andicita ninga matomero a njira yace,+
Iye atoma kucita ine mu pinthu pidacita iye kale kakamwe.+
24 Ine ndacitwa* mu ndzidzi wakuti madzi+ akuzika akhadzati kuoneka,
Madzi mbadzati kutoma kuwewa buluka pantsi.
25 Mapiri makulu mbadzati kucitwa,
Ine ndikhadacitwa kale mapiri mangʼono mbadzati kuoneka,
26 Mbadzati kucita dziko yapantsi na mbuto zakusowa pinthu,
Peno mbadzati kucita khundu yakutoma ya mataka pa dziko yapantsi.
27 Pidacita iye kudzulu,+ ine ndikhali kweneko;
Pidaikha iye madire pakati pa thambo na padzulu pa bara,+
28 Pidaikha iye makole kudzulu,
Pidacita iye mphuno za madzi akuzika,
29 Pidakhazikisa iye madire a bara,
Toera madzi ace akhonde kupiringana madire adakhazikisa iye,+
Pidatoma iye kucita dziko yapantsi,
Iye akhakomerwa kakamwe+ na ine ntsiku zonsene;
Ndzidzi onsene+ ine ndikhatsandzaya pamaso pace;
31 Ine ndikhakomerwa na dziko idacita iye toera anthu akhalemo,
Mbwenye makamaka ndikhakomerwa na ana a anthu.*
32 Ananga, cincino ndibvesereni;
Thangwi anyakutsandzaya ndi ale anakoya njira zanga.
33 Bveserani mungalangwa+ toera mukhale audziwisi,
Pontho lekani kukhonda kulangwa.
34 Nyakutsandzaya ndi munthu anandibvesera,
Thangwi yakufika nakweru pansuwo panga ntsiku zonsene,
Mbadikhira pansuwo wa nyumba yanga;
35 Thangwi ule anandigumana anagumana umaso,+
Pontho anakhala wakutawirika kuna Yahova.
36 Mbwenye ule anandipwaza ali kuikha umaso wace pangozwi,
Pontho ale anandiida asafuna kufa.”+
9 Udziwisi wandimomwene wamanga nyumba yace;
Mbusema mizati yace minomwe.
2 Iwo wakhunganya nyama zizinji;
Wabvungaza vinyu yace;
Mbusasanyirambo meza yace.
3 Iwo watuma atumiki ace a akazi,
Toera acemere kubulukira mu nthunda za mu nzinda:+
4 “Anthu onsene akusowa udziwisi, mbabwere kuno.”
Iye asapanga anthu akusowa ndzeru:
5 “Bwerani mudye nkate wanga,
Pontho mumwe vinyu idabvungaza ine.
6 Siyani kukhala anthu akusowa udziwisi toera mupitirize kukhala na umaso;+
Pitirizani kufamba munjira yakubvesesa pinthu.”+
7 Munthu anasandika nyakusingirira, asasaka kupasika manyadzo,+
Pontho ule anasandika nyakuipa, asathabusika ekhene.
8 Leka kusandika nyakusingirira, gopa iye anakuida.+
Sandika munthu waudziwisi, iye anadzakufuna.+
9 Pfundzisa munthu waudziwisi, iye anadzakhala waudziwisi kakamwe.+
Pfundzisa munthu wakulungama, natenepa iye anadzathimiza cidziwiso cace.
11 Thangwi ya ine, ntsiku zako zinadzakhala zizinji,+
Pontho pyaka pya umaso wako pinadzathimizirwa.
12 Ungakhala waudziwisi, anafuna kuphedzeka ndiwe,
Mbwenye ungakhala nyakusingirira, anafuna kuthabuka ndiwe.
13 Nkazi wakusowa ndzeru asalonga pyakuzuda.+
Iye ndi wakupwaza, pontho nkhabe cinadziwa iye.
14 Iye asakhala pansuwo wa nyumba yace,
Pa mpando, pa mbuto yapadzulu ya mu nzinda,+
15 Mbacemera ale anapita na mu nseu,
Ale akuti ali kuenda pyawo na njira ibodzi ene:
16 “Anthu onsene akusowa udziwisi,* mbabwere kuno.”
Iye asapanga anthu akusowa ndzeru:+
18 Mbwenye iwo nkhabe dziwa kuti nyumba yace iri na anthu akufa,
10 Misangani ya Salomoni.+
Mwana waudziwisi asatsandzayisa pai wace,+
Mbwenye mwana wakusowa ndzeru asatsukwalisa mai wace.
2 Mpfuma zinawinwa munjira yakukhonda kulungama nkhabe phedza,
Mbwenye ulungami usapulumusa munthu toera akhonde kufa.+
3 Yahova nkhabe kudzatawirisa kuti munthu wakulungama athabuke na njala,+
Mbwenye anakhondera anyakuipa pinthu pinasirira iwo.
5 Mwana anacita pinthu mwandzeru asabvuna mʼmalimwe,
Mbwenye mwana anacita pinthu mwakupasa manyadzo asagona mbakhonda kubva kunja mu ndzidzi wakubvuna.+
6 Anthu akulungama anadzatambira nkhombo,+
Mbwenye milomo ya anyakuipa isabisa usumankha.
9 Ule anafamba mwakukhulupirika anafamba mwakutsidzikizika,+
Mbwenye ule anafamba munjira zakuipa anadzadzindikirwa.+
10 Munthu anapfinya diso munjira yakuipa asasosa nyatwa,+
Mbwenye ule analonga mwakusowa ndzeru anadzathabuka.+
12 Kuidana kusasosa nthonga,
Mbwenye ufuni usaphimbira madodo onsene.+
13 Udziwisi usagumanika pamulomo wa munthu waluso yakunyerezera,+
Mbwenye ntcamu ndi toera kukwapula kunsana kwa munthu wakusowa ndzeru.+
15 Mpfuma za munthu wakupfuma ndi ninga nzinda wace wakutsidzikizika.
Kufudzwa kwa nyakutcerenga ndi utcerengi wace.+
16 Mabasa a anthu akulungama asatsogolera ku umaso;
Mbwenye mabasa a anthu akuipa asatsogolera ku madawo.+
17 Munthu anatawira kulangwa asapangiza njira ya ku umaso,*
Mbwenye ule anapwaza kusandikwa asatayisa anthu.
18 Munthu anaida ndzace mbakhonda kupangiza pakweca asalonga uthambi,+
Munthu anamwaza mphangwa zakuserusa ndzace ndi dzemwa.
19 Mafala anganjipa, nkhabe kusoweka madodo,+
Mbwenye ule anacita mphole-mphole na lirimi yace asacita pinthu mwandzeru.+
20 Lirimi ya anyakulungama ndi ninga parata yadidi kakamwe,+
Mbwenye ntima wa anyakuipa ndi wakusowa basa.
21 Mafala a anthu akulungama asadyesa* anthu azinji,+
Mbwenye madzemwa asafa thangwi yakusowa ndzeru.+
23 Kuna dzemwa kucita pinthu pyakupasa manyadzo, ndi ninga masendzekero* kuna iye,
Mbwenye munthu waluso yakunyerezera ndi waudziwisi.+
24 Pinthu pinagopa anyakuipa ndipyo pinafuna kuacitikira;
Mbwenye anyakulungama anadzapaswa pire pinafuna iwo.+
25 Condzi cingapita, anyakuipa nkhabe kudzaonekabve,+
Mbwenye anyakulungama ndi ninga miyala ya kwenda na kwenda+ inaikhwa pantsi panyumba.
26 Ninga vinagre isaziriza mano, pontho ninga utci usathoya maso,
Munjira ibodzi ene, nyakupolola asatsukwalisa ule anantuma.*
29 Njira ya Yahova ndi mbuto yacitsidzikizo kuna munthu wakulungama,+
Mbwenye isabveka kufudzwa kwa anyakucita pyakuipa.+
30 Anyakulungama cipo anadzagwiswa pantsi,+
Mbwenye anthu akuipa nee anadzakhalabve pa dziko yapantsi.+
31 Milomo ya anyakulungama isalonga* udziwisi,
Mbwenye lirimi yakuipa inadzagwandwa.
32 Milomo ya anyakulungama isadziwa pinthu pyakutsandzayisa,
Mbwenye mulomo wa nyakuipa ndi wakuipa.
11 Bhalansa yakukhonda kulungama ndi yakunyanyasa kuna Yahova,
Mbwenye iye asakomerwa na bhalansa inapima mwadidi.+
3 Kukhulupirika kwa anyakulungama ndiko kunaatsogolera,+
Mbwenye uthambi wa anthu akukhonda kukhulupirika unadzaafudza.+
4 Mpfuma nkhabe kudzaphedza pa ntsiku ya ukali,+
Mbwenye ulungami usapulumusa munthu toera akhonde kufa.+
5 Ulungami wa munthu wakusowa mulando usalungamisa njira yace,
Mbwenye munthu wakuipa anagwa thangwi ya uipi wace.+
6 Ulungami wa anthu akulungama unaapulumusa,+
Mbwenye anthu anacita pinthu mwakunyengeza anadzaphatwa na pifuno pyawo.+
7 Munthu wakuipa angafa, cidikhiro cace cisamala;
Pontho pinthu pikhadikhira iye thangwi yakunyindira mphambvu zace pisamalambo.+
8 Munthu wakulungama asapulumuswa pa nyatwa,
Mbwenye munthu wakuipa ndiye anapita pa mbuto yace.+
9 Na mulomo wace, nyakusandukira Mulungu asafudza ndzace,
Mbwenye anyakulungama asapulumuswa na cidziwiso.+
10 Udidi wa anyakulungama usatsandzayisa nzinda,
Anyakuipa angafa, anthu asakhuwa mwakutsandzaya.+
11 Nzinda usakuzwa thangwi ya nkhombo za anthu akulungama,+
Mbwenye milomo ya anthu akuipa isaugwisa.+
12 Munthu wakusowa ndzeru asapwaza ndzace,
Mbwenye munthu wakuti ali na luso yandimomwene yakudzindikira asapitiriza kukhala wakumatama.+
13 Nyakuserusa andzace asaenda mbamwaza mphangwa zacibisobiso,+
Mbwenye munthu wakunyindirika asakoya cibisobiso.
14 Pangasoweka citsogolero cadidi,* mbumba isagwa,
Mbwenye pinthu pisafamba mwadidi pangakhala na mapungu mazinji.+
15 Ule anatawira kuti analipa mangawa a munthu anakhonda iye kudziwa munthu unoyu angacimwana kuabwezera, mwakukhonda penula anaona nyatwa,+
Mbwenye munthu anacalira kucita cibverano anakhala wakutsidzikizika.
16 Nkazi wadidi asapaswa mbiri,+
Mbwenye amuna akuipa asakwata mpfuma.
18 Munthu wakuipa asatambiriswa pinthu pyapezi,+
Mbwenye munthu anapangiza* ulungami asatambiriswa pinthu pyandimomwene.+
19 Munthu anasankhula na ntima wace onsene toera kucita pinthu pyakulungama, ali munjira ya umaso;+
Mbwenye munthu anatowera pinthu pyakuipa ali munjira ya kuenda kafa.
20 Anthu a mitima yakuipa ndi akunyanyasa kuna Yahova,+
Mbwenye iye asakomerwa na anthu a makhaliro akulungama.+
21 Khala na cinyindiro cakuti: Anthu akuipa nee anasiyiwa tenepo mbakhonda kutcunyuswa,+
Mbwenye ana a anthu akulungama anapulumuka.
22 Mphete ya ouro pa mphuno ya nkhumba,
Ndi sawasawa na nkazi wakubalika anapwaza ndzeru zadidi.
23 Pinthu pinafuna anthu akulungama pisabweresa udidi,+
Mbwenye pinthu pinadikhira anthu akuipa pisabweresa ukali.
24 Alipo munthu anapasa mwakudzala manja mbakhala na pinthu pizinji;+
Mbwenye unango asakhonda kupereka pikhafunika iye kupereka, mbakhala ntcerengi.+
25 Munthu anapasa mwakudzala manja anadzapaswa nkhombo,+
Ule anabalangaza andzace anadzabalangazwambo.+
26 Anthu anapasa dzedze munthu anakhonda kugulisa pyakudya,
Mbwenye iwo anapasa nkhombo ule anapigulisa.
27 Ule anawangisira na ntima onsene toera kucita pyadidi asasaka udidi,+
Mbwenye ule anasaka pinthu pyakuipa, mwakukhonda penula, pinthu pyakuipa pinancitikira.+
29 Munthu anathabusa anthu a panyumba pace nkhabe cinafuna kuwina iye,+
Dzemwa anadzakhala ntumiki wa munthu waudziwisi.
31 Khala munthu wakulungama asabwezerwa pidathema iye pa dziko yapantsi,
Mphapo ndiye tani kuna munthu wakuipa na nyakudawa!+
12 Munthu anafuna kulangwa, asafuna cidziwiso,+
2 Munthu wadidi ndi wakutawirika kuna Yahova,
Mbwenye iye asakhonda munthu ananyerezera kucita pinthu pyakuipa.+
3 Nkhabepo munthu anakhala wakutsidzikizika thangwi yakucita pinthu pyakuipa,+
Mbwenye anyakulungama anakhala ninga muti wakuti cipo unadzadulwa.
