Lambirani Yahova Mambo Wa Ndzidzi Wonsene

“Mambo wa ndzidzi wonsene . . . mbakhale na mbiri kwenda na kwenda.”​—1 TIM. 1:17.

MUNATAWIRA TANI?

Thangwi yanji njira za matongero a Yahova zisaticitisa toera kunfendedzera?

Kodi ndzidzi onsene Yahova apangiza tani citsalakano caufuni kuna banja ya anthu?

Kodi ninji cinakukulumizani toera kulambira Mambo wa ndzidzi onsene?

1, 2. (a) Mbani “Mambo wa ndzidzi wonsene,” thangwi yanji mafala anewa ndi akuthema kuna iye? (Onani cithundzithundzi cakutoma.) (b) Ndi mu njira ipi utongi wa Yahova usaticitisa toera kunfendedzera?

MAMBO SOBHUZA II wa ku Swazilandiya atonga cifupi pyaka 61. Ineyi ikhali mbiri yakudziwika kakamwe ya mambo mu ndzidzi wathu. Ngakhale kuti Mambo Sobhuza atonga mu ndzidzi wakulapha, mbwenye pana mambo wakuti utongi wace nkhabe kumala ninga pinacitika na umaso wa anthu. Natenepa, Bhibhlya isalonga mambo unoyu ninga “Mambo wa ndzidzi wonsene.” (1 Tim. 1:17) Nyamasalmo alonga Ntongi unoyu Wankulu na dzina yace mu kulonga: “[Yahova] ndi mambo wakukhala na kukhala.”​—Sal. 10:16.

² Kulapha kwa utongi wa Mulungu kusacitisa kuti utongi wace ukhale wakusiyana na utongi wa anthu. Natenepa, ndi njira za matongero a Yahova zakuti zisaticitisa toera kunfendedzera. Mambo wakuti atonga Israele wakale kwa pyaka 40 asimba Mulungu na mafala awa: “[Yahova] ngwa ntsisi na wakukoma ntima; anapirira maningi mbadzala na kufuna. Mbuya ayikha kudzulu mpando wache; ndiye mambo anatonga pyonsene.” (Sal. 103:8, 19) Yahova nee basi ene ndi Mambo wathu mbwenye ndiyembo Baba wathu wa ufuni, Baba wakudzulu. Pyenepi pisacitisa mibvundzo miwiri: Ndi mu njira ipi Yahova asapangizika ninga Baba? Kodi Yahova aphatisira tani utongi wace kutomera pa kupandukira kudacitika mu Edeni? Matawiro a mibvundzo ineyi anadzatikulumiza toera kufendedzera Yahova na kumulambira na ntima onsene.

MAMBO WA NDZIDZI WONSENE ACITA BANJA YA PYAKUCITWA PYA KUDZULU NA PYA DZIKO YAPANTSI

3. Mbani akhali ciwalo cakutoma ca banja ya Yahova ca pyakucitwa pya kudzulu na pya dziko yapantsi, pontho mbani anango adacitwa ninga ‘ana’ a Mulungu?

³ Ndi kutsandzaya tani kunafuna kukhala na Yahova angatuma Mwanace m’bodzi ekha! Mulungu nee atsalakana mwanace wautombo ninga munthu wakupwazika. Mbuto mwace, iye anfuna ninga Mwana mbamphemba toera kucita khundu mu kucita anthu anango aungwiro. (Akol. 1:15-17) Pyenepi pisaphataniza pikwi madzana a pikwi pya aanju. Asalongwa ninga ‘atumiki ace anacita cifuno cace,’ aanju asatumikira Mulungu mwakutsandzaya, pontho Mulungu asapasa ntengo mu kuacemera ‘ana ace.’ Iwo asacita khundu ya banja ya Yahova ya pyakucitwa pya kudzulu na pya dziko yapantsi.​—Sal. 103:20-22; Yobe 38:7.

4. Kodi banja yakudzulu ya Yahova isaphataniza tani anthu?

⁴ Pidamala iye kucita kudzulu na pantsi, Yahova athimizira banjace ya kudzulu na ya pantsi. Pakumala kukhunganya dziko yapantsi ninga nyumba yakubalika, pontho yakutsalakanika yokhene, Yahova amalisa basa yace pa dziko yapantsi mu kucita mamuna wakutoma, Adhamu, mwakulandana na Iye. (Gen. 1:26-28) Ninga Nsasanyi, mwandimomwene Yahova akhadikhira kuti Adhamu mbadabvera matongero ace. Ninga Baba, Yahova apangiza pitsogolero pyace pyonsene mwaufuni na mwakukoma ntima. Pitsogolero pyenepi nkhabe kukhondesa anthu toera kukhala na ufulu.​—Lerini Genesi 2:15-17.

