ADESŨA BƆ ƆTƆ SO 38
Mmrandeɛ Ne Ndaluwa, Nzu Yeɛ Ɔkɔmaa Okosi Ɛmɔ Yé Ɔ?
“Ndeaseɛ kɔbɔ wɔ nwo waen.”—ANY. 2:11.
DWEIN 135 Yehowa Adesrɛ Ne Sɛ: “Me Ba, Yɛ Onyansafo”
BƆ YƐBAASŨA Ɔa
1. Nzu yeɛ né ɔkɔyɛ se kɔma Yoase, Yusia, ɔne Yosia kyɛ bɛkɔyɛ ɔ?
FA YE kyɛ ɛte akwalaa bɔ bafa wɔ basie bia so kyɛ eli mmenia bɔ bɛsõ Nyameɛ naso ɔ. Sɛ ɔba sɔ a, sɛɛ yeɛ ahãa ɛkɔfa wɔ tumi ne kɔyɛ adwuma ɔ? Bible ne kã mmenia biemɔ bɔ bɛɛyɛle ahemvo wɔ Yuda maen nanu ne, né bɛte ngwalaa nwo dwirɛ. Benu bie yeɛ ole Yoase. Ɔɔyɛle ɔhene ne, né wali afoɛ 7. Kõ koso yeɛ ole Yusia. Mmerɛ bɔ ɔɔyɛle ɔhene ne, né wali afoɛ 16. Na Yosia koso ɔɔyɛle ɔhene ne, né wali afoɛ 8. Ɔnate kyɛ né bɛte ngwalaa nati, yɛkɔhora yɛkɔhã kyɛ né nningyein nu kɔyɛ se kɔma bɛ paa. Nakoso ɔmva yenwo kyɛ né nningyein nu yɛ se ma bɛ ne, Yehowa ne mmenia biemɔ bokale bɛ maa bɛyɛle bɔ ɔte pá ɔ.
2. Nzuati yeɛ yenwo hia kyɛ yekosusu bɔ Yoase, Yusia, ɔne Yosia yɛle nanwo ɔ?
2 Ɔwɔ nu kyɛ ɛnnɛ yenni bia, kyɛbɔ né ebiemɔ di bia wɔ tete Yisrael ne. Nakoso, yɛkɔhora yekosũa nningyein pẽe yekofi bɔ sɔ ahemvo nzã hemɔ yɛle nanu. Ɔwɔ nu kyɛ bɛyɛle nningyein pá wɔ b’asetena nu, nakoso mmerɛ bie wɔ berɛ a, besili gyinayɛɛ biemɔ bɔ né ɔttemayé ɔ. Bɛnwo dwirɛ bɔ yɛbaasusu yenwo ne, ɔkɔmaa yekonwu bɔ yeti yeɛ odikyɛ yɛfa nnamvoa pá, yɛbrɛ yɛnwo ase, na yɛkɔso yɛpena Yehowa akwangyerɛ ɔ.
FA ABIƐNGOƐ PÃ́
Sɛ yɛfa abiɛngoɛ pá a, ɔkɔboka yɛ maa yekosuesũa bɔ Yoase yɛle ne (Nea ngyekyɛmuɛ 3, ɔne 7)c
3. Mmerɛ bɔ Ɔhene Yoase tiele Sɔfo Panyi Yehoada ne, sɛɛ yeɛ ɔbokale ye ɔ?
3 Suesũa gyinayɛɛ pá bɔ Yoase sili ne. Mmerɛ bɔ né Yoase te akwalaa ne yeɛ ye baba wuli ɔ. Yeti Sɔfo Panyi Yehoada yeɛ ɔtetele ye maa ɔɔsõne Yehowa ɔ. Ɔnate kyɛ Yoase tiele Yehoada nati, ɔmaa osili gyinayɛɛ pá wɔ ye asetena nu. Ɔnate ɛhe ati, Yoase sõne Yehowa, na ɔbokale Yudafoɛ nemɔ maa bɛ koso bɛyɛle sɔ. Ebie yeɛ ole kyɛ, Yoase maa besiesiele Yehowa asɔre awuro ne maa ɔyɛle kama.—2 Abe. 24:1, 2, 4, 13, 14.
