‘Mbumba Yakuti Mulungu Wayo Ndi Yahova’
‘Yakutsandzaya ndi mbumba yakuti Mulungu wayo Ndi Yahova!’—SAL. 144:15.
MUNAKWANISA KUTAWIRA?
Ndi ndzidzi upi udatoma Yahova kukhala na mbumba yace pa dziko yapantsi?
Ndi munjira ipi dzindza ya Israele ikhafunika kukhala amboni?
Kodi Aisraele apangiza tani kuti akhali mbumba yakukhonda khulupirika, mphapo ninji pidapikira Yahova?
1. Ndi api maonero a anango thangwi ya ale analambira Mulungu?
ANTHU azinji lero asalonga kuti mauphemberi a dziko nkhabe cinacita iwo toera kuphedza anthu. Anango asatawira kuti mauphemberi anewa nee asapfundzisa undimomwene wa Mulungu, pontho asacita pinthu pyakuipa. Munjira ineyi, iwo asatawira kuti mauphemberi anewa nkhabe kutawirwa na Mulungu. Mbwenye iwo asakhulupirambo kuti m’mauphemberi anewa muli na anthu adidi, pontho Mulungu asaona anthu anewa mbaatawira ninga alambiri ace pa dziko yapantsi. Natenepa, iwo asaona kuti nkhabe funika kusiya uphemberi wauthambi toera kukhala na uphemberi wakusiyana. Kodi maonero anewa asabverana na a Mulungu? Tendeni tione ntawiro munadinga ife mbiri zingasi za Bhibhlya zinalonga pya alambiri andimomwene a Yahova.
CIBVERANO CA MULUNGU NA MBUMBA YACE
2. Mukupita kwa ndzidzi, mbani adadzakhala mbumba ya Yahova? Ninji pikhapangiza kuti iwo akhali na uxamwali wakupambulika na Yahova? (Onani cithundzithundzi cakutoma.)
2 Mu pyaka 4.000 nduli, Yahova asankhula nsoka wa anthu toera kukhala mbumba yace pa dziko yapantsi. Abrahamu, wakuti asacemerwa “baba wa anthu onsene” a cikhulupiro, akhali nsolo wa banja ikulu yakuti ikhali na madzana a mabitcu. (Arom. 4:11; Gen. 14:14) Atongi a dziko ya Kanani akhamulemedza ninga “wakutumwa [peno nkadamu].” (Gen. 21:22; 23:6) Yahova acita cibverano na Abrahamu pabodzi na dzindza yace. (Gen. 17:1, 2, 19) Mulungu apanga Abrahamu: ‘Ici ndi cibverano cidacita ine na iwe, pisafunika kuti mucilemedze: Amuna onsene mwa imwe anadzasidzwa. Ici ndico cidzindikiro ca cibverano kuna ine na imwe.’ (Gen. 17:10, 11) Natenepa, Abrahamu na amuna onsene a pabanja yace asidzwa. (Gen. 17:24-27) Kusidzwa cikhali cidzindikiro cakuti mbicidasiyanisa dzindza ya Abrahamu ninga mbumba ibodzi basi yakuti ikhali na uxamwali wakupambulika na Yahova.
3. Kodi dzindza ya Abrahamu yadzanjipa tani mbikhala mwinji wa anthu?
3 Yakobe peno Israele ndi ndzukulu wa Abrahamu wakuti akhali na ana acimuna akukwana 12. (Gen. 35:10, 22b-26) Mukupita kwa ndzidzi, ana anewa adzakhala misolo ya madzindza 12 a Israele. Na thangwi ya njala, Yakobe na banjace afulukira ku Ejito. Kweneko, mwana m’bodzi wa Yakobe akhali nkadamu wakunyindirika wakuti akhaonera phoso yonsene ya Farao. (Gen. 41:39-41; 42:6) Dzindza ya Yakobe yadzanjipa kakamwe mbikhala “mwinji wa anthu.”—Gen. 48:4; Lerini Machitiro 7:17.
YAHOVA AOMBOLA MBUMBA YACE
4. Pakutoma ndi makhaliro api akhali pakati pa dzindza ya Yakobe na Aejito?
4 Dzindza ya Yakobe yapitiriza kukhala mu Ejito mu pyaka pyakupiringana madzana mawiri ku cisa ca Gozeni. (Gen. 45:9, 10) Pisaoneka kuti mu pyaka 100 pyakutoma iwo akhali mwantendere na Aejito. Iwo akhali m’mizinda ming’ono mbakumbiza pifuyo pyawo. Iwo akhadatambirwa mwadidi na Farao, thangwi iye akhadziwa mwadidi Zuze, pontho akhakomerwa naye. (Gen. 47:1-6) Maseze Aejito akhaida anthu anafuya mabira, iwo abvera Farao mbatawirisa Aisraele kukhala kweneko.—(Gen. 46:31-34)
5, 6. (a) Kodi makhaliro a mbumba ya Mulungu adzacinja tani mu Ejito? (b) Kodi Mose apulumuka tani, mphapo ninji pidacita Yahova kwa mbumba Yace yonsene?
