ADESŨA 28
DWEIN 123 Brɛ Wo Ho Ase Ma Nyankopɔn Nhyehyɛe
Ɛkora Nwu Nzonzoleɛ Bɔ Ɔwɔ Nahorɛ Ne Ngondombo Afia Anaa?
“Yiti ɛ́mɔgyina pindinn, ɛ́mɔfa nahorɛ bɛyɛ abɔsoɛ bɛbɔ ɛmɔ yaase.”—ƐFE. 6:14.
BƆ ADESŨA NE KƆHÃ YENWO DWIRƐ Ɔ
Nahorɛ ne bɔ Yehowa amaa yanwu ye, ɔne ngondombo bɔ Satan ne yɛ pɔfoɛmɔ ato apete ne, odikyɛ yɛbɔ mmɔden yenwu nzonzoleɛ bɔ ɔwɔ nu ɔ.
1. Nahorɛ bɔ ɔwɔ Bible nanu ne, nzuati yeɛ wɔnye gye yenwo ɔ?
BƐBƆ bɛso Yehowa ne, bɛnye gye nahorɛ bɔ ɔwɔ Bible nanu nanwo paa. Ofikyɛ gyidie bɔ yele ne, ɛhene yeɛ ogyi so ɔ. (Rom. 10:17) Yedé yedi kyɛ Kristofoɛ asafo ne bɔ Yehowa afa asie berɛ ne, ɛhene yeɛ ɔte “nahorɛ nyinasoɛ ne fapem” ɔ. (1 Tim. 3:15) Yɛsɔ nati, yɛ “mbanyi mɔ” bɔ bekyirekyire yɛ nahorɛ bɔ ɔwɔ Bible nanu, ná bɛma yɛ akwangyerɛ maa yɛyɛ bɔ Nyameɛ kuro ne, yɛbrɛ yɛnwo ase yɛma bɛ.—Heb. 13:17.
2. Kyɛbɔ Yakobo 5:19 ka ne, nzuati yeɛ odikyɛ yɛnea yé mmerɛ po bɔ yaanwu nahorɛ ne?
2 Mmerɛ po bɔ yaanwu nahorɛ ne, ná yale yato nu kyɛ yekotie akwangyerɛ bɔ ofi Nyameɛ ahyehyɛdeɛ ne berɛ ne, sɛ yannea yé a, nningyein biemɔ kɔhora kɔlakalaka yɛ. (Kenga Yakobo 5:19.) Nikyefee ne berɛ bɔ ɔkɔmaa Satan nye kɔgye tra kyɛ ɔkɔsɛkye gyidie bɔ yele wɔ Bible ne, anaa Nyameɛ ahyehyɛdeɛ nanu ne ɔ.—Ɛfe. 4:14.
3. Nzuati yeɛ odikyɛ yɛsɔ nahorɛ nanu yé ɔ? (Ɛfesofoɛ 6:13, 14)
3 Kenga Ɛfesofoɛ 6:13, 14. Ɔngɔhyɛ Satan kɔfa atee biala so kɔlakalaka maenmaen amukoraa maa bekodwɔso bekotia Yehowa. (Nye. 16:13, 14) Yɛse kyɛ bɛbɔ bɛso Yehowa ne koso, Satan kɔyere yenwo paa kyɛ ɔkɔlakalaka bɛ. (Nye. 12:9) Ɛhene ati yeɛ yenwo hia kyɛ yenwu nzonzoleɛ bɔ ɔla nahorɛ ne ngondombo afia, ná yɛyɛ sotie yɛma nahorɛ ne ɔ. (Rom. 6:17; 1 Pet. 1:22) Sɛ yekonya ngoa wɔ amaneɛnwunɛ piri nanu a, ogyi ɛhene aso!
4. Nzu yeɛ yekosusu yenwo wɔ adesua he anu ɔ?
4 Yekosusu subaen nyɔ biemɔ nwo wɔ adesua he anu. Sɔ subaen ne kɔboka yɛ maa yekonwu nahorɛ bɔ ɔwɔ Bible nanu ne, na yatie akwangyerɛ bɔ Nyameɛ ahyehyɛdeɛ ne fa ma yɛ ne koso. Yekosa yɛkɔnea nningyein nza biemɔ bɔ odikyɛ yɛyɛ, na wamaa yahɔso yatira nahorɛ nanu yé ɔ.