5. Ndi masasanyiro api adacita Mulungu toera kudzadza dziko yapantsi na anthu?

⁵ Mwakusiyana na anthu azinji akuti ndi amambo, Yahova asakomwerwa kupasa mabasa anace, mbaatsalakana ninga piwalo pyakunyindirika pya banjace. Mwacitsandzo, apasa Adhamu cidzo cakutonga pinthu pyonsene pyakucitwa pya umaso, ngakhale ampasa basa yakutsandzayisa kakamwe na yakunentsa yakupasa madzina pinyama. (Gen. 1:26; 2:19, 20) Mulungu nee acita pikwi na pikwi pya anthu akulungama toera kudzadza dziko yapantsi. Mbuto mwace, Yahova acita Eva ninga mphedzi wakulungama mbapasa Adhamu. (Gen. 2:21, 22) Buluka penepo, iye apasa banja ineyi mwai toera kudzadza dziko yapantsi na ana awo. M’makhaliro akusowa madawo, mwapang’ono pang’ono anthu mbadakwanisa kucitisa Paradizu kukhala pa dziko yonsene yapantsi. Mu kuphatana pabodzi na aanju akudzulu, anthu mbadakwanisa kulambira Yahova kwenda na kwenda ninga khundu ya banjace ya kudzulu na ya dziko yapantsi. Ndi cidikhiro cakutsandzayisa kakamwe! Pyenepi pisapangiza kakamwe baba waufuni Yahova!

ANA AKUPANDUKA AKHONDA UTONGI WA MULUNGU

6. (a) Ndi mu njira ipi upanduki watoma m’banja ya Mulungu? (b) Thangwi yanji upanduki nee usabveka kuti Yahova acimwana kutonga?

⁶ Mwakutsukwalisa, Adhamu na Eva nee akhatsandzaya na Yahova ninga Ntongi wawo Wankulu. Mbuto mwace, iwo asankhula kutowerera mwana wa Mulungu wauzimu wakupanduka, Sathani. (Gen. 3:1-6) Umaso wakusowa citsogolero ca Mulungu ninga ntongi waabweresera nyatwa na kufa kwa iwo na kwa anawo. (Gen. 3:16-19; Arom. 5:12) Mulungu nee akhalibve na anthu akun’bvera pa dziko yapantsi. Kodi pyenepi pisabveka kuti Mulungu nee akwanisa kutonga? Kodi iye akhadasiya kutonga dziko yapantsi? Nee pang’ono pene! Iye apangiza utongi wace mu kubulusa mamuna na nkazi m’munda wa Edeni, toera kutsidzikiza kuti iwo akhonde kubwerera pontho, iye asankhula Makerubi toera kuonera pa nsuwo wa munda wa Edeni. (Gen. 3:23, 24) Mu ndzidzi ubodzi ene, Mulungu apangiza ufuni wace ninga baba mu kudziwisa kuti cifuniro cace ca kukhala na banja yakuphatana na ana auzimu akudzulu na ana a anthu mbicidakwanirisika. Iye apikira “mbeu” yakuti mbidafudza Sathani na kumalisa nyatwa zidabwereswa na madawo a Adhamu.​—Lerini Genesi 3:15.

7, 8. (a) Kodi makhaliro akhali akuipa tani mu ndzidzi wa Nowa? (b) Kodi ndi masasanyiro api adacita Yahova toera kucenesa dziko yapantsi na toera kupulumusa Nowa na banjace?

⁷ Mu pyaka madzana pikhatowerera, amuna anango akhala akunyindirika kwa Yahova. Pakati pa iwo pakhali Abeli na Enoki. Mbwenye, anthu azinji akhakhonda Yahova ninga Baba wawo na Mambo wawo. Mu ndzidzi wa Nowa, dziko yapantsi ‘ikhadadzala na madawo peno uphanga.’ (Gen. 6:11) Kodi pyenepi pisabveka kuti Yahova acimwana kutonga dziko yapantsi? Kodi pyakucitika pidalembwa m’Bhibhlya pisapangizanji?

