Mbaï ti fini

Gingo Royaume kozoni asala si fini ti e aduti nzoni nga na ngia

TËNË TI JETHA SUNAL

Na pekoni so e hunzi ti nyon kawa ti ndapelele awe, e mä na radio tokua so: “Lege ti vorongo ti aTémoin ti Jéhovah ayeke na lege ti ndia pëpe, na a gbanzi lege na kusala ti ala.”

A YEKE lani na ngu 1950 si a mû tokua so; e yeke aita-wali osio, e kue e yeke na ngu 20 na ndo ni tongaso, na e yeke sala kusala tongana amissionnaire Témoin ti Jéhovah na République Dominicaine. E si lani na kodoro ni ngu oko kozoni si a kanga lege na kusala ni.

A yeke lakue pëpe si mbi sala nzara ti ga missionnaire na yâ fini ti mbi. Tâ tënë, mbi yeke gue lani na église na ngoi so mbi de molenge. Ye oko, babâ ti mbi azia lege ti guengo na église na ngoi ti Kozo Bira so amû sese kue. Na lango so a yeke yeda na mbi na yâ Église épiscopalienne na 1933, évêque ni adiko gi versê ti Bible oko; na pekoni lo to nda ti sala gi tënë ti poroso. Ye so amû vundu na mama ngangu, a sala si lo zia biaku lege ti gue na église.

Fini ti e agbian

Babâ na mama ti mbi, William Karl na Mary Adams adü e oku. Amolenge ti koli ni ayeke Don, Joel na Karl. Ita ti mbi ti wali Joy ayeke lani tanga ti molenge ni, na mbi yeke yaya ti ala kue. Mbi pensé so mbi yeke na ngu 13 tongana mbeni lâ, na kiringo ti mbi na ekole, mbi wara mama ti mbi na dikongo mbeni mbeti so aTémoin ti Jéhovah si asala. Kota li ti tënë ti mbeti ni ayeke: The Kingdom, the Hope of the World (Royaume, beku teti azo). Lo tene na mbi: “So ayeke tâ tënë la.”

Mama asala tënë na e kue na ndo aye so lo yeke manda na yâ Bible. Na lege ti atënë nga na tapande ti lo, lo fa na e nene ti wango ti Jésus so: “Gi royaume ti Nzapa na mbilimbili ti Lo kozoni”.​—Matthieu 6:33.

A nzere lani na mbi lakue pëpe ti mä tënë so lo yeke fa. Mbeni lâ, mbi tene na lo: “Aï, mama! Zia ti fa tënë tongaso na mbi. Tongaso pëpe, mbi yeke sukula sembe na mo mbeni pëpe.” Me na ndara, lo ngbâ lakue ti fa gi tënë na e. Lo yeke gue lakue na e kue na abungbi so a yeke sala na ndo ti Clara Ryan so alango a yo pëpe na da ti e na Elmhurst, ti Illinois, na Amerika.

Clara nga ayeke fa tongana nyen ti pika piano. Ngu oko oko, tongana a sala kete matanga ti fa na azo tongana nyen ala so ayeke manda pikango piano ni ague na li ni, lo yeke gbu ngoi ni so ti sala tënë ti Royaume ti Nzapa na beku ti londongo ti akuâ. Ngbanga ti so mbi sala nzara ti pikango mozoko mingi, teti mbi yeke manda lani ti pika mozoko na violon a to nda ni na ngoi so mbi yeke na ngu mbasambala, mbi mä tënë so Clara ayeke tene.

Ngoi kete na pekoni, e amolenge ni kue e to nda ti gue na bungbi legeoko na Mama na mbage ti do ti Chicago. A yeke lani mbeni yongoro voyage na bus, me a yeke mbeni mbage ti lekengo e kozoni ti hinga ye so ziango Royaume na kozo ndo aye ti tene. Na ngu 1938, angu ota na pekoni so mama awara batême, mbi gue legeoko na lo na mbeni kota bungbi ti aTémoin ti Jéhovah na Chicago. A yeke lani oko ti agbata 50 so a tingbi ni kue na radio-téléphone teti ngoi ni so. Ye so mbi mä lani andu bê ti mbi ngangu.

