Chapitre Omene

Fango Nda ti Tene ti Lingo ti Kota Keke Ni

JÉHOVAH amu lege na Gbia Neboukadnetsar ti ga mokonzi ti mbeni kota ngangu ti komande sese kue. Tongana gbia ti Babylone, lo yeke la ni na mosoro mingi, apendere kobe, kota da ti gbia, biani ye kue so lo sala nzala ni na lege ti mitele. Me fade fade ye ti kamela asi na lo. Teti li ti lo aga kirikiri, Neboukadnetsar asala ye tongana mbeni nyama! A tomba lo na tele ti meza nga na da ti gbia, tongaso lo duti na benyama na lo te pele tongana mbeni koli-bagara. Ye nyen asala si ye ti vundu so asi? Na ngbanga ti nyen ti bi bê na ndo ni?—Ba Job 12:17-19; Zo-ti-fa-tene 6:1, 2.

GBIA ASEPELA LO TI NDUZU AHON KUE

² Ngoi kete na peko ti so lo sigigi na yâ ti kobela ti li so lo tï na yâ ni, Neboukadnetsar ato mbeti na azo kue so aduti na gbe ti lo ti fa ye ti kpene so asi. Yingo ti Jéhovah apusu prophète Daniel ti sû mbilimbili na mbeti ye kue so asi. A to nda ni na atene so: “Gbia Nebucadnetsar atene na azo kue, amara kue, na zo ti yanga nde nde kue, so asala kodoro na lë ti sese kue: Siriri awu na i. A yeke nzoni na lë ti mbi ti sala tene ti fä, na ye ti dongo bê so Nzapa Ti Nduzu Ahon Kue asala na mbi. Fä ti lo ayeke kota mingi! Na ye ti Lo ti dongo bê ayeke ngangu mingi! Royaume ti Lo ayeke royaume ti lakue lakue, na Lo komande na ngoi ti awagame kue.”—Daniel 4:1-3.

³ Azo so aduti na gbe ti Neboukadnetsar “asala kodoro na lë ti sese kue”: kodoro-togbia ti lo amu ndulu na sese kue so Bible asala tene ni. Na ndo ti Nzapa ti Daniel, gbia ni atene: “Royaume ti Lo ayeke royaume ti lakue lakue.” Biani atene so asepela Jéhovah na yâ Kodoro-togbia ti Babylone kue! Na mbage, a yeke ti fani use ni si a fa na Neboukadnetsar so gi Royaume ti Nzapa ayeke ti lakue lakue, so a ngbâ teti “lakue lakue.”—Daniel 2:44.

⁴ “Lo Ti Nduzu Ahon Kue” asala ‘afä na ye ti dongo bê’ wa? Ala to nda ni na ye so asi na gbia ni mveni tongana ti so afa na lege ti atene so: “Mbi, Nebucadnetsar, mbi lango kpö na yâ da ti mbi, ye kue ayeke nzoni na mbi na yâ da ti mbi ti gbia. Mbi ba suma so amu mbito na mbi; na bibe ti mbi na ndo tange ti mbi na ye so mbi ba na li ti mbi tongana suma agi mbi.” (Daniel 4:4, 5) Ye nyen gbia ti Babylone so asala na pekoni so lo ba suma ti dongo bê so?

⁵ Neboukadnetsar ahiri awandara ti Babylone na lo fa suma ni na ala. Me ala yeke na ngangu ni pepe! Ala lingbi oko pepe ti fa nda ti suma ni. Tondo ni akiri atene: “Na nda ni, Daniel aga na gbele mbi, lo so iri ti lo ayeke Beltsatsar, na lege ti iri ti nzapa ti mbi, lo so yingo ti anzapa ti nzoni-kue ayeke na yâ lo; mbi fa suma so na lo.” (Daniel 4:6-8) Iri ti Daniel na yangbo ti gbia ayeke Beltshatsar, na nzapa ti wataka so gbia ahiri lo “nzapa ti mbi” ayeke peut-être Bel, Nebo wala Mardouk. Teti lo voro anzapa mingi, Neboukadnetsar aba Daniel tongana mbeni zo so ayeke na “yingo ti anzapa ti nzoni-kue.” Na teti kota ndo ti Daniel ti kota zo na ndo awandara kue ti Babylone, gbia asala tene ti lo tongana “maître ti awanganga.” (Daniel 2:48; 4:9; ba Daniel 1:20.) Biani, Daniel so ayeke be-ta-zo azia lege ti vorongo ti Jéhovah lâ oko pepe ti sala ye ti magie.—Lévitique 19:26; Deutéronome 18:10-12.

