Awali so azia ngia na bê ti Jéhovah

“[Zia] L’Eternel afuta kusala ti mo, . . . [Zia] Lo mû na mo futa so alingbi.”​—Ruth 2:12.

KPENGO mbito ti Nzapa apusu awali use ti ke yanga ti mbeni Pharaon. Mabe apusu mbeni wali-ndumba ti zia fini ti lo na yâ kpale na hondengo ambeni wakala use ti Israël. Salango ye na ndara nga tâ be-ti-molenge ti mbeni wali na ngoi ti mbeni kpale so asi, amû lege na lo ti bata na fini azo mingi na ti kanga lege na koli so Jéhovah asa mafuta na ndo lo, ti wara ngbanga ti mênë na li ti lo. Mabe na Jéhovah Nzapa nga bibe ti yambango agene so mbeni wali so ayeke nga mama ti molenge aduti na ni apusu lo ti mû tanga ti kobe ti lo na mbeni prophète ti Nzapa. So ayeke gi ambeni oko oko ti gbâ ti atapande na yâ Mbeti ti Nzapa ti awali so azia ngia na bê ti Jéhovah.

² Bango ndo ti Jéhovah na mbage ti awali tongaso, nga adeba nzoni so lo tuku na ndo ti ala afa na gigi so ye so anzere mingi na lê ti Lo ahon ye kue ayeke alengo ti yingo so ayeke kota ahon tënë ti tene zo aduti koli wala wali. Na yâ sese ti laso, so a bâ ti lo mingi gi mosoro na pendere ti tele ahon ye kue, a yeke tâ ngangu biani na zo ti zia na kozo ndo dutingo ti lo ti yingo. Me zo alingbi ti hon ndo ti kpale so, tongana ti so awali kutu mingi so akpe mbito ti Nzapa na so ayeke kota mbage ti azo ti Nzapa laso, afa ni na gigi. Mara ti awali Chrétien tongaso amû tapande ti mabe, ti ndara, ti bibe ti yambango agene, nga na ti ambeni nzoni salango ye nde so ambeni wali so akpe mbito ti Nzapa na yâ Bible afa giriri. Na biani, akoli Chrétien nga aye ti mû tapande ti alengo so anzoni wali tongaso afa na ngoi ti giriri. Ti bâ tongana nyen e lingbi ti fa na gigi alengo kue tongaso, zia e bâ tënë mingi na ndo atondo ti Bible so andu awali so a sala tënë ti ala na tongo nda ti article ni.​—aRomain 15:4; Jacques 4:8.

Awali so ake yanga ti mbeni Pharaon

³ Na ngoi ti fango ngbanga ti Nuremberg na Zamani, na peko ti Use Bira so Amû Sese Kue, azo mingi so a bi tënë na li ti ala na tenengo so ala fâ gbâ ti azo, atara ti fa ngbanga ti nyen ala sala asioni ye so na tenengo so ala sala ti ala gi ye alingbi na mungo yanga so ala wara. Fadeso, haka azo so na amatrone use ti Israël, Siphra na Pua, so ayeke lani na fini na yâ Egypte ti giriri na ngoi ti komandema ti mbeni sioni Pharaon so Bible afa iri ti lo pëpe. Teti so lo sala mbito so wungo ti aHébreu ayeke gue gi na li ni guengo, Pharaon amû yanga na amatrone use so ti sala kue si a fâ amolenge-koli oko oko kue ti aHébreu so a yeke dü ala. Me awali so asala ye tongana nyen na gbele sioni mungo yanga so ala wara so? ‘Ala sala pëpe ye so gbia ti Egypte atene na ala, me ala bata amolenge-koli ni na fini.’ Ngbanga ti nyen awali so asala mbito ti zo pëpe? A yeke ngbanga ti so ala ‘kpe mbito ti tâ Nzapa’.​—Exode 1:15, 17; Genèse 9:6.

⁴ Biani, amatrone so azia bê ti ala kue na Jéhovah ti bata ala, na lo nga kue lo ga mbeni “Vala” teti ala, na batango ala na gbele ngonzo ti Pharaon (2 Samuel 22:31; Exode 1:18-20). Me deba nzoni ti Jéhovah na ndo awali so angbâ gi ge pëpe. Lo futa Siphra na Pua na salango si asewa ti ala awu. Lo yä même iri ti awali so na nduzu na salango si a sû na gbe ti yingo na yâ Tënë ti lo, iri ti ala nga na aye so ala sala, ti mû lege na awagame so ayeke ga na peko ti diko ni; me âdu ti Pharaon, iri ti lo alï ngu gi tongaso.​—Exode 1:21; 1 Samuel 2:30b; aProverbe 10:7.