Ye oko, na bê ti mbi, mbi ngbâ lakue na kota ndoye teti mozoko. Mbi hunzi mandango mbeti ti mbi na ngu 1938, na babâ aleke ti tene mbi gue mbi manda ye na ekole ti mandango mozoko (American Conservatory of Music) na Chicago. Ni la, na yâ angu use so aga na pekoni, mbi manda mozoko, na mbi pika bia na yâ abungbi ti pikango mozoko use; mbi bi bê ti sala si pikango mozoko aga kusala ti fini ti mbi kue.

Lo so ayeke fa na mbi ti pika mozoko so ayeke Herbert Butler so alondo na Poto ti ga ti sala kodoro na Amerika. Tongaso, mbi mû na lo mbeti Refugees,a na mbi bi bê ti mbi so lo lingbi ti diko ni. A yeke ye so lo sala; na pekoni so lo fa pikango mozoko na mbi na yenga ti pekoni, lo tene: “Jetha, mo yeke pika mozoko pendere mingi, na tongana mo ngbâ ti gue na li ni tongaso, mo lingbi ti wara kua na yâ mbeni bungbi ti azo so ayeke pika bia na radio wala mo lingbi ti fa pikango mozoko na ambeni zo.” Na pekoni, lo yôro maboko ti lo na mbage ti buku so mbi mû na lo, na lo tene: “Me mbi pensé so a yeke ye so si agbu bê ti mo mingi. Ngbanga ti nyen pëpe ti sala ni si a ga kusala ti fini ti mo kue?”

Mbi gbu li ngangu na ndo tënë ti lo so. Ahon ti ngbâ ti gue na ekole ti mandango mozoko ni, mbi yeda na tisango ndo ti mama ti mbi ti gue na kota bungbi ti aTémoin ti Jéhovah na Détroit, ti Michigan, na nze ti juillet, na ngu 1940. E lango na yâ atente na ando so a zia dä gbâ ti atente na akutukutu so ayeke na akete da ti lango na pekoni. Biani, mbi mû ye ti pikango na bia ti mbi na tele ti mbi, na mbi pika bia na popo ti azo ti pikango bia ti kota bungbi ni. Me na popo ti azo ti akutukutu so, mbi tingbi na gbâ ti apionnier (awafango tënë ti ngoi kue). Ala kue ayeke tâ na ngia mingi. Mbi mû desizion ti wara batême, na ti sû mbeti ti mû kusala ti pionnier. Mbi sambela na Jéhovah ti mû maboko na mbi ti ngbâ na yâ kusala ni teti fini ti mbi kue.

Mbi to nda ti kusala ti pionnier ti mbi na yâ gbata so a dü mbi dä. Na pekoni, mbi sala kusala na Chicago. Na ngu 1943, mbi gue na Kentucky. Na yâ ngoi ti juin ti si na août so, ngoi kete kozoni si kota bungbi ti district ato nda ni, mbi wara tisango ndo ti gue teti Ekole ti Guiléad, na klase use ni, ti wara fango lege ti ga missionnaire. A leke ti tene Ekole ni ato nda ni na nze ti septembre, ngu 1943.

Na ngoi ti kota bungbi ni, mbi lango na ndo ti mbeni ita-wali Témoin so amû na mbi abongo kue so mbi ye na popo ti abongo ti molenge ti lo ti wali. Molenge ti lo ni alï lani turugu, na lo tene na mama ti lo ti kangbi aye ti lo kue na azo. Ti mbi, aye so mbi wara ayeke mbeni gango tâ tënë ti zendo so Jésus amû: “I gi royaume ti Nzapa na mbilimbili ti Lo kozoni, na fade A mû ye so kue na i nga.” (Matthieu 6:33). Anze oku so mbi sala na Guiléad ahunzi hio mingi, na tongana mbi wara kota mbeti na lango 31 ti janvier, ngu 1944, mbi yeke tâ gi na nzara ti gue hio na yâ kusala ti mbi ti missionnaire.