4. Sɛ yɛfa Yehowa akwangyerɛ yɛbɔ yɛ bra a, sɛɛ yeɛ ɔboka yɛ ɔ? (Anyandera 2:1, 10-12)
4 Sɛ w’awofoɛ boka wɔ maa enya ɔdɔ ma Yehowa, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a ɛkɔfa ye mmraa kɔbɔ wɔ bra a, yede anya akyɛdeɛ bɔ ɔsombo paa. (Kenga Anyandera 2:1, 10-12.) Awofoɛ biala le atẽe bɔ bɛfa so bɛtete bɛ mmaamɔ, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a bɛkɔhora bɛkɔsõ Yehowa ɔ. Ɛmɔma yɛnea kyɛbɔ aliemaa brasua bie bɔ bɛfrɛ ye Katya hãne atẽe bɔ ye baba fale so bokale ye maa osili gyinayɛɛ pá ɔ. Ngyerɛmɔ biala né ye baba ne ye bɔ nu yɛ daa asɛm kora na wafa ye wahɔ sukuu. Katya hãne kyɛ, “Daa asɛm bɔ né me baba ne me yɛ ne, ɔbokale me paa. Ofikyɛ sɛ meyia ɔhaw bie wɔ sukuu nu sɔ kyẽa ne a, ɛhẽne yeɛ né ɔboka me maa megyina yenoa ɔ.” Yede sɛ w’adwene yɛ wɔ kyɛ akwangyerɛ bɔ w’awofoɛ fi Bible nanu fa boka wɔ ne, ɔmaa ɔyɛ se kyɛ ɛkɔyɛ bɔ wɔ bɔbɔ ekuro koso ɛ? Nzu yeɛ ɔkɔboka wɔ maa ekole akwangyerɛ bɔ ɔte sɔ ne kɔto nu ɔ? Aliemaa brasua bie bɔ bɛfrɛ ye Anastasia hãne ye awofoɛ nwo dwirɛ kyɛ, sɛ bɛhyehyɛ mmraa bie bɛma ye a, né bɛto bɛ boase bekyirekyire yenu maa ɔte yebo. Anastasia hãne kyɛ, “Sɔ nikyee ne bɔ m’awofoɛ yɛle ne, ɔmaa nwuni kyɛ bekuro me dwirɛ, na bɛpena kyɛ osi me yé, na mmom ɔtte kyɛ bɛmbena kyɛ menya fanwodie.”
5. Nzuati yeɛ odikyɛ ɛyere wɔnwo kyɛ ɛkɔyɛ nningyein pá ɔ? (Anyandera 22:6; 23:15, 24, 25)
5 Sɛ ɛfa akwangyerɛ bɔ w’awofoɛ fi Bible nanu bɛfa bɛma wɔ ne yɛ adwuma a, ɔkɔmaa bɛnye kɔgye. Afei koso, sɛ ɛyɛ sɔ a, ɔkɔmaa Yehowa nye kɔgye wɔnwo, na ɔne wɔ kɔfa adamvoa bɔ enu yɛ se ɔ. (Kenga Anyandera 22:6; 23:15, 24, 25.) Yeti yere wɔnwo kyɛ ekosuesũa nningyein pá bɔ Yoase yɛle mmerɛ bɔ né ɔte akwalaa ne.
6. Mmerɛ bɔ Yehoada wuli ne, nwamɔ afutue yeɛ Yoase tiele ɔ, na osili ye sɛ́? (2 Aberɛso Dwirɛ 24:17, 18)
6 Sũa nikyeebie fi gyinayɛɛ bɔ ɔttemayé bɔ Yoase sili nanu. Mmerɛ bɔ Yehoada wuli ne, Yoase ɔɔfale yenwo bɔle abiɛngoɛ tɛ́ɛ. (Kenga 2 Aberɛso Dwirɛ 24:17, 18.) Yudafoɛ mbanyi bɔ né bɛnnɔ Yehowa ne, b’afutue yeɛ ɔfa yɛle adwuma ɔ. Né ahãa ɔnzɛkyɛ Yoase fa yenwo kɔbɔ sɔ mmenia nemɔ koraa. (Any. 1:10) Nakoso, otiele sɔ mmenia nemɔ. Ɔnate sɔ bɔ ɔyɛle nati, mmerɛ bɔ oliema Sakaria yɛle ye adwene kyɛ otu ye foɛ ne, Yoase maa behũni ye. (2 Abe. 24:20, 21; Mat. 23:35) Sɔ gyinayɛɛ bɔ Yoase sili ne, né nyanza biala nne nu. Ahyɛaseɛ ne, né Yoase sõ Yehowa kama, nakoso odwuli nekaa bie ne, ɔhwẽne yenwo fili Yehowa nwo, na ohũni sona po. Ayieleɛ koraa ne, ye bɔbɔ ye ngoaamɔ bɔle yenwo porɛ, na behũni ye. (2 Abe. 24:22-25) Sɛ Yoase hɔleso sõne Yehowa, na ɔfale yenwo bɔle mmenia bɔ bɛdɔ Yehowa a, ahãa sɔ dwirɛ ne ngɔto ye koraa. Yede, nzu yeɛ ɛkɔhora kosũa kofi Yoase dwirɛ nanu ɔ?