5 Mbwenye makhaliro a mbumba ya Mulungu adzacinja kakamwe. Bhibhlya isalonga: ‘Buluka penepo adzakwira pa mpando wa utongi mu Ejito, mambo mupswa wakuti nee akhadziwa Zuze. Iye apanga anthu ace: ‘Yang’anani, ana a Israele ali kucitika mbumba ikulu, yakuinjipa na ya mphambvu kupita ife.’ Inde, Aejito asikimiza ana a Israele na mabasa. Iwo aathabusa na kuaphatisa mabasa akuwanga akuumba njerwa na matope, na mabasa onsene a kulima; ninga mabitcu m’mabasa onsene aubitcu.’—Eks. 1:8, 9, 13, 14.
6 Farao akhazikisambo ntemo wakuti akhombwani onsene acimuna Acihebere akhafunika kuphiwa mu ndzidzi unabalwa iwo. (Eks. 1:15, 16) Mu ndzidzi unoyu, Jokabede abala Mose. Pikhakhala iye na nthanda zitatu zakubalwa, Mose abiswa na mai wace m’mabade ku Nkulo wa Nilo kudaoniwa iye na mwana wacikazi wa Farao. Mukupita kwa ndzidzi, iye adzancita mwanace. Mbwenye Mose akhala na mwai wakukuzwa na mai wace wakukhulupirika mu pyaka pyakutoma pya umaso wace, natenepa Mose adzakhala ntumiki wakukhulupirika wa Yahova. (Eks. 2:1-10; Aheb. 11:23-25) Yahova aona kuthabuka kwa mbumba yace mbatonga kuphatisira Mose toera kuaombola m’manja mwa ale akhaathabusa. (Eks. 2:24, 25; 3:9, 10) Munjira ineyi, iwo mbadadzakhala mbumba yakuombolwa na Yahova.—Eks. 15:13; lerini Deuteronomyo 15:15.
MBUMBA YA MULUNGU YADZAKHALA DZINDZA
7, 8. Kodi atumiki a Yahova adzakhala tani mbumba yakucena?
7 Maseze Yahova akhadzati kupereka miyambo na anyantsembe kuna Aisraele, iye aasankhula toera kukhala mbumba yace. Natenepa, Mose na Aroni apangwa toera kulonga kuna Farao: ‘Yahova, Mulungu wa Israele alonga tenepa: ‘leka mbumba yanga iende, toera indicitire phwando nthando.’’—Eks. 5:1.
8 Toera kuombola mbumba yace mu ubitcu ku Ejito, Yahova atumiza miliri yakukwana khumi na kufudza Farao na anyankhondo ace m’madzi a Bara Yakufuwira. (Eks. 15:1-4) Mudapita nthanda ziwiri, Yahova acita cibverano na Aisraele pa Phiri ya Sinai mbaapasa pikiro yakudzumisa: ‘Mungabvera mafala anga, mbamukoya cibverano canga, munadzakhala mbumba yanga yakusankhulwa pakati pa mbumba zonsene . . . na mbumba yakucena.’—Eks. 19:5, 6.
9, 10. (a) Mwakubverana na Deuteronomyo 4:5-8, kodi Mwambo ukhasiyanisa tani Aisraele na mbumba zinango? (b) Kodi Aisraele mbadapangiza tani kuti ndi ‘mbumba yakucena ya Yahova’?
9 Pikhakhala iwo mu Ejito mbadzati kukhala mabitcu, Aisraele akhatsogolerwa na misolo ya banja peno makolo. Ninga atumiki a Yahova adakhala kale kakamwe, misolo ineyi ya banja akhatsogolera ninga atongi, anyamwambo, na anyantsembe a mbumba zawo. (Gen. 8:20; 18:19; Yobe 1:4, 5) Mbwenye kubulukira mwa Mose, Yahova apereka mwambo wakuti mbudasiyanisa Aisraele na madzindza anango onsene. (Lerini Deuteronomyo 4:5-8; Sal. 147:19, 20.) Mwambo ukhadakhazikisa nsoka wa anthu toera kukhala anyantsembe. Mbwenye cilungamo cikhaperekwa kubulukira kwa “akulu a mpingo,” akuti akhalemedzwa thangwi ya ndzeru na udziwisi wawo. (Deut. 25:7, 8) Mwambo wapereka pitsogolero pyakuti dzindza ipswa ineyi mbidacita tani ulambiri wawo.