Ala nga kue asoro ti mû kusala ti ngoi kue

Mama alï na yâ kusala ti pionnier na ngu 1942. Na ngoi ni so, aita ti mbi ti koli ota nga na ngambe ti mbi ti wali angbâ lakue na da-mbeti. Fani mingi, mama ayeke wara ala na peko ti ekole, na lo yeke mû ala ti gue na ala na fango tënë. Lo fa nga na ala ti sala akua ti da. Lege mingi, lo mveni ayeke ngbâ na nduzu juska l’heure ahon, lo yeke repassé bongo na lo yeke sala ambeni kua nde ti wara lege ti sigigi kekereke ni na fango tënë.

Na janvier, ngu 1943, tongana mbi yeke pionnier na Kentucky, ita ti mbi Don amû nga kusala ti pionnier. Ye so amû vundu na papa, so aye lani ti tene amolenge ti lo kue amanda mbeti na da senda-gi tongana lo na mama. Na pekoni so Don asala kusala tongana pionnier teti angu use tongaso, a tisa lo ti ga ti sala kusala ti lo ti ngoi kue ni na kota ndokua ti aTémoin ti Jéhovah na Brooklyn, na New York.

Joel ato nda ti kusala ti lo ti pionnier na nze ti juin 1943 tongana lo de na kodoro. Na ngoi ni so, lo tara gbä ti tisa papa ti gue na mbeni kota bungbi. Ye oko, na pekoni so Joel agi ti manda Bible na azo gbä na ndo ni so, papa ayeda ti tene lo manda Bible na lo na yâ buku “La vérité vous affranchira”. A yeke lani ngangu na lo pëpe ti kiri tënë na ahundango tënë ni, me lo ye si Joel afa versê wa ti Mbeti ti Nzapa ayeda na tënë tongaso ti buku ni. Ye so amû maboko na Joel ti hinga atâ tënë ti Bible nzoni mingi.

Joel ayeke fade na beku so Bungbi ti awayinda so ayeke fa azo wa si a lingbi ti bâ ala tongana awakua ti Tënë ti Nzapa ayeke mû ande lege na lo ti sala turugu pëpe tongana ti so a sala ni na Don. Me tongana Bungbi ti awayinda ni abâ so maseka Joel ade pendere mingi, ala ke ti bâ lo tongana mbeni zo so ayeke gi wakua ti Tënë ti Nzapa, na a tokua na lo mbeti ti li na kua ti turugu. Tongana Joel ake, a mû yanga ti gbu lo na ti zia lo na da ti kanga. Na pekoni so bungbi ti FBI awara ndo so lo yeke dä, a gue na lo na kanga ti Cook County na lo sala lango ota kâ.

Papa ayeda ti tene ala gbu da ti e na place ti kanga ti Joel si lo duti na liberté. Na pekoni, lo sala tongaso nga teti ambeni maseka Témoin nde so mara ti ye so asi na ala. Teti so a fa ngbanga ni na lege ni pëpe, ye so asö bê ti babâ ti mbi, na lo yeda ti gue legeoko na Joel na Washington ti bâ wala a lingbi ti kiri ti bâ tënë ti fango ngbanga ni mbeni. Na nda ni, a yeda ti bâ Joel gi tongana mbeni wakua ti Tënë ti Nzapa, na a ke kozo fango ngbanga ni. Babâ ti mbi asû mbeti na mbi na ndo so mbi yeke sala kusala ti missionnaire dä, lo tene: “Mbi pensé so a yeke na Jéhovah si e yeke mû gonda ti songo benda ti e ni!” Na hunzingo ti août 1946, a tisa nga Joel kue ti ga ti sala kusala na kota ndokua ti e na Brooklyn.

Karl amû kusala ti pionnier fani mingi na angoi ti vacance kozoni si lo hunzi mandango mbeti na tongo nda ti ngu 1947; na pekoni, lo mû kua ti pionnier permanent. Tele ti papa ayeke sö na ngoi ni so, tongaso Karl amû maboko na lo na yâ kusala ti lo ti dengo buze teti mbeni ngoi kozoni si lo gue ti sala kusala ti pionnier na mbeni ndo nde. Na pekoni, gi na ngu 1947, Karl ato nda ni nga ti sala kusala na tele ti Don na Joel na kota ndokua ti e ti Brooklyn tongana oko ti sewa ti Béthel.