⁸ Dingani pyakucitika pya ntsiku za Nowa. Yahova ampangiza ntundu wa mwadiya, pontho ampasa pitsogolero toera kusasanya mwadiya ukulu wakuti mbudapulumusa Nowa pabodzi na banjace. Mulungu apangizambo ufuni ukulu kuna banjace yonsene ya anthu mudapasa iye basa Nowa toera kukhala ‘mpfundzisi waulungami.’ (2 Ped. 2:5) Mwakukhonda penula, mphangwa zikhamwaza Nowa zikhaphataniza kupanga anthu toera kutcinyuka na kuacenjeza thangwi ya kufudzwa kukhafuna kudzaoneka, mbwenye anthu akhafunga makutu awo. Mu kupita kwa makhumi a pyaka, Nowa na banjace akhala pakati pa anthu auphanga na a makhaliro aulukwali. Yahova ninga Baba wacitsalakano, atsidzikiza na apasa nkhombo anthu anewa asere akukhulupirika. Mu kubweresa Cigumula pa dziko yonsene yapantsi, Yahova apangiza kukhala ntongi kwa anthu akupanduka na aanju akuipa. Mwandimomwene, Yahova apangiza pakweca kuti akhali ntongi.​—Gen. 7:17-24.

UTONGI WA YAHOVA PAKUMALA CIGUMULA

9. Kodi anthu apaswa mwai upi na Yahova pakumala Cigumula?

⁹ Mu ndzidzi wakuti Nowa na banjace abuluka mwadiya na kutoma kupuma muya wadidi, mwandimomwene mitima yawo ikhadadzala na kupereka takhuta kuna Yahova thangwi ya citsalakano na citsidzikizo cace. Mwakukhonda dembuka, Nowa amanga guwa mbapereka ntsembe toera kulambira Yahova. Mulungu apasa nkhombo Nowa na banjace mbaapasa pitsogolero toera ‘kunjipa na kubalalika peno kudzadza pantsi pano.’ (Gen. 8:20–9:1) Kacikawiri, anthu akhala pontho na mwai toera kuphatana mu ulambiri na toera kudzadza dziko yapantsi.

10. (a) Kodi ndi kupi, pontho kwatoma tani kupandukira Yahova pakumala Cigumula? (b) Ninji pidacita Yahova toera kupereka cinyindiro cakuti cifuno cace mbicidacitwa?

¹⁰ Cigumula nee camalisa kusowa ungwiro, pontho anthu asapitiriza kuthimbana na manyengerero akukhonda oneka a Sathani na aanju akupanduka. Pakumala Cigumula nee kwapita ndzidzi wakulapha, utongi wadidi wa Yahova ukhadatoma pontho kupandukirwa. Mwacitsandzo, ndzukulu wa Nowa, Nimrode atoma kupandukira utongi wa Yahova mu njira inango. Nimrode asalongwa ninga ‘nyakusodza wakukhonda bverana na Mulungu.’ Iye amanga mizinda mikulu ninga ya Babeli mbaikhika ekhene ninga mambo mu “dziko ya Senare.” (Gen. 10:8-12) Kodi Mambo wa ndzidzi onsene mbadacitanji thangwi yakupandukirwa kwa utongi wace na kuwangisira toera kucimwanisa cifuniro ca Mulungu toera ‘kudzadza pantsi pano?’ Mulungu adodomesa pilongero pya anthu, mbacitisa anthu akutongwa na Nimrode ‘kubalalika pa dziko yonsene ya pantsi.’ Iwo akwata macitiro awo aulambiri waunthawatawa na citsandzo ca utongi wa anthu.​—Gen. 11:1-9.

11. Kodi Yahova apangiza tani kukhulupirika kuna xamwali wace Abrahamu?

¹¹ Ngakhale kuti anthu azinji akhalambira alungu authambi pakumala Cigumula, amuna anango akukhulupirika akhapitiriza kupasa mbiri Yahova. M’bodzi wa iwo akhali Abrahamu, wakuti mwakubvera asiya nyumba yace yadidi ku nzinda wa Uri mbakhala m’maramada peno misasa kwa pyaka pizinji. (Gen. 11:31; Aheb. 11:8, 9) Mu ndzidzi wa umaso wa Abrahamu ninga nyakutama, kazinji kene iye akhali pabodzi na atongi, azinji mwa iwo akakhala m’mizinda yakuzungulirwa na malinga. Mbwenye Yahova atsidzikiza Abrahamu na banjace. Mwakubverana na citsidzikizo ca Yahova ninga baba, nyamasalmo alonga: ‘Mulungu akhondesa anthu kuabvuya, mbacenjeza amambo thangwi ya iwo.’ (Sal. 105:13, 14) Kusiyapo kukhulupirika kudapangiza Yahova kuna xamwali wace, iye apikira Abrahamu: “Unadzakhala na amambo mwa adzukulu ako.”​—Gen. 17:6; Tgo. 2:23.