10 Mbadzati kupita mu Dziko Yakupikirwa, Yahova abwerezera mitemo yace kuna Aisraele. Mose aapanga: ‘Lero, Yahova akucitisani kulonga kuti munadzakhala mbumba yace yakusankhulwa, ninga mudakupangani iye kale, kuti imwe mungatoweza matongero ace onsene munadzakhala akulu kupita madziko onsene adacita iye, mbakupasani mbiri, dzina, na cilemedzo, munapangiza imwe kukhala mbumba yakucena ya Yahova, Mulungu wanu.’—Deut. 26:18, 19.
KUTAWIRWA KWA ANTHU AKUNJA
11-13. (a) Mbani adatoma kulambira Mulungu pabodzi na mbumba yace? (b) Khala munthu wakukhonda khala Muisraele akhafuna kulambira Yahova, akhafunika kucitanji?
11 Maseze Mulungu akhali na mbumba yakusankhulwa pa dziko yapantsi, iye nee akhondesa cisankhulo ca anthu akunja toera kukhala pakati pa mbumba yace. Iye atawirisa kuti mwinji ukulu wa anthu akukhonda khala Ayuda, kuphatanizambo Aejito toera kubuluka pabodzi na mbumba yace mudaaombola iye mu Ejito. (Eks. 12:38) Pidaoneka muliri wacinomwe, anango mwa “adzakazi a Farao” agopa fala ya Yahova, mwakukhonda penula iwo adzakhala pakati pa mwinji wa anthu adabuluka mu Ejito pabodzi na Aisraele.—Eks. 9:20.
12 Mbadzati kuwambuka Nkulo wa Yordane toera kupita mu Kanani, Mose apanga Aisraele kuti iwo ‘akhafunika kufuna alendo’ peno anthu akunja pakati pawo. (Deut. 10:17-19) Mbumba yakusankhulwa ya Mulungu ikhafunika kutambira pacisa cawo munthu onsene wakunja wakuti akhali dzololo toera kubvera matongero adapaswa iwo na Mose. (Lev. 24:22) Anthu anango akunja adzakhala alambiri a Yahova, ninga Rute wa ku Moabu, adalonga kuna Naomi kuti: “Mbumba yako ndi mbumba yanga, na Mulungu wako ndi Mulungumbo wanga.” (Rute 1:16) Anthu anewa akunja adzatawira ulambiri Waciyuda, amuna atawira kusidzwa. (Eks. 12:48, 49) Yahova atawira anthu anewa toera kukhala pakati pa mbumba yace yakusankhulwa.—Num. 15:14, 15.
13 Mudaperekwa templo ya Salomoni kuna Yahova, kwacitwa masasanyiro kwa anthu akuti nee akhali Aisraele, Salomoni aphembera: ‘Munthu wa kunja angabwera muno thangwi yakubva mbiri ya dzina yanu na mphambvu zanu, mbvesereni maphembero ace, mbamuncitira pinaphemba iye. Penepo, anthu onsene anadzadziwa dzina yanu, mbadzakugopani pabodzi na mbumba yanu ya Israele, mbadziwambo kuti dzina yanu isalongwa mu nyumba ino idakumangirani ine.’ Ninga pikhacitika mu ntsiku za Yezu, munthu wakukhonda khala Muyuda, wakuti akhafuna kulambira Yahova, mbadakwanisa kusonkhana na mbumba yace.—Jwau 12:20; Mach. 8:27.
MBUMBA YADZAKHALA AMBONI
14-16. (a) Ndi munjira ipi dzindza ya Aisraele ikhafunika kukhala mboni za Yahova? (b) Kodi atumiki a Yahova lero asakulumizwa toera kupangiza makhaliro api?
14 Aisraele akhalambira Mulungu wawo, Yahova; mbwenye madzindza anango akhalambira alungu awo. Mu ndzidzi wa mprofeta Izaiya, Yahova alandanisa makhaliro a dziko ninga a pa thando yakutonga miseru. Iye aphemba kuti alungu a madzindza anango apereke amboni awo toera kupangiza kuti iwo ndi alungu. Iye alonga: ‘Mbumba zonsene zibwere kudzalonga miseru yawo. Mbani wa alungu awo anadziwa kufokotoza pyakutsogolo? Mbani mwa iwo adalonga kale pidacitika cincino? Alungu awo adze na amboni awo, toera kupangiza ulinganiri wawo; toera acitire umboni kuti alonga pyamaso.’—Iza. 43:9.