Tongana Joy ahunzi mandango mbeti, lo to nda ti kusala ti pionnier. Na pekoni, na ngu 1951, lo nga kue lo gue na peko ti aita ti lo ti koli na Béthel. Lo sala kusala ti batango aye ti da ti Béthel na saleté pëpe, na nga lo sala kua na Ndokua ti Abonema. Na ngu 1955, lo sala mariage na Roger Morgan, mbeni oko ti sewa ti Béthel. Angu mbasambala tongaso na pekoni, ala soro ti wara molenge na ala zia Béthel. Tongana ngoi ahon, ala bata amolenge use so asala nga na Jéhovah.

Tongana amolenge ni kue alï na kusala ti ngoi kue, mama amû na papa wango so alingbi na ni, si na nda ni papa kue amû tele ti lo na Jéhovah na lo wara batême na ngu 1952. Teti angu 15, juska ti si na kui ti lo, lo duti na apendere kode mingi ti wara lege ti fa tâ tënë ti Royaume na ambeni zo, même na ngoi so kobela akanga lege na lo ti sala ye mingi.

Na pekoni so lo zia kua ti pionnier ni kete ngbanga ti kobela ti papa, mama akiri na yâ ni na lo ngbâ dä juska na kui ti lo. Lo wara kutukutu lâ oko pëpe, na lo kpe na vélo lâ oko pëpe. Lo yeke gi na kete tele, lo tambela na ndo kue, na fani mingi, lo gue juska na akete kodoro yongoro kâ ti manda Bible na azo.

Mbi gue na kusala ti missionnaire

Tongana a mû na e kota mbeti ti e ti Ekole ti Guiléad awe, mbeni bungbi ti e amissionnaire ato nda ti kusala ti pionnier na mbage ti banga ti gbata ti New York teti ngu oko juska na ngoi so e wara ambeti ti voyage ti e ni kue. Na nda ni, na ngu 1945, e londo e gue na Cuba, ndo so a tokua e dä, na kâ e manda yeke yeke afini ye mingi. Azo amä e nzoni na fango tënë ti e, na a ninga pëpe na pekoni, e manda Bible na azo gbâ ni. Teti angu osio tongaso, e sala kusala na ndo so. Na pekoni, a tokua e na République Dominicaine. Mbeni lâ, mbi tingbi na mbeni wali so ahunda na mbi ti gue ti bâ mbeni client ti lo so iri ti lo ayeke Suzanne Enfroy (mbeni wali ti France), so aye ti wara mungo maboko ti gbu nda ti Bible.

Suzanne ayeke lani Juif, na tongana Hitler amû kodoro ti France, koli ti lo atokua lo na amolenge ti ala use na mbeni kodoro nde. Suzanne ato nda ni hio ti kangbi na ambeni zo aye so lo yeke manda. Lo to nda ni kozoni kue ti fa tënë na wali so atokua mbi na mbage ti lo; na pekoni lo fa tënë na Blanche so ayeke mbeni kamarade ti lo so alondo nga na France. Ala use kue ague na li ni juska ti wara batême.

Suzanne ahunda mbi: “Ye nyen mbi lingbi ti sala ti mû maboko na amolenge ti mbi?” Molenge ti lo ti koli ayeke manda mbeti ti ga docteur, na molenge ti lo ti wali ayeke manda dodo teti lo ye ti dodo na théatre ti Radio City Music Hall ti New York. Suzanne asala a-abonema na ala ti Tour ti Ba Ndo na Réveillez-vous! Ye ti pekoni ayeke so molenge ti Suzanne ti koli na wali ti lo, nga ita ti wali ti lo ti wali so ayeke ngbo na lo, ala kue aga aTémoin. Koli ti Suzanne, Louis, asala mbito mingi teti so wali ti lo asala nzara ti lege ti vorongo ti aTémoin ti Jéhovah, ngbanga ti so ngorogbia ti République Dominicaine agbanzi lege fadeso na kusala ti ala na yâ kodoro ni. Me tongana sewa ni kue ague na Amerika, lo nga kue na nda ni, lo ga Témoin.