7. Nwamɔ yeɛ odikyɛ ɛfa b’adamvoa ɔ? (Nea foto ne koso.)
7 Nikyee kõ bɔ yɛkɔhora yekosũa yekofi Yoase dwirɛ nanu yeɛ ole kyɛ, yɛkɔfa abiɛngoɛ pá ɔ. Bɔ ɛhe kyire yeɛ ole kyɛ, yɛkɔfa mmenia bɔ bɛdɔ Yehowa, na bɛpena kyɛ bɛyɛ bɔ okuro ne adamvoa. Nakoso, nna bɛbɔ yɛne bɛ bɔ tipɛen ne ngome yeɛ yɛkɔhora yɛkɔfa bɛ adamvoa ɔ. Ofikyɛ né Yoase te akwalaa, nakoso ɔfale Yehoada bɔ né ɔtra ye panyi koraa ne adamvoa. Sɛ ɛpena kyɛ ɛfa ebie adamvoa a, bisa wɔnwo kyɛ: ‘Aso sona he kɔboka me maa ngɔhɔso ngɔsõ Yehowa? Aso ɔkɔhyɛ me ngunaen maa ngɔfa Nyameɛ dwirɛ ne ngɔbɔ me bra? Sɛ metie yenoa dwudwolɛ a, aso menwu ye kyɛ yenye gye nahorɛ nanwo anaa? Aso me damvo te ebie bɔ sɛ medi mvomsoɛ a, onya akokoduro kã kyire me? Anaakyɛ bɔ ɔkɔyɛ meso anu fɛ ne ngome yeɛ daa ɔkã kyire me ɔ?’ (Any. 27:5, 6, 17) Yeti, sɛ ele adamvoa bie bɔ ɔnnɔ Yehowa a, odikyɛ ɛtwẽ wɔnwo fi yenwo. Nakoso sɛ wɔ damvomɔ te mmenia bɔ bɛdɔ Yehowa a, kɔso pingyé bɛ, ofikyɛ bɛkɔboka wɔ maa ɛkɔyɛ bɔ Yehowa kuro ɔ.—Any. 13:20.
8. Sɛ yɛkɔ sohyial midia so a, edwirɛ benimɔ yeɛ odikyɛ yesusu yenwo ɔ?
8 Ɛnnɛ, sohyial midia te atẽe kõ bɔ yɛfa so yɛne yɛ abusũafoɛ ne yɛ damvomɔ di ngitahoɛ ɔ. Sɛ yɛnea mmenia bɔ bɛkɔ sohyial midia so ne a, bɔ bɛ nu pẽe nala kuro yeɛ ole kyɛ, bɛkɔfa nningyein bɔ batotɔ, ɔne bɔ bahora bayɛ ye wɔ b’asetena nu nanwo foto anaa vidio bekogua berɛ. Bɔ ɔmaa bɛyɛ sɔ yeɛ ole kyɛ, bɛpena kyɛ mmenia nwu ye na bɛhoɔhoa bɛ. Yeti sɛ ɛfa nningyein bie gua sohyial midia so a, bisa wɔnwo kyɛ: ‘Aso mepena kyɛ mmenia nwu ye kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, bɛkɔhoɔhoa me anaa? Aso bɔ mefa megua berɛ ne, mepena kyɛ mefa mehyɛ mmenia ngunaen anaa mefa mehoɔhoa menwo? Aso mmenia bɔ bɛwɔ sohyial midia so ne, atẽe bɔ bɛfa so bedwudwo, ɔne nningyein bɔ ɔttemayé bɔ bɛyɛ ne, mesuesũa bɛ anaa?’ Aliemaa Nathan Knorr, bɔ né ɔte Akwangyerɛ Kue nanuniɛ ne hãne kyɛ: “Nnɛbɔ mmɔden kyɛ ɛkɔyɛ nikyeebie, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a ɛkɔsɔ sona nye ɔ, ofikyɛ sɛ ɔba sɔ a, okodwu mmerɛ bie ne, wɔ nyunu kogua ase. Yeti, bɔ mmɔden kyɛ ɛkɔyɛ bɔ ɔsɔ Yehowa nye ɔ, ofikyɛ sɛ ɛyɛ sɔ a, mmenia bɔ bɛdɔ Yehowa ne, bɛnye kɔgye wɔnwo.”
