Tara ti bâ azo tongana ti Jéhovah

“L’Eternel abâ ye pëpe tongana so zo abâ ye”.—1 SAMUEL 16:7.

NA SIÈCLE 11 kozoni na ngoi ti e, Jéhovah atokua prophète Samuel ti sala mbeni kusala na hondengo ni. Lo mû yanga na prophète ni ti gue na da ti mbeni koli so iri ti lo ayeke Jessé na ti sa mafuta na ndo mbeni oko ti amolenge ti lo ti koli ti ga ande gbia ti Israël. Tongana lê ti Samuel atï na ndo kozo molenge ti Jessé ti koli Eliab, lo pensé so a yeke tâ gi lo si Nzapa asoro ti ga gbia. Me, Jéhovah atene: “Mo zia bê ti mo na pendere ti lo pëpe, wala na yongo ti lo nga pëpe; teti Mbi ke lo awe. L’Eternel abâ ye pëpe tongana so zo abâ ye, teti zo abâ lê ti zo, me L’Eternel abâ bê ti lo.” (1 Samuel 16:6, 7). Samuel abâ biani pëpe Eliab tongana ti so Jéhovah abâ na lo.a

² A yeke ngangu pëpe na azo ti pensé so amba ti ala ayeke na alengo tongaso, me ti bâ na nda ni so bango ndo ti ala ni ayeke na lege ni pëpe! Na mbeni mbage, ambeni zo so na gigi ayeke pendere na lege ti salango ye ti ala, me so na yâ ni ayeke na anzoni kpengba-ndia na ndo tambela pëpe, alingbi nga ti handa lê ti e. Na mbeni mbage nga, e lingbi ti sala ye na ngangu mingi na ti hunda ye ahon ndo ni na mbage ti ambeni zo so ayeke na bê ti mbilimbili me so asalango ye ti ala ayeke so gi bê ti e.

³ Akpale alingbi ti si tongana e yeke ndulu ti fâ ngbanga hio na ndo amba ti e, na même na ndo ala so e hinga tele na ala a sala fadeso angu mingi awe. Peut-être mo wara lani ngangu papa na mbeni Chrétien so ayeke kozo mbeni kota kamarade ti mo. Mo ye biani ti leke kpale so asi? Ye nyen alingbi ti mû ande maboko na mo ti leke ni?

⁴ Ngbanga ti nyen pëpe ti zia lê ti mo nzoni nga a ninga na ndo ita ti mo ti koli wala ti wali Chrétien so, ti bâ lo na nzoni lê? Na tongana mo yeke sala tongaso, dabe mo na atënë ti Jésus so: “Zo oko alingbi ga na Mbi pëpe, gi tongana Babâ so ato Mbi ahiri lo”. (Jean 6:44). Na pekoni, hunda tele ti mo: ‘Ngbanga ti nyen Jéhovah ahiri lani ita so na mbage ti Molenge ti Lo? Anzoni salango ye wa ita so ayeke na ni? Mbi yeke hon hongo na ndo ti apendere salango ye so, wala mbi yeke bâ ni gi tongana ye senge? Ngbanga ti nyen mbi gbu kamarade lani na lo? Ye wa apusu mbi lani na mbage ti zo so?’ Na tongo nda ni, a lingbi ti duti ngangu mingi na mo ti bâ anzoni salango ye ti zo ni, mbilimbili tongana mo bata tënë na bê ti mo a ninga kete awe. Ye oko, ye so ayeke mbeni kpengba kapa ti gue ti si na lekengo kpale so abâ gigi na popo ti mo na lo. Ti fa na tapande tongana nyen a lingbi ti sala ni, zia e bâ ambeni nzoni salango ye so a bâ na mbage ti ambeni koli use so, na ambeni ngoi, azo abâ gi awokongo ti ala. Akoli so ayeke prophète Jonas na bazengele Pierre.

Nzoni bango ndo na ndo Jonas

⁵ Jonas asala lani kusala tongana prophète na yâ royaume ti banga ti Israël na ngoi ti Gbia Jéroboam ti Use ni, molenge ti Joas (2 aGbia 14:23-25). Mbeni lâ, Jéhovah amû yanga na Jonas ti londo na Israël na ti gue na Ninive, kota gbata ti ngangu Kodoro-togbia ti Assyrie. Lo yeke gue kâ ti sala nyen? Ti gboto lê ti azo ti kodoro ni so kota gbata ti ala ayeke ndulu ti wara futingo (Jonas 1:1, 2). A hon ti sala ye alingbi na mungo yanga ti Nzapa so, Jonas akpe ti lo na mbeni ndo nde! Lo mû mbeni bateau so aye ti gue na Tarsis, yongoro mingi na Ninive.​—Jonas 1:3.