A gbanzi lege na kusala ni me e ngbâ lakue na kusala

Atâa so a gbanzi lege na kusala ti aTémoin ti Jéhovah na République Dominicaine gi ngoi kete na pekoni so a tokua e na kodoro ni na ngu 1949, ye so e leke na bê ti e ayeke ti mä Nzapa tongana Mokonzi ahon ti mä azo (Kusala 5:29). E ngbâ lakue ti gi kozoni Royaume ti Nzapa na fango nzo tënë na azo si ala hinga ni, tongana ti so Jésus awa adisciple ti lo ti sala (Matthieu 24:14). Ye oko, e manda ti duti “na ndara tongana angbo, na [ti] duti na be-sioni-pepe tongana abungu” na ngoi so e yeke fa tënë (Matthieu 10:16). Na tapande, ye ti pikango na mozoko ti mbi amû maboko na mbi ngangu. Mbi zia ni lakue na tele ti mbi tongana mbi yeke gue ti manda Bible na azo. Ala so mbi manda Bible na ala aga pëpe azo ti pikango mozoko na ye ti bia so, me asewa mingi aga awakua ti Jéhovah!

Tongana a kanga lege na kusala ni awe, a mû e amaseka wali ni osio kue, so ti tene mbi, Mary Aniol, Sophia Soviak, na Edith Morgan, na da ti amissionnaire ti San Francisco de Macoris na a tokua e na mbeni da ni nde so ayeke na yâ filiale ti Santo Domingo, na kota gbata ti kodoro ni. Me nze oko oko, mbi yeke kiri juska na ngbele territoire ti mbi ti fa na azo ti pika mozoko. Ye so amû lege na mbi ti zia na yâ bozo ti ye ti pikango na bia ti mbi kobe ti yingo teti aita Chrétien so ayeke kâ, na ti mû arapport ti fango tënë ti ala ti ga na ni.

Tongana a gbu aita ti San Fransisco de Macorís na a bi ala na da ti kanga na Santiago teti dutingo ti ala ti Chrétien so ayeke nde na sese so, a hunda na mbi ti gue na ala nginza, na tongana lege ayeke dä, ti gue nga na ala aBible, na nga ti ga na atënë na ndo ala na asewa ti ala. Kâ na da ti kanga ti Santiago, tongana agarde ni abâ bozo ti ye ti mozoko ti mbi na gbe ti maboko ti mbi, ala hunda: “So ti sala na nyen la?” Mbi kiri tënë: “Ti zia na ngia na bê ti ala”.

Na popo ti abia so mbi pika ni, a yeke wara mbeni oko so mbeni Témoin asû tongana lo de na kanga na kando ti sana ti aNazi. Bia so ayeke fadeso bia 29 na yâ buku ti bia ti aTémoin ti Jéhovah. Mbi pika bia ni ti mû lege na aita ti e so a kanga ala ti manda ti he ni.

Mbi mä so mingi ti aTémoin ni, a gue na ala na yâ mbeni ndo ti yaka so ayeke ti Trujillo, koli so ayeke na li ti ngorogbia ti kodoro ni. A tene na mbi so a yeke ndulu na lege so bus ayeke hon dä. Ni la, a si na midi tongaso, mbi sigigi na yâ ti bus, na mbi hunda ndo so yaka ni ayeke dä. Wa ti mbeni kete magazin afa ndo na peko ti mbeni molongo ti ahoto na lo tene so lo yeke mû na mbi mbarata ti lo na mbeni kete molenge ti koli ti fa lege ni na mbi, tongana mbi zia ye ti mozoko ti mbi na lo ti fa so mbi yeke kiri ande na mbarata ni.

Na peko ti ahoto so, a lingbi e fâ mbeni ngu, na e use kue e duti na ndo ti mbarata ni na ngoi so lo yeke fâ ngu ni. Na ndo so, mbi bâ gbâ ti akukuru na pendere tele ti ala so aza zango na gbe ti lâ. A yeke tâ ye ti pendere mingi ti bâ ni! Mbi sambela Jéhovah, mbi tene: “Merci na mo Jéhovah teti so mo sala ala pendere tongaso.” Na nda ni, na ngbonga osio ti peko ti midi, e si na place ti yaka ni. Turugu so ayeke bata ndo ni ayeda na nzobe ti tene mbi sala tënë na aita ni, na lo zi lege na mbi ti mû na ala aye so kue mbi ga na ni teti ala, même mbeni kete Bible.