MBENI KOTA KEKE

⁶ Suma ti gbia ti Babylone so amu mbito mingi ayeke tongana nyen? Neboukadnetsar atene: “Ye so mbi ba na li ti mbi tongana suma na ndo tange ti mbi ayeke tongaso: mbi ba ndo, na mbi ba keke oko na be-sese; a yo na nduzu mingi. Keke ni amaï, a yeke ngangu, li ni asi juska na yayu, na azo ti nda ti sese kue alingbi ba keke so. Kugbe ni ayeke pendere, lê ni ayeke mingi, na kobe ayeke na yâ ni teti ye kue; anyama ti benyama awara gbede na gbe ni, na andeke ti nduzu aduti na tikeke ni, na mi kue awara kobe dä.” (Daniel 4:10-12) Atondo afa so Neboukadnetsar aye giriri mingi akota keke ti cèdre ti Liban, lo gue même ti ba ala, na lo sala si afâ ambeni na aga na ni na Babylone. Me lo ba lâ oko pepe mbeni ye so akpa keke so lo ba na yâ suma ti lo. A duti na mbeni ndo so a lingbi ti ba ni hio na “be-sese,” azo na ndo sese kue alingbi ti ba ni, na a lê mingi si a-mi kue awara kobe dä.

⁷ Me suma so angbâ gi na ndo so pepe, teti Neboukadnetsar akiri atene: “Ye so mbi ba na li ti mbi tongana suma na ndo tange ti mbi, na ba, mbi ba sinziri oko, oko ti nzoni-kue, azu na yayu. Lo dekongo, lo tene tongaso, I fâ keke so na sese, i fâ tikeke ni, i golo kugbe ni, na i ki lê ni; zia anyama asigigi na gbe ni, na andeke asigigi na tikeke ni. Me i zia mbunda ti keke na gere ni angbâ na yâ sese, na yâ fini pele ti benyama, i kanga keke so na win na gengere. Zia ngu ti mamio ti yayu aga dä, zia lo wara kobe ti lo legeoko na anyama na yâ pele ti sese.”—Daniel 4:13-15.

⁸ Azo ti Babylone amä giriri na bê na azo ti yingo ti nzoni nga na ti sioni. Me “sinziri” so azu na yayu ayeke zo wa? A hiri lo “oko ti nzoni-kue,” lo yeke mbeni ange ti mbilimbili so aga na iri ti Nzapa. (Ba Psaume 103:20, 21.) Bi bê ti mo kete na ndo ahundango tene mingi mingi so aga na li ti Neboukadnetsar! Ngbanga ti nyen ahunda ti fâ keke ni na sese? Ye ti nzoni wa alingbi ti si tongana akanga mbunda ti keke na gere ni na win na gengere? Biani, a lingbi ti sala nyen na mbeni senge mbunda ti keke na gere ni?

⁹ Bê ti Neboukadnetsar alingbi ti gue kirikiri na ngoi so lo mä ambeni tene ti sinziri ni: “Zia bê ti lo ti zo agbian, zia a mu bê ti nyama na lo, na zia ngoi mbasambala ahon na ndo lo. Ngbanga so ayeke na lege ti ndia ti kpengba-tene ti asinziri, na tene ni ayeke na lege ti yanga ti ala ti nzoni-kue, si azo ti fini alingbi hinga Lo Ti Nduzu Ahon Kue akomande na royaume ti azo, na Lo mu royaume ni na zo so Lo ye ti mu na lo, na Lo zia zo ti kete ndo na ndo royaume ni so.” (Daniel 4:16, 17) Biani, mbeni mbunda ti keke ayeke pepe na bê tongana ti zo so ayeke pika na yâ ni. Tongaso, tongana nyen a lingbi ti mu bê ti nyama na mbeni mbunda ti keke na gere ni? “Ngoi mbasambala” ayeke nyen? Na tongana nyen ye so kue atingbi na komandema na yâ “royaume ti azo”? Biani Neboukadnetsar aye giriri ti hinga nda ti atene so.