BƆ YETI YEƐ ODIKYƐ YƐBRƐ YƐNWO ASE Ɔ
9. Nzu yeɛ Yehowa bokale Yusia maa ɔhora yɛle ɔ? (2 Aberɛso Dwirɛ 26:1-5)
9 Suesũa gyinayɛɛ pá bɔ Yusia sili ne. Mmerɛ bɔ né Ɔhene Yusia te abrandeɛ ne, né ɔbrɛ yenwo ase. Yusia fale ‘Nyameɛ surolɛ bɔle ye bra.’ Na wɔ afoɛ 68 bɔ ɔfa lili bia kyɛ ɔhene ne, Yehowa yirale ye mmerɛ pẽe. (Kenga 2 Aberɛso Dwirɛ 26:1-5.) Yusia hõ lili maen ahoroɛ bɔ né bɛte Yisraelfoɛ pɔfoɛ naso ngunim, na ɔbɔle Yerusalem kuro nanwo waen. (2 Abe. 26:6-15) Yusia nye gyele paa kyɛ Nyameɛ bokale ye maa ɔhora yɛle nningyein pá pẽe ɔ.—Nwo. 3:12, 13.
10. Mmerɛ bɔ Yusia mane yenwo so ne, nzu yeɛ ɔtole ye ɔ?
10 Sũa nikyeebie fi gyinayɛɛ bɔ ɔttemayé bɔ Yusia sili nanu. Ɔnate kyɛ né Yusia te ɔhene nati, né mmeni pẽe wura yebo, bɔ né ɔfa akwangyerɛ ma bɛ ɔ. Aso ɛhẽne maa onyane adwene kyɛ ɔkɔhora kɔyɛ bɔ okuro biala hɔ? Yusia hɔle asɔre awuro berɛ, na ɔnate anwomasoɛ ti, ɔyɛle kyɛ ɔkwaayera ɛyɛɛ wɔ afɔleɛ bokyea naso. Nakoso, ne ɔhene llé yenwo atẽe kyɛ ɔkɔyɛ sɔ. (2 Abe. 26:16-18) Sɔfo Panyi Asaria hãhyirele ye kyɛ ollé yenwo atẽe kyɛ ɔyɛ sɔ. Nakoso Yusia fɛle yeso yaa. Bɔ ɔyɛ aworabɔ ne, ɔnate sɔ anwomasoɛ bɔ Yusia yɛle nati, ɔmaa kwata yɛle ye. (2 Abe. 26:19-21) Sɛ Yusia brɛle yenwo ase a, ahãa ɛhemɔ mukoraati ngɔto ye.
Sɛ yɛkora yɛyɛ nikyeebie wɔ Yehowa sõen nu a, odikyɛ yɛfa yenwo animnyam yɛma Yehowa, na mmom ɔnzɛkyɛ yedé yɛfa (Nea ngyekyɛmuɛ 11)d