4 Nkazi wadidi ndi ninga nthimba kuna mamunace,+
Mbwenye nkazi anacita pinthu pyakupasa manyadzo ndi ninga utenda unabvundisa magogodo a mamunace.+
5 Manyerezero a anthu akulungama ndi adidi,
Mbwenye pitsogolero pya anthu akuipa ndi pyakunyengeza.
6 Mafala a anyakuipa ndi ninga nyamalwa anabisalira munthu toera kumupha,+
Mbwenye milomo ya anyakulungama isaapulumusa.+
7 Anyakuipa angafudzwa, iwo nee anaonekabve,
Mbwenye nyumba ya anyakulungama inapitiriza kukhala dzololo.+
9 Mphyadidi kukhala munthu wakupwazika, mbukhala na ntumiki mʼbodzi,
Kupiringana kupasika mbiri wekhene mbusowa cakudya.+
10 Munthu wakulungama asatsalakana mwadidi pifuyo pyace,+
Mbwenye ntsisi za munthu wakuipa ndi usumankha.
11 Munthu analima munda wace anadzakhala na pyakudya pizinji,+
Mbwenye anawangira pinthu pyakusowa basa nkhabe ndzeru.
12 Munthu wakuipa asacitira bibvu pidasodza anthu anango akuipa,
Mbwenye anyakulungama ndi ninga muti wa mitcitci yakuwanga wakuti usabala misapo.
13 Munthu wakuipa asamangwa na mafalace akuipa,+
Mbwenye munthu wakulungama asapulumuka pa nyatwa.
14 Pinalonga munthu pinacitisa kuti pinthu pinfambire mwadidi,+
Pontho pinthu pinacita iye pinampasa nkhombo.
15 Dzemwa asanyerezera kuti asacita pinthu munjira yadidi,+
Mbwenye munthu waudziwisi asatawira uphungu.+
17 Mboni wakukhulupirika asalonga undimomwene,
Mbwenye mboni wauthambi asalonga uthambi.
18 Mafala analongwa mwakukhonda kunyerezera asalasa ninga supada,
Mbwenye lirimi ya munthu wandzeru isakondza.+
19 Milomo inalonga undimomwene inapitiriza kwenda na kwenda,+
Mbwenye lirimi inalonga uthambi inakhala mu ndzidzi wakucepa.+
20 Kunyengeza kuli muntima mwa anthu ananyerezera kucita pinthu pyakuipa,
Mbwenye ale anakhazikisa ntendere asakhala akutsandzaya.+
21 Nkhabe cinthu cakuipa cinafuna kugwera munthu wakulungama,+
Mbwenye anyakuipa anadzathabuka na nyatwa zizinji.+
22 Milomo inalonga uthambi ndi yakunyanyasa kuna Yahova,+
Mbwenye iye asakomerwa na ale anacita pinthu mwakukhulupirika.
23 Munthu wandzeru asabisa pinadziwa iye,
Mbwenye madzemwa asabulusa pakweca udzemwa wawo.+
26 Munthu wakulungama asasaka mwadidi mbuto toera kudyesa pifuyo pyace,
Mbwenye anyakuipa asafamba munjira zawo mbatayika.
27 Nyakupolola nkhabe kuenda kasodza,+
Mbwenye phinga ndi mpfuma yakufunika kuna munthu.
28 Njira yakulungama isatsogolera ku umaso;+
Munjira ineyi anthu nkhabe kufa.
13 Mwana waudziwisi asatawira kulangwa na pai wace,+
2 Munthu anagumana udidi thangwi ya mafala adidi analonga iye,+
Mbwenye ale anasandukira andzawo asafuna kakamwe kucita uphanga.
3 Munthu anacita mphole-mphole na mulomo wace* asatsidzikiza umaso wace.+
Mbwenye ule anakhonda kufunga mulomo wace anadzafudzwa.+
4 Munthu wakupolola asafuna pinthu pizinji, ngakhale tenepo nkhabe ciri na iye,+
5 Munthu wakulungama asaida uthambi,+
Mbwenye pinthu pinacita nyakuipa pisampasa manyadzo, pontho pisampwazisa.
6 Ulungami usatsidzikiza munthu anafamba munjira yakulungama,+
Mbwenye uipi usafudza nyakudawa.
7 Anthu anango asasangizira kukhala akupfuma, mbwenye iwo nkhabe pinthu;+
Anango asasangizira kukhala akutcerenga, mbwenye ali na mpfuma zizinji.
11 Mpfuma inawinwa mwakucimbiza inapunguka,+
Mbwenye mpfuma ya ule anaigumanya mwapangʼono-pangʼono inathimizirika.
12 Cinthu cinadikhira munthu cingakhonda kucitika pa ndzidzi unacidikhira iye, ntima usapha;+
Mbwenye pinthu pinafuna munthu pingacitika, pisakhala ninga muti wakupasa umaso.+
14 Cipfundziso ca* munthu waudziwisi cisapasa umaso,+
Cisaphedza munthu toera acalire misampha ya kufa.
15 Munthu waluso yakubvesesa mwadidi, anthu asakomerwa naye,
Mbwenye njira ya anyakusandukira ndi yakunentsa.
17 Nyakubweresa mphangwa wakuipa asagwa mu nyatwa,+
Mbwenye nyakutumwa wakukhulupirika asabweresa cibalangazo.+
18 Munthu anakhonda kulangwa asagwa mu utcerengi mbapwaziwa,
Mbwenye ule anatawira kusandikwa anadzapaswa mbiri.+
19 Pinafuna munthu pingacitika, iye asakomerwa kakamwe,+
Mbwenye munthu wakuipa asaida kucalira pinthu pyakuipa.+
20 Ule anafamba na anthu audziwisi, anadzakhalambo waudziwisi,+
Mbwenye ule anafamba na madzemwa, anadzaona nyatwa.+
22 Munthu wadidi asasiyira unthaka adzukulu ace,
Mbwenye mpfuma za nyakudawa ziri kukoyerwa munthu wakulungama.+
23 Mʼmunda mwa nyakutcerenga musabuluka pyakudya pizinji,
Mbwenye ipyo pinakwanisa kubvungwa thangwi ya macitiro akukhonda kulungama.
14 Nkazi wakuti mwandimomwene ndi waudziwisi asawangisa* nyumba yace,+
Mbwenye nkazi wakusowa ndzeru asaifudza na manja ace.
2 Munthu anafamba mu ulungami wace asagopa Yahova,
Mbwenye ule anacita pinthu mwakunyengeza* asampwaza.
3 Mafala akudzikuza a munthu wakusowa ndzeru ndi ninga ntcamu,
Mbwenye milomo ya anthu audziwisi inaatsidzikiza.
4 Pangasoweka ngʼombe, mule munadyera izo musakhala mwakucena,
Mbwenye thangwi ya mphambvu za ngʼombe anthu asabvuna pizinji.
5 Mboni wakukhulupirika nkhabe kulonga uthambi,
Mbwenye mboni wauthambi asalonga uthambi basi.+
6 Nyakusingirira asasaka udziwisi, mbwenye iye nkhabe kuugumana,
Mbwenye cidziwiso cisabwera mwakukhonda nentsa kuna munthu waluso yakubvesesa.+
7 Khala kutali na dzemwa,
Thangwi nee unagumana cidziwiso pamulomo pace.+
8 Udziwisi usacitisa munthu wandzeru kubvesesa njira inafamba iye,
Mbwenye anthu akusowa ndzeru asanyengezwa* na udzemwa wawo.+
9 Madzemwa asaseka angasosa mulando,+
Mbwenye anthu akulungama asakhala dzololo toera kukhazikisa ntendere.
10 Mʼbodzi na mʼbodzi asadziwa ekhene nyatwa zace,*
Pontho nkhabe unango anadziwa kutsandzaya kuli muntima mwace.
11 Nyumba ya anthu akuipa inadzafudzwa,+
Mbwenye nsasa wa anthu akulungama unapitiriza kukhala wakuwanga.
12 Pana njira yakuti munthu asaiona ninga ndi yadidi,+
Mbwenye pakumalisa isatsogolera munthu toera kufa.+
13 Maseze munthu aseke, panango iye ali kubva kupha muntima mwace,
Kutsandzaya panango kunamalisira na kutsukwala.
14 Munthu wakuti ali na ntima wakukhonda bvera, anadzabvuna mwakubverana na pinacita iye,+
Mbwenye munthu wadidi anadzabvuna mwakubverana na macitiro ace.+
15 Munthu wakusowa luso asakhulupira mafala onsene,
Mbwenye munthu wandzeru asanyerezera mwadidi mbadzati kucita cinthu.+
16 Munthu waudziwisi asacita mphole-mphole mbacalira pinthu pyakuipa,
Mbwenye dzemwa ndi wakusowa ndzeru, pontho asanyindira ndzeru zace.
17 Munthu anaipirwa mwakucimbiza asacita pinthu mwaudzemwa,+
Mbwenye munthu ananyerezera mwadidi pinthu* asaidiwa.
18 Anthu akusowa maluso anadzatambira udzemwa,
Mbwenye anthu audziwisi asabvazikwa nthimba ya cidziwiso.+
19 Anthu akuipa anadzagodama pamaso pa anthu adidi,
Pontho anthu akuipa anadzagodama pa misuwo ya anthu akulungama.
20 Nyakutcerenga asaidiwa, ngakhale na andzace a pacisa,+
Mbwenye munthu wakupfuma ali na axamwali azinji.+
21 Munthu anapwaza ndzace asacita madawo,
Mbwenye ule anabvera ntsisi anthu akucepeseka ndi wakutsandzaya.+
22 Ale ananyerezera kucitira andzawo pyakuipa anatayika,
Mbwenye ale anasankhula kucita pinthu pyadidi, anagumana ufuni wakukhonda mala na kukhulupirika.+
23 Mitundu yonsene ya basa yakuwanga isaphedza,
Mbwenye kulonga-longa basi kusatcerengesa.+
24 Nthimba ya anthu audziwisi ndi mpfuma zawo;
Mbwenye udzemwa wa anthu akusowa ndzeru ndi udzemwa basi.+
25 Mboni wandimomwene asapulumusa umaso,*
Mbwenye mboni wauthambi asalonga uthambi basi.
26 Munthu anagopa Yahova+ asakhala na cinyindiro cakuwanga,
Pontho kugopa Mulungu kunatsidzikiza anace.+
27 Kugopa Yahova kusapasa umaso,
Thangwi kusaphedza toera kucalira misampha ya kufa.
28 Kunjipa kwa mbumba ndi mbiri ya mambo,+
Mbwenye ntongi angasowa anthu, mphambvu zace zisamala.
29 Munthu anakhonda kuipirwa mwakucimbiza ali na luso ikulu yakubvesesa,+
Mbwenye munthu anakhonda kupirira asapangiza udzemwa wace.+
30 Ntima wakukhurudzika usapasa ungumi* manungo,
Mbwenye ntcanje ndi ninga utenda unabvundisa magogodo.+
31 Ule anabera* munthu wakupwazika, asatikana Ule adancita,+
Mbwenye ule anabvera ntsisi nyakutcerenga asapasa mbiri Ule adancita.+
32 Munthu wakuipa anagwiswa na uipi wace,
Mbwenye munthu wakulungama anatsidzikizwa thangwi yakukhulupirika kwace.+
33 Munthu waluso yakubvesesa asapfulika na udziwisi wace,+
Mbwenye munthu wakusowa ndzeru asagaya na pinadziwa iye.
34 Mbumba isalemedzwa thangwi ya ulungami,+
Mbwenye madawo asapasa manyadzo mbumba.
35 Mambo asakomerwa na ntumiki anacita pinthu mwandzeru,+
Mbwenye iye asaipirwa na ule anacita pinthu mwakupasa manyadzo.+
2 Lirimi ya munthu waudziwisi isaphatisira mwadidi cidziwiso,+
Mbwenye mulomo wa munthu wakusowa ndzeru usalonga pya udzemwa.
6 Panyumba ya munthu wakulungama pali na pinthu pizinji pya ntengo ukulu,
Mbwenye pinthu pinawina munthu wakuipa pisamʼbweresera nyatwa.+
7 Milomo ya anthu audziwisi isamwaza cidziwiso,+
Mbwenye mitima ya anthu akusowa ndzeru nkhabe kucita pyenepi.+
8 Ntsembe za anthu akuipa ndi zakunyanyasa kuna Yahova,+
Mbwenye iye asakomerwa na phembero ya anthu akulungama.+
9 Yahova asanyanyasirwa na njira ya munthu wakuipa,+
Mbwenye iye asakomerwa na munthu anacita pinthu mwakulungama.+
10 Munthu anasiya njira asaona kulangwa ninga cinthu cakuipa,*+
Mbwenye ule anaida kulangwa anadzafa.+
11 Nthumbi* na mbuto yakufudzira pinthu* piri pamaso pa Yahova.+
Natenepa iye anakwanisambo kuona mwadidi piri mʼmitima ya anthu.+
12 Nyakusingirira nee asakomerwa na munthu anansandika.*+
Iye nkhabe kusaka ciphedzo kuna* anthu audziwisi.+
13 Ntima wakukomerwa usatsandzayisa nkhope,
Mbwenye ntima wakutsukwala usatsukwalisa munthu.+
15 Kuna munthu anathabuka, ntsiku zonsene ndi zakuipa.+
Mbwenye munthu wakutsandzaya muntima, asakhala wakukomerwa ntsiku zonsene.*+
16 Mphyadidi kukhala na pinthu pangʼono mbugopa Yahova,+
17 Mphyadidi kudya masamba pa mbuto yakuti anthu asafunana,+
Kupiringana kudya nyama ya ngʼombe yakununa pa mbuto yakuti anthu asaidana.+
19 Njira ya munthu wakupolola isakhala ninga yadzala na minga,+
Mbwenye njira za anthu akulungama ndi zakusowa madjenje.+
21 Udzemwa usakomeresa munthu wakusowa ndzeru,+
Mbwenye munthu waluso yakunyerezera asapitiriza kufamba munjira yakulungama.+
22 Pinthu nee pisafamba mwadidi anthu angakhonda kubvundzisana,*+
Mbwenye pangakhala na mapungu mazinji* pinthu pisafamba mwadidi.