12. Kodi Yahova apangiza tani utongi wace ukulu kuna Aejito, pontho pyenepi pyakhuya tani mbumba yace?

¹² Mulungu abwereza pikiro yace yakupasa nkhombo kuna mwana wa Abrahamu, Izaki na kuna ndzukulu wace Yakobe, pikiro yakuti ikhaphataniza kubala ana akuti mbadakhala amambo kubulukira mu ubalwi wawo. (Gen. 26:3-5; 35:11) Natenepa, mbadzati kubala ana akuti mbadakhala amambo, ubalwi wa Yakobe wadzakhala mabitcu ku Ejito. Kodi pyenepi pisabveka kuti Yahova nee mbadakwanirisa pikiro yace peno kuti iye asiya kutonga dziko yapantsi? Nee pang’ono pene! Pa ndzidzi wace wakuthema, Yahova apangiza mphambvu zace na utongi wace ukulu kuna nyakuuma ntima Farao. Aisraele akuti akhali mabitcu akhulupira Yahova, wakuti aapulumusa mu njira yakudzumisa kubulukira m’Bara Yakufwira. Mwapakweca, Yahova akhapitiriza kukhala Ntongi Wankulu Wakudzulu na Pantsi, pontho ninga Baba wacitsalakano, iye aphatisira mphambvu zace zikulu toera kutsidzikiza mbumba yace.​—Lerini Eksodo 14:13, 14.

YAHOVA ADZAKHALA MAMBO WA ISRAELE

13, 14. (a) Mu nyimbo, kodi Aisraele alonganji thangwi ya utongi wa Yahova? (b) Ndi pikiro ipi ya umambo idacita Mulungu kuna Dhavidhi?

¹³ Mwakukhonda dembuka, pidamala iwo kupulumuswa mu Ejito mu njira yakudzumatirisa, Aisraele aimba nyimbo yakuwina toera kusimba Yahova. Nyimbo ineyi yalembwa m’bukhu ya Eksodo kapitulu 15, kuphataniza mafala ace pa vesi 18: “[Yahova], ndiye mambo kuenda na kuenda.” Mwandimomwene, Yahova adzakhala Mambo wa mbumba ipswa. (Deut. 33:5) Natenepa, anthu nee akhakomerwa na Yahova ninga Mambo wawo wakukhonda oneka. Mbwenye, cifupi na pyaka 400 pakumala kubuluka mu Ejito, Aisraele aphemba Mulungu toera kuasankhulira munthu kuti akhale mambo wawo mu kusangizira anyakuendekana awo akukhonda kukhulupira Mulungu. (1 Sam. 8:5) Ngakhale tenepa, Yahova akhapitiriza kukhala Mambo, pinthu pyakuti pyapangizika mu ndzidzi wa utongi wa Dhavidhi, mambo waciwiri wa Aisraele.

¹⁴ Dhavidhi abweresa bokosi ya cibverano ku Yerusalemu. Mu ndzidzi unoyu wakutsandzaya, Alevi aimba nyimbo yakusimba yakuti ikhali na mafala akuthema, adalembwa pa 1 Pya dziko ya Israele 16:31: ‘Anthu onsene mbabvekesa kuti Yahova adzakhala Mambo.’ Anango anakwanisa kunyerezera, ‘Nakuti Yahova ndi Mambo wa ndzidzi onsene, kodi iye adzakhala tani Mambo pa ndzidzi unoyu?’ Yahova adzakhala Mambo mu ndzidzi udapangiza iye utongi wace peno mudakhazikisa iye amambo toera kuimirira iye mu ndzidzi wakucepa peno toera kutsalakana pinthu pyakupambulika. Nkhani ineyi ya umambo wa Yahova iri na mabvekero a ndzidzi wakulapha. Dhavidhi mbadzati kufa, Yahova ampikira kuti umambo wace mbudapitiriza kwenda na kwenda: “Nduli mwako ndinadzakuza mwanako mbodzi wa m’mimba mwako, mbandilikhisa tenepo umambo wako.” (2 Sam. 7:12, 13) Mu kukwaniriswa kwa mapikiro anewa, ‘mwana’ wa Dhavidhi adzaoneka pakupita pyaka pyakupiringa 1.000. Mbani mwana unoyu, na mbadakhala lini Mambo?