SIO TENE TETI GBIA NI

¹⁰ Tongana Daniel amä tene ti suma ni, teti mbeni kete ngoi bê ti lo agi lo mingi, na pekoni mbito asala lo. Neboukadnetsar ahiri lo ti fa nda ni, tongaso prophète atene: “Seigneur ti mbi, zia suma so aga na ndo ala so ake mo, na nda ti suma ni aga na ndo awato ti mo. Keke so mo ba, so amaï na ayeke ngangu . . . , a yeke mo, O gbia, so amaï, na mo ga ngangu awe; teti iri ti mo aga kota awe, a si juska na yayu, na royaume ti mo asi juska na nda ti sese.” (Daniel 4:18-22) Na yâ Mbeti ti Nzapa, akeke alingbi ti duti fä ti azo, amokonzi na aroyaume. (Psaume 1:3; Jérémie 17:7, 8; Ézéchiel, chapitre 31) Legeoko tongana kota keke ti suma ti lo, Neboukadnetsar ‘amaï na lo ga ngangu awe’ tongana mokonzi ti mbeni kota ngangu ti komande sese kue. Me kota keke ni aduti fä ti komandema ‘juska na nda ti sese,’ so andu royaume kue ti azo. Tongaso a duti fä ti kota yanga-ti-komande ti gbia ti Jéhovah ti ndagigi kue, mbilimbili na yâ songo ti lo na sese.—Daniel 4:17.

¹¹ Tingo na gbe ni ayeke ku Neboukadnetsar. Na gbotongo lë na ndo ye so ayeke si, Daniel akiri atene: “Na legeoko tongana gbia aba sinziri oko, oko ti nzoni-kue, azu na yayu, lo tene, I fâ keke so na sese, na i futi keke ni, me i zia mbunda ti keke na gere ni angbâ na yâ sese, na yâ fini pele ti benyama; i kanga keke so na win na gengere. Zia ngu ti mamio ti yayu aga dä, na zia lo wara kobe ti lo legeoko na anyama ti benyama, juska ngoi mbasambala ahon na ndo lo; so ayeke nda ti suma ni, O gbia, na a yeke ndia ti kpengba-tene ti Lo Ti Nduzu Ahon Kue, so aga na ndo gbia, seigneur ti mbi.” (Daniel 4:23, 24) Biani a hunda kpengba-be ti fa na kota gbia tokua so!

¹² Fade ye nyen ayeke si na Neboukadnetsar? Bi bê kete na ndo ye so lo sala tongana Daniel akiri atene: “Fade ala tomba mo na popo ti azo, fade ndo ti mo ti duti ayeke na anyama ti benyama, fade a sala si mo te pele tongana akoli-bagara, na ngu ti mamio ti yayu aga na ndo mo, fade ngoi mbasambala ahon na ndo mo, juska mo hinga Lo Ti Nduzu Ahon Kue akomande na royaume ti azo, na Lo mu royaume ni na zo so Lo ye ti mu na lo.” (Daniel 4:25) A ye ti tene so même akota zo ti yangbo ti Neboukadnetsar ayeke ‘tomba ande lo na popo ti azo.’ Me fade azo ti batango anyama wala angasangbaga ayeke sala nzobe na abata lo? Pepe, teti Nzapa amu yanga so Neboukadnetsar ayeke duti na “anyama ti benyama,” lo yeke te pele.

¹³ Legeoko tongana afâ keke ni na sese, fade Neboukadnetsar ayeke glisa komandema ti sese kue, me gi teti mbeni ngoi. Daniel afa nda ni: “Legeoko tongana amu komandema ti zia mbunda ti keke na gere ni, fade royaume ti mo aga tâ royaume ti mo na lâ ni so mo hinga ayayu akomande.” (Daniel 4:26) Na yâ suma ti Neboukadnetsar azia mbunda ti keke na gere ni so adë ni na sese ti ngbâ, atä so akanga win na tele ni si a lingbi ti kono mbeni pepe. Legeoko nga, “mbunda ti keke na gere ni” so ayeke gbia ti Babylone ayeke ngbâ, atä so akanga lege na ni ti maï teti “ngoi mbasambala.” Ndo ti lo ti mokonzi ti sese kue ayeke duti tongana gere ti keke so akanga win na tele ni. A yeke bata ni nzoni juska ngoi mbasambala ahon na ndo ni. Jéhovah ayeke ba lege ni si mbeni zo oko amu ndo ti Neboukadnetsar pepe na ngoi so tongana mokonzi ti Babylone, atä so peut-être Évil-Merodak, molenge-koli ti lo, asala kusala tongana mokonzi na iri ti lo.