23 Munthu asakomerwa angapereka ntawiro wadidi,*+
Pontho fala inalongwa* pa ndzidzi wakuthema ndi yadidi kakamwe!+
24 Njira ya umaso isatsogolera munthu wandzeru toera kuenda padzulu,+
25 Yahova anadzafudza nyumba za anthu akudzikuza,+
26 Yahova asanyanyasirwa na pinanyerezera anthu akuipa toera kupicita,+
Mbwenye mafala adidi ndi akucena kuna iye.+
27 Ule anawina pinthu mwakukhonda kulungama asabweresa nyatwa panyumba pace,+
Mbwenye ule anaida kudyekerwa anapitiriza kukhala na umaso.+
28 Munthu wakulungama asanyerezera mwadidi muntima mwace mbadzati kutawira,*+
Mbwenye milomo ya anthu akuipa isalonga pinthu pyakuipa.
29 Yahova ali kutali na anthu akuipa,
Mbwenye iye asabvesera phembero ya anthu akulungama.+
31 Ule anabvesera kusandika kunapasa umaso,
Asakhala pakati pa anthu audziwisi.+
32 Munthu anakhonda kulangwa asapwaza umaso wace,+
Mbwenye ule anatawira kusandikwa asakhala na luso yakubvesesa.+
33 Kugopa Yahova kusapfundzisa munthu toera kukhala waudziwisi,+
16 Munthu asakhunganya muntima mwace pinafuna iye kulonga,
2 Munthu asanyerezera kuti njira zace zonsene ndi zadidi,*+
Mbwenye Yahova asaona mwadidi pinakulumiza munthu toera kucita pinthu.+
3 Nyindira Yahova mu pinthu pyonsene pinacita iwe,*+
Natenepa, pinthu pinanyerezera iwe kucita pinafamba mwadidi.
4 Yahova asaphatisira pinthu pyonsene toera pinafuna iye picitike,
Iye asacitisambo kuti anyakuipa afudzwe pa ntsiku ya nyatwa.+
5 Anthu onsene akudzikuza ndi akunyanyasa kuna Yahova.+
Khala na cinyindiro cakuti iye nee anasiyiwa tenepo mbakhonda kutcunyuswa.
6 Madawo asalekererwa munthu angapangiza kukoma ntima na kukhulupirika,+
Pontho thangwi yakugopa Yahova munthu asacalira pyakuipa.+
7 Yahova angakomerwa na pinacita munthu,*
Iye asacitisambo kuti anyamalwa a munthu unoyu akhale naye muntendere.+
8 Mphyadidi kukhala na pinthu pyakucepa munjira yakulungama,+
Kupiringana kuwina pinthu pizinji munjira yakukhonda kulungama.+
9 Munthu anakwanisa kunyerezera muntima mwace pinthu pinafuna iye kucita,
Mbwenye Yahova ndiye anatsogolera mathanyo ace.+
10 Mulomo wa mambo usafunika kulonga pinthu mwakubverana na pinafuna Mulungu;+
Iye cipo asafunika kucita pinthu mwakukhonda kulungama.+
11 Bhalansa yakulinganira na nʼdida wakulinganira ndi pya Yahova;
Pyakupima napyo pyonsene pya mʼbudu pyacitwa na iye.+
12 Macitiro akuipa ndi akunyanyasa kuna amambo,+
Thangwi mpando waumambo usakhazikiswa mwakuwanga na ulungami.+
13 Mafala a anthu akulungama asakomeresa amambo.
Iwo asafuna munthu analonga undimomwene.+
15 Mambo angabvera munthu ntsisi, munthu unoyu anakhala na umaso wadidi;
Ntsisi zace ndi ninga khole ya madzi anabvumba pa ndzidzi wakuthema.+
16 Mphyadidi kakamwe kukhala na udziwisi kupiringana ouro!+
Mphyadidi kuwina luso yakubvesesa kupiringana parata.+
17 Anyakulungama asacalira njira yakuipa.
Ule anaonera njira yace, akutsidzikiza umaso wace.+
18 Kugaya kusatsogolera munthu toera kufudzwa,
Ntima wakudzikuza usatsogolera munthu toera kugwa.+
19 Mphyadidi kukhala wakucepeseka pakati pa anthu akupfulika,+
Kupiringana kugawana na anthu akudzikuza pinthu pidatapatwa.
20 Munthu anapangiza luso yakubvesesa pakucita pinthu, pinthu pinanfambira mwadidi,
Nyakutsandzaya ndi ule ananyindira Yahova.
21 Munthu wakuti ali na ntima waudziwisi anadzacemerwa wakubvesesa pinthu,+
Ule analonga mafala adidi asakhuya kakamwe anango.+
22 Luso yakubvesesa pinthu isapasa umaso ale akuti ali nayo,
Mbwenye madzemwa asalangwa na udzemwa wawo.
23 Munthu waudziwisi asasankhula mwadidi mafalace,+
Pontho asacitisa kuti mafalace atsandzayise anango.
24 Mafala adidi ndi ninga khana ya uci,
Asatapira kuna munthu, pontho asawangisa magogodo.+
25 Pana njira yakuti munthu asaiona ninga ndi yadidi,
Mbwenye pakumalisa isatsogolera munthu toera kufa.+
26 Kufuna cakudya kusacitisa nyabasa kuphata basa mwakuwanga,
Thangwi njala isankulumiza toera kucita pyenepi.+
27 Munthu wakusowa basa asabulusa pakweca pinthu pyakuipa;+
Mafalace ndi ninga moto wakupisa kakamwe.+
28 Munthu wanthonga asacitisa anthu kukhonda bverana,+
Munthu analonga anango mwakuipa asamwaza axamwali adidi.+
29 Munthu wanthonga asanyengerera ndzace,
Mbamuendesa munjira yakuipa.
30 Iye asapfinya diso mu ndzidzi unakhunganyika iye toera kucita pinthu pyakuipa.
Asaluma mulomo mu ndzidzi unacita iye pinthu pyakuipa.
32 Munthu anakhonda kuipirwa mwakucimbiza+ ndi wadidi kakamwe kupiringana munthu wamphambvu,
Munthu wakudzitonga* ndi wadidi kakamwe kupiringana ule anakunda nzinda.+
17 Mphyadidi kakamwe kudya phindi ya nkate wakuuma panyumba pakuti pali na ntendere,*+
Kupiringana kudya panyumba inacitwa maphwando mazinji, mbwenye anthu mbalongezana.+
2 Nyabasa wandzeru anadzatonga mwana wakusowa ndzeru* wa mbuyace;
Pontho anadzatambira unthaka ninga mʼbodzi wa ana a mbuyace.*
3 Parata na ouro pisanyunguluswa na moto toera kuceneswa,+
Mbwenye Yahova ndiye anaona piri mʼmitima ya anthu.+
4 Anthu akuipa asabvesera mafala akudzidzida,
Pontho anyauthambi asabvesera mafala akuipa.+
5 Munthu anaseka ntcerengi, asatikana Ule adancita,+
Pontho munthu anakomerwa na nyatwa za andzace, nee anasiyiwa tenepo mbakhonda kutcunyuswa.+
6 Adzukulu ndi nthimba ya anyakukalamba,
Ababa* asapasa mbiri anawo.
7 Anthu nee asadikhira kuti dzemwa alonge mafala adidi.+
Munjira ibodzi ene, iwo nee asadikhira kuti ntongi+ alonge mafala authambi!
8 Muoni ndi ninga mwala wa ntengo ukulu kuna mwanaciro;+
Konsene kunaenda iye pinthu pisanfambira mwadidi.+
9 Munthu analekerera madawo asapangiza* ufuni,+
Mbwenye ule anapitiriza kulonga cinthu asamwaza axamwali adidi.+
10 Kusandika kusaphedza kakamwe munthu waluso yakubvesesa,+
Kupiringana kukwapula dzemwa mitcamu dzana.+
11 Anthu akuipa basi ene asasaka kukhonda bvera,
Mbwenye ntumiki wakusowa ntsisi anatumwa toera aende kantcunyuse.+
12 Mphyadidi kakamwe kugumanikana na ursu adataiyikirwa na anace,
Kupiringana kugumanikana na dzemwa ananyindira udzemwa wace.+
13 Munthu angacitirwa pyadidi, iye mbabwezera na pinthu pyakuipa,
Uipi cipo unabuluka panyumba pace.+
14 Kutoma nthonga ndi ninga kufungula nsuwo udafungira madzi.*
Buluka pyako+ nthonga mbidzati kutoma.
15 Ule analekerera munthu wakuti ali na mulando na ule anapasa mulando munthu adakhonda kudawisa,+
Uwiri wawo ndi akunyanyasa kuna Yahova.
16 Pinaphedzanji dzemwa angakhala na pinthu toera kuwina napyo udziwisi,
18 Munthu wakusowa ndzeru asacita cibverano,
Mbatawira pamaso pa ndzace kuti analipa mangawa a munthu unango+ angacimwana kuabwezera.
19 Munthu anakomerwa na nthonga asafuna madawo,+
Pontho ule anagaya ndzidzi onsene* asasaka nyatwa.+
20 Munthu wa ntima wakuipa* pinthu nee pinanfambira mwadidi,+
Pontho ule analonga uthambi anadzaona nyatwa.
21 Baba wa mwana wakuti ndi dzemwa, anadzakhala wakutsukwala;
Pontho baba wa mwana wakusowa ndzeru nee asakhala wakutsandzaya.+
23 Munthu wakuipa asatawira kudyekerwa ncibisobiso,
Toera akhonde kucita pinthu munjira yakulungama.+
24 Udziwisi uli pamaso pa munthu waluso yakunyerezera,
Mbwenye maso a dzemwa asandzendza-ndzendza mpaka kunkhomo kwa dziko.+
25 Mwana wakuti ndi dzemwa asatsukwalisa pai wace,
Pontho asaphesa ntima wa mai wace.+
26 Si pyadidi tayu kutcunyusa munthu wakulungama,
Pontho kukwapula anthu akulemedzeka nee pisabverana na ulungami.
27 Munthu wacidziwiso asacita mphole-mphole na mafalace,+
Pontho munthu waluso yakunyerezera asapitiriza kukhala wakupfulika.+
28 Dzemwa angakhala pyace wakumatama asaoniwa ninga munthu waudziwisi,
Pontho ule anafunga mulomo wace asaoniwa ninga munthu waluso yakunyerezera.
18 Munthu anapambulika pakati pa anango asasaka kucita pinafuna iye basi;
Iye asakhonda* udziwisi onsene wakuti usaphedza.
2 Dzemwa nee asakomerwa na kubvesesa pinthu;
Mbwenye asasankhula pyace kulonga pakweca piri muntima mwace.+
3 Kupwaza kusabwera na anthu akuipa,
Kupasika manyadzo kusabwera pabodzi na kupwazwa.+
4 Mafala a pamulomo wa munthu ndi ninga madzi akuzika.+
Ncera waudziwisi ndi ninga nkulo unadzala mbutayikira.
5 Si pyadidi tayu kupangiza tsankhulo toera kuphedzera munthu wakuipa,+
Peno kutonga munthu wakulungama munjira yakukhonda kulungama.+
6 Mafala a dzemwa asasosesa nthonga,+
Pontho mulomo wace usacitisa kuti anthu anango afune kumʼmenya.+
7 Munthu wakusowa ndzeru asaona nyatwa thangwi ya mulomo wace,+
Pontho mafalace asaikha umaso wace pangozwi.
8 Mafala a munthu analonga ndzace mwakuipa* ndi ninga cakudya cakukoma;+
Iwo asamezwa mwakucimbiza mbaenda mʼmimba.+
9 Munthu wakupolola mʼbasa yace,
Ndi mʼbale wa ule anafudza pinthu.+
10 Dzina ya Yahova ndi mbuto yadidi yakubisalira.*+
Nyakulungama asathawira mwenemu, mbatambira citsidzikizo.*+
11 Mpfuma ya munthu wakupfuma ndi ninga nzinda wace wakuwanga;
Mʼmanyerezero ace mpfuma ineyi asaiona ninga mpanda wacitsidzikizo.+
14 Munthu wakutsandzaya muntima anakwanisa kupirira utenda wace,+
15 Ntima wa munthu waluso yakubvesesa usasaka cidziwiso,+
Pontho makutu a anthu audziwisi asasaka cidziwiso.
16 Muoni usafungulira njira* ule anaupereka;+
Pontho usamʼphedza toera kufika kuna anthu akufunika kakamwe.