Tongana mbi yeke kiri, mbi sambela na lege kue, teti so ndo avuko fadeso awe. E si na magazin ni, tele ti e kue na ngu, teti ngu-nzapa apika e. Teti so tanga ti bus ti lango ni ahon awe, mbi hunda na wa ti magasin ni ti sala maboko ti lo na mbeni kota kutukutu so ayeke hon ti tene lo gue lo zia mbi. Fade a yeke duti nzoni teti mbi ti gue na tele ti akoli use na yâ kota kutukutu so? Mbeni oko ahunda na mbi: “Mo hinga Sophie? Lo yeke manda Bible na ita ti mbi ti wali.” Mbi bâ so a yeke kiringo tënë ti Jéhovah na sambela ti mbi! Ala gue na mbi nzoni juska na Santo Domingo.

Na ngu 1953, mbi yeke lani na popo ti ala so na kodoro ti République Dominicaine ague na assemblée internationale ti aTémoin ti Jéhovah na Yankee Stadium na New York. Sewa ti mbi kue, nga na babâ ti mbi, ayeke lani dä. Na pekoni so a mû mbeni tondo ti fa tongana nyen kusala ti fango tënë ayeke gue na li ni na République Dominicaine, a hunda na mbi na Mary Aniol so asala kusala ti missionnaire na tele ti mbi, ti fa tongana nyen e fa tënë lani na ngoi so a kanga lege na kusala ti e.

Angoi ti ngia mingi na yâ kusala ti circonscription

Na popo ti nze ti juin na août ti oko ngu so, mbi tingbi na Rudolph Sunal, so aga koli ti mbi na ngu ti pekoni. Sewa ti lo aga aTémoin na Allegheny, ti Pennsylvanie ngoi kete na peko ti Kozo Bira so amû sese kue. Na pekoni so lo sala kanga teti dutingo ti lo nde ti Chrétien na ngoi ti Use Bira so Amû Sese Kue, lo lï na kusala ti Béthel ti Brooklyn na New York. Ngoi kete na pekoni so e sala mariage, a tisa lo ti sala vizite na akongregation tongana surveillant so atambela na ndo nde nde. Teti angu 18 so aga na pekoni, mbi gue na tele ti koli ti mbi na yâ kusala ti circonscription.

Kusala ti e ague na e na Pennsylvanie, Virginie ti Do, New Hampshire, na Massachusetts, na ambeni ndo mingi nga. Mingi ni, e yeke lango na ndo ti aita ti e Chrétien. A yeke tâ ye ti ngia mingi lani ti wara lege ti hinga ala nzoni na ti sala na Jéhovah na tele ti ala. Ndoye so a fa na mbage ti e nga lege so a yamba na e ayeke lakue na wâ na alondo na bê. Na pekoni so Joel asala mariage na ngbele fon mbi na yâ kusala ti missionnaire, Mary Aniol, ala sala ngu ota na yâ kusala ti circonscription ti sala vizite na akongregation ti Pennsylvanie na Michigan. Na pekoni, na ngu 1958, a kiri a tisa ti fani use Joel ti ga na Béthel, ti so ni lo na Mary si aga.

Karl asala lani angu mbasambala na Béthel awe tongana a tokua lo ti sala kusala ti circonscription teti ambeni nze tongaso, ti manda ambeni ye na ndo ni. Na pekoni, lo ga mbeni wafango ye na Ekole ti Guiléad. Na ngu 1963, lo sala mariage na Bobbie, so asala kusala be-biani na Béthel juska na kuâ ti lo na nze ti octobre, ngu 2002.

Na yâ angu mingi so lo sala na Béthel, Don ague na voyage ngoi na ngoi na ambeni kodoro nde ti sala kusala teti ala so ayeke na yâ ambeni filiale nde nga na yâ kusala ti missionnaire. Akungba ti lo ague na lo ti si na Asie, Afrika, Poto nga na ambage nde nde ti Amerika. Dolores, wali ti lo so angbâ be-biani na lo, asala voyage fani mingi na tele ti lo.