⁶ Tongana mo yeke pensé na Jonas, ye nyen aga na li ti mo? Mo yeke bâ lo tongana mbeni prophète so ake yanga? Peut-être na bango lo gi hio tongaso, mo lingbi ti duti na bibe so. Me Nzapa asoro lani Jonas tongana prophète ngbanga ti so lo yeke mbeni zo ti kengo yanga? A yeke tongaso pëpe! A bâ so biani Jonas ayeke lani na ambeni pendere lengo. Bâ gi tondo ti kusala ti lo ti prophète.

⁷ Jonas asala kusala ngangu me na be-biani na Israël, mbeni territoire so azo ni mingi aye ti mä tënë pëpe. Prophète Amos, so aduti na fini na oko ngoi ti Jonas so, afa azo ti Israël ti ngoi ni tongana azo so andoye mosoro na salango ngia ahon ndo ni.b Aye ti sioni mingi ayeke tambela lani na kodoro ni, me ye so asala ye oko pëpe na azo ti Israël (Amos 3:13-15; 4:4; 6:4-6). Ye oko, Jonas angbâ lakue na be-biani ti fa tënë na ala. Tongana mo yeke fa nzo tënë, mo hinga na lege wa a yeke ngangu biani ti sala tënë na azo so abâ ti ala so ala yeke na ye kue so alingbi na ala awe, na so mbeni tënë nde agbu bê ti ala oko pëpe. Ni la, atâa so e hinga so Jonas ayeke lani na awokongo, zia e girisa pëpe alengo ti lo tongana be-biani nga na gbungo ngangu na ngoi so lo yeke fa tënë giriri na azo ti Israël so abele mabe ti ala na Nzapa awe.

⁸ Na yâ kusala so a mû na lo ti sala na Ninive, mbeni kpale nde ayeke dä so ahon fango tënë na azo ti Israël. Ti gue juska na gbata so, a yeke ti Jonas giriri ti tambela na gere akilomètre 800, na mara ti ngangu tambela so ayeke hunda nze oko tongaso. Tongana lo si kâ, a yeke ti prophète ni ti fa tënë na azo ti Assyrie, so a hinga ala teti sana so ala yeke sala na azo. Fani mingi, tongana ala yeke sala bira, ala yeke sala sana sioni mingi na azo. Ala yeke pika même kate teti asioni ye ti ngangu so ala yeke sala. E bâ na lege so awe ngbanga ti nyen a hiri giriri Ninive “kodoro ti mênë”!​—Nahum 3:1, 7.

⁹ Teti so lo ye lani pëpe ti sala tongana ti so Jéhovah ahunda na lo, Jonas amû mbeni bateau so ayeke gue ande na lo na mbeni ndo yongoro na ndo so a tokua lo dä. Ye oko, Jéhovah ake prophète ti lo pëpe wala lo leke pëpe ti tene mbeni zo nde amû place ti lo. Nde na so, Jéhovah atara lani ti mû maboko na Jonas ti bâ nene ti tokua so lo mû na lo. Nzapa asala si mbeni kota pupu ayä ngangu na ndo kota ngu ti ingo. A yengi mbage na mbage bateau so ayeke yô Jonas. Asenge zo ayeke gue ti kui, na ye so kue ndali ti Jonas! (Jonas 1:4). Fade Jonas ayeke sala tongana nyen? Teti so lo ye pëpe si azo ti kpengo na mangboko ni agirisa fini ti ala ndali ti lo, Jonas atene na ala: “I kamata mbi, i bi mbi na yâ kota ngu ti ingo, tongaso fade kota ngu ti ingo adë na i”. (Jonas 1:12). Lo yeke lani na mbeni nda ti tënë oko pëpe ti pensé so tongana azo ti kpengo na mangboko ni abi lo biani na ngu, fade Jéhovah ayeke sö fini ti lo (Jonas 1:15). Atâa so kue, Jonas ayeke lani ndulu ti kui si ye oko asi pëpe na azo ti kpengo na mangboko ni. E bâ na ndo so alengo tongana bê ti gbungo ngangu, tâ be-ti-molenge nga na ndoye; a yeke tongaso pëpe?