17 Munthu angatoma kulonga nseru wace asaoneka ninga wakusowa mulando,+
18 Kusaka citsogolero ca Mulungu kusamalisa kuketesana,+
Mbakumalisa nseru pakati pa* anthu amphambvu.
19 Pisanentsa kakamwe kukomeresa mʼbale adaipisirwa, kupiringana kukunda nzinda wakuwanga,+
Kuketesana kunango kusakhala ninga mipiringanyo ya misuwo ya mipanda ya nzinda.+
20 Munthu anadzadza mimba yace na misapo ya mafalace;+
Iye anadzakhuta na pinabuluka pamulomo pace.
21 Lirimi iri na mphambvu yakupha na yakupasa umaso;*+
Ale anakomerwa na kuphatisira lirimi anadzadya misapo yace.+
23 Nyakutcerenga asadembetera pakulonga,
Mbwenye nyakupfuma asatawira mwaukali.
24 Alipo axamwali anango akuti ali dzololo toera kucitirana pyakuipa,+
Mbwenye pana xamwali wakukhulupirika* kakamwe kupiringana mʼbale.+
19 Mphyadidi kukhala ntcerengi mbufamba mwakukhulupirika,+
Kupiringana kukhala dzemwa mbulonga uthambi.+
2 Munthu wakusowa cidziwiso si wadidi tayu,+
Pontho munthu anacita pinthu mwakukhonda kunyerezera asadawa.
3 Udzemwa wa munthu usamuendesa munjira yakuipa,
Mbwenye ntima wace usaipirwa na Yahova.
4 Munthu wakupfuma asakhala na axamwali azinji,
Mbwenye ntcerengi asathawiwa ngakhale na xamwali wace ene.+
5 Mboni wauthambi nee anasiyiwa tenepo mbakhonda kutcunyuswa,+
Pontho ule analonga uthambi ndzidzi onsene nee anadzapulumuka.+
6 Azinji asasaka kukhala akutawirika kuna atsogoleri,*
Onsene ndi axamwali a munthu anapereka miyoni.
7 Khala ntcerengi asaidiwa+ na abale ace onsene;
Ndiye tani axamwali ace,+ iwo anancalira na kutali kakamwe!
Iye asaenda nduli mwawo toera kuphemba ciphedzo, mbwenye nkhabe anantawira.
8 Munthu anagumana ndzeru asafunika ekhene.*+
Ule anakoya luso yakudzindikira, pinthu pinanfambira mwadidi.+
9 Mboni wauthambi nee anasiyiwa tenepo mbakhonda kutcunyuswa,
Pontho ule analonga uthambi ndzidzi onsene anadzafa.+
10 Si pyakuthema tayu kuti dzemwa akhale na mpfuma;
Nee ntumiki kutonga akulu-akulu.+
11 Udziwisi wa munthu usamʼphedza toera akhonde kuipirwa mwakucimbiza,+
Iye asakhala wakubalika thangwi yakupwaza* pyakuipa pinacitirwa iye.+
12 Ukali wa mambo ndi ninga kulira kwa nkhalamu,+
Mbwenye ntsisi zace ndi ninga bume pa tsanga.
13 Mwana wakuti ndi dzemwa asabweresera nyatwa pai wace,+
Nkazi wanthonga ndi ninga ntsoi ya nyumba yakuti isapitiriza kucuca.+
14 Nyumba na mpfuma ndi unthaka unapereka pai kuna mwanace,
Mbwenye nkazi wandzeru ndi muoni unabuluka kuna Yahova.+
15 Kupolola kusabweresa citulo cikulu,
Pontho munthu wakupolola anakhala na njala.+
16 Munthu anakoya matongero asatsidzikiza umaso wace;+
Ule anakhonda kucita mphole-mphole na pinacita iye anadzafa.+
17 Ule anacitira pyadidi nyakutcerenga asabwerekesa Yahova,+
Pontho iye anadzampasa nkhombo* thangwi ya pinthu pinacita iye.+
19 Munthu anaipirwa mwakucimbiza anatcunyuswa;
Ungayesera kuntsidzikiza,unacita pyenepi mwakubwereza-bwereza.+
21 Munthu asanyerezera pinthu pizinji toera kucita,
Mbwenye pinafuna Yahova ndipyo pinafuna kucitika.+
22 Cinthu cakufunika muna munthu ndi ufuni wace wakukhonda mala;+
Mphyadidi kakamwe kukhala ntcerengi kupiringana kukhala nyauthambi.
23 Kugopa Yahova kusatsogolera ku umaso;+
Ule ananʼgopa anadzapuma mwakupfulika, nkhabe cinthu cakuipa cinafuna kuncitikira.+
24 Nyakupolola asaikha manja ace mu mbale,
Mbwenye nee asawangisira toera kuabweza pontho pamulomo pace.+
25 Menya nyakusingirira+ toera nyakusowa luso akhale wandzeru,+
Pontho sandika munthu waluso yakubvesesa, toera cidziwiso cace cithimizirike.+
26 Munthu anathabusa pai wace mbathamangisa mai wace,
Ndi mwana wakupasa manyadzo na wakupwazisa.+
27 Mwananga, ungasiya kubvesera uphungu,
Unadzatayika mbusiya njira ya cidziwiso.
20 Vinyu isacitisa munthu kukhala dzemwa,+ pyakumwa pyakuledzeresa pisatsogolera munthu toera kucita pinthu mwakukhonda dziwa;+
Ule anatayiswa napyo ndi wakusowa udziwisi.+
2 Kugopswa kwa mambo ndi ninga kulira kwa nkhalamu;+
Ule anasosa ukali wa mambo, asaikha pangozwi umaso wace.+
4 Nyakupolola nee asalima mu ndzidzi wa khoni;
Na thangwi ineyi, iye
5 Manyerezero a muntima mwa munthu ndi ninga madzi a mu ncera wakuzika,
Mbwenye munthu waluso yakunyerezera asakwanisa kuatunga.
6 Anthu azinji asalonga kuti iwo ndi aufuni kakamwe,
Mphapo mbani anafuna kugumana munthu wakukhulupirika?
7 Nyakulungama asafamba mwakukhulupirika.+
Anace anadzakhala akutsandzaya.+
8 Mambo angakhala pa mpando wace waumambo toera kutonga,+
Na kuyangʼana kwace, iye asafudza anthu onsene akuipa.+
10 Midida yakukhonda kulungama na pyakupima napyo pyakukhonda kulinganira,
Piwiri pyene ndi pyakunyanyasa kuna Yahova.+
12 Khutu yakuti isabva na diso yakuti isaona,
Piwiri pyene pyacitwa na Yahova.+
13 Leka kufuna kakamwe citulo, gopa unadzakhala ntcerengi.+
Fungula maso ako toera ukhale na pyakudya pizinji.+
14 Nyakugula asalonga: “Si cadidi tayu, si cadidi tayu!”
Penepo iye asaenda, mbagaya thangwi ya malonda adacita iye.+
15 Munthu anakwanisa kukhala na ouro pabodzi na miyala mizinji ya ntengo ukulu,
Mbwenye milomo inalonga cidziwiso ndi ya ntengo ukulu kakamwe.+
16 Khala munthu alonga kuti anabwezera mangawa a munthu anakhonda iye kudziwa,+ nkwatire nguwo yace;
Phatira cinthu cace khala iye acitira pyenepi nkazi waulukwali.+
17 Munthu asakomerwa na cakudya cinawina iye thangwi yakulonga uthambi,
Buluka penepo, nkanwa mwace munadzala na matcetca.+
19 Nyakulonga ndzace mwakuipa asabulusa pakweca mphangwa zacibisobiso;+
Leka kucita uxamwali na munthu anakomerwa na kulonga andzace.
20 Ule anapasa dzedze pai wace na mai wace,
Nyale yace inadzathimiswa cidima cingafika.+
21 Munthu angawina mpfuma munjira yakuipa,
Pakumalisa iye nee anapaswa nkhombo.+
22 Leka kulonga kuti: “Ndinabwezera pyakuipa pidacitirwa ine!”*+
Dikhira Yahova,+ iye anadzakupulumusa.+
23 Midida yakukhonda kulungama ndi yakunyanyasa kuna Yahova,
Bhalansa yakunyengeza nee ndi yadidi.
25 Ndi nsampha kuna munthu angalonga mwakukhonda kunyerezera kuti: “Ndi cakucena!”+
Buluka penepo, mbanyerezera pikiro idacita iye.+
27 Muya wa munthu ndi nyale ya Yahova,
Iwo usaona mwadidi pinthu piri muntima.
28 Ufuni pabodzi na kukhulupirika pisatsidzikiza mambo;+
Na ufuni iye asatsidzikiza mpando wace waumambo.+
30 Pironda pinaoneka thangwi yakumenywa pisamalisa pyakuipa,+
Mitcamu isacenesa pinthu piri muntima.
21 Ntima wa mambo ndi ninga madzi akuwewa mʼmanja mwa Yahova.+
Iye asauendesa kunafuna iye.+
2 Munthu asanyerezera kuti njira zace zonsene ndi zadidi,+
Mbwenye Yahova asaona pinthu piri mʼmitima.+
3 Kucita pinthu pyadidi na pyakulungama,
Pisatsandzayisa kakamwe Yahova kupiringana kupereka ntsembe.+
4 Maso akudzikuza na ntima wakudzikuza,
Ndi ninga nyale inatsogolera anyakuipa, mbwenye pyenepi ndi madawo.+
5 Munthu waphinga pinanyerezera iye kucita pisafamba mwadidi,*+
Mbwenye onsene anacita pinthu mbadzati kunyerezera mwadidi anatcerenga.+
6 Mpfuma zinakhala na munthu thangwi yakulonga uthambi,
Ndi ninga nkhungwi inamala mwakucimbiza, ninga nsampha wakupha.*+
7 Usumankha wa anyakuipa unadzaafudza,+
Thangwi iwo asakhonda kucita pinthu pyakulungama.
8 Njira ya munthu wakuipa ndi yakugongonyeka,
Mbwenye mabasa a munthu wadidi ndi akulungama.+
9 Mphyadidi kukhala pankhomo ya ntsoi ya nyumba,
Kupiringana kukhala nʼnyumba ibodzi ene na nkazi wanthonga.*+
11 Nyakusingirira angatcunyuswa, munthu wakusowa luso asakhala waudziwisi,
12 Mulungu wakulungama asayangʼana nyumba ya nyakuipa;
Iye asafudza anyakuipa.+
13 Ule anafunga makutu ace toera akhonde kubva kukhuwa kwa nyakutcerenga,
Iyembo anadzakhuwa mbakhonda kutawirwa.+
14 Muoni unaperekwa ncibisobiso usakhurudza ukali,+
Muoni unaperekwa ncibisobiso usamalisa kuipirwa.
15 Munthu wakulungama asakomerwa na kucita pinthu pyakulungama,+
Mbwenye kucita pinthu pyakulungama ndi pyakunyanyasa kuna ale anacita pyakuipa.
16 Munthu anatayika mbasiya njira yaudziwisi,
Anadzapuma pakati pa anthu akufa.+
17 Munthu anafuna kakamwe ubalangazi, anakhala ntcerengi;+
Ule anafuna kakamwe vinyu na mafuta a azeti nee anapfuma.
18 Nyakuipa ndi ciomboli kuna munthu wakulungama,
Anyakusandukira ndi ciomboli kuna anthu akukhulupirika.+
20 Panyumba ya munthu waudziwisi+ pali na pinthu pya ntengo ukulu na mafuta a azeti,
Mbwenye dzemwa asabvunga pinthu piri na iye.+
21 Ule anawangisira toera kucita pinthu pyadidi na kupangiza ufuni,
Anagumana umaso, ulungami na mbiri.+
22 Nyaudziwisi anakwanisa kukwira mpanda wa nzinda wa anthu amphambvu,
Mbafudza mpanda unanyindira iwo.+
24 Ule anacita pinthu mwakudzikuza kakamwe,
Asacemerwa munthu wakugaya na wakudzikuza.+
25 Nyakupolola anadzaphiwa na pinasirira iye,
Thangwi manja ace asakhonda kuphata basa.+
26 Iye asamala ntsiku yamumphu mbakasirira cinthu,
Mbwenye nyakulungama asapasa, mbakhonda kuumirwa.+
27 Ntsembe ya anyakuipa ndi yakunyanyasa.+
Mphapo ndiye tani angaipereka na cifuniro cakuipa!*
28 Mboni wauthambi anadzafa,+
Mbwenye munthu anabvesera anadzapereka mwadidi umboni wace.
29 Nyakuipa asapangiza nkhope yakusowa manyadzo,+
Mbwenye nyakulungama ndiye ali na njira yakutsidzikizika.+
30 Nkhabeko udziwisi, ndzeru peno uphungu wakuti unakwanisa kuthimbana na Yahova.+
22 Mphyadidi kukhala na dzina yadidi* kupiringana kukhala na mpfuma zizinji;+
Kulemedzwa ndi kwadidi kakamwe kupiringana parata na ouro.