11. Nzu yeɛ sɛ yɛyɛ a, okyire kyɛ yɛbrɛ yɛnwo ase ɔ? (Nea foto ne koso.)
11 Mmerɛ bɔ Yusia nyane tumi ne, ɔmane yenwo so, na ye wora fili kyɛ Yehowa yeɛ wamaa wasi ye yé ɔ. Nzu yeɛ yesũa yefi Yusia dwirɛ nanu ɔ? Odikyɛ yɛkae kyɛ nhyiraa, ɔne yenwo atẽe biala bɔ yanya ye ne, Yehowa yeɛ wafa wama yɛ ɔ. Yeti, nikyeebiala bɔ yɛkora yɛyɛ ye wɔ Yehowa sõen nu ne, odikyɛ yɛfa yenwo animnyam yɛma Yehowa, na mmom ɔnzɛkyɛ yedé yɛfa.b (1 Kor. 4:7) Odikyɛ yɛbrɛ yɛnwo ase, na yedé yɛto nu kyɛ yɛte sona bɔ mvomsoɛ wɔ yɛnwo. Yeti, sɛ betu yɛ foɛ a, odikyɛ yetie. Aliemaa bie bɔ wali afoɛ 60 hãne kyɛ: “Mennyɛ menwo kyɛ nde soro abɔfo. Na mmom sɛ midi mvomsoɛ na betu me foɛ a, medé meto nu na meyɛ nzakrayɛɛ ndɛ, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a ngɔhɔ so ngɔsõ Yehowa ɔ.” Nahorɛ dwirɛ yeɛ ole kyɛ, sɛ yesuro Yehowa na yɛbrɛ yɛnwo ase a, ɔkɔmaa okosi yɛ yé, na yɛnye kɔgye.—Any. 22:4.
KƆSO PENA YEHOWA AKWANGYERƐ
12. Mmerɛ bɔ né Yosia te akwalaa ne, sɛɛ yeɛ ɔpenane Yehowa sĩ atẽe ɔ? (2 Aberɛso Dwirɛ 34:1-3)
12 Suesũa gyinayɛɛ pá bɔ Yosia sili ne. Yosia hyɛle yebo penane Yehowa sĩ atẽe mmerɛ bɔ né ɔte akwalaa ne. Ɔbɔle mmɔden kyɛ okosũa Yehowa nwo nikye, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, ɔkɔhora kɔyɛ bɔ Yehowa kuro ɔ. Mmerɛ bɔ né Yosia te akwalaa bɔ ɔɔyɛle ɔhene ne, né odikyɛ osi gyinayɛɛ biemɔ bɔ ɔyɛ se ɔ. Ebie yeɛ ole kyɛ, né mmeni pẽe sõ bosoen wɔ Yuda maen nanu sɔ mmerɛ ne. Yeti, né odikyɛ Yosia nya akokoduro paa kora né wahora wamaa bayakyi. Yosia hora yɛle sɔ koso, ofikyɛ waha kãa maa onya afoɛ 20 ne, ɔhyɛle yebo kyɛ otu ngondombo sõen bo fi maen nanu.—Kenga 2 Aberɛso Dwirɛ 34:1-3.
13. Sɛ ɛhyɛ Yehowa bɔ kyɛ ɛkɔsõ ye a, mvasoɛ beni yeɛ ɔwɔ so ɔ?
13 Sɛ ɛte akwalaa po a, ɛkɔhora kɔpena Yehowa sĩ atẽe, na asũa ye subaen bɔ ɔyɛ nyemene nanwo nikye. Sɛ ɛyɛ sɔ a, né esuesũa Yosia. Afei koso, sɛ ɛyɛ sɔ a ɔkɔboka wɔ maa ɛkɔhora kɔhyɛ Yehowa bɔ kyɛ ɛkɔfa wɔ ngõa kɔso ye. Yede, sɛ ɛte akwalaa na ɛhyɛ Yehowa bɔ kyɛ ɛkɔsõ ye a, mvasoɛ beni yeɛ ɔwɔ so ɔ? Ma yɛnea abɛmaa bie bɔ bɛfrɛ ye Luke. Mmerɛ bɔ ɔbɔle asu ne, né wali afoɛ 14. Ɔhãne kyɛ, “Kesaalae bɔ mabɔ asu ne, ngɔbɔ mmɔden kyɛ ngɔfa Yehowa sõen ngoli moa wɔ m’asetena nu, na mayere menwo mayɛ bɔ ɔkɔmaa Yehowa nye kɔgye ɔ.” (Mak. 12:30) Wɔ koso sɛ ɛyɛ sɔ a, Yehowa koyira wɔ, na wɔnye kɔgye.