YAHOVA ASANKHULA MAMBO MUPSWA

15, 16. Kodi Yezu akhazikiswa lini ninga Mambo wa ntsogolo, na ndi masasanyiro api adacita Yezu thangwi ya utongi wace mu ndzidzi ukakhala iye pa dziko yapantsi?

¹⁵ Mu caka 29 N.W., Jwau M’batizi atoma kumwaza mphangwa kuti ‘Umambo wa kudzulu wafika.’ (Mat. 3:2) Mudabatizwa Yezu na Jwau, Yahova adzodza Yezu ninga Mesiya wakupikirwa, pontho ninga Mambo wa ntsogolo wa Umambo wa Mulungu. Yahova apangizika kuna Yezu ninga baba waufuni mu kulonga mafala awa: “Uyu [ndiye] mwana wanga wakufunika kakamwe mbandikomerwa naye.”​—Mat. 3:17.

¹⁶ Mu utumiki wace, Yezu apasa mbiri Babace. (Jwau 17:4) Iye acita pyenepi mu kumwaza mphangwa za Umambo wa Mulungu. (Luka 4:43) Iye apfundzisa atowereri ace kuti aphembere toera kudza kwa Umambo unoyu. (Mat. 6:10) Ninga Mambo wakusankhulwa, Yezu mbadamwaza mphangwa kuna apingizi ace kuti: ‘Umambo wa Mulungu uli pakati pa imwe.’ (Luka 17:21, Mphangwa Zadidi) Namaulo mbadzati kufa, Yezu amalisa cibverano ca umambo pabodzi na atowereri ace. Natenepa, iye apasa anyakupfundzace anango akukhulupirika mwai wakucita khundu pabodzi na iye ninga atongi mu Umambo wa Mulungu.​—Lerini Luka 22:28-30.

17. Ndi mu njira ipi Yezu atoma kupangiza mwakucepa utongi wace mu pyaka dzana yakutoma, mbwenye akhafunika kudikhiranji?

¹⁷ Kodi Yezu mbadatonga lini ninga Mambo wa Umambo wa Mulungu? Iye nee mbadacita pyenepi mwakucimbiza. Cifupi namasikati, Yezu aphiwa, pontho atowereri ace amwazika. (Jwau 16:32) Natenepa, ninga midzidzi ya nduli, Yahova akhapitiriza kutsalakana pinthu. Pa ntsiku yacitatu, Yahova alamusa mwa akufa Mwanace, pontho pa ntsiku ya Pentekoste 33 N.W., Yezu akhazikisa umambo wauzimu pakati pa mpingo Wacikristu wa abale ace akudzodzwa. (Akol. 1:13) Ngakhale tenepa, Yezu akhafunika kudikhira toera kutambira mphambvu zonsene toera kutonga dziko yapantsi ninga “mbeu” yakupikirwa. Yahova apanga Mwanace: ‘Khala pa nkono wanga wa madyo! Mpaka ndiyikhe anyamalwa ako pantsi pa manyalo pako.’​—Sal. 110:1.

LAMBIRANI MAMBO WA NDZIDZI ONSENE

18, 19. Kodi tisakulumizwa toera kucitanji, na tinadzapfundzanji mu nsolo unatowerera?

¹⁸ Mu pyaka pizinji, utongi wa Yahova usadodomeswa kudzulu na pa dziko yapantsi. Yahova cipo asiya utongi wace ukulu; iye asapitiriza kutonga. Ninga Baba waufuni, iye atsidzikiza na atsalakana anthu ace akukhulupirika ninga Nowa, Abrahamu na Dhavidhi. Kodi pyenepi pisatikulumiza toera kungonjera Mambo wathu na kunfendedzera?

¹⁹ Mbwenye cincino tisafunika kubvundzika: Kodi Yahova adzakhala tani Mambo mu ntsiku zathu? Kodi tinakhala tani anthu akukhulupirika a Umambo wa Yahova mbatikhala ana akulungama m’banjace ya kudzulu na pa dziko yapantsi? Kodi pisabvekanji tingaphembera kuti Umambo wa Mulungu mbudze? Mibvundzo ineyi inadzatawirwa mu nsolo unatowerera.