2 Nyakupfuma na ntcerengi ndi sawasawa:
Uwiri wawo acitwa na Yahova.+
3 Munthu wandzeru angaona cinthu cakugopswa, asabisala;
Mbwenye anthu akusowa maluso asapitiriza kuenda kutsogolo, mbaona nyatwa.*
4 Kucepeseka na kugopa Yahova pisaphedza munthu toera,
Kukhala na nkhombo, mbiri na umaso.+
5 Munjira ya munthu wakuipa muli na minga na misampha,
Mbwenye ule analemedza umaso asakhala kutali na pinthu pyenepi.+
9 Munthu anapasa na ntima onsene anadzapaswa nkhombo,
Thangwi iye asagawana cakudya cace na nyakutcerenga.+
10 Thamangisa nyakusingirira,
Natenepa, nthonga zinamala;
Pontho kulongezana na kutikanizana kunamala.
11 Munthu wakuti ali na ntima wakucena, pontho asalonga mafala adidi,
Anadzakhala xamwali wa mambo.+
12 Maso a Yahova asatsidzikiza munthu anacita pinthu mwaudziwisi,*
Mbwenye iye asafudza mafala a anyakusandukira.+
13 Nyakupolola asalonga: “Kunja kuli na nkhalamu!
Ndinaphiwa pakati panjira!”+
14 Mulomo wa nkazi waulukwali ndi djenje yakuzika.+
Ule anakhondwa na Yahova anadzagwa nʼdjenje ineyi.
15 Udzemwa uli mʼmitima ya anangʼono,+
Mbwenye ntcamu wakulanga nawo unaubulusa mbukhala kutali na iwo.+
16 Ule anabera ntcerengi toera apfume,+
Pabodzi na ule anapereka miyoni kuna nyakupfuma,
Anadzamalisira kukhala atcerengi.
17 Fungula makutu ako mbubvesera mafala a anthu audziwisi,+
Toera utawire cidziwiso canga na ntima wako onsene;+
18 Thangwi unadzakhala wakutsandzaya ungapikoya muntima mwako,+
Toera pinthu pyenepi pyonsene pikhale pamulomo pako ndzidzi onsene.+
19 Lero ndiri kukupasa cidziwiso,
Toera unyindire Yahova.
20 Ine ndakulembera kale,
Toera kukupasa uphungu na cidziwiso,
21 Toera kukupfundzisa mafala andimomwene na akunyindirika,
Toera ukwanise kubwerera na mphangwa zakulinganira kuna ule adakutuma.
22 Leka kubera ntcerengi basi ene thangwi iye ndi ntcerengi,+
Pontho leka kuponderera munthu wakupwazika pansuwo wa nzinda,+
23 Thangwi Yahova anaabvunulira,+
Iye anadzapha ale anaabera.
24 Leka kufamba pabodzi na munthu wakuti nkhabe nentsa kuipirwa,
Nee kucita uxamwali na munthu wakuti nkhabe nentsa kukhala waukali,
25 Toera ukhonde kudzolowera makhaliro ace,*
Mbuikhika wekhene pangozwi.+
26 Leka kukhala mʼbodzi wa ale anatawirira kulipa mangawa,
Ale anapikira kuti analipa mangawa a anthu anango.+
27 Thangwi ungasowa cakulipa naco,
Unakwatirwa talimba yako.
28 Leka kucinja pidzindikiro pyakale pya madire,
Pidaikhwa na ambuyako.+
29 Kodi waona kale munthu wakuti asaphata basa yace mwaluso?
Iye anadzaphatira basa amambo;+
Iye nkhabe kudzaphatira basa anthu akupwazika.
23 Ungakhala pantsi toera kudya na mambo,
Onesesa mwadidi piri patsogolo pako;
2 Ikha mpeni pa kholongo pako,*
Khala uli na cifuno ca kudya pizinji.*
3 Leka kusirira pyakudya pyace pyakukoma,
Toera ukhonde kunyengezwa napyo.*
4 Leka kumala mphambvu na kusaka mpfuma.+
Leka kucita pyenepi, mbwenye pangiza udziwisi.*
5 Maso ako angayangʼana mpfuma, iyo isazambazika,+
Thangwi mwandimomwene iyo inamera maphapido ninga a capungu, mbimburuka kuenda kudzulu.+
6 Leka kudya cakudya ca nyantima;*
Leka kusirira pyakudya pyace pyakukoma,
7 Thangwi iye ndi ninga munthu analengesa pinadya iwe.
Iye asakupanga: “Dya, mwaa,” mbwenye nee asalonga pyenepi na ntima wace onsene.*
8 Unadzatapika pinthu pyakucepa pidadya iwe,
Pontho kunsimba kudacita iwe kunakhala kwapezi.
10 Leka kucinja pidzindikiro pyakale pya madire,+
Peno kupita mʼmunda wa mwana waumphawi.
12 Bvesera uphungu na ntima onsene mbuuphatisira,
Makutu ako mbabvesere mafala audziwisi.
13 Leka kusiya kulanga mwana.*+
Ungankwapula na ntcamu, iye nee anafa.
16 Ntima wanga unakomerwa,
Mulomo wako ungalonga pinthu pyakulungama.
17 Ntima wako mbuleke kucitira bibvu anyakudawa,+
Mbwenye gopa Yahova ndzidzi onsene.*+
18 Ungacita pyenepi unadzakhala mwadidi kutsogolo,+
Pontho cidikhiro cako nee cinadzafudzwa.
19 Bvesera mwananga, khala waudziwisi,
Pontho tsogolera ntima wako munjira yakulungama.
20 Leka kukhala pabodzi na anthu anamwa kakamwe vinyu,+
Pabodzi na ale anadya kakamwe nyama,+
21 Thangwi nyamwera na nyakudyesa anadzagwera mu utcerengi,+
Nyakugona maningi asabvala masakala.
22 Bvera pai wako adakubala,
Pontho leka kupwaza mai wako basi ene thangwi iye akalamba.+
24 Mwandimomwene, pai wa munthu wakulungama anadzatsandzaya;
Pai wa mwana waudziwisi anadzakomerwa thangwi ya iye.
25 Pai wako na mai wako anadzakomerwa,
Pontho, mai wako adakubala anadzatsandzaya.
27 Thangwi nkazi wauputa ndi djenje yakuzika,
Pontho nkazi waulukwali ndi ninga ncera unatungwa madzi mwakupapatiza.+
28 Iye asabisalira munthu ninga pinacita phanga;+
Pontho asathimizira numero ya amuna akukhonda kukhulupirika.
29 Mbani anathabuka? Mbani anadzudzumika?
Mbani anasosa nthonga? Mbani anadungunya?
Mbani anaphekeka mwakusowa mathangwi? Mbani ali na maso akufuira?
31 Leka kukwatika na* kore yakufuira ya vinyu,
Mu ndzidzi unayetimira iyo nkopo, mbitcita pangʼono-pangʼono.
32 Thangwi pakumalisa, iyo isaluma ninga nyoka,
Pontho isabulusa venenu ninga nyoka.
33 Maso ako anadzaona pinthu pyakuti nee piripo,
Pontho ntima wako unakukulumiza toera kulonga pinthu pyaudzemwa.+
34 Iwe unadzakhala ninga munthu wakuti ali kugona pakati pa bara,
Ninga uli kugona pa ntsonga ya mulongoti wa xitima ya mʼmadzi.
35 Iwe unadzalonga: “Iwo andimenya, mbwenye ine nee ndapibva.”*
Iwo andibubuda, mbwenye nee cibodzi cidabva ine.
Ndinalamuka lini kani?+
Toera ndimwe pontho!”
24 Leka kucitira bibvu anthu akuipa,
Pontho leka kufuna kufamba nawo pabodzi.+
2 Thangwi mitima yawo isanyerezera kucita pya uphanga,
Pontho milomo yawo isalonga pinthu pyakuipa.
4 Thangwi ya cidziwiso makwartu ace asadzala,
Na mitundu yonsene ya pinthu pya ntengo ukulu na pyadidi.+
5 Munthu waudziwisi ndi wamphambvu,+
Na cidziwiso munthu asathimizira mphambvu zace.
6 Unamenya nkhondo yako na citsogolero cadidi,+
Pontho pinthu pisafamba mwadidi* pangakhala na mapungu mazinji.+
7 Dzemwa nkhabe kwanisa kukhala na udziwisi wandimomwene;+
Iye nkhabe cakulonga pansuwo wa nzinda.
8 Ule ananyerezera kucita pyakuipa,
Anadzacemerwa mesiri wa manyerezero akuipa.+
9 Dzemwa pinanyerezera iye kucita pisatsogolera ku madawo,
Pontho anthu asanyanyasirwa na nyakusingirira.+
11 Pulumusa ale anakwatwa toera kuenda kaphiwa,
Pontho bweza ale anatcikhama toera kuenda kaphiwa.+
12 Ungalonga kuti: “Mbwenye ife nee tikhapidziwa,”
Kodi Ule anaona pinthu piri mʼmitima nee anapidzindikira?+
Inde, Ule wakuti asakuona anadzapidziwa,
Pontho anadzabwezera mʼbodzi na mʼbodzi mwakubverana na mabasace.+
13 Mwananga, dya uci thangwi ndi wadidi;
Uci wa mu khana usatapira nkanwa.
14 Munjira ibodzi ene, dziwa kuti udziwisi ndi wadidi kuna iwe.+
Ungaugumana, unadzakhala mwadidi kutsogolo,
Pontho cidikhiro cako nee cinadzafudzwa.+
15 Leka kubisala ninga pinacita munthu wakuipa cifupi na nyumba ya munthu wakulungama;
Leka kufudza mbuto yace inakhala iye.
16 Thangwi maseze munthu wakulungama agwe kanomwe, iye analamuka,+
Mbwenye anyakuipa anadzagwa thangwi ya nyatwa.+
17 Nyamalwa wako angagwa, leka kukomerwa,
Pontho iye angagwegweduka, leka kutsandzaya muntima mwako;+
18 Gopa Yahova anaona pyenepi mbakhonda kukomerwa napyo,
Pontho iye nee anapitiriza kuipirwa na nyamalwa wako.+
19 Leka kuipirwa thangwi ya anthu akuipa;
Leka kucitira bibvu anthu akuipa,
20 Thangwi anthu akuipa nkhabe cidikhiro;+
Nyale ya anyakuipa inadzathimiswa.+
21 Mwananga, gopa Yahova na mambo.+
Pontho leka kucita uxamwali na ale anafuna kuti pinthu picinje,+
22 Thangwi kufudzwa kwawo kunacitika mwakututumusa.+
Mbani anadziwa kuti ndi nyatwa zipi zinafuna kuaonesa iwo?+
23 Mafala awa ndi a anthu audziwisi:
Si pyadidi tayu kupangiza tsankhulo pakutonga.+
24 Ule anapanga munthu wakuipa kuti: “Iwe ndiwe munthu wakulungama,”+
Anadzapaswa dzedze na anthu mbasandikwa na mbumba.
26 Anthu analemedza ule* anapereka ntawiro wandimomwene.+
27 Khunganya basa yako kunja, mbusiya wamala kukhunganya pyonsene kumunda,
Buluka penepo manga nyumba yako.*
28 Leka kupereka umboni wakusumira ndzako khala nee uli na undimomwene.+
Leka kuphatisira mulomo wako toera kunyengeza anango.+
29 Leka kulonga kuti: “Ndinancitira sawasawa na pidandicitira iye;
Ndinamʼbwezera pidandicitira iye.”+
30 Ndapita na mʼmunda wa munthu wakupolola,+
Na mʼmunda wa mauva wa munthu wakusowa ndzeru.
31 Ndaona kuti ukhadadzala na miti ya minga;
Pantsi ponsene pakhadaphimbirwa na masamba a minga,
Mpanda wace wa miyala ukhadamala kugomoka.+
32 Ine ndaona pyenepi mbandinyerezera;
Ine ndapiona mbandipfundza kuti:
33 Kugona pangʼono, kuodzira pangʼono,
Kufunya mikono pangʼono toera kupuma,
34 Kutcerenga kwako kunafika ninga mbava,
Pontho kusowa kwako kunafika ninga munthu wakuti ali na cida.+
25 Iyi ndi misangani inango ya Salomoni,+ idalembwa* na atumiki a Ezekiya+ mambo wa ku Yuda:
2 Mbiri ya Mulungu ndi kupitiriza kukoya cinthu ncibisobiso,+
Mbiri ya amambo ndi kuonesesa mwadidi cinthu.
3 Ninga kudzulu ndi kutali, pontho bara* ndi yakuzika,
Natenepa mphyakunentsa kubvesesa mitima ya amambo.
4 Bulusa pirombo pa parata,
Natenepa iyo inadzacena kakamwe.+
5 Bulusa munthu wakuipa pamaso pa mambo,
Mpando wace waumambo unadzakhazikika thangwi yaulungami.+
6 Leka kupasika mbiri pamaso pa mambo,+
Pontho leka kukhala pakati pa akulu-akulu,+
7 Thangwi mphyadidi akupange ndiye kuti: “Bwera pano,”
Kupiringana akupwaze pamaso pa munthu wakulemedzwa.+
8 Leka kucimbiza kusumirana na ndzako,
Thangwi unadzacitanji ndzako angapangiza kuti ndiwe adadawa?+
9 Cedza na ndzako toera mumalise nseru wanu,+
Mbwenye leka kulonga pinthu pyacibisobiso pidapangwa iwe,*+
10 Gopa ule anakubvesera anakupasa manyadzo,
Pontho nee unadzakwanisa kumalisa mphangwa zakuipa zidamwaza iwe.