14. Bɔ mmrandeɛ ne ndaluwa biemɔ ayɛ bafa basuesũa Ɔhene Yosia ne, kã ebie nwo dwirɛ.
14 Sɛ ɛte abrandeɛ anaa taluwa bɔ ɛsõ Yehowa a, ebia wɔ koso ele ɔhaw ahoroɛ biemɔ bɔ odikyɛ egyina yenoa ɔ. Johan bɔle asu ne, né wali afoɛ 12. Ɔhãne ɔhaw bie bɔ né odikyɛ ogyina yenoa wɔ sukuu nu nanwo dwirɛ. Yeɛ ole kyɛ, bɛbɔ ɔne bɛ kɔ sukuu ne, né bɛhyɛ ye kyɛ ɔnõ sigaret bie bɔ bɛfrɛ ye vape. Nikyee bɔ ɔbokale Johan maa ɔhora gyinane sɔ ɔhaw ne noa yeɛ ole kyɛ, né ɔse kyɛ sɛ ɔnõ sɔ sigaret ne a, ɔkɔhora kɔbɔ ye anwonyerɛ, na ɔkɔsɛkye ɔne Yehowa afĩa koso. Rachel koso bɔle asu ne, né wali afoɛ 14, na ɔhãne bɔ ɔbokale ye maa ɔhora gyinane ɔhaw bɔ oyiale ye wɔ sukuu nu ne noa nanwo dwirɛ. Ɔhãne kyɛ: “Sɛ mekɔ sukuu nu ná edwirɛ bie si a, mebɔ mmɔden kyɛ ngɔfa ngɔtoto bɔ masũa wɔ Bible nanu nanwo. Ebie yeɛ ole kyɛ sɛ yesũa abakɔsɛm nwo dwirɛ wɔ class a, ɔmaa mekae Bible nu ngɔmhyɛ bie. Anaa sɛ mene ebie yɛbɔ ngɔmmɔ wɔ sukuu nu a, mekae tworɔnzɛm bie, na mefa midi sona ne adanzeɛ.” Ebia ɔhaw bɔ ɛfa nu ne, nná ɛhẽne bie ala yeɛ Ɔhene Yosia fale nu ɔ. Nakoso, ɛkɔhora kosuesũa ye, na ayɛ nningyein bɔ okyire kyɛ ɛse nworɛ ɔ. Ɛhẽne kɔmaa ɛkɔhora koli nahorɛ kɔma Yehowa. Sɛ ɛte abrandeɛ anaa taluwa a, nwu ye kyɛ ɔhaw biala bɔ ɛfa nu ɛnnɛ ne, osiesie wɔ ma ɔhaw bɔ ɛkɔhora koyia ye kyẽabie ɔ.
15. Nzu yeɛ ɔbokale Yosia maa ɔhora lili nahorɛ mane Yehowa ɔ? (2 Aberɛso Dwirɛ 34:14, 18-21)
15 Mmerɛ bɔ Ɔhene Yosia nyini ne, ɔmaa besiesiele asɔre awuro berɛ. Mmerɛ bɔ né begu so besiesie asɔre awuro berɛ ne, benwuni “AWURADE mmeraa nwomaa bɔ AWURADE nate Mose so fa mane bɛ ne.” Mmerɛ bɔ ɔhene ne tele mmraa nanu dwirɛ ne, ɛberɛ ala ɔyɛle nikyeebie fale bɔ wate nanwo, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, ɔkɔhora koli mmraa nanu dwirɛ naso ɔ. (Kenga 2 Aberɛso Dwirɛ 34:14, 18-21.) Aso wɔ koso, ɛkora kenga Bible ne kyẽa biala anaa? Sɛ ɛkora yɛ sɔ a, ɔkɔ sɛɛ? Sɛ ɛkenga Bible ne a, nekaa bɔ enwu ye kyɛ ɔkɔboka wɔ ne, aso ɛfa w’adwene sie so, na ɛdwenedwene yenwo anaa? Luke, bɔ yalimoa yahã yenwo dwirɛ ne, sɛ ogu so ɔkenga Bible ne, na onwu edwirɛ bie bɔ ɔkɔboka ye a, ɔtworɔ gua nwomaa bie nu. Wɔ koso, sɛ enwu edwirɛ bie bɔ ɔkɔboka wɔ, mmerɛ bɔ ɛkenga Bible ne, na ɛpena kyɛ ɛkae a, ɛkɔhora kɔyɛ sɔ anaa? Sɛ ɛmaa wɔnye gye yenwo kyɛ ɛkɔkenga Bible ne a, ɔkɔboka wɔ maa ɛkɔhɔso kɔsõ Yehowa. Sɛ ɛyɛ sɔ a, ɔkɔboka wɔ maa ɛkɔyɛ bɔ Yehowa kuro ɔ, kyɛbɔ Ɔhene Yosia yɛle ne.