15 Alungu a madzindza anango acimwana kupangiza umboni wa umulungu wawo. Alungu anewa akhali adzimunthu akukhonda longa akuti akhafuna munthu toera kuathukula. (Iza. 46:5-7) Mbwenye Yahova apanga mbumba yace, Aisraele: ‘Mbumba ya Israele, ndimwe mboni zanga; ndakusankhulani mbandikucitani atumiki anga, toera mundidziwe, mbamundikhulupira, mbamubvesesa kuti ndine Mulungu m’bodzi ekha; nkhabe Mulungu unango. Nduli mwanga hadaoneka Mulungu unango tayu, cipo anadzaoneka unango. Ine ndine Yahova, kusiyapo ine nkhabebve mpulumusi. Ndimwe mboni zanga, ine ndine Mulungu.’—Iza. 43:10-12.
16 Toera kugwanda nseru wakuti: “Mbani Mulungu Wankulu?,” mbumba yakusankhulwa ya Yahova ikhafunika kulonga mwakugaluza na mwakubveka kuti Yahova ndi Mulungu wandimomwene. Iye alonga kuti iwo akhali ‘mbumba idacita iye ekha, toera ibvekese mbiri yace.’ (Iza. 43:21) Iwo akhali mbumba ikhacemerwa na dzina yace. Nakuti Yahova abulusa Aisraele ku Ejito, iye akhadikhira kuti iwo mbadambvera na ntima onsene, mbatsidzikiza utongi wace ukulu pamaso pa anthu anango pa dziko. Mwandimomwene, iwo akhafunika kukhala na maonero ninga adapangiza mprofeta Mikeya kwa atumiki a Mulungu a ndzidzi uno: “Anthu a madziko anango analambira mbatoweza pya alungu awo, mbwenye ife tinalambira mbatitoweza pya [Yahova] Mulungu wathu kwenda na kwenda.”—Mik. 4:5.
MBUMBA YAKUPANDUKA
17. Kodi Aisraele adzakhala tani ninga munda wa mawuva akubvunda pamaso pa Yahova?
17 Mwakutsukwalisa, Aisraele nee apangiza kukhala akukhulupirika kwa Yahova Mulungu wawo. Iwo atoma kusangizira mbumba zikhalambira madzimunthu. Mu pyaka madzana masere M. N. W., mprofeta Ozeya alemba: ‘Israele akhali ninga munda wa mawuva akubvunda. Akhanyanyiratu na kumanga maguwa a alungu apezi. Mitima ya Aisraele ikhali ya umpfakafaka; mbaoneswa napyo nyatwa.’ (Oze. 10:1, 2) Buluka penepo, mudapita pyaka dzana na hafu, Yeremiya alemba mafala awa adalonga Yahova kwa mbumba Yace yakukhonda khulupirika: ‘Imwe mukhali akusankhulwa ninga munda wadidi wa mawuva, mbwenye yang’anani cincino, mwasala matuku nee kubalabve cinthu tayu. Alungu anu adasasanya imwe ali kupi? Iwo mbabwere adzakuomboleni mu ndzidzi wa nyatwa zanu. Mbumba yanga yandiduwala.’—Yer. 2:21, 28, 32.
18, 19. (a) Kodi Yahova apikira tani kuti mbadakhazikisa mbumba ipswa pa dziko yapantsi? (b) Ninji pinafuna kudzadinga ife mu nsolo unatowerera?
18 Mbuto mwakubala misapo yadidi kubulukira mu kulambira Yahova munjira yadidi na kukhala mboni zakukhulupirika za Yahova, Aisraele abala misapo yakubvunda yakulambira madzimunthu. Natenepa, Yezu apanga atsogoleri aumpfakafaka Aciyuda a mu ntsiku zace: ‘Umambo wa Mulungu munadzaupokoserwa mbudzapaswa mbumba inadzabala misapo yace.’ (Mat. 21:43) Basi ene ale anacita khundu mu “cibverano cipswa” cidalonga Yahova kubulukira mwa mprofeta Yeremiya, mbadakwanisa kucita khundu ya mbumba ipswa ineyi ya Israele wauzimu. Kwa Aisraele auzimu akuti mbadacita khundu ya cibverano cipswa ceneci, Yahova apikira: “Ine ndinadzakhala Mulungu wawo, iwombo anadzakhala mbumba yanga.”—Yer. 31:31-33.
19 Mudapangiza Israele waunyama kuti nee akhali wakukhulupirika, Yahova asankhula Israele wauzimu toera kukhala mbumba yace mu pyaka dzana yakutoma. Natenepa, ngakhale kuti Aisraele akhadasiya kukhala akukhulupirika, Yahova akhazikisa Israele wauzimu mu pyaka dzana yakutoma toera kukhala mbumba yace. Mbwenye mbani anacita khundu ya mbumba ya Mulungu lero pa dziko yapantsi? Kodi anthu a ntima wadidi anakwanisa tani kudzindikira alambiri andimomwene a Mulungu lero? Mibvundzo ineyi inadzadingwa mu nsolo unatowerera.