SUBAEN BƆ ƆKƆBOKA YƐ MAA YEKONWU NAHORƐ NE Ɔ
5. Sɛ yesuro Yehowa a, sɛɛ yeɛ ɔboka yɛ ɔ?
5 Yehowa surolɛ. Sɛ yesuro Yehowa a, okyire kyɛ yekuro ye dwirɛ paa, yeti yɛngɔyɛ nikyee biala bɔ onguro ɔ. Ɛhene ati, yɛpena kyɛ yɛyere yɛnwo kyɛ yekonwu nzonzoleɛ bɔ ɔla pá ne tɛɛ, ɔne nahorɛ ne ngondombo afia, na wamaa Yehowa ale yɛ ato nu. (Any. 2:3-6; Heb. 5:14) Ɔnzɛkyɛ yesuro sona, ɔnate kyɛ sɛ yɛyɛ sɔ a ɔkɔmaa ɔdɔ bɔ yele yɛma Yehowa ne kɔhɔ ase. Ofikyɛ bɔ mmenia nye gye yenwo ne, mmerɛ pee ne nna ɛhene yeɛ Yehowa kuro ɔ.
6. Ɔnate kyɛ né Yisrael abusua mbanyi buru ne suro sona nati, nzu yeɛ ɛhene maa bɛyɛle ɔ?
6 Sɛ yesuro sona yɛtra Nyameɛ a, ɔnyɛ se kyɛ yekole edwirɛ bɔ ɔte ngondombo yekoli ɔ. Ɛmɔma yɛnea bɔ osili mmerɛ bɔ bɛsomane Yisrael abusua mbanyi 12 kyɛ bɛɛnea aseɛ bɔ né Yehowa ahyɛ bɔ kyɛ ɔkɔfa kɔma bɛ ne. Benu buru de, né besuro Kanaanfoɛ nemɔ bɛtra Yehowa. Yeti bɛha behyirele Yisraelfoɛ nemɔ kyɛ: “Yɛngɔhora yɛne mmenia hemɔ ngɔho, ofikyɛ bɛ nwo yɛ se tra yɛ.” (Num. 13:27-31) Sona nye so de, ne ɔte nahorɛ kyɛ Kanaanfoɛ nemɔ nwo yɛ se tra Yisraelfoɛ nemɔ. Nakoso, bɛbɔ bɛhane kyɛ Yisraelfoɛ nemɔ ngɔhora bɛ pɔfoɛmɔ nyunu gyina ne, ne bɛpena bekyire kyɛ Yehowa ngɔhora ngɔboka bɛ. Né ahaa odikyɛ sɔ mmenia buru ne fa b’adwene sie bɔ ne Yehowa pena kyɛ Yisraelfoɛ nemɔ yɛ naso. Afei koso, nningyein bɔ né ɔhyɛlle biala Yehowa ayɛ ama bɛ ne, né odikyɛ ahaa bɛdwenedwene yenwo. Bɛyɛle sɔ a, ahaa bekonwu ye kyɛ sɛ bɛfa anwoserɛ bɔ Kanaanfoɛ nemɔ le ye ne bɛtoto tumi bɔ Yehowa le ye nanwo a, sɛ bɛte ngyee a, bamini turoo nu. Yosua ne Kalebo de, né bɛtte kyɛ sɔ mmenia nemɔ, na mmom ne bɛpena kyɛ bɛyɛ bɔ Yehowa kuro ɔ. Yeti bɛhane kyɛ: ‘Sɛ AWURADE do yɛ a, ɔkɔfa yɛ kɔhɔ aseɛ he aso ná wafa wama yɛ.’—Num. 14:6-9.