16. Nzuati yeɛ Yosia sili gyinayɛɛ bie bɔ ɔttemayé ɔ, na nzu yeɛ yesũa yefi bɔ ɔyɛle nanu ɔ?
16 Sũa nikyeebie fi gyinayɛɛ bɔ ɔttemayé bɔ Yosia sili nanu. Mmerɛ bɔ Yosia nyane kɔyɛ afoɛ 39 ne, olili mvomsoɛ bie. Yeɛ ole kyɛ, mmerɛ bɔ né osi gyinayɛɛ bie ne, wambena Yehowa akwangyerɛ, na mmom ɔyɛle bɔ ye bɔbɔ okuro ɔ. Ɛhẽne ati, behũni ye. (2 Abe. 35:20-25) Nzu yeɛ yesũa yefi ɛhe anu ɔ? Ebia né yasõ Yehowa afoɛ pẽe anaa yafa afoɛ pẽe yasũa Bible ne. Nakoso, sɛ yesi gyinayɛɛ bie a, odikyɛ yɛkɔso yɛpena Yehowa akwangyerɛ. Bɔ yɛkɔhora yɛkɔyɛ ne bie yeɛ ole kyɛ, yɛkɔbɔ Yehowa mbaeɛ, yekosũa Bible ne, na yamaa Kristofoɛ bɔ bɛyere bɛnwo bɛsõ Yehowa, na bɛfa ye akwangyerɛ bɛbɔ bɛ bra ne, batu yɛ foɛ. Sɛ yɛyɛ sɔ a, ɔkɔboka yɛ maa yekosi gyinayɛɛ pá, na yɛnye kɔgye.—Yak. 1:25.
MMRANDEƐ NE NDALUWA, ƆKƆHORA KOSI ƐMƆ YÉ
17. Yuda ahemvo nzã bɔ yahã bɛnwo dwirɛ ne, nzu yeɛ yesũa yefi bɔ bɛyɛle nanu ɔ?
17 Sɛ ebie te abrandeɛ anaa taluwa a, nningyein pẽe wɔ berɛ bɔ ɔkɔhora kɔyɛ bɔ ɔkɔmaa yenye kɔgye ɔ. Yoase, Yusia, ɔne Yosia nwo dwirɛ ne, ɔmaa yenwu kyɛ, mmrandeɛ ne ndaluwa kɔhora kosisi gyinayɛɛ pá. Afei koso, bɛkɔhora bɛkɔyɛ bɔ Yehowa kuro ɔ. Sɔ ahemvo hemɔ bɔ yahã bɛnwo dwirɛ ne, odwuli nekaa bie ne, ɔnate gyinayɛɛ biemɔ bɔ besili nati, wanzi bɛ yé. Nakoso yɛkɔhora yekosuesũa nningyein pá bɔ bɛyɛle ne, na yabɔ mmɔden kyɛ yengoli mvomsoɛ bɔ belili ne bie. Sɛ yɛyɛ sɔ a, okosi yɛ yé.
Mmerɛ bɔ né Dawide te akwalaa ne, ɔbɔle mmɔden yɛle bɔ Yehowa kuro ɔ. Ɛhẽne ati, Nyameɛ lɛle ye tole nu, na osili ye yé (Nea ngyekyɛmuɛ 18)