⁵ A yeke wara awali tongana Siphra na Pua so laso? Biani, a yeke wara awali tongaso! Ngu oko oko, awali tongaso saki mingi ayeke sala mbito pëpe ti fa tokua ti Bible ti songo fini ti zo na yâ akodoro so “komandema ti gbia” akanga lege na ni, na tongaso a yeke liberté na même fini ti ala si ala zia na yâ kpale (aHébreu 11:23; Kusala 5:28, 29). Ndoye ti angangu wali tongaso teti Nzapa nga teti amba ti ala apusu ala ti zia si zo oko pëpe akanga lege na ala ti fa nzo tënë ti Royaume ti Nzapa na azo. Ye ti pekoni ayeke so azo agi ti kanga lege nga ti sala ngangu na awali Chrétien mingi so (Marc 12:30, 31; 13:9-13). Jéhovah ahinga nzoni mingi asalango ye ti anzoni wali ti ngangu tongaso, legeoko tongana ti so lo hinga giriri na ti Siphra na Pua, na fade lo yeke fa ndoye ti lo na mbage ti ala na batango iri ti ala na yâ “mbeti ti iri ti azo so ayeke na fini”, tongana biani ala gbu ngangu be-ta-zo juska na nda ni.​—aPhilippien 4:3; Matthieu 24:13.

Mbeni ngbele wali-ndumba azia ngia na bê ti Jéhovah

⁶ Na yâ ngu 1473 kozoni na ngoi ti e, mbeni wali-ndumba so iri ti lo ayeke Rahab ayeke lango na yâ gbata ti Jéricho so ayeke na Canaan. Ti bâ ni nzoni, Rahab ahinga lani tënë nzoni mingi na ndo aye so ayeke tambela. Tongana awakala use ti Israël agi batango tele na ndo ti lo, lo wara lege ti fa na ala anzene nzene ye na ndo sigingo ti azo ti Israël na Egypte na lege ti kpene, atâa so aye so asi lani angu 40 kozoni! Lo hinga nga tënë na ndo andangba bira so na yâ ni Israël ahon na ngangu, a de ti ninga pëpe, agbia ti kodoro ti Amori so ayeke Sihon na Og. Bâ so aye so lo hinga asala lani ngangu na ndo ti lo mingi. Lo tene na awakala ni: “Mbi hinga L’Eternel amû sese so na i awe, . . . teti L’Eternel Nzapa ti i, Lo yeke Nzapa ti yayu na nduzu na ti sese na gbe ni.” (Josué 2:1, 9-11). Biani, ye so Rahab amä na ndo Jéhovah nga na ndo aye so lo sala teti Israël andu tâ bê ti lo ngangu, na apusu lo ti duti na mabe na Lo.​—aRomain 10:10.

⁷ Mabe ti Rahab apusu lani lo ti sala ye. Lo yamba awakala ti Israël so “na siriri”, na lo sala ye alingbi na awango so ala mû na lo ti bata fini ti lo tongana Israël ayeke ga ti sala bira na Jéricho (aHébreu 11:31; Josué 2:18-21). Kite ayeke pëpe so akusala so Rahab asala na mabe azia ngia na bê ti Jéhovah, teti na lege ti yingo ti Lo, Lo pusu disciple Chrétien Jacques ti zia iri ti Rahab na tele ti iri ti Abraham, ndeko ti Nzapa, si Rahab aduti nga mbeni tapande teti aChrétien ti mû pekoni. Jacques asû na mbeti: “Na tongaso nga, A diko Rahab wali ti pitan zo ti mbilimbili na lege ti kusala pëpe? teti lo kamata awakala na da ti lo, na lo to ala na mbeni lege nde.”​—Jacques 2:25.

⁸ Jéhovah afuta lani Rahab na alege mingi. Mbeni oko ni ayeke so lo sala ye na lege ti kpene ti bata fini ti lo na ti azo kue so aga ti wara batango tele na da ti lo, so ti tene “azo ti da ti babâ ti lo, na ala kue so ayeke na lo”. Na pekoni, lo mû lege na azo so ti duti “na popo ti azo ti Israël”, na a bâ ala tongana amolenge ti kodoro ni (Josué 2:13; 6:22-25; Lévitique 19:33, 34). Me a ngbâ gi na ndo so pëpe. Jéhovah amû nga na Rahab matabisi ti duti mbeni kotara ti Jésus Christ. So tâ kpengba nzobe si a fa lani na mbage ti Rahab mbeni wali ti Canaan so giriri avoro ayanda!a​—Psaume 130:3, 4.