¹⁴ Na lege ti ye so adiko na ndo Neboukadnetsar, na mbito pepe Daniel amu wango so: “Tongaso, O gbia, mo zia wango ti mbi aga nzoni na lë ti mo, mo zia lege ti siokpari ti mo na mo sala mbilimbili, mo zia lege ti sioye ti mo na mo sala be-nzoni na awanzinga, si peut-être fade lâ ti siriri ti mo alingbi wu.” (Daniel 4:27) Tongana Neboukadnetsar azia lege ti siokpari ti lo ti salango ngangu na ti baba, peut-être ye alingbi ti ga nde teti lo. Teti biani, ngu ngbangbo use kozoni, Jéhovah aleke ti futi azo ti kota gbata ti Assyrie, Ninive, me na nda ni lo sala ni pepe teti gbia ni na azo ti lo agbian bê ti ala. (Jonas 3:4, 10; Luc 11:32) Ti zo ti baba Neboukadnetsar, a yeke tongana nyen? Fade lo gbian salango ye ti lo?

KOZO GANGO TÂ TENE TI SUMA NI

¹⁵ Neboukadnetsar angbâ lakue ti sala baba. Nze 12 na peko ti suma ti lo ti keke ni, na ngoi so lo yeke tambela na ndo li ti da ti lo, na baba lo tene: “So ayeke kota Babylone pepe? so mbi sala teti ndo ti duti ti gbia ti royaume, na lege ti ngangu ti ngangu ti mbi, na teti gloire ti yango-iri ti mbi?” (Daniel 4:28-30) Nimrod azia na sese gere ti Babylone (Babel), me Neboukadnetsar asala si a ga pendere mingi. (Genèse 10:8-10) Na yâ mbeni oko ti ambeti ti lo so asû, na baba lo tene: “Mbi yeke Neboukadretsar, Gbia ti Babylone, lo so akiri aleke Esagila na Ezida, mbi yeke molenge ti Nabopolassar. . . . Mbi kpengba agbagba ti bira ti Esagila na ti Babylone, na mbi sala si iri ti mbi ti komande angbâ teti lakue.” (Archaeology and the Bible, ti George A. Barton, 1949, alembeti 478-9) Mbeni mbeti ni asala tene ti atemple ndulu na 20 so lo sala wala so lo kiri lo leke ni. Mbeni bakari (The World Book Encyclopedia) atene: “Na gbe ti komandema ti Neboukadnetsar, Babylone aga mbeni oko ti agbata ti pendere ahon na yâ sese ti giriri. Na yâ ambeti ti lo mveni, lo sala tene mingi pepe ti akusala ti lo ti turugu, me lo gboto lë mingi na ndo ada so lo sala na bingo bê ti lo na ndo anzapa ti Babylonie. A lingbi ti tene so a yeke Neboukadnetsar si asala ajardin so aleke na nduzu ti Babylone, mbeni oko ti Aye ti Kpene Mbasambala ti Sese ti Giriri.”

¹⁶ Atä so lo pika kate ti lo mingi, Neboukadnetsar, zo ti baba, ayeke ndulu ti wara kota kamela. Mbeti ti Nzapa atene: “Tongana tene so ade na yanga ti gbia, yanga azu na yayu, a tene, O gbia Nebucadnetsar, a sala tene na mo: Royaume ni ahon na tïtî mo awe; fade ala tomba mo na popo ti azo, fade ndo ti duti ti mo ayeke na anyama ti benyama, fade a sala si mo te pele tongana akoli-bagara, fade ngoi mbasambala ahon na ndo mo, juska mo hinga Lo Ti Nduzu Ahon Kue akomande na royaume ti azo, na Lo mu royaume ni na zo so Lo ye ti mu na lo.”—Daniel 4:31, 32.

¹⁷ Fade fade Neboukadnetsar aga zo ti fou. Teti a tomba lo na popo ti azo, lo te pele “tongana akoli-bagara.” Kâ na popo ti anyama ti benyama, lo yeke duti gi pepe tongaso na yâ ti apele ti mbeni ndo so ayeke tongana paradis na warango ngia na lege ti mbeni pendere pupu ti dê so ayeke ya lâ na lâ. Na Iraq ti laso, na ndo so awara ye so angbâ ti gbata ti Babylone, ndo wâ ayeke si na degré 50 na ngoi ti anze ti été na a tï na gbe ti zéro na ngoi ti dê. Teti so aleke ni pepe na azia ni gi tongaso, kuali ti Neboukadnetsar so ayo na so agbu tele akpa kuä ti tele ti ngualo, na nzene ti maboko ti lo na ti gere ti lo so afâ ni pepe akpa nzene ti gere ti andeke. (Daniel 4:33) So tâ ye ti kamela teti mokonzi ti sese kue so asala baba mingi!