18. Nzu yeɛ ebiemɔ yɛle bɔ ɔmaa yenwu kyɛ ɔkɔhora kosi wɔ yé ɔ? (Nea foto ne koso.)
18 Mmrandeɛ biemɔ wɔ berɛ bɔ Bible ne kã kyɛ bɛ koso bepingyéle Yehowa ɔ. Ɔnate bɔ bɛyɛle nati, Yehowa nye gyele bɛnwo, na ɛhẽne maa osili bɛ yé. Benu kõ yeɛ ole Dawide. Mmerɛ bɔ né Dawide te akwalaa ne, ɔbɔle mmɔden yɛle bɔ Nyameɛ kuro ɔ, na nziɛen ɔɔyɛle ɔhene bɔ odi nahorɛ ɔ. Ɔwɔ nu kyɛ ɔtɔ mmerɛ bie a, né Dawide di mvomsoɛ, nakoso né Nyameɛ nwu ye kyɛ ɔte ebie bɔ odi nahorɛ ɔ. (1 Ahe. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Sɛ esũa bɔ Dawide yɛle nanwo nikyee a, ɔkɔboka wɔ maa ɛkɔhora kɔsõ Yehowa nahorɛ nu. Marko ne Timoteo bɔ bɛnwo dwirɛ wɔ Bible nanu ne, bɛ koso bɛhyɛle yebo kyɛ bɛsõ Yehowa ne, né bɛte ngwalaa. Nakoso, bɛhɔleso bɛsõne Yehowa nahorɛ nu. Ɔnate ɛhẽne ati, osili bɛ yé. Ɛkɔhora kosũa sɔ mmenia hemɔ koso nwo nikye.
19. Nzu yeɛ sɛ ɛyɛ a, ɔkɔmaa okosi wɔ yé ɔ?
19 Sɛ ɔkɔhora kosi wɔ yé kyẽabie a, ogyi kyɛbɔ ɛbɔ wɔ bra ɛnnɛ naso. Yeti sɛ ɛfa wɔnwo to Yehowa so, na anyɛ bɔ wɔ bɔbɔ ekuro a, Yehowa koso kɔboka wɔ maa ekosi gyinayɛɛ pá. (Any. 20:24) Sɛ ɔba sɔ a, okosi wɔ yé, na wɔnye kɔgye wɔ w’asetena nu. Kae kyɛ, mmɔden bɔ ɛbɔ kyɛ ɛkɔsõ Yehowa ne, onwu ye mukoraati, na yenye gye yenwo kyɛ ɛyɛ sɔ ɔ. Sɛ ɛfa w’anwoserɛ mukoraati sõ Yehowa, yɛ Baba bɔ ɔwɔ anwuro bɔ okuro yɛ dwirɛ ne a, okosi wɔ yé, na engonu wɔnwo llé kyɛ ɛyɛle sɔ ɔ.
DWEIN 144 Fa W’ani Si Botae no So!
a Mmrandeɛ ne ndaluwa, Yehowa se kyɛ, ɔtɔ mmerɛ bie a ɔyɛ se ma ɛmɔ kyɛ, ɛmɔkɔyɛ bɔ okuro, na wamaa ɛmɔ ahɔso bayɛ ye damvo. Yede ɔkɔyɛ sɛɛ na ɛmɔ ahora basi gyinayɛɛ pá bɔ ɔkɔmaa Yehowa nye kɔgye ɛmɔnwo ɔ? Mmenia nzã biemɔ wɔ berɛ bɔ bɛɛyɛle ahemvo wɔ Yuda ne, né bɛte ngwalaa ɔ. Yekosusu bɛnwo wɔ adesũa he anu. Afei koso, yɛkɔnea bɔ yɛkɔhora yekosũa yekofi gyinayɛɛ ahoroɛ bɔ besili nanu ɔ.
b Nea alaka bɔ yeɛ ole “Hwɛ yiye na woanna “Ɔkraman Ahobrɛase” adi.” Ekonwu ye wɔ edwirɛ bɔ ɔwɔ jw.org so bɔ ye dwirɛti yeɛ ole, “Ɛho Hia Sɛ Wubenya Nnamfo Pii Wɔ Sohyia Midia So?”
c BƆ FOTO NE KÃ YENWO DWIRƐ Ɔ.: Aliemaa brasua bie bɔ ɔdɔ Yehowa ne, otu aliemaa brasua taluwa bie foɛ wɔ ataadeɛ bie bɔ ɔpena kyɛ ɔtɔ nanwo.
d BƆ FOTO NE KÃ YENWO DWIRƐ Ɔ. : Aliemaa brasua bie ahora ayɛ dwumadie bie kama wɔ nhyiamu bo, na ɔfa yenwo animnyam ne ma Yehowa.