Aye agbian na yâ fini ti e

Na peko ti mbeni kobela so aninga mingi na tele ti lo, babâ ti mbi akui; me kozoni si lo kui, lo tene na mbi so lo wara ngia mingi teti so e soro ti sala na Jéhovah Nzapa. Lo tene so e wara adeba nzoni mingi ahon ti so e lingbi fade ti wara tongana e amolenge ni e ngbâ gi ti gue na mandango mbeti ayo tongana ti so lo ye fade na mbage ti e. Na pekoni so mbi mû maboko na mama ti leke akungba ti lo na ti gue na mbeni da ndulu na ita ti mbi ti wali Joy, mbi na koli ti mbi e yeda ti sala kusala ti pionnier na Nouvelle-Angleterre si e lingbi duti ndulu na mama ti lo so nga kue a yeke na bezoin ti e ti bâ ndo na ndo lo. Tongana mama ti lo akui, mama ti mbi asala angu 13 na da ti e. Na pekoni, na lango 18 ti janvier, ngu 1987, mama ahunzi kusala ti lo na sese tongana lo yeke na ngu 93.

Fani mingi, tongana akamarade agonda lo teti so lo bata amolenge ti lo kue si ala ndoye na asala na Jéhovah, mama ayeke kiri tënë na tâ be-ti-molenge: “A yeke gi ‘nzoni sese’ si mbi wara ti sala kusala dä.” (Matthieu 13:23). So tâ deba nzoni teti e ti duti na ababâ na mama so akpe mbito ti Nzapa na so azia nzoni tapande teti e na lege ti wâ na tâ be-ti-molenge ti ala!

Royaume angbâ lakue na kozo ndo

E ngbâ lakue ti gi Royaume ti Nzapa kozoni na yâ fini ti e na e tara nga ti sala ye alingbi na wango ti Jésus ti kangbi ye na amba ti e (Luc 6:38; 14:12-14). Na pekoni, Jéhovah na bê ti lo kue amû na e aye so atia e. Fini ti e aduti nzoni na a mû ngia na e mingi.

Mbi na Rudy e girisa pëpe ndoye ti e teti mozoko. E yeke wara ngia mingi tongana ambeni ita so ayeke nga na ndoye tongaso ayeke ga na da ti e na mbeni lakui na e kue e yeke pika mozoko legeoko. Me mozoko ayeke pëpe kusala so mbi bi tele ti mbi dä teti fini ti mbi kue. A yeke gi mbeni ye so aga na ndo ni ti zia ngia na fini ti mbi. Fadeso, mbi na koli ti mbi e yeke bâ na ngia alengo ti peko ti kusala ti e ti pionnier, so ti tene azo so e mû maboko na ala na yâ angu so ahon.

Atâa akpale ti kobela so e yeke na ni laso, mbi lingbi ti tene so fini ti e amû tâ ngia na nzoni dutingo mingi na e na yâ angu 60 na ndo ni so e sala na yâ kusala ti ngoi kue. Lakue na ndapelele tongana mbi zingo na lango, mbi kiri singila na Jéhovah teti so lo mä sambela ti mbi tongana mbi mû kusala ti ngoi kue a sala fadeso angu mingi awe; na mbi yeke tene: ‘Ti laso, mbi lingbi ti sala tongana nyen ti gi Royaume kozoni?’

[Kete tënë na gbe ni]

[Foto na lembeti 24]

Sewa ti e na ngu 1948 (ti londo na gati ti si na koti): Joy, Don, mama, Joel, Karl,mbi, na papa

[Foto na lembeti 25]

Mama azia pendere tapande na lege ti wâ ti lo na yâ fango tënë

[Foto na lembeti 26]

Karl, Don, Joel, Joy, na mbi laso, angu 50 tongaso na pekoni

[Foto na lembeti 27]

Ti londo na gati ti si na koti: Mbi, Mary Aniol, Sophia Soviak, na Edith Morgan na ngoi so e de missionnaire na République Dominicaine

[Foto na lembeti 28]

Mbi na Mary (na gati) na Yankee Stadium, ngu 1953

[Foto na lembeti 29]

Mbi na koli ti mbi na ngoi so lo yeke surveillant ti circonscription