7. Esuronyi bɔ yele yɛma Yehowa ne, yɛkɔyɛ sɛɛ né yamaa nu ayɛ se? (Nea foto ne koso.)
7 Gyinayɛɛ biala bɔ yesi ne, odikyɛ yɛmaa ɔyɛ bɔ ɔsɔ Yehowa nye ɔ. Sɛ yɛyɛ sɔ a, esuronyi bɔ yele yɛma ye ne, nu kɔyɛ se. (Edw. 16:8) Sɛ ɛ́kenga Bible nu dwirɛ bie a, bisa wɔnwo kyɛ, sɛ me yeɛ sɔ dwirɛ ne tole me a, ahaa nzu yeɛ ngɔyɛ ɔ? Fa ye kyɛ mmerɛ bɔ né Yisrael abusua mbanyi buru ne bɛka edwirɛ bɔ ɔkɔmaa esuronyi kɔha Yisraelfoɛ nemɔ ne, né ɛwɔ berɛ bie. Aso ahaa ekole sɔ dwirɛ ne koli maa esuronyi kɔkyekye wɔ, anaa ɛkɔfa w’adwene kosie ɔdɔ bɔ ele ma Yehowa, ɔne kyɛbɔ ɛpena kyɛ ɛyɛ bɔ okuro naso? Edwirɛ bɔ Yosua ne Kalebo hane ne, sɔ Yisrael aworɛ ndoatoasoɛ ne, banne banni. Ɛhene ati, Yehowa amma bangɔ bɔhyɛ aseɛ naso bie.—Num. 14:10, 22, 23.
Nwa yeɛ ahaa ekole ye koli ɔ? (Nea ngyekyɛmuɛ 7)
8. Subaen beni yeɛ odikyɛ yɛyere yɛnwo paa kyɛ yekonya ɔ, na nzuati ɔ?
8 Anwobrɛaseɛ. Bɛbɔ bɛbrɛ bɛnwo ase ne, bɛ yeɛ Yehowa maa benwu nahorɛ bɔ ɔwɔ ye dwirɛ nanu ɔ. (Mat. 11:25) Yɛbrɛle yɛnwo ase maa ebie bokale yɛ kora yeɛ yenwu nahorɛ ne ɔ. (Aso. 8:30, 31) Odikyɛ yɛkɔso yɛbrɛ yɛnwo ase sɔ ala ná yanyɛ ahandaen. Sɛ yɛte ahandaen a, ɔkɔyɛ se kyɛ yɛkɔfa Bible nanu dwirɛ, ɔne akwangyerɛ bɔ Yehowa ahyehyɛdeɛ ne fa ma yɛ ne yɛkɔyɛ adwuma ɔ, ofikyɛ yekobu yɛnwo kyɛ bɔ yɛse nala te pá.
9. Yɛkɔyɛ sɛɛ né yahɔso yabrɛ yɛnwo ase?
9 Yɛfa yɛnwo yɛtoto Yehowa nwo a, yɛte kyɛ ngyiregyiraa bie. Sɛ yɛkae sɔ dwirɛ ne a, ɔkɔboka yɛ maa yɛkɔhɔso yɛkɔbrɛ yɛnwo ase. (Edw. 8:3, 4) Yɛkɔhora koso yɛkɔbɔ mbaeɛ kyɛ Yehowa boka yɛ maa yɛbrɛ yɛnwo ase, na yɛfa bɔ okyirekyire yɛ ne yɛbɔ yɛ bra. Sɛ yɛyɛ sɔ a, akwangyerɛ bɔ Yehowa nate Bible ne, ɔne asafo naso fa ma yɛ ne, ɔkɔboka yɛ maa yɛkɔfa yɛkɔyɛ adwuma tra kyɛ yɛkɔyɛ bɔ yɛ bɔbɔ yekuro ɔ. Sɛ ɛ́kenga Bible ne a, pena adanzeɛ bɔ okyire kyɛ Yehowa nye gye anwobrɛaseɛ nwo, na okyi ahandaen, anwomasoɛ, ɔne dwɛɛ. Sɛ enya yenwo atee sorongo bie wɔ asafo nanu a, yere wɔnwo paa kyɛ ɛkɔhɔso kɔbrɛ wɔnwo ase.
YƐKƆYƐ SƐƐ NÉ YASƆ NAHORƐ NANU YÉ?