12 Munthu waudziwisi angasandika munthu wakubvesesa,
Asakhala ninga mphete ya ouro na nkufu wa ouro yadidi.+
13 Ntumiki wakukhulupirika kuna ale anantuma,
Ndi ninga kutonthola kwa neve pa ntsiku yakubvuna,
14 Munthu anagaya na muoni wakuti cipo aupereka,
Ndi ninga makole na mphepo pyakuti nkhabe kubvumbisa madzi.+
15 Thangwi yakupirira, munthu anakwanisa kukhuya ntima wa ntongi,
16 Ungagumana uci, dya unakwanisa iwe;
Thangwi ungaudya kakamwe, unamalisira kutapika.+
17 Leka kuenda kazinji kene kunyumba kwa ndzako,
Gopa iye ananeta na iwe, mbatoma kukuida.
18 Ule anapereka umboni wauthambi thangwi ya mʼbale wace,
Ndi ninga munthu anaphekesa ndzace+ na martelo,* supada na pswimo yakutwa.
19 Kunyindira munthu wakukhonda kunyindirika mu ndzidzi wa nyatwa,
Ndi ninga kutafuna na dzino yakubeduka peno kufamba na mwendo wakuti nee uli mwadidi.
20 Ule anaimbira nyimbo munthu adatsukwala,
Ndi ninga munthu anadula nguwo pa ntsiku yakutonthola,
Pontho ndi ninga kuikha vinagre mʼmunyu.+
21 Khala nyamalwa wako* ali na njala, mpase cakudya toera adye;
Khala iye ali na nyota, mpase madzi toera amwe,+
22 Thangwi ungacita pyenepi ndi ninga ukugumanya makala a moto pa nsolo pace,*+
Pontho Yahova anadzakupasa nkhombo.
23 Mphepo inabuluka kunkwiriro isabvumbisa madzi,
Pontho lirimi inalonga mapsweda isacitisa anthu kuipirwa.+
24 Mphyadidi kukhala pankhomo ya ntsoi ya nyumba,
Kupiringana kukhala nʼnyumba ibodzi ene na nkazi wanthonga.*+
25 Mphangwa zadidi zidabuluka ku dziko yakutali,
Ndi ninga madzi akutonthola kuna munthu adaneta.+
26 Nyakulungama anatawira kunyengererwa na munthu wakuipa,
Ndi ninga mphuno ya madzi yakuti iri na matope na ncera wakuti uli na madzi a mabvundu.
26 Ninga neve mu ndzidzi wa malimwe na madzi anabvumba mu ndzidzi wakubvuna.
Cilemedzo nee ndi cakuthema kuna dzemwa.+
2 Ninga mbalame iri na mathangwi toera kuthawa, pontho nyantandamibvi ali na mathangwi toera kumburuka,
Dzedze nkhabe kubwera mwakusowa mathangwi.*
3 Mpswimbo ndi toera kukwapula kavalo, nkhambala ndi toera kumanga mulomo wa buru,+
Ntcamu ndi toera kumenya kunsana kwa madzemwa.+
4 Leka kutawira dzemwa mwakubverana na udzemwa wace,
Toera ukhonde kukhala sawasawa na iye.
5 Tawira dzemwa mwakubverana na udzemwa wace,
Toera akhonde kunyerezera kuti ndi waudziwisi.+
6 Munthu anasiya kuti pinthu pyace picitwe na dzemwa,
Ndi sawasawa na ule anagwanda ekhene miyendo yace mbathabusika ekhene.
7 Nsangani unabuluka pamulomo wa madzemwa,+
Ndi ninga miyendo yakusowa mphambvu ya munthu wakulamala.
8 Kusimba dzemwa,+
Ndi sawasawa na kumangira mwala pa funda.
9 Nsangani unabuluka pamulomo wa madzemwa,
Ndi ninga munthu wakuledzera adafumbata tsandzo ya minga mʼmanja mwace.
10 Ule anacemera dzemwa peno munthu anapita na njira toera aphate basa,
Ndi ninga munthu anaponya pswimo mbalasa cinthu mwasusudeu.
11 Ninga mwanambwa wakuti asabwerera mbadya matapiko ace,
Munjira ibodzi ene, dzemwa asapangiza udzemwa wace mwakubwereza-bwereza.+
12 Waona kale munthu ananyerezera kuti ndi waudziwisi?+
Mphyakukhonda nentsa kuphedza dzemwa kupiringana iye.
13 Nyakupolola asalonga: “Mu nseu muli na nkhalamu,
Pakati panjira+ pali na nkhalamu!”
14 Nsuwo usafamba padakhomerwa iwo,
Pontho nyakupolola asabulumunda patalimba pace.+
15 Nyakupolola asaikha manja ace mu mbale,
Mbwenye asakhala wakuneta kakamwe toera kuabweza pontho pamulomo pace.+
16 Nyakupolola asanyerezera kuti ndi waudziwisi kakamwe,
Kupiringana anthu anomwe anatawira mwadidi.
17 Ule anapita na njira mbaipirwa na* nthonga ya anango,
Ndi ninga munthu anaphata makutu a mwanambwa.+
18 Ninga nyansala wakuti asaponya madipa akugaka moto na mapswimo akuti asapha,
19 Pyenepi ndi sawasawa na munthu ananyengeza ndzace, mbalonga: “Basi ene ndikhasendzeka!”+
20 Panasoweka nkhuni, moto usathima,
Panasoweka munthu analonga ndzace mwakuipa, kulongezana kusamala.+
21 Munthu anaphedzera nthonga,
Ndi sawasawa na kuikha makala pa moto na kusesera nkhuni pa moto.+
22 Mafala a munthu analonga ndzace mwakuipa* ndi ninga cakudya cakukoma;
Iwo asamezwa mwakucimbiza mbaenda mʼmimba.+
23 Mafala adidi analongwa na munthu wakuipa ntima,+
Ndi ninga parata inaphimbira dzinga.
24 Munthu anaida ndzace asalonga mafala adidi toera kubisa kuida kwace,
Mbwenye iye asakoya uthambi muntima mwace.
25 Maseze alonge mafala adidi, leka kunʼnyindira,
Thangwi muntima mwace muli na pinthu pinomwe pyakunyanyasa.*
26 Ngakhale kuti uthambi usabisa kuida kwace,
Makhaliro ace akuipa anadzaoneka pakweca pakati pa mbumba.
27 Ule anakumba mulindi* anadzagwera mwenemu,
Ule anabulumundisa mwala, unabwerera mbapfinyika nawo.+
28 Munthu analonga uthambi na lirimi yace asaida ale anaponderera iye,
Mulomo unalonga pinthu pyadidi mwaciphamaso usafudza andzace.+
27 Leka kugaya thangwi ya ntsiku ya mangwana,
Thangwi iwe nkhabe dziwa pinafuna kucitika pa ntsiku ibodzi na ibodzi.+
2 Leka kusimbika wekhene na mulomo wako,+ mbwenye usimbwe na anango;
Usimbwe na ndzako, tayu kusimbika wekhene.
3 Mwala usalemera, pontho matcetca ndi ntolo,
Mbwenye nyatwa inasoswa na dzemwa ndi yakulemera kakamwe kupiringana piwiri pyene.+
4 Kuipirwa ndi kwakuipa, pontho ukali ndi ninga madzi akudzala,
Mbwenye mbani anakwanisa kupirira ntcanje?+
5 Mphyadidi kusandika munthu pakweca kupiringana kunfuna mbukhonda kupangiza kuti usanfuna.+
6 Pironda pyakuphekeswa na xamwali wakukhulupirika+ ndi pyadidi,
Mbwenye nyamalwa asakumpswompswona kazinji kene.*
7 Munthu adakhuta asakhonda uci wa mu khana,
Mbwenye ule ali na njala, ngakhale cinthu cakuwawa ndi cakutapira kuna iye.
8 Munthu wakuti ali kutali na kunyumba kwace,
Ndi ninga mbalame yakuti iri kutali na* ntsandza yace.
9 Mafuta na insenso pisatsandzayisa ntima;
Ninga uxamwali wadidi unatoma pakumala kupereka uphungu na ntima onsene.+
10 Leka kuthawa xamwali wako peno xamwali wa pai wako,
Pontho leka kuenda kunyumba kwa mʼbale wako ungagwerwa na nyatwa;
Munthu anakhala na iwe pacisa wakuti ali dhuzi ndi wadidi kakamwe kupiringana mʼbale wako ali kutali.+
12 Munthu wandzeru angaona cinthu cakugopswa, asabisala;+
Mbwenye anthu akusowa maluso asapitiriza kuenda kutsogolo, mbaona nyatwa.*
13 Khala munthu alonga kuti anabwezera mangawa a munthu anakhonda iye kudziwa, nkwatire nguwo yace;
Phatira cinthu cace khala iye acitira pyenepi nkazi waulukwali.+
14 Munthu angapasa ndzace nkhombo mwakugaluza namacibese kakamwe,
Ule anapaswa nkhombo anaona ninga akupaswa dzedze.
15 Nkazi wanthonga ndi ninga ntsoi ya nyumba yakuti isapitiriza kucuca pa ntsiku inabvumba madzi.+
16 Ule anakwanisa kumpfulikisa anakwanisambo kupfulikisa mphepo,
Pontho anakwanisa kuphata mafuta na djanja yace yamadyo.
19 Ninga madzi asapangiza nkhope ya munthu,
Munjira ibodzi ene, ntima wa munthu usapangiza ntima wa ndzace.
20 Nthumbi* na mbuto yakufudzira pinthu* cipo pisakhuta,+
Munjira ibodzi ene, maso a munthu nkhabe neta na kuona.
21 Parata na ouro+ pisanyunguluswa na moto toera kuceneswa,
Munjira ibodzi ene, munthu asayeserwa na kusimbwa kunacitwa iye.
22 Maseze unyedze-nyedze dzemwa,
Ninga munasindzwa njera mʼbanda,
Iye cipo anasiya udzemwa wace.
24 Thangwi mpfuma nkhabe kukhala kwenda na kwenda,+
Pontho nthimba ya umambo nee inapitiriza mu dzindza yako kwenda na kwenda.
25 Tsanga iwisi isazambazika mbimera inango,
Pontho tsanga ya mʼmapiri isagumanywa.
26 Maweya a anamabira ndi toera kucita nguwo zako,
Mabokho unakwanisa kugula nawo munda.
27 Pontho pali na nkaka wakukwana wa mbuzi toera kudyesa iwe,
Kudyesa anthu a panyumba pako pabodzi na atumiki ako akazi.
28 Anyakuipa asathawa maseze nkhabepo munthu anaatowerera,
Mbwenye anyakulungama ndi acipapo ninga nkhalamu.+
2 Mu dziko mungakhala madawo,* atongi asacinjwa mwakubwereza-bwereza mbapita anango,+
Mbwenye na ciphedzo ca munthu waluso yakubvesesa na wacidziwiso, ntongi anapitiriza mu ndzidzi uzinji.+
3 Nyakutcerenga angabera anthu akupwazika,+
Ndi ninga madzi anabvumba mbafudza pyakudya pyonsene.
4 Ale anasiya kubvera mwambo asasimba munthu wakuipa,
Mbwenye ale anabvera mwambo asaipirwa na anthu akuipa.+
5 Anyakuipa nee anakwanisa kubvesesa ulungami,
Mbwenye ale anasaka Yahova anakwanisa kubvesesa pyonsene.+
6 Munthu wakutcerenga wakuti asafamba mwakukhulupirika ndi wadidi kakamwe,
Kupiringana munthu wakupfuma anafamba munjira zakuipa.+
7 Mwana waluso yakubvesesa asabvera mwambo,
Mbwenye xamwali wa anyakudyesa asapasa manyadzo pai wace.+
8 Ule anathimizira mpfuma yace na juru peno kuwina pinthu mwakukhonda kulungama,+
Asaigumanyira munthu anabvera ntsisi anyakutcerenga.+
9 Munthu wakuti asakhonda kubvera mwambo,
Maphembero ace ndi akunyanyasa kuna Mulungu.+
10 Ule anapeusa nyakulungama toera afambe munjira zakuipa, anadzamangwa na nsampha udateya iye,+
Mbwenye anthu akusowa mulando anadzatambira pinthu pyadidi.+
11 Munthu wakupfuma asanyerezera kuti ndi waudziwisi,+
Mbwenye nyakutcerenga wakuti ali na luso yakubvesesa asakwanisa kuona kuti iye akhala tani.+
12 Anyakulungama angawina, anthu asasekera kakamwe,
Mbwenye anyakuipa angatoma kutonga, anthu asabisala.+
13 Munthu anabisa madawo ace pinthu nee pinanfambira mwadidi,+
Mbwenye ule anaabweka mbaasiya anadzabverwa ntsisi.+
14 Nyakutsandzaya ndi munthu wakuti ndzidzi onsene asacita mphole-mphole na macitiro ace,
Mbwenye ule anaumisa ntima wace anadzaona nyatwa.+
15 Ntongi wakuipa anaponderera mbumba yakusowa citsidzikizo,+
Ndi ninga nkhalamu inalira na ursu* inapomokera cinyama.
16 Ntsogoleri wakusowa luso yakubvesesa asaphatisira mwakuipa mphambvu zace,+
Mbwenye ule anaida kuwina pinthu mwakukhonda kulungama anakhala na umaso mu ndzidzi uzinji.+
17 Munthu anatsukwala thangwi ya mulando wa ciropa, thangwi yakupha munthu anathawa-thawa mpaka kufa kwace.*+
Nkhabe anafunika kumʼphedza.