¹⁰ Na nda ni, Jéhovah asö Jonas. Asalango ye ti Jonas na ngoi ni so asala si lo lingbi mbeni pëpe ti sala kusala tongana prophète teti Nzapa? Oko pëpe, teti Jéhovah na lege ti be-nzoni nga na ndoye ti lo akiri amû yanga na prophète ni ti fa tënë na azo ti Ninive. Tongana Jonas asi lani na Ninive, lo tene na mbito pëpe na azo ti kodoro ni so kota sioni ti ala ama juska na gbele Nzapa, na fade a yeke futi gbata ti ala na yâ alango 40 (Jonas 1:2; 3:4). Tongana azo ti Ninive amä tokua so Jonas atene ni tâ gi polele, ala gbian bê ti ala, na a futi gbata ti ala ni pëpe.

¹¹ Me Jonas angbâ lakue ti duti na bango ndo so ayeke na lege ni pëpe. Ye oko, na lege ti mbeni tâ ye so asi na Jonas ni, Jéhovah afa na be-nze-pepe na lo so Nzapa ayeke bâ gi pëpe ye so lê ti zo abâ. Lo yeke bâ yâ ti bê ti zo (Jonas 4:5-11). Tondo so Jonas mveni asû polele afa so lo manda ye mingi na lege ti aye so asi na lo. So lo yeke lani ndulu ti sû na mbeti awokongo ti lo na fango akete kete ye so alingbi fade ti bi kamene na lê ti zo, a mû lege ti bâ nga so lo yeke na tâ be-ti-molenge. A hunda na mbage ti zo bê ti gbungo ngangu ti yeda na faute ti lo!

¹² Angu mingi na pekoni, Jésus Christ asala nzoni tënë na ndo mbeni ye so asi giriri na yâ fini ti Jonas. Lo tene: “Legeoko tongana Jonas ayeke na yâ ti kota susu lâ ota na bï ota, fade Molenge Ti Zo ayeke na bê ti sese lâ ota na bï ota nga.” (Matthieu 12:40). Tongana a zingo ande Jonas na popo ti akuâ, lo yeke mä ande so Jésus ahaka alango so Lo mveni asala na dukua, na alango so prophète ni aduti senge na yâ ti susu ni. E yeke na ngia pëpe ti sala na mbeni Nzapa so ayeke ke awakua ti lo pëpe tongana ala girisa lege? Wasungo psaume atene: “Legeoko tongana babâ asala nzobe na amolenge ti lo, L’Eternel asala nzobe tongaso na ala so akpe mbito ti Lo. Teti Lo hinga tele ti e, Lo dabe Lo na lege so e yeke pupu-sese.” (Psaume 103:13, 14). Biani, “pupu-sese” so, so abâ nga azo so ayeke mbilimbili-kue pëpe ti fadeso, alingbi ti sala akota ye mingi tongana yingo vulu ti Nzapa amû maboko na lo!

Nzoni bango ndo na ndo Pierre

¹³ Fadeso zia e bâ na ndulu tënë use tapande ni; a yeke tapande ti bazengele Pierre. Tongana a hunda fade na mo ti fa mara ti zo wa Pierre ayeke, mo yeke tene hio so lo yeke mbeni zo so asala ye gi na ngangu, wala même so ayeke na fandara? Tâ tënë, na ambeni ngoi, Pierre asala ye tongaso. Ye oko, hunda tele ti mo: Jésus ayeke soro fade Pierre ti duti na popo ti abazengele 12 ngbanga ti so biani lo yeke sala ye gi na ngangu, wala lo yeke mbeni zo ti fandara? (Luc 6:12-14). Oko pëpe! A yeke polele so Jésus aluti pëpe na ndo awokongo so, me lo bâ anzoni lengo so Pierre ayeke na ni.