10. Nwamɔ yeɛ Yehowa nate bɛ so fale akwangyerɛ mane ye mmenia ɔ?
10 Kɔso de akwangyerɛ bɔ asafo ne fa ma yɛ ne tonu. Tete Yisraelfoɛ nemɔ aberɛ so ne, Yehowa nate Mose ne Yosua so mane ye mmenia akwangyerɛ. (Yos. 1:16, 17) Mmerɛ bɔ Yisraelfoɛ nemɔ le tole nu kyɛ Yehowa yeɛ waye sɔ mmrienzua nemɔ ne, ye koso oyirale bɛ. Afoɛ pee si ne, mmerɛ bɔ bɛtele Kristofoɛ asafo ne, asomafoɛ 12 ne yeɛ né bɛfa akwangyerɛ bɛma asafo nemɔ ɔ. (Aso. 8:14, 15) Nziɛen mbanyi biemɔ bɔ né bɛwɔ Yerusalem ne, bɛɛbokale sɔ kue naso. ‘Asafo nemɔ nyane anwoserɛ wɔ gyidie nu, na mmeni pee bokale bɛ so daa biala,’ ofikyɛ akwangyerɛ bɔ sɔ mmrienzua bɔ bedi nahorɛ ne fa mane bɛ ne, betiele. (Aso. 16:4, 5) Ɛnnɛ koso, sɛ yetie akwangyerɛ bɔ asafo ne fa ma yɛ ne a, Yehowa koyira yɛ. Nakoso, bɛbɔ Yehowa aye bɛ kyɛ beli asafo ne nyunu ne, sɛ yamva anidie yamma bɛ a, adwene beni yeɛ Yehowa konya ɔ? Bɔ osili mmerɛ bɔ né Yisraelfoɛ nemɔ kɔ bɔhyɛ aseɛ naso ne, yɛbaasusu yenwo, na ɔkɔmaa yekonya sɔ dwirɛ nanwo mmuayɛɛ.
11. Yisraelfoɛ bɔ bedwudwo betiale Mose bɔ né Yehowa aye ye kyɛ oli bɛ nyunu ne, nzu yeɛ ɔtole bɛ ɔ?
11 Yisraelfoɛ nemɔ nate atee so bɛkɔ bɔhyɛ aseɛ naso ne, mmrienzua titire biemɔ dwudwo tiale Mose ne adwuma bɔ Yehowa afa ama ye ne. Bɛhane kyɛ: “Maen ne anu mmenia amu [bɔ ɔtte Mose ngome] te krongron, ebiala te krongron, na AWURADE gyi bɛ si.” (Num. 16:1-3) Yehowa nye so ne, né “maen ne anu mmenia amu” te krongron, nakoso Mose yeɛ né waye ye kyɛ oli bɛ nyunu ɔ. (Num. 16:28) Yeti nna Mose yeɛ né bedwudwo betia ye ɔ, na mmom Yehowa bɔbɔ. Nna bɔ Yehowa kuro ne, yeɛ né yenwo hia bɛ ɔ, na mmom dibea ne animnyam yeɛ né bekuro ɔ. Ɛhene ati Yehowa huni bɛbɔ belili anyunu maa bɛtele atua ne, ɔne mmeni soma bɔ bɛɛtale besi namu. (Num. 16:30-35, 41, 49) Ɛnnɛ koso, yede yedi kyɛ bɛbɔ bemmu akwangyerɛ bɔ Yehowa nate asafo naso fama yɛ ne, yenye ngye bɛnwo koraa.
Nwa yeɛ ahaa ɛkɔta ye si ɔ? (Nea ngyekyɛmuɛ 11)
12. Nzuati yeɛ odikyɛ yɛkɔso yenya gyidie wɔ Yehowa ahyehyɛdeɛ nanu ɔ?
12 Bɛbɔ beli ahyehyɛdeɛ ne nyunu ne, sɛ benwu ye kyɛ ndeaseɛ bɔ yele ye wɔ Bible nu dwirɛ bie anwo, anaa kyɛbɔ odikyɛ nningyein kɔso wɔ asafo nanu ne, odikyɛ bɛyɛ nu nzakrayɛɛ a, bɛyɛ ye ndɛ. Yeti odikyɛ yɛkɔso yenya gyidie wɔ Yehowa ahyehyɛdeɛ nanu. (Any. 4:18) Bɔ ɔmaa bɛyɛ sɔ nzakrayɛɛ ne yeɛ ole kyɛ, bɛpena kyɛ bɛmaa Yehowa nye gye, na ɛhe anwo hia bɛ paa. Afei koso, gyinayɛɛ biala bɔ besi ne, bɛfa begyina Nyameɛ Dwirɛ naso, ofikyɛ bɛbɔ bɛso Yehowa ne mukoraati, ɛhene yeɛ begyina so bɛyɛ bɛ nikyee biala ɔ.
