NSOLO WA REVISTA | NKHONDO YAKUTI YACINJA DZIKO

Mbani Mwandimomwene Anacitisa Nkhondo na Nyatwa

Pa kumala kwa Nkhondo Yakutoma ya Dziko Yonsene mu ntsiku 11 ya Bingu ya caka 1918, anyakucita malonda akhadafunga maloja awo, pontho anthu akhabvina mu njira. Mbwenye kubvina kwawo nee kwakwata ndzidzi wakulapha, mwakukhonda dembuka muliri unango wakupha kakamwe kupiringana nfuti wadzabulukira pakumala kwa nkhondo.

Muliri wakupha wakudziwika ninga nyampwanda Wacixipanya wadzafika pa mbuto ya anyankhondo a dziko ya Fransa mu nthanda ya Khoni ya 1918. Mwakukhonda dembuka nyampwanda unoyu akhali wakufudza kakamwe. Mwacitsandzo, nkati mwa nthanda zakucepa akwanisa kupha anyankhondo azinji a dziko ya Amerika kupiringana ale adaphiwa na anyamalwa awo. Nyampwanda unoyu athapulwambo na anyankhondo akuti akhabwerera m’madziko awo pakumala kwa nkhondo, mbamwazika mwakucimbiza pa dziko yonsene.

Mu pyaka pyakutowera pakumala kwa nkhondo, kwaonekambo njala na kugwa kwa mpfuma za m’madziko. Anthu azinji a ku Europa akhathabuka na njala mudamala nkhondo mu caka 1918. Mu caka 1923 kobiri ya dziko ya Alemanya ikhali ya ntengo wakucepa. Pa kupita pyaka pitanthatu, mpfuma ya dziko yonsene yagwa. Pakumalisira, mu caka 1939 yatoma nkhondo yaciwiri ya dziko yonsene, mu njira zinango kukhali kupitiriza kwa nkhondo yakutoma ya dziko yonsene. Kodi ninji cikhacitisa nyatwa zenezi zakutowererana?

CIDZINDIKIRO CA NTSIKU ZAKUMALISA

Profesiya ya Bhibhlya isatiphedza kudziwa kuti mbani anacitisa nyatwa zenezi, pyenepi mphyandimomwene thangwi ya kucitika kwa Nkhondo Yakutoma Ya Dziko Yonsene Yapantsi. Yezu alongeratu ndzidzi wakuti “mbumba ibodzi inadzamenyana na mbumba indzache, njala na mautenda pinadzaoneka m’mbuto zonsene” za dziko yapantsi. (Mateo 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Iye apanga anyakupfundzace kuti nyatwa zenezi mbizidakhala cidzindikiro ca ntsiku za kumalisa. Mafokotozero mazinji asagumanika m’bukhu ya Apokalipse yakuti isaphataniza nyatwa za pa dziko yapantsi na nkhondo kudzulu. Onani bokosi “Kucitika Kwa Nkhondo Kudzulu na Pantsi.”

Bukhu ineyi ya Bhibhlya isalonga pya anyakukwira pa makavalo anai, midzidzi inango iwo asacemerwa anyakukwira pa makavalo anai a Apokalipse. Atatu mwa anyakukwira pa makavalo anewa asaimirira nyatwa zidalongwa na Yezu kalene ninga nkhondo, njala na mautenda. (Onani bokosi “Kodi Profesiya ya Anyakukwira pa Makavalo anai Ikukwanirisikadi?”) Mwandimomwene nkhondo yakutoma ya dziko yatomesa nyatwa zakuti nee zakwaniswa kupungulwa. Pontho Bhibhlya isapangiza kuti Sathani akhali m’bodzi wakuti acitisa nyatwa zenezi zonsene. (1 Jwau 5:19) Kodi mphambvu ya Sathani inadzamaliswa?

Bukhu ya Apokalipse isatiwangisambo kuti Sathani “ndzidzi wache ndi ung’ono basi.” (Apokalipse 12:12) Na thangwi ineyi iye ali na ukali kakamwe, pontho asacitisa nyatwa zakukhonda lengeseka pa dziko yapantsi. Mu njira ibodzi ene, nyatwa zizinji zinaona ife zisapangiza kuti ndzidzi wa Sathani uli kumala.

KUFUDZA MABASA A DYABO

Nkhondo Yakutoma Ya Dziko Yonsene mwandimomwene ikhali cidzindikiro ca kucinja kwa makhaliro a dziko. Iyo yacitisa nyatwa pa dziko yonsene, kucinja kwa makhaliro a misoka ya ndale za dziko na kukhonda kunyindirana kwa mautongi a anthu. Iyo yapangizambo kuthamangiswa kwa Sathani kubulukira kudzulu. (Apokalipse 12:9) Ntongi unoyu wa dziko wakukhonda kuoneka, acita mabasa ace ninga ntongi waukundi wakuti asadziwa kuti ntsiku zace za utongi ndi zakulengeseka. Ntsiku zenezi zingamala, nyatwa zidatomeswa na Nkhondo Yakutoma Ya Dziko Yonsene zinadzamala.

Mu kunyerezera pinalonga profesiya ya Bhibhlya, imwe muli na mathangwi toera kunyindira kuti Yezu Kristu, Mambo wathu wa kudzulu, mwakukhonda dembuka ‘anadzafudza mabasa a mademonyo.’ (1 Jwau 3:8) Mamiliyau a anthu asaphembera toera Umambo wa Mulungu udze. Imwe musaphemberambo? Thangwi ya Umambo unoyu, anthu akukhulupirika anadzaona kukwaniriswa kwa cifuniro ca Mulungu pa dziko yapantsi tayu ca Sathani. (Mateo 6:9, 10) Pantsi pa Umambo wa Mulungu nee panadzacitika pontho nkhondo ya dziko yonsene peno nkhondo zinango! (Masalmo 46:9) Pfundzani pya Umambo, pontho khalani na umaso toera kudzaona kunjipiswa kwa ntendere pa dziko yapantsi!​—Izaiya 9:6, 7.