¹⁴ Na ambeni ngoi, Pierre asala ye tongana zo so ayeke sala tënë na place ti tanga ti abazengele ni. Ambeni zo alingbi ti bâ ye so tongana mbeni fä so Pierre ayeke na tâ be-ti-molenge pëpe. Me, a ye gi ti tene so lo yeke na tâ be-ti-molenge pëpe? Ambeni zo atene so ngu ti Pierre ahon lani ngu ti tanga ti abazengele ni kue, na lo yeke peut-être même kota zo ti Jésus mveni. Tongana ye ni ayeke tongaso biani, ye so alingbi peut-être ti mû maboko na e ti bâ ngbanga ti nyen fani mingi Pierre ayeke kozo zo ti sala tënë (Matthieu 16:22). Ye oko, mbeni ye nde ayeke dä so a lingbi e bâ ni. Pierre ayeke lani mbeni zo so andoye aye ti yingo mingi. Kota nzara ti lo ti wara hingango ye apusu lo ti hunda atënë. Ye so lo sala aduti teti nzoni ti e. Jésus amû akpengba tënë mingi ti kiri tënë na ahundango tënë ti Pierre, na a bata aye so na yâ Bible. Na tapande, a yeke lani ti kiri tënë na hundango tënë ti Pierre si Jésus asala tënë ti “wabatango ye ti nzoni so ayeke na ndara”. (Luc 12:41-44). Nga, bi bê na tënë so Pierre ahunda lani: “E zia ye kue, na e tambela na peko ti Mo. Tongaso fade e wara ye nyen?” Ye so apusu Jésus ti mû kpengba zendo so: “Azo kue so azia da, wala aita ti ala ti koli, wala aita ti ala ti wali, wala babâ, wala mama, wala amolenge, wala yaka, teti iri ti Mbi, fade A mû ye so kue na ala lege ngbangbo oko, na fade ala wara fini ti lakue lakue.”​—Matthieu 15:15; 18:21, 22; 19:27-29.

¹⁵ Pierre ayeke nga lani na mbeni pendere lengo nde: lo yeke na be-biani. Tongana mingi ti adisciple azia ti mû peko ti Jésus ngbanga ti so ala gbu nda ti mbeni oko ti afango ye ti lo pëpe, a yeke Pierre si amû tënë na place ti abazengele 12 ti tene: “Seigneur, fade e gue na zo nyen? Mo yeke na tënë so amû fini ti lakue lakue.” (Jean 6:66-68). So tâ dengo bê si atënë so aga na ni na Jésus! Na pekoni, tongana azo mingi aga ti gbu Maître ni, mingi ti abazengele ni akpe. Ye oko, Pierre amû peko ti azo ni me lo ngbâ yongoro na ala, na lo lï tâ na yâ sedu ti kota prêtre ni. A yeke lani bê so agbu ngangu, me pëpe bê ti mbito, si ague na lo juska na ndo so. Na ngoi so a ngbâ ti hunda tënë na Jésus, Pierre apusu ndulu na ambeni Juif so aluti na tele ti mbeni wâ so aza ngangu ti tomba dê na tele ti ala. Mbeni oko ti awakua ti kota prêtre ni ahinga lê ti Pierre na lo tene so Pierre kue ayeke fade na tele ti Jésus. Biani, Pierre abele lani Maître ti lo; me zia e girisa pëpe so a yeke lani be-biani na gingo bê ndali ti Jésus si apusu Pierre ti tï na yâ mara ti ye ti ngangu tongaso, na a yeke mbeni ye so mingi ti abazengele ni awara lani ngangu pëpe ti sala.​—Jean 18:15-27.

¹⁶ Anzoni salango ye so Pierre ayeke na ni ahon lani ndo ti awokongo ti lo mingi. A yeke legeoko tongaso nga teti Jonas. Legeoko tongana ti so e wara nzoni bango ndo ahon ti kozo na ndo Jonas na Pierre, a lingbi e sala nga kue ti duti na nzoni bango ndo ahon ti kozo na ndo aita ti e laso ti koli na ti wali na lege ti yingo. Salango tongaso ayeke sala ande si e duti na nzoni songo na ala ahon ti kozo. Ngbanga ti nyen a hunda tâ na e ti sala tongaso?

Salango ye laso alingbi na ye so e manda

¹⁷ Akoli, awali, na amolenge so ayeke na mosoro mingi wala pëpe, na so hingango mbeti ti ala na mara ti ala ayeke nde nde ayeke sala na Jéhovah na beoko laso (Apocalypse 7:9, 10). A yeke azo so ayeke na asalango ye nde nde si e yeke bâ na yâ kongregation ti aChrétien! Teti so e kue e yeke sala na Nzapa na tele ti amba ti e, na ambeni ngoi akpale ayeke bâ gigi ngbanga ti awokongo ti e; a yeke mbeni ye so e lingbi pëpe ti kpe ni.​—aRomain 12:10; aPhilippien 2:3.