¹⁸ Na yâ suma ti Neboukadnetsar, a fâ kota keke ni na sese, na akanga win na tele ti mbunda ti keke na gere ni ti tene a maï pepe teti ngoi mbasambala. Legeoko tongaso, “alungula [Neboukadnetsar] na trône ti gbia ti lo” tongana Jéhovah asala si lo ga zo ti fou. (Daniel 5:20) Biani, ye so agbian bê ti gbia si a ngbâ bê ti zo mbeni pepe me a ga bê ti koli-bagara. Ye oko, Nzapa abata trône ti Neboukadnetsar teti lo juska na nda ti ngoi mbasambala ni. Tongana Évil-Merodak asala peut-être kusala tongana mokonzi ti yanga-ti-komande teti ngoi ni, Daniel asala kusala tongana mokonzi “ti komande sese ti Babylone kue, na ti ga kota zo ti komande awandara kue ti Babylone.” Amba ti lo, aHébreu ota, angbâ ti mu mbage na bango lege ti tambelango ti aye ti ndo ni. (Daniel 1:11-19; 2:48, 49; 3:30) Angba osio aku kiringo ti Neboukadnetsar na trône ti lo tongana gbia so li ti lo akiri aga dä amanda so “Lo Ti Nduzu Ahon Kue akomande na royaume ti azo, na Lo mu royaume ni na zo so Lo ye ti mu na lo.”

KIRINGO TI NEBOUKADNETSAR NA NDO TI LO

¹⁹ Jéhovah asala si li ti Neboukadnetsar akiri aga dä na nda ti ngoi mbasambala ni. Na yengo dä na kota ti yanga-ti-komande ti Lo Ti Nduzu Ahon Kue, gbia ni atene: “Na peko ti lâ ni so, mbi Nebucadnetsar, mbi yä lë ti mbi na yayu, na mbi kiri mbi hinga ye, na mbi sala tene nzoni na Lo Ti Nduzu Ahon Kue; mbi sepela, na mbi yä iri ti Lo so ayeke na fini ti lakue lakue, na royaume ti Lo ayeke na ngoi ti awagame kue. Lo ba azo ti sese kue tongana ye pepe; Lo sala tongana bê ti Lo aye na aturugu ti yayu, na azo so asala kodoro na lë ti sese; zo oko alingbi gbanzi tïtî Lo pepe, wala tene na Lo, Mo sala nyen?” (Daniel 4:34, 35) Tâ tene, Neboukadnetsar aga ti hinga so Lo Ti Nduzu Ahon Kue ayeke biani Kota Gbia na Mokonzi na yâ royaume ti azo.

²⁰ Na ngoi so Neboukadnetsar akiri na ndo trône ti lo, a yeke legeoko tongana alungula awin so akanga na tele ti mbunda ti gere ti keke so aba na yâ suma ni. Na ndo kiringo ti lo na kota ndo ti lo, lo tene: “Na lâ ni mveni, mbi kiri mbi hinga ye; na gloire ti royaume ti mbi, yango-iri ti mbi na kota ndo ti mbi akiri na mbi teti gloire ti royaume ti mbi, na awawango ti mbi na akota zo ti mbi ahunda mbi; na a zia mbi na royaume ti mbi, a mu na mbi gloire ti nzoni ahon na ndo bê ni.” (Daniel 4:36) Tongana ambeni kota zo ti yangbo ti gbia ake lo la ni na ngoi so fou asala lo, fadeso ala yeke “hunda” ti sala na lo na bê ti ala kue.

²¹ So tâ ‘fä na ye ti dongo bê’ so Lo Ti Nduzu Ahon Kue asala! Bê ti e alingbi ti dö pepe ti mä so gbia ti Babylone so akiri lo na ndo ti lo atene: “Fadeso, mbi Nebucadnetsar, mbi sepela, mbi yä iri, na mbi mu gloire na Gbia ti yayu teti kusala ti Lo kue ayeke tene-biani, na lege ti Lo ayeke fango ngbanga ti mbilimbili; na Lo lingbi sala si ala so atambela na lege ti fandara aga kete.” (Daniel 4:2, 37) Ye oko, mara ti yengo dä tongaso, asala pepe si Neboukadnetsar aga mbeni Gentil so avoro Jéhovah.

