Kodi Imwe Mukhapidziwa?

Pinthu pidalembwa mu ndzidzi wakale pisabverana tani na pinalonga Bhibhlya?

MU MUSEU de Terras Bíblicas ku Yerusalemu, musagumanika mwala udalembwa mu pyaka 700 mpaka 600 Kristu Mbadzati Kubalwa. Mwala unoyu wabuluswa m’mphako ya mwala yakuti ikhaphatisirwa ninga nthumbi dhuzi na Ebhroni ku Izraeli. Iwo walembwa tenepa: “Yahweh Sabaot mbapase dzedze Hagaf mwana wa Hagav.” Kodi mafala anewa asabverana tani na pinalonga Bhibhlya? Iwo asapangiza kuti dzina ya Mulungu, Yahova yakuti mu Cihebheri ikhalembwa YHWH ikhadziwika kakamwe, pontho ikhaphatisirwa kakamwe na anthu a mu ndzidzi unoyu. Mwandimomwene, mafala anango akhalembwa m’mphako za miyala zakuti zikhaphatisirwa ninga nthumbi, asapangiza kuti ale akhaphatisira mphako zenezi toera kusonkhana peno kubisala, kazinji kene akhalemba dzina ya Mulungu. Kusiyapo pyenepi, pa mapfufu a mphako zenezi iwo akhalemba madzina awo, kuphatanizambo dzina ya Mulungu.

Thangwi ya mafala anewa adalembwa pa mwala, Dotoro wa nkazi anacemerwa Rachel Nabulsi wa Universidade ya ku Georgia alonga: “Kuphatisirwa mwakubwereza-bwereza kwa dzina YHWH ndi kwakufunika kakamwe. . . . Pyenepi pisapangiza kuti mwanaciro dzina YHWH akhali wakufunika kakamwe ku Izraeli na ku Yuda.” Pyenepi pisabverana na pinalonga Bhibhlya. Thangwi dzina ineyi yakuti YHWH isagumanika m’Malemba Acihebheri m’mbuto zizinji kakamwe. Kusiyapo pyenepi, dzina ya Mulungu ikhaphatanizwambo m’madzina a anthu.

Mafala akuti “Yahweh Sabaot,” adalembwa pa mwala, asabveka “Yahova wa anyankhondo.” Pyenepi pisapangiza kuti anthu a mu ndzidzi unoyu nee akhaphatisira basi ene dzina ya Mulungu, mbwenye iwo akhaphatisirambo mafala akuti “Yahova wa anyankhondo.” Pyenepi pisabveranambo na pinalonga Bhibhlya thangwi mafala akuti “Yahova wa anyankhondo,” asagumanika m’maulendo 283 m’Malemba Acihebheri, makamaka m’bukhu ya Izaiya, Yeremiya na Zakariya.