18 Munthu anafamba mwakukhulupirika anadzapulumuswa,+
Mbwenye ule anafamba munjira zakuipa anadzagwa mwakukhonda dikhira.+
19 Ule analima munda wace anadzakhala na pyakudya pizinji,
Mbwenye ule anasaka pinthu pyakusowa basa anadzatcerenga kakamwe.+
20 Munthu wakukhulupirika anadzatambira nkhombo zizinji,+
Mbwenye ule anafuna kupfuma mwakucimbiza nee anapitiriza kukhala wakusowa mulando.+
21 Si pyadidi tayu kupangiza tsankhulo,+
Mbwenye panango munthu anacita pinthu pyakuipa thangwi ya phindi ya nkate.
22 Munthu wa bibvu asasaka mpfuma,
Mbakhonda kudziwa kuti anagwerwa na utcerengi.
23 Ule anasandika ndzace+ mukupita kwa ndzidzi anadzakhala wakutawirika kakamwe kuna iye,+
Kupiringana ule anaphatisira lirimi yace toera kusimba mwaciphamaso.
24 Ule anabera pai wace na mai wace, mbalonga kuti: “Si pyakuipa tayu,”+
Ndi xamwali wa mambava.+
25 Munthu wakufuna pyonsene* asasosesa nthonga,
26 Munthu ananyindira ntima wace ndi dzemwa,+
Mbwenye ule anacita pinthu mwaudziwisi anadzapulumuka.+
27 Munthu anapasa pinthu anyakutcerenga nee anadzasowa cinthu,+
Mbwenye ule anakhonda kuphedza anyakutcerenga anadzapaswa madzedze mazinji.
28 Anyakuipa angatoma kutonga, munthu asabisala,
Mbwenye iwo angafa, anyakulungama asathimizirika.+
29 Munthu anapitiriza kuumisa ntima wace pakumala kusandikwa kazinji kene,+
Anadzafudzwa mwakucimbiza, mbasowa cidikhiro.+
2 Anyakulungama anganjipa, anthu asatsandzaya,
Mbwenye anyakuipa angatonga, anthu asalira.+
3 Munthu anafuna udziwisi asatsandzayisa pai wace,+
Mbwenye ule anafamba na maputa asabvunga mpfuma yace.+
4 Thangwi yaulungami, mambo asacitisa kuti dziko yace ikhale yakukhazikika,+
Mbwenye munthu anatawira kudyekerwa asaifudza.
5 Munthu anasimba ndzace mwaciphamaso,
Asanteyera nsampha toera amange miyendo yace.+
6 Madawo anacita nyakuipa ndi nsampha kuna iye,+
Mbwenye munthu wakulungama asakhuwa mwakukomerwa, mbatsandzaya.+
7 Nyakulungama asadzudzumika thangwi ya udidi wa anyakutcerenga,+
Mbwenye anyakuipa nkhabe napyo basa.+
9 Munthu waudziwisi angaketesana na dzemwa,
Dzemwa asalonga mwaukali, mbaseka pyace, natenepa munthu waudziwisi nkhabe kupuma.+
11 Dzemwa asapangiza kuipirwa kwace konsene,+
Mbwenye munthu waudziwisi asapitiriza kukhala wakukhurudzika.+
12 Ntongi angabvesera uthambi,
Atumiki ace onsene anadzakhala akuipa.+
13 Nyakutcerenga na ule anaponderera andzace ndi sawasawa:
Yahova ndiye anapasa umaso uwiri wawo ene.
14 Ntongi angatonga anyakutcerenga munjira yakulungama,+
Umambo wace unakhala wakuwanga ndzidzi onsene.+
15 Ntcamu* na kusandika pisapasa udziwisi,+
Mbwenye mwana anasiyiwa toera acite pyonsene pinafuna iye asapasa manyadzo mai wace.
16 Anyakuipa angathimizirika, uipi usathimizirikambo,
Mbwenye anyakulungama anadzaona kufudzwa kwawo.+
17 Langa mwanako, natenepa iye anadzakupumisa;
Pontho iye anadzakutsandzayisa kakamwe.+
18 Pangasoweka citsogolero ca Mulungu,* mbumba isatayika,+
Mbwenye ale anabvera mwambo+ asakhala akutsandzaya.
19 Ntumiki nee asalangika na mafala basi,
Thangwi maseze abvesese, iye nkhabe kubvera.+
20 Waona kale munthu analonga mbadzati kunyerezera?+
Dzemwa ali na cidikhiro kakamwe kupiringana iye.+
21 Khala ntumiki asapaswa utumbe kutomera mu uwana wace,
Iye anadzakhala munthu wakukhonda kupereka takhuta.
22 Munthu anaipirwa mwakucimbiza asacitisa anthu kukhonda bverana;+
Ule wakuti nkhabe nentsa kuipirwa asacita madawo mazinji.+
24 Xamwali wa mbava asaidika ekhene.*
Iye asapangwa toera aende kalonge pinadziwa iye, mbwenye iye nkhabe kulonga cinthu.+
26 Anthu azinji asaphemba toera kulonga na ntongi,
Mbwenye ulungami usabuluka kuna Yahova.+
27 Munthu wakuipa ndi wakunyanyasa kuna anyakulungama,+
Mbwenye ule anafamba munjira yakulungama ndi wakunyanyasa kuna munthu wakuipa.+
30 Mafala a Aguri mwana wa Yake. Mphangwa zakufunika zidalonga iye kuna Itiyeli; kuna Itiyeli na Ukale.
2 Ndine munthu wakukhonda kudziwa pinthu kupiringana anthu onsene,+
Pontho nee ndiri na luso yakubvesesa, yakuti munthu asafunika kukhala nayo.
3 Ine nee ndapfundza pya udziwisi,
Pontho nee ndiri na cidziwiso ca Wakucena Kakamwe.
4 Mbani adakwira kudzulu, buluka penepo mbatcita?+
Mbani adagumanya mphepo mʼmanja mwace?
Mbani adambulunganya madzi mu nguwo yace?+
Mbani adakhazikisa madire a dziko yapantsi?+
Ndi ipi dzina yace na ya mwanace? Longa khala usaidziwa.
5 Mafala onsene a Mulungu ndi akucena.+
Iye ndi xango kuna ale anathawira kuna iye.+
6 Leka kuthimizira cinthu pa mafalace,+
Gopa iye anakusandika,
Mbapioneka pakweca kuti ndiwe nyauthambi.
7 Ine ndisaphemba pinthu piwiri kuna imwe.
Ndisafuna pinthu pyenepi basi mu umaso wanga.
8 Bulusani muna ine kunyengeza na uthambi.+
Lekani kundipasa utcerengi nee mpfuma.
Basi ene ndipaseni cakudya cakukwana,+
9 Gopa ndingakhuta, ndinakukhondani, mbandilonga: “Mbani Yahova?”+
Pontho ndikhonde kukhala ntcerengi, gopa ndinaba mbandipswipisa dzina yanu Mulungu wanga.
10 Leka kulonga mwakuipa ntumiki pamaso pa mbuyace,
Gopa iye anakupasa dzedze, mbuoniwa kuti uli na mulando.+
11 Alipo anthu anapasa dzedze pai wawo,
Mbakhonda kulemedza mai wawo.+
12 Alipo anthu ananyerezera okhene kuti ndi akucena,+
Mbwenye iwo nee aceneswa ku makhaliro awo akunyanyasa.
13 Alipo anthu akuti ndi akudzikuza kakamwe,
Akuti asayangʼana andzawo mwakupwaza kakamwe!+
14 Alipo anthu akuti mano awo ndi ninga masupada,
Pontho ntsaya zawo ndi ninga mipeni;
Iwo asafudza anthu akupwazika pa dziko yapantsi,
Pontho asafudza anyakutcerenga pakati pa anthu.+
15 Misundu* iri na ana awiri akazi akuti asakhuwa: “Ndipase! Ndipase!”
Pana pinthu pitatu pyakuti nkhabe khuta,
Pinthu pinai pyakuti cipo pisalonga: “Ndakwana!”
16 Nthumbi*+ na nkazi wakukhonda bala,
Dziko yakusowa madzi,
Na moto wakuti cipo usalonga: “Ndakwana!”
17 Munthu anasingirira pai wace, mbakhonda kubvera mai wace,+
Maso ace anadzabuluswa na makhungubwe a nʼgowa,
Pontho anadzadyiwa na ana a capungu.+
18 Pana pinthu pitatu pyakuti pisandinentsa kupibvesesa,
Pinthu pinai pyakuti ine nkhabe kupibvesesa:
19 Njira ya capungu kudzulu,
Njira ya nyoka pamwala,
Njira ya bote mʼbara,
Na njira ya mamuna angakhala pabodzi na ntsikana.
20 Ipi ndi pinacita nkazi waupombo:
Iye asadya, asapukuta mulomo,
Mbalonga: “Nee ndacita cinthu cakuipa.”+
21 Pana pinthu pitatu pinatekenyesa dziko,
Pinthu pinai pyakuti anthu nkhabe kwanisa kupipirira:
22 Bitcu angakhala mambo,+
Dzemwa angakhuta mwakupiringana midida,
23 Nkazi wakukhonda funiwa angasembwa,
Na nyabasa wankazi anakwata banja ya mbuyace wankazi.+
24 Pana pinyama pinai pyakuti ndi pingʼono kakamwe pa dziko yapantsi,
Mbwenye ipyo piri na udziwisi wakubalwa nawo:+
25 Nyerere nee ndi pinyama pyamphambvu,
Ngakhale tenepo, zisagumanya cakudya cawo mʼmalimwe.+
28 Nyankalibunyu+ asakwanisa kufamba pa pfufu mbakhonda kugwa,
Iye asapita nʼnyumba ya mambo.
29 Pana pinthu pitatu pyakuti pisafamba mwakudzumatirisa,
Pinai pyakuti pisadzumatirisa pingafamba:
30 Nkhalamu, yakuti ndi yamphambvu kupiringana pinyama pinango,
Iyo nkhabe kugopa munthu mbibwerera nduli;+
31 Mwanambwa, bokho;
Na mambo anaperekerwa na anyankhondo ace.
32 Khala wapangiza udzemwa mbukuzika wekhene,+
Peno khala wanyerezera kucita pyenepi,
33 Thangwi ninga nkaka ungabvundulwa usabwera mantega,
Pontho mphuno ingapfinywa isabuluka ciropa,
Munjira ibodzi ene, kupangiza ukali kusatomesa nthonga.+
31 Mafala a mambo Lemuweli. Mafala akufunika adapangwa iye na mai wace toera kumpfundzisa:+
2 Ndisafunika kukupanganji mwananga?
Iwe mwana adabuluka mʼmimba mwanga,
Usafuna ndikupangenji iwe mwana wa mapikiro anga?+
4 Lemuweli, si pyakuthema tayu kuna amambo,
Si pyakuthema tayu kuti amambo amwe vinyu,
Nee atongi kulonga kuti: “Cakumwa canga ciri kupi?”+
5 Toera akhonde kumwa mbaduwala pinalonga mwambo,
Pontho mbaponderera ufulu wa anthu akupwazika.
6 Pereka pyakumwa pyakuledzeresa kuna ale akuti ali kufa,+
Pereka vinyu kuna ale adatsukwala kakamwe.+
7 Toera amwe mbaduwala utcerengi wawo;
Toera akhonde kukumbuka pontho nyatwa zawo.
8 Longa toera ubvunulire munthu wakuti nkhabe kwanisa kulonga;
Tsidzikiza ufulu wa onsene akuti ali kufa.+
9 Longa, pontho tonga mwakulungama;
Tsidzikiza ufulu wa anthu akupwazika na akutcerenga.+
א [Alefi]
10 Mbani wakuti anakwanisa kugumana nkazi wadidi?+
Nkazi unoyu ndi wadidi kakamwe kupiringana miyala ya ntengo ukulu.
ב [Bheti]
11 Mamunace asanʼnyindira na ntima wace onsene,
Pontho iye nkhabe kusowa cinthu.
ג [Gimeli]
12 Ntsiku zonsene za umaso wace,
Iye asacitira mamunace pinthu pyadidi, tayu pyakuipa.
ד [Dhaleti]
13 Iye asagumanya maweya a mabira na linyu;
Pontho iye asakomerwa kuphata basa na manja ace.+
ה [He]
14 Iye ndi ninga mabote a nyamalonda,+
Asabweresa cakudya cace buluka kutali.
ו [Vau]
15 Iye asalamuka kunja mbakudzati kuca,
Toera kupasa cakudya anthu a panyumba pace,
Na atumiki ace a akazi.+
ז [Zaine]
16 Iye asanyerezera kugula munda, mbaugula;
Iye asatceka miti ya mauva kubulukira ku basa idaphata iye na manja ace.
ח [Heti]
17 Iye asakhunganyika toera kuphata basa yakuwanga,+
Pontho asawangisa mikono yace.
ט [Tete]
18 Iye asaona kuti malonda ace asafamba mwadidi;
Nyale yace nkhabe kuthima namasiku.