13. Nzu yeɛ ole ‘edwirɛ paa mɔ nwo nhwɛsoɛ ne,’ na odikyɛ yɛyɛ ye sɛ́?
13 ‘Edwirɛ paa mɔ nwo nhwɛsoɛ ne, sɔ nu yé.’ (2 Tim. 1:13) ‘Edwirɛ paa mɔ nwo nhwɛsoɛ ne,’ yeɛ ole Kristofoɛ ngyerɛkyerɛ bɔ ɔwɔ Bible nanu ne. (Yoh. 17:17) Sɔ ngyerɛkyerɛ ne yeɛ nikyee biala bɔ yedé yedi ne gyi so ɔ. Yehowa ahyehyɛdeɛ ne hyɛ yɛ ngunaen kyɛ yɛsɔ ngyerɛkyerɛ bɔ ɔte sɔ nanu yé. Sɛ yɛkɔso yɛyɛ sɔ a, Nyameɛ koyira yɛ.
14. ‘Edwirɛ paa mɔ nwo nhwɛsoɛ ne,’ nzuati yeɛ Kristofoɛ biemɔ anzɔ nu yé ɔ?
14 ‘Edwirɛ paa mɔ nwo nhwɛsoɛ ne,’ sɛ yanzɔ nu yé a, nzu yeɛ ɔkɔhora kosi ɔ? Ɛmɔma yɛnea edwirɛ bie bɔ osili wɔ asomafoɛ nemɔ aberɛ so ɔ. Né ebiemɔ yɛ nwuhunwuhu wɔ asafo nanu kyɛ Yehowa kyea ne awa dada. Ɔkɔyɛ kyɛ krataa bie bɔ bɛnwa somafoɛ Pɔɔlo ahworɔ ne, yeɛ ɔmaa begyinane so bɛhane sɔ ɔ. Kristofoɛ bɔ né bɛwɔ Tɛsalonika ne, benu biemɔ lɛle sɔ dwirɛ ne lili bɔ banyɛ nu nhwehwemuɛ biala ɔ. Ɛhene ati, bɛkoso né bɛfa edwirɛ ne betené. Né odikyɛ ahaa bɛkae edwirɛ bɔ né Pɔɔlo afa ahyirehyire bɛ mmerɛ bɔ né ɔwɔ bɛnwo berɛ ne. Sɛ bɛyɛle sɔ a, ahaa bengole sɔ ngondombo dwirɛ ne bengoli. (2 Tɛs. 2:1-5) Pɔɔlo tuli oliema nemɔ foɛ kyɛ, nna edwirɛ biala bɔ bɛkɔte ne yeɛ odikyɛ bede bedi ɔ. Bɔ ɔkɔyɛ ne banea bɛnwo yé mmerɛ foforɛ ne, Pɔɔlo fale ye krataa bɔ ɔtɔ so nyɔ bɔ ɔhworɔ mane bɛ ne wale ayieleɛ kyɛ: “Me bɔbɔ, Pɔɔlo, me sa noa ahyerɛlɛ yeɛ mefa mebisa ɛmɔ bisabisa ɔ, na ɛhe hyɛ me krataa biala bɔ mekyerɛ ne nzorɛ: kyɛbɔ mekyerɛ hɔ ɛne.”—2 Tɛs. 3:17.
15. Edwirɛ bɔ ɔte ngondombo nakoso bɛka maa ɔyɛ tekyɛ ɔte nahorɛ ne, yɛkɔyɛ sɛɛ né yamma wanlakalaka yɛ? Ma yenwo nhwɛsoɛ. (Nea foto ne koso.)