AYE SO ASI AFA NYEN?

²² Ambeni atene kobela so asala la ni Neboukadnetsar ayeke lycanthropie. Mbeni bakari ti awanganga atene: “LYCANTHROPIE . . . alondo na [lukos], lupus, mbo ti ngunda; [anthrôpos], homo, zo. A mu iri so na azo so atene ahuru ala si ala ga nyama, na ala yeke manda go wala dekongo ti nyama ni, nga na asalango ye ti lo. Mingi ni azo tongaso atene ahuru ala na mbo ti ngunda, mbo wala nyau; ngoi na ngoi nga na koli-bagara, tongana ti so asi na Nabuchodonosor.” (Dictionnaire des sciences médicales, par une société de médecins et de chirurgiens, Paris, 1818, Mbage 29, lembeti 246) Afä ti lycanthropie ayeke tongana ti so asi na gango fou ti Neboukadnetsar. Ye oko, teti so a yeke Nzapa si amu yanga ti tene kobela ti li so asala lo, a lingbi ti haka ni mbilimbili pepe na mbeni kobela so azo ahinga.

²³ Wandara John Goldingay afa peko ti atapande mingi so ague legeoko na kobela ti li ti Neboukadnetsar nga na gango nzoni ti lo. Na tapande, lo tene: “Mbeni kete mbage ti mbeti so asû na tele ti ye asala tene ti li ti Neboukadnetsar so aga kirikiri, peut-être so lo bi bê ti lo mbeni pepe na ndo Babylone na lo londo dä.” Goldingay afa peko ti mbeni mbeti so ahiri ni “Job ti Babylone” na lo tene so a “yeda na asana so alondo na Nzapa, kobela, kota kamela, gingo fango nda ti mbeni suma so amu mbito, tingo na sese tongana mbeni keke, tombango lo, tengo pele, hingango ndo mbeni pepe, salango ye tongana koli-bagara, ngu-nduzu so apika na ndo lo na lege ti Mardouk, anzene ti maboko na ti gere so abuba, yongo ti kuali, azingiri so akanga na lo, nga na kiringo na seni so lo sepela nzapa ndali ni.”

NGOI MBASAMBALA SO ANDU E

²⁴ Tongana ti so kota keke aduti fä ni, Neboukadnetsar aduti fä ti komandema ti sese kue. Me glisa pepe, keke ni aduti fä ti mbeni ngangu ti komande na mbeni yanga-ti-komande ti kota mingi ahon ti gbia ti Babylone. A duti fä ti kota yanga-ti-komande ti gbia ti ndagigi kue ti Jéhovah, “Gbia ti ayayu,” mbilimbili na lege ti sese. Kozoni si aturugu ti Babylone afuti Jérusalem, royaume so gbata so aduti kota kodoro ni na so David na ahale ti lo aduti na ndo “trône ti Jéhovah” ayeke la ni fä ti kota yanga-ti-komande ti gbia ti Nzapa na mbage ti sese. (1 Chronique 29:23, NW) Nzapa mveni asala si afâ na sese na akanga na win mara ti kota yanga-ti-komande so na ngu 607 K.N.E. tongana lo sala kusala na Neboukadnetsar ti futi Jérusalem. Teti ngoi mbasambala kusala ti kota yanga-ti-komande ti Nzapa na mbage ti sese na lege ti mbeni royaume na yâ hale ti David akaï. Ngoi mbasambala so aninga ngoi oke? Ala to nda ni lawa, na ye nyen afa hunzingo ti ala?

²⁵ Na ngoi so li ti Neboukadnetsar ayeke nzoni pepe, “kuali ti lo amaï tongana kuä ti ngualo na nzene ti liti lo ayo tongana nzene ti gere ti andeke.” (Daniel 4:33) So a hunda ngoi mingi ahon lango mbasambala wala yenga mbasambala. Na yâ ti ambeni Bible alingbi ti diko “ngoi mbasambala,” a lingbi nga ti sala tene ti “angoi so adiko (yongo ni)” wala “angoi.” (Daniel 4:16, 23, 25, 32) Mbeni Bible ti Septante na ngbele Grec adiko “ngu mbasambala.” Josèphe, wasungo mbaï ti aJuif ti kozo siècle, aba “ngoi mbasambala” tongana “ngu mbasambala.” (Antiquités judaïques, Buku 10, Chapitre 10, paragraphe 6) Na ambeni wagingo nda ti Hébreu aba “angoi” so tongana “angu.” A yeke wara “angu mbasambala” na yâ ti La Bible ti P. de Beaumont.—Ba nga Bible de la Pléiade, kete tene na gbe ni.