¹⁸ Atâa so awokongo ti aita ti e ayeke hon na lê ti e, e yeke luti gi na ndo ni pëpe. E yeke sala ngangu ti mû tapande ti Jéhovah so wasungo psaume ahe na lo bia so: “O L’Eternel, tongana Mo bata tënë ti sioye, O Seigneur, ka zo nyen alingbi ti ngbâ?” (Psaume 130:3). A hon ti luti mingi na ndo asalango ye ti amba ti e so alingbi ti bi kangbi na popo ti e, e yeke ‘tambela na peko ti ye so amû siriri, na ye so asala si e kue e kpengba.’ (aRomain 14:19). E yeke sala ngangu ti bâ zo oko oko tongana ti Jéhovah, na ziango lê ti e pëpe gi na ndo awokongo ti ala, me na lutingo mingi na ndo anzoni lengo so ala yeke na ni. Tongana e sala tongaso, a yeke mû maboko na e ti ‘kanga bê ti e tongana amba ti e asala sioni na e’.​—aColossien 3:13, Buku ti Nzapa, Fini Mbuki, 1995.

¹⁹ Ka tongana amango tele pëpe ayeke dä na mo bâ so mo lingbi pëpe gi ti hon na ndo ni, mo yeke sala nyen? (Psaume 4:5). Mara ti ye tongaso asi na popo ti mo na mbeni ita ti mo na yâ vorongo? Ngbanga ti nyen ti leke tënë ni pëpe? (Genèse 32:13-15). Kozoni kue, ga ndulu na Jéhovah na yâ sambela, na hunda na lo ti fa lege na mo. Na pekoni, na bingo bê ti mo na ndo anzoni lengo so zo ni ayeke na ni, ga na mbage ti lo “na lege ti tâ be-ti-molenge na ti ndara”. (Jacques 3:13). Tene na lo so mo ye ti sala siriri. Dabe mo na wango ti Mbeti ti Nzapa so: ‘A yeke nzoni ti zi mê hio ti mä na tënë. Me ti tene tënë wala ti sala ngonzo hio hio pëpe’. (Jacques 1:19, FM 95). Wango so a hunda ti ‘sala ngonzo hio hio pëpe’ aye ti tene so mbeni zo alingbi ti sala wala ti tene mbeni ye so alingbi ti zia ngonzo na bê ti mo. Tongana ye tongaso asi, hunda na Jéhovah ti mû maboko na mo ti duti na ngangu ti kanga nzara ti tele (aGalate 5:22, 23). Zia ita ti mo ni afa tënë so aso bê ti lo, na mä lo nzoni. Fâ tënë na yanga ti lo pëpe, même tongana mo yeda pëpe na tënë kue so lo tene. Bango ndo ti lo alingbi ti duti na lege ni pëpe, me so ayeke bango ndo ti lo la. Tara ti bâ kpale ni tongana ti so lo mveni ayeke bâ ni. So aye ti tene nga ti bâ mo mveni tongana ti so lo yeke bâ na mo.​—aProverbe 18:17.

²⁰ Tongana a yeke ti mo fadeso ti sala tënë, sala ni na be-nzoni (aColossien 4:6). Tene na ita ti mo ye so anzere na mo na mbage ti lo. Hunda pardon teti ye kue so mo sala, si mango tele pëpe abâ gigi na popo ti ala. Tongana angangu so mo sala na tâ be-ti-molenge ti leke kpale ni asala si fadeso mango tele akiri na popo ti ala, mû singila na Jéhovah. Tongana a tambela nzoni pëpe, ngbâ lakue ti hunda Jéhovah ti fa lege na mo na ngoi so mo yeke gi ambeni lege nde ti sala siriri.​—aRomain 12:18.

²¹ Jéhovah andoye awakua ti lo kue. Lo yeke na ngia ti sala kusala na e kue atâa awokongo ti e. Na ngoi so e yeke manda ye mingi na ndo bango ndo ti lo na ndo azo, ndoye ti e teti aita ti e ti koli na ti wali ayeke maï. Tongana ndoye ti e teti mbeni ita ti e adë, a lingbi ti kiri ti mû wâ na ni. So tâ deba nzoni si e yeke wara tongana e sala ngangu kue ti duti na nzoni bango ndo na ndo amba ti e, na biani ti bâ ala tongana ti Jéhovah!

[Akete tënë na gbe ni]

Fade mo kiri tënë tongana nyen?

• Tongana nyen Jéhovah ayeke bâ awokongo ti awakua be-ta-zo ti lo?

Fa ambeni nzoni lengo so mo bâ na Jonas nga na Pierre.