[Bokosi pa tsamba 5]

Kucitika Kwa Nkhondo Kudzulu na Pantsi

Mu pyaka pingasi pya madzana 19 Nkhondo Yakutoma Ya Dziko Yonsene Yapantsi mbidzati kutoma, Sathani apereka kuna Yezu ‘mautongi onsene a pantsi pano.’ (Mateo 4:8, 9) Mbwenye Yezu akhonda mayesero anewa, mu kupita kwa ndzidzi Yezu acemera Sathani ninga “nkadamu wa pantsi pano.” (Jwau 14:30) Mwakuthimizira, mpostolo Jwau alemba kuti, ‘pantsi pano, pali m’manja mwa Sathani.’​—1 Jwau 5:19.

Sathani Dyabo ali na mphambvu kakamwe yakutonga dziko, kodi pyenepi nee ndi pyandzeru kulonga kuti iye acita khundu mu kutomesa nkhondo ya dziko yonsene na nyatwa zayo? Mwandimomwene, bukhu ya Apokalipse isalonga kuti Sathani acita khundu mu kucitisa nyatwa za mu caka 1914. Pantsi pa nsolo uno pana ndandanda wacigwagwa wa pyakucitika pinalongwa mu kapitulu 12 ya Apokalipse:

Vesi 7 Yalamuka kudzulu nkhondo ikulu. Penepo Mikele (Yezu Kristu) acita nkhondo na nyangumi (Sathani).

Vesi 9 Dyabo, ‘ananyengerera anthu onsene a pantsi pano’, mbaponywa pantsi pano.

Vesi 12 “Mbwenye dzedze yafika pantsi pano na ku bara thangwi Dyabo atcitha kuli imwe mbakhala na ukali wakugopswa, mbadziwambo kuti ndzidzi wace ndi ung’ono basi.”

Nkhani za Bhibhlya na pyakucitika pya dziko pisapangiza kuti nkhondo ineyi ya kudzulu yacitika pakumala kukhazikiswa kwa Umambo wa Mulungu kudzulu mu caka 1914.a Natenepa, mu caka cibodzi cene kwaonekambo nkhondo kudzulu na pantsi.

[Cidzindikiro capantsi]

[Bokosi pa tsamba 6, 7]

Kodi Profesiya ya Anyakukwira pa Makavalo Anai Ikukwanirisikadi?

Kavalo wakucena, apakirwa na Mambo wakudzulu. Yezu Kristu akwira pa kavalo ineyi na thangwi ya ulungami. (Masalmo 45:4) Basa yace yakutoma ndi yakuthamangisa Sathani na mademonyo ace kudzulu.​—Apokalipse 6:2; 12:9.

Kavalo wakufwira, nyakuikwira ali na “mphambvu za kubulusa ntendere pantsi pano.” (Apokalipse 6:4) Kutomera mu caka 1914 nkhondo yapitiriza kuthabusa anthu. Basi ene pakupita pyaka 21 pa kumala kwa Nkhondo Yakutoma Ya Dziko, yatoma kucitika nkhondo yaciwiri ya dziko mbipha anthu azinji kakamwe. Nyakudinga m’bodzi wa pyakucitika alonga kuti Nkhondo Yaciwiri Ya Dziko yapha cifupi mamiliyau 60 a anthu. Kutomera mu caka 1945, nkhondo zaoneka kukhala zakufudza kakamwe. Anyakulemba anango a pyakucitika alonga kuti mamiliyau akupiringana dzana a anthu aluza umaso wawo pa nkhondo nkati mwa pyaka dzana 20.

Kavalo wakupswipa, nyakuikwira ali na cakupimira naco m’manja mwace toera kuimirira njala. (Apokalipse 6:5, 6) Nkati mwa nkhondo yakutoma ya dziko yonsene, nsoka wa anyankhondo ukhadafunga njira zonsene, pyenepi pyacitisa kuti anthu cifupi 750.000 a mu dziko ya Alemanya afe thangwi ya njala. Mu caka 1921, anthu akupiringana mamiliyau mawiri a dziko ya Rusiya afa na njala, pontho mwakukhonda dembuka njala ineyi yamwazika m’mbuto zonsene za dziko yapantsi. Mwa onsene, anthu akukwana mamiliyau 70 afa na njala nkati mwa pyaka dzana 20. Pyaka pyonsene, mamiliyau matatu a anang’ono a pyaka pyakukhonda kupiringana pixanu asafa thangwi yakusowa cakudya cakukwana.

Kavalo wakucenerera, nyakuikwira abweresa muliri wakupha. (Apokalipse 6:8) Muliri ukulu wakutoma wa pyaka dzana 20 ukhali nyampwanda Wacixipanya. Ngakhale kuti aphatisira njira zakusiyana-siyana pakulengesa, mbwenye nyakulengesa m’bodzi alonga kuti, nyampwanda unoyu apha mamiliyau 50 a anthu. Bukhu ya Man and Microbes yalonga: “Nyampwanda unoyu akhali ubodzi wa utenda wakufudza kakamwe m’mbiri ya anthu, ngakhale muliri wa bubônica nee wapha anthu akunjipa kakamwe mu ndzidzi wakucepa.” Varíola, malariya na utenda wa cokolo ndi mautenda anango akuti apha mamiliyau a madzana a anthu nkati mwa pyaka dzana 20.