²⁶ Biani, “ngoi mbasambala” ti Neboukadnetsar andu angu mbasambala. Na yâ prophétie, ngu oko ayeke na lango 360, wala nze 12 so nze oko oko ayeke na lango 30. (Ba Apocalypse 12:6, 14.) Tongaso “ngoi mbasambala,” wala angu mbasambala, ti gbia ni ayeke lango 360 lege 7, wala lango 2 520. Me ti kota gango tâ tene ti suma ti lo a yeke tongana nyen? “Ngoi mbasambala” ti prophétie aninga mingi ahon lango 2 520. Tene so asigigi na yâ tene ti Jésus: “Fade aGentil adoro Jérusalem na gere ti ala, juska ngoi ti aGentil awe.” (Luc 21:24) ‘Dorongo’ so ato nda ni na ngu 607 K.N.E. tongana afuti Jérusalem na tongana tapande ti royaume ti Nzapa azia ti komande na sese ti Juda. Fade dorongo ye na gere ayeke hunzi lawa? Na “ngoi ti kiri ye kue na kozo ndo ni,” na ngoi so akiri afa kota yanga-ti-komande ti Nzapa na mbage ti sese na lege ti mbeni Jérusalem ti fä, Royaume ti Nzapa.—Kusala 3:21.

²⁷ Tongana e diko atâ lango 2 520 a to nda ni na futingo ti Jérusalem na ngu 607 K.N.E., so ayeke ga na e gi na ngu 600 K.N.E., ngu so ayeke na mbeni nda ni nde pepe na yâ Mbeti ti Nzapa. Même na ngu 537 K.N.E., tongana aJuif so azi ala na gbe ti ngba akiri aduti na Juda, a fa pepe kota yanga-ti-komande ti Jéhovah na ndo sese. A yeke tongaso ngbanga ti so ahiri Zorobabel, héritier ti trône ti David, ti ga gbia pepe me gi gouverneur ti Juda so ayeke la ni mbeni kete kodoro ti Perse.

²⁸ Teti “ngoi mbasambala” ayeke mbeni prophétie, e lingbi ti diko ndia ti Bible so na ndo alango 2 520: “Lâ oko teti ngu oko.” A wara ndia so na yâ prophétie so andu sengo kando ti azo ti Babylone na tele ti Jérusalem. (Ézéchiel 4:6, 7; ba nga Nombre 14:34.) “Ngoi mbasambala” so angangu ti aGentil ayeke komande sese na Royaume ti Nzapa akanga lege na ala pepe aninga ngu 2 520. A to nda ni na lâ ni so Juda na Jérusalem aga yangbato na nze mbasambala ni so adiko na lege ti nze (lango 15 ti Tishri) ti ngu 607 K.N.E. (2 aGbia 25:8, 9, 25, 26) A londo na ngoi so asi na ngu 1 K.N.E. ayeke angu 606. Tanga ti angu 1 914 ato nda ni na lâ ni kâ ti si na ngu 1914 N.E. Tongaso, “ngoi mbasambala,” wala angu 2 520, a hunzi na lango 15 ti Tishri, wala lango 4/5 ti octobre 1914 N.E.

²⁹ Na ngu so “ngoi ti aGentil” alingbi awe, na Nzapa amu ngangu ti komande na “zo ti kete ndo”, Jésus Christ, so awato ti lo aba lo tongana mbumbuse zo mingi na ala kanga lo na ndo keke. (Daniel 4:17) Ti zia Gbia na Messie na ndo ti trône, Jéhovah azi akamba ti win na ti gengere ti fä so akanga na tele ti “mbunda ti keke na gere ni” ti kota yanga-ti-komande ti lo mveni. Tongaso Nzapa Ti Nduzu Ahon Kue azia si “kete keke” ti gbia so asigigi na yâ mbunda ti keke ni, mbeni fango na gigi kota yanga-ti-komande ti lo na mbage ti sese na lege ti Royaume ti yayu so Jésus Christ, kota Héritier ahon kue ti David, amu li ni dä. (Ésaïe 11:1, 2; Job 14:7-9; Ézéchiel 21:27) So tene ti singila si e kiri na Jéhovah teti lo fa lege na aye tongaso, na lo fa nda ti tene ti lingo ti kota keke ni!