י [Yodhe]
19 Manja ace asaphatirira phindi ya muti idapyangirirwa usalu,
Pontho manja ace asaphatirira phindi ya muti yakuluka nayo.+
כ [Kafe]
20 Iye asafungula manja ace toera kuphedza munthu wakupwazika,
Asafungula manja ace toera kuphedza nyakutcerenga.+
ל [Lamedhi]
21 Iye nkhabe kudzudzumika na anthu a panyumba pace mu ndzidzi wakutonthola,
Thangwi anthu onsene a panyumba pace asabvala nguwo zakupisa.*
מ [Memi]
22 Iye asasona ekhene nguwo zace zakuthasika patalimba,
Nguwo zace ndi za linyu na za maweya a mabira akukhwazwa pinthu pyakufuirira.
נ [Nuni]
23 Mamunace asadziwika mwadidi pa misuwo ya nzinda,+
Panakhala iye pantsi pabodzi na akulu a mu dziko.
ס [Sameki]
24 Iye asacita nguwo za linyu mbazigulisa,*
Masintu anacita iye asaagulisira anyamalonda.
ע [Ayine]
25 Iye ndi wamphambvu na wakubalika,
Iye nkhabe kugopa pinthu pinafuna kucitika kutsogolo.
פ [Pe]
צ [Tsadhe]
27 Iye asaonera mabasa a panyumba pace,
Pontho iye nee ndi nkazi wakupolola.+
ק [Kofi]
ר [Rexe]
29 Alipo akazi azinji adidi,
Mbwenye iwe usapiringana onsene.
ש [Xini]
30 Maonekero akunja panango ndi akunyengeza, kubalika panango ndi kwa ndzidzi wakucepa,+
Mbwenye nkazi anagopa Yahova anasimbwa.+
ת [Tau]
31 Mbapaswe nkhombo thangwi ya pinacita iye,+
Pontho mbasimbwe pa misuwo ya nzinda thangwi ya mabasace.+
Fala na Fala: “Toera kudziwa.”
Peno: “udidi.”
Peno: “citsogolero caudziwisi.”
Peno: “mwambo wa.”
Peno: “Na pyakubalikisa pyadidi nʼkhosi mwako.”
Peno: “Seoli,” ndi kumasiye kunaikhwa anthu onsene. Onani Mabvekero a Mafala Anango.
Peno: “Tcunyukani ndingakusandikani.”
Fala na Fala: “iwo anadzadya misapo ya.”
Peno: “unadzadziwa Mulungu.”
Peno: “akutapira.”
Fala na Fala: “wakunja.” Pisaoneka kuti makhaliro ace asancitisa kukhala kutali na Mulungu.
Peno: “anthu akukhulupirika.”
Peno: “anadzafudzwa.”
Peno: “mwambo wanga.”
Fala na Fala: “ncombo.”
Peno: “misapo yako yonsene yadidi kakamwe.”
Peno: “pikwa pyako pinadzadzala.”
Pisaoneka kuti ndi makhaliro a Mulungu adalongwa mʼmavesi a nduli.
Peno: “mwambo wanga.”
Munjira inango: “Onesesa mwadidi njira inafuna kuenda na iwe.”
Peno: “Seoli,” ndi kumasiye kunaikhwa anthu onsene. Onani Mabvekero a Mafala Anango.
Peno: “Madzi akutonthola a.”
Fala na Fala: “wakunja.” Onani Misangani 2:16.
Pyenepi pisabveka kudumbira kuti angacimwana kulipa mangawa, analipa ndiye.
Peno: “mwambo wa.”
Peno: “pinakupfundzisa.”
Fala na Fala: “wakunja.” Onani Misangani 2:16.
Fala na Fala: “asasala ninga phindi ya nkate.”
Peno: “mwambo wanga.”
Fala na Fala: “wakunja.” Onani Misangani 2:16.
Fala na Fala: “wakunja.” Onani Misangani 2:16.
Peno: “akutapira.”
Fala na Fala: “Miyendo yace nkhabe kukhala.”
Peno: “katcunyuswa na maunyolo.”
Peno: “Seoli,” ndi kumasiye kunaikhwa anthu onsene. Onani Mabvekero a Mafala Anango.
Fala na Fala: “ntima wakubvesesa.”
Peno: “Ine ndabalwa.”
Peno: “ndikhakomerwa na anthu.”
Peno: “maluso.”
Peno: “Seoli,” ndi kumasiye kunaikhwa anthu onsene. Onani Mabvekero a Mafala Anango.
Fala na Fala: “inabvunda.”
Munjira inango: “ali munjira yakuenda ku umaso.”
Peno: “asatsogolera.”
Peno: “kutsukwala; pinentso.”
Peno: “ubalangazi.”
Peno: “patrau wace.”
Peno: “isabala misapo ya.”
Peno: “citsogolero caudziwisi.”
Peno: “anabzwala.”
Peno: “nkhabe kunyerezera.”
Peno: “pa ntsiku ibodzi ene.”
Peno: “angalangwa.”
Peno: “Munthu anaonera mulomo wace.”
Fala na Fala: “munthu waphinga anadzakhuma.”
Peno: “uli na ale anabvundzisana.”
Peno: “Mwambo wa.”
Peno: “kulanga; kutcunyusa.”
Munjira inango: “asamulanga mwakukhonda dembuka.”
Fala na Fala: “asamanga.”
Peno: “anafamba munjira zakunyengeza.”
Peno: “asapeuswa.”
Peno: “Ntima ubodzi na ubodzi usadziwa okhene nyatwa zawo.”
Peno: “munthu waluso yakunyerezera.”
Peno: “anthu.”
Peno: “umaso.”
Peno: “Ule anaponderera.”
Peno: “wadidi.”
Peno: “akuipa.”
Peno: “Lirimi yakuti isakondza.”
Peno: “kulangwa.”
Peno: “nkhabe funa kulangwa.”
Peno: “Seoli,” ndi kumasiye kunaikhwa anthu onsene. Onani Mabvekero a Mafala Anango.
Peno: “Abhadhoni.”
Peno: “anamulanga.”
Peno: “iye nkhabe kubvundzisa.”
Peno: “isasaka.”
Peno: “ali na phwando ntsiku zonsene.”
Peno: “wakunentseka.”
Peno: “anadembuka na kuipirwa.”
Peno: “angakhonda kusaka uphungu; angakhonda kucedza.”
Peno: “anyakulanga azinji.”
Fala na Fala: “na ntawiro wa pamulomo pace.”
Peno: “mafala analongwa.”
Peno: “Seoli,” ndi kumasiye kunaikhwa anthu onsene. Onani Mabvekero a Mafala Anango.
Peno: “akazi adaferwa na amunawo.”
Peno: “asanyerezera mwadidi kuti anatawira tani; asanyerezera mbadzati kulonga.”
Fala na Fala: “Maso akuyetimira asatsandzayisa.”
Fala na Fala: “magogodo.”
Peno: “toera kupaswa mbiri.”
Peno: “ntawiro wadidi.”
Peno: “zakulungama.”
Fala na Fala: “Siya mabasa ako mʼmanja mwa Yahova.”
Peno: “na njira za munthu.”
Peno: “wakuphata ntima; wakukhurudzika.”
Peno: “makhaliro akupfulika.”
Peno: “mwana anacita pinthu pyakupasa manyadzo.”
Peno: “ninga mʼbodzi wa abale ace.”
Peno: “Anyakubala.”
Peno: “asasaka.”
Peno: “ndi ninga kufungula nsuwo wa bharaji.” Fala na Fala: “kusiya kuti madzi abuluke.”
Peno: “Khala iye nkhabe ndzeru?”
Peno: “Ule analaphisa nsuwo wace.”
Peno: “Munthu wa ntima wakunyengeza.”
Peno: “ndi wadidi toera kuwangisa.”
Peno: “kusaumisa magogodo.”
Peno: “asapwaza.”
Peno: “nyamapsweda; nyauthambi; nyakupambizira.”
Fala na Fala: “ndi nyumba yakuwanga ya ndzulu.”
Fala na Fala: “mbaikhwa pa mbuto yapadzulu,” pisabveka pa mbuto yakubisika, mbapulumuswa.
Peno: “kufewa manungo; kuluza cidikhiro?”
Peno: “nsuwo.”
Peno: “mbaona mwadidi.”
Fala na Fala: “Mbakumwaza.”
Fala na Fala: “Kufa na umaso piri mu mphambvu ya lirimi.”
Peno: “agumana cinthu cadidi.”
Peno: “wakuti asakufuna.”
Peno: “munthu anapasa na ntima onsene.”
Peno: “asafuna umaso wace.”
Peno: “yakulekerera.”
Peno: “anadzamʼbwezera; anadzamulipa.”
Peno: “Langa mwanako mbaciri wangʼono.”
Peno: “asasingirira.”
Munjira inango: “Iwo anadzasaka mu ndzidzi wakubvuna mbwenye nee anagumana cinthu.”
Peno: “angacedza.”
Peno: “na uphungu wadidi.”
Peno: “Ndinamʼphata!”
Peno: “njira inafuna iye kutoweza?”
Peno: “pisamʼphedza.”
Munjira inango: “nkhungwi inamala mwakucimbiza kuna ale anasaka kufa.”
Peno: “nkazi anakhala mbadungunya.”
Peno: “iye asadziwa pinafuna iye kucita.”
Peno: “nkazi anakhala mbadungunya.”
Peno: “Munthu anaonera.”
Peno: “angaipereka na makhaliro akupasa manyadzo!”
Peno: “makhaliro adidi.”
Peno: “mbathabuka.”
Fala na Fala: “Ndodo ya ukali wace inadzamala.”
Fala na Fala: “Maso a Yahova asatsidzikiza cidziwiso.”
Fala na Fala: “Toera ukhonde kupfundza njira zace.”
Peno: “Cita mphole-mphole.”
Peno: “Khala ntima wako usakupanga toera kudya pizinji.”
Peno: “Thangwi ndi pyakudya pyakunyengeza.”
Munjira inango: “Leka kunyindira udziwisi wako.”
Peno: “ca munthu wakuumirwa.”
Peno: “mbwenye si pyenepi tayu pinafuna iye.”
Fala na Fala: “Muomboli.”
Peno: “mʼphale.”
Peno: “Toera upulumuse umaso wace.”
Peno: “Seoli,” ndi kumasiye kunaikhwa anthu onsene. Onani Mabvekero a Mafala Anango.
Peno: “ntsiku yonsene.”
Fala na Fala: “Mwananga, ndipase ntima wako.”
Peno: “Ale anagumanyikana toera kulawira.”
Fala na Fala: “Leka kuyangʼana.”
Peno: “nee ndabva kupha.”
Peno: “Anthu a panyumba asawangisana na udziwisi.”
Peno: “anthu asawina; asapulumuka.”
Peno: “mʼmidzidzi ya nyatwa.”
Fala na Fala: “Anthu anampswompswona mulomo wa munthu.”
Peno: “manga mudzi wako.”
Peno: “idakopiyarwi.”
Fala na Fala: “dziko yapantsi.”
Peno: “Mbwenye leka longa cibisobiso ca anango.”
Peno: “mu combo ca.”
Peno: “ntima wa mbuyace.”
Fala na Fala: “lirimi yadidi inakwanisa.”
Peno: “nyundo.”
Fala na Fala: “Khala ule anakuida.”
Pyenepi pisabveka kufewesa ntima wa munthu na kukhurudza kuipirwa kwace.
Peno: “nkazi anakhala mbadungunya.”
Peno: “Munthu wakucimwana kudzitonga.”
Munjira inango: “Dzedze inaperekwa mwakusowa mathangwi nkhabe kucita munthu pyakuipa.”
Munjira inango: “mbapitira.”
Peno: “nyamapsweda; nyauthambi; nyakupambizira.”
Peno: “Thangwi ntima wace ndi wakunyanyasa.”
Peno: “djenje.”
Munjira inango: “mwaciphamaso; mwakukakamizika.”
Peno: “idathawa.”
Peno: “anandilonga mwakuipa.”
Peno: “mbathabuka.”
Peno: “fero.”
Fala na Fala: “asanoza nkhope ya xamwali wace.”
Peno: “Seoli,” ndi kumasiye kunaikhwa anthu onsene. Onani Mabvekero a Mafala Anango.
Peno: “Abhadhoni.”
Peno: “Ikha ntima wako pa; Onera mwadidi.”
Fala na Fala: “Mu dziko mungakhala anthu akukhonda bvera.”
Peno: “ditiringwe.”
Peno: “mpaka kuenda kwace munthumbi.”
Munjira inango: “Munthu wakudzikuza.”
Fala na Fala: “anadzakhumiswa.”
Munjira inango: “Mbwenye munthu wakulungama asatsidzikiza umaso wace.”
Peno: “kulanga.”
Peno: “Pangasoweka masomphenya.”
Peno: “asathabusika ekhene.”
Peno: “Kugopa anthu.”
Peno: “Usundu; Midundu.”
Peno: “Seoli,” ndi kumasiye kunaikhwa anthu onsene. Onani Mabvekero a Mafala Anango.
Prokaviya ndi cinyama cidalandana na sulo cakuti cisakhala mʼmphako za miyala.
Fala na Fala: “Ikha manja ako pamulomo pako.”
Fala na Fala: “nguwo ziwiri-ziwiri.”
Peno: “Iye asacita matunika a linyu mbaagulisa.”
Peno: “Iye asalonga mwaudziwisi.”
Peno: “Angapfundzisa, iye asacita pyenepi mwaufuni.”
Peno: “mbancemera wakutsandzaya.”