Mo ye ti sala kue ti bata bango ndo wa na mbage ti aita ti mo Chrétien?

[Ahundango tënë ti manda na ye]

1, 2. Na lege wa bango ndo ti Jéhovah na ndo Eliab ague nde na ti Samuel? Na e lingbi ti manda nyen na ndo ni?

3, 4. (a) Tongana mbeni kpale asi na popo ti aChrétien use, a lingbi ala use kue agi ti sala nyen? (b) Atënë wa a lingbi e hunda na tele ti e tongana mbeni ngangu kpale ti mango tele pëpe asi na popo ti e na mbeni ita ti e na yâ vorongo?

5. Kusala wa a hunda na Jonas ti sala? Na ye nyen lo sala na gbele tokua so?

6. Ngbanga ti nyen Jéhovah asoro lani Jonas ti gue na Ninive?

7. Na ngoi so Jonas ayeke sala kusala ti Jéhovah na Israël, aye ni ayeke lani tongana nyen? Na tongana mo hinga ye so, a yeke mû lege na mo ti bâ Jonas tongana nyen?

8. Akpale wa ayeke ku fade mbeni prophète ti Israël na kodoro ti Ninive?

9. Tongana mbeni kota pupu so ayä ngangu aye lani ti hunzi fini ti azo ti kpengo na mangboko, alengo wa Jonas afa na gigi?

10. Ye nyen asi lani na pekoni so Jéhovah akiri amû yanga na Jonas ti gue na tokua ti lo?

11. Ye wa afa so Jonas amanda ye ti nzoni mingi?

12. (a) E hinga tongana nyen so Jésus ayeke na oko bango ndo ti Jéhovah na ndo azo? (b) A wa e ti duti na mara ti bango ndo wa na mbage ti azo so e yeke fa nzo tënë na ala? (Bâ li ti tënë “Gbu li ti bâ tongana nyen Nzapa abâ azo” na lembeti 18).

13. Asalango ye wa ti Pierre alingbi hio ti ga na li ti e? Me ngbanga ti nyen Jésus asoro lo lani ti ga bazengele?

14. (a) Ye wa alingbi ti fa peut-être ngbanga ti nyen Pierre ayeke hunda tënë polele na kamene oko pëpe? (b) Ngbanga ti nyen a lingbi e kiri singila teti so Pierre ahunda atënë lege mingi?

15. Ngbanga ti nyen a lingbi ti tene so Pierre ayeke tâ na be-biani?

16. Ngbanga ti nyen mbilimbili e bâ tënë na ndo anzoni salango ye ti Jonas na ti Pierre?

17, 18. (a) Ngbanga ti nyen a lingbi ti si so mango tele pëpe abâ gigi na popo ti aChrétien? (b) Wango wa ti Bible alingbi ti mû maboko na e ti leke akpale na aita ti e?

19. Fa ambeni ye mbilimbili so mbeni Chrétien alingbi ti sala ti leke na akota kpale ti mango tele pëpe.

20. Tongana mo yeke gi ti leke tënë na popo ti mo na mbeni zo, ambeni ye nde wa mo lingbi nga ti sala ti tene mango tele akiri na popo ti ala?

21. Tongana nyen lisoro so amû maboko na mo ti bâ azo tongana ti Jéhovah?

[Kete tënë na lembeti 18]

Gbu li ti bâ tongana nyen Nzapa abâ azo

Tongana mo yeke gbu li na ndo tondo ti Jonas, mo bâ nene ti bâ na nzoni lê azo so mo yeke fa nzo tënë na ala lakue? Peut-être na lê ti mo ala yeke azo so abâ so ala yeke na ye kue so alingbi na ala awe wala ala so asala nzara ti tënë ni pëpe tongana ti azo ti Israël, wala peut-être ala so akanga lege na tokua ti Nzapa. Ye oko, tongana nyen Jéhovah Nzapa ayeke bâ ti lo ala? Même ambeni zo so ayeke na kota ndo mingi na yâ sese ti laso alingbi mbeni lâ ti ga na mbage ti Jéhovah, legeoko tongana ti so gbia ti Ninive agbian bê ti lo na peko ti fango tënë ti Jonas.​—Jonas 3:6, 7.

[Foto na lembeti 15]

Mo yeke bâ azo tongana ti Jéhovah?

[Foto na lembeti 16, 17]

Jésus awara mbeni ye ti nzoni ti tene na ndo ye so asi giriri na Jonas