MO MANDA NYEN?

• Kota keke ti suma ti Neboukadnetsar aduti fä ti nyen?

• Ye nyen asi na Neboukadnetsar na kozo gango tâ tene ti keke so lo ba na suma?

• Na peko ti so suma ti lo aga tâ tene, tene wa Neboukadnetsar ayeda na ni?

• Na yâ kota gango tâ tene ti suma ti keke so ayeke prophétie, “ngoi mbasambala” aninga ngoi oke, na ala to nda ni nga ako nda ni lawa?

[Ahundango Tene ti Manda na Ye]

1.Ye nyen asi na Gbia Neboukadnetsar, na a sala si ahundango tene wa aba gigi?

2, 3. Gbia ti Babylone ahunda nyen na ndo azo ti lo, na lo ba Nzapa Ti Nduzu Ahon Kue tongana nyen?

4. Na ndo ti Neboukadnetsar, tongana nyen si ‘afä na ye ti dongo bê’ ti Jéhovah ato nda ni?

5. Tongana nyen Neboukadnetsar aba Daniel, na ngbanga ti nyen?

6, 7. Tongana nyen mo lingbi ti fa peko ti suma ti Neboukadnetsar?

8. “Sinziri” ni ayeke zo wa?

9. Biani, sinziri ni atene nyen, na ahundango tene wa alondo?

10. (a) Na yâ ti Mbeti ti Nzapa, akeke alingbi ti duti fä ti nyen? (b) Kota keke ni aduti fä ti nyen?

11. Tongana nyen si suma ti gbia afa so fade a yeke sala si lo tï na gbe ni?

12. Ye nyen giriri aga ndulu ti si na Neboukadnetsar?

13. Suma ti keke afa so ye nyen ayeke si ande na ndo ti Neboukadnetsar tongana mokonzi ti sese kue?

14. Daniel awa Neboukadnetsar ti sala nyen?

15. (a) Neboukadnetsar angbâ lakue ti fa na gigi mara ti bibe wa? (b) Ambeni mbeti so asû na tele ti ye afa nyen na ndo akusala ti Neboukadnetsar?

16. Tongana nyen a ga ndulu ti zia kamela na lë ti Neboukadnetsar?

17. Ye nyen asi na Neboukadnetsar, zo ti fandara, na fade fade dutingo ti lo aga tongana nyen?

18. Na yâ angoi mbasambala, ye nyen asi na trône ti Babylone?

19. Na peko ti so Jéhovah asala si li ti Neboukadnetsar akiri aga nzoni, gbia ti Babylone aga ti hinga nyen?

20, 21. (a) Kamba wa alingbi ti zia na popo ti zingo akamba ti win na tele ti mbunda ti keke na gere ni ti suma na ye so asi na Neboukadnetsar? (b) Neboukadnetsar ayeda na nyen, na a sala si lo ga mbeni wavorongo Jéhovah?

22. Ambeni atene kobela ti li ti Neboukadnetsar ayeke nyen, me ye nyen a lingbi e glisa pepe na ndo lingu ti kobela so?

23. Aye so asi afa nyen na ndo kobela ti li ti Neboukadnetsar?

24. (a) Suma ti kota keke ni aduti fä ti nyen? (b) A kanga lege na nyen teti ngoi mbasambala, na ye so asi tongana nyen?

25, 26. (a) Teti Neboukadnetsar, “ngoi mbasambala” aninga ngoi oke, na ngbanga ti nyen mo kiri tene tongaso? (b) Na yâ kota gango tâ tene ni, lawa na tongana nyen “ngoi mbasambala” ato nda ni?

27. Ngbanga ti nyen mo yeke tene so “ngoi mbasambala” so ato nda ni na ngu 607 K.N.E. ahunzi pepe na peko ti atâ lango 2 520?

28. (a) Kpengba-ndia wa alingbi ti sala na kusala na ndo alango 2 520 ti “ngoi mbasambala” ti prophétie? (b) “Ngoi mbasambala” ti prophétie aninga ngoi oke, na alango wa afa tongo nga na kongo nda ti ala?

29. Zo wa ayeke “zo ti kete ndo,” na Jéhovah asala nyen ti zia lo na ndo ti trône?

[Foto so amu lembeti 83 kue]

[Foto so amu lembeti 91 kue]