15 Bɔ Pɔɔlo hahyirele Tɛsalonikafoɛ nemɔ ne, nzu yeɛ yɛkɔhora yekosua yekofi nu ɔ? Bɔ yasua ye wɔ Bible nanu, anaa bɔ yɛse yɛfa asafo nanwo ne, sɛ yɛte yenwo dwirɛ bie bɔ ɔte sorongo a, odikyɛ yɛmaa yɛnye da berɛ paa. Daa Soviet Union awaen ne aberɛ so ne, yɛ pɔfoɛ nemɔ fale krataa bie bɛɛmane aliemaamɔ. Né waayɛ kyɛ asafo ne adwumayɛbeati ne yeɛ wahworɔ ɔ. Nu dwirɛ ne hyɛle aliemaa biemɔ ngunaen kyɛ bɛte bɛnwo befi asafo nanwo, ná bɛ bɔbɔ bɛte bɛ deɛ. Sɛ wɔnye bɔ sɔ krataa naso a, ɛkɔha kyɛ asafo ne yeɛ wahworɔ ɔ. Nakoso, ɛhe angora anlakalaka aliemaamɔ bɔ bedi nahorɛ ne. Benwuni kyɛ né krataa nanu dwirɛ te sorongo wɔ bɔ basua nanwo. Ɛnnɛ koso, odwu mmerɛ bie a, yɛ pɔfoɛmɔ fa intanɛt ne sohyia midia so keka yɛnwo dwirɛ. Bɛyɛ sɔ kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, y’adwene nu kɔyɛ yɛ naa na wamaa yɛne aliemaamɔ afia atete. Sɛ yɛkenga anaa yɛte edwirɛ bɔ ɔte sɔ a, odikyɛ yɛfa yɛtoto nahorɛ ne bɔ yasua ye dada nanwo. Sɛ yɛyɛ sɔ a, ‘yɛ tianu ngɔyɛ yɛ kesenee ndɛndɛ,’ na ɛhene kɔbɔ yɛnwo waen.—2 Tɛs. 2:2; 1 Yoh. 4:1.
Ngondombo dwirɛ bɔ mmenia keka bɔ wayɛ tekyɛ ɔte nahorɛ ne, nnɛmaa ɔlakalaka wɔ (Nea ngyekyɛmuɛ 15)a
16. Kyɛbɔ Romanfoɛ 16:17, 18 ka ne, bɛbɔ bɛkeka nahorɛ nanwo dwirɛ tɛɛ ne, nzuati yeɛ odikyɛ yɛnea yé wɔ bɛnwo ɔ?
16 Kɔso bata bɛbɔ bedi nahorɛ bɛma Yehowa nanwo. Nyameɛ pena kyɛ yɛne aliemaamɔ mukoraati fa atee ko so yɛso ye. Sɛ yɛkɔso yɛsɔ nahorɛ nanu yé a, ɔkɔmaa yɛne aliemaamɔ kɔyɛ ko. Bɛbɔ bɛkeka nahorɛ nanwo dwirɛ tɛɛ ne, bɛfa ndetemuɛ bɛba asafo nanu. Yeti Nyameɛ bɔ yɛ kɔkɔ kyɛ ‘yɛhwe yɛ nwo yefi bɛ nwo.’ Sɛ yanyɛ sɔ a, bɛkɔhora bɛkɔhwe yɛ bekofi nahorɛ nanwo.—Kenga Romanfoɛ 16:17, 18.
17. Sɛ yenwu edwirɛ bɔ ɔte nahorɛ, na yɛsɔ nu yé a, sɛɛ yeɛ ɔkɔboka yɛ ɔ?
17 Sɛ yenwu edwirɛ bɔ ɔte nahorɛ, na yɛsɔ nu yé a, ɔkɔmaa yɛ gyidie kɔyɛ se, na yekopingye Yehowa. (Ɛfe. 4:15, 16) Afei koso, ɔkɔbɔ yɛnwo waen kofi ngondombo ngyerɛkyerɛ, ɔne edwirɛ bɔ ɔtte nahorɛ bɔ Satan nate mmenia so keka nanwo. Asa koso, ɔkɔmaa Yehowa kɔbɔ yɛnwo waen wɔ amaneɛnwunɛ piri nanu. Yeti, kɔso sɔ edwirɛ bɔ ɔte nahorɛ nanu yé, ‘na asomdwee Nyameɛ ne, ɔne wɔ kɔtena.’—Flp. 4:8, 9.
DWEIN 122 Muntintim, Munnhinhim!
a BƆ FOTO NE KÃ YENWO DWIRƐ Ɔ: Aliemaamɔ bɔ né bɛwɔ daa Soviet Union, bɔ bɛsa hane krataa bie bɔ yɛ pɔfoɛmɔ hworɔle bɔ né waayɛ kyɛ ofi asafo ne adwumayɛbeati ne, yenwo yɛkyerɛ ɛhe. Ɛnnɛ koso yɛ pɔfoɛmɔ kɔhora kɔfa intanɛt so kɔkeka edwirɛ biemɔ bɔ ɔtte nahorɛ kɔfa Yehowa ahyehyɛdeɛ nanwo.