⁹ Legeoko na Rahab, ti londo na kozo siècle juska laso, ambeni wali Chrétien azia lege ti tambela ti ala ti pitan ti nzere na lê ti Nzapa (1 aCorinthien 6:9-11). Tâ tënë, ambeni na popo ti ala akono lani na yâ mbeni ndo so ayeke tongana ti Canaan ti giriri, so salango pitan amû ndo ni kue na so azo abâ ni même tongana ye so ayeke na lege ni. Ye oko, ala gbian alege ti ala, na ala sala tongaso teti mabe so ala wara na lege ti tâ hingango ye ti Mbeti ti Nzapa (aRomain 10:17). Tongaso, a lingbi nga ti tene na ndo awali tongaso so ‘Nzapa ayeke na kamene pëpe tongana a hiri Lo Nzapa ti ala’. (aHébreu 11:16). So tâ ye ti gonda biani!

Lo wara deba nzoni ndali ti ndara ti lo

¹⁰ Awali be-ta-zo mingi ti giriri afa na gigi ndara na mbeni lege so apika bê, na ye so asala si ala ga ye ti ngele mingi teti azo ti Jéhovah. Mbeni oko ti awali so ayeke Abigaïl, wali ti Nabal mbeni zo ti mosoro mingi ti Israël. Salango ye ti Abigaïl na ndara amû lege na lo ti bata azo na fini na a kanga lege na David, so ayeke ga ande gbia ti Israël, ti wara ngbanga ti mênë na li ti lo. E lingbi ti diko tondo ti Abigaïl so a sû ni na 1 Samuel chapitre 25.

¹¹ Na tongo nda ti tondo ni, a fa David na azo ti lo so ayeke se kando ndulu na akundu ti Nabal; ala bata senge senge akundu so bï na lâ teti nzobe so ala yeke na ni na mbage ti ita ti ala ti kodoro ti Israël, Nabal. Tongana aye ti tengo ti David ayeke gue ti hunzi, lo tokua amaseka-koli bale-oko ti hunda kobe na Nabal. A yeke mbeni lege teti Nabal la ti fa kiringo singila ti lo na David na ti gonda lo tongana lo so Jéhovah asa mafuta na ndo lo. Me Nabal asala ti lo tâ nde. Na yâ ti kota ngonzo, lo zonga David na lo tomba amaseka-koli ni akiri maboko senge. Tongana David amä tënë ti ye so Nabal asala, lo bungbi azo ti bira 400 na lo leke ti kiri sioni teti sioni. Abigaïl amä tënë ti ye ti sioni so koli ti lo asala, na hio lo sala ye na lege ti ndara ti dë bê ti David na tokuango na lo gbâ ti aye ti tengo ni. Na pekoni, lo mveni lo gue na mbage ti David.​—Aversê 2-20.

¹² Tongana Abigaïl atingbi na David, dema ti lo na tâ be-ti-molenge ti tene David asala be-nzoni afa na gigi kota kpengo mbito ti lo teti Lo so Jéhovah asa mafuta na ndo lo. Lo tene: “Fade L’Eternel asala si da ti seigneur ti mbi angbâ lakue, teti mo seigneur ti mbi, mo tiri bira ti L’Eternel,” na lo tene nga so fade Jéhovah ayeke zia David gbia na ndo Israël (aversê 28-30). Na ngoi ni so lani, Abigaïl asala tâ mbito oko pëpe ti tene polele na David so tongana lo gue na ngonzo ti futa kula tongaso na li ti lo, fade ngbanga ti mênë ayeke ga na ndo lo (aversê 26, 31). Salango ye ti Abigaïl na tâ be-ti-molenge, na kpengo mbito nga na gbungo li asala si li ti David akiri dä. David ni mveni atene: “[Tënë nzoni aga na ndo] L’Eternel Nzapa ti Israël, Lo so ato mo laso ti të mbi na lege. Tënë nzoni aga na ndo mayele [wala salango ye na ndara] ti mo, na tënë nzoni aga na ndo mo mveni, teti mo gbanzi lege ti mbi laso si ngbanga ti mênë aga na li ti mbi pëpe.”​—Aversê 32, 33.

¹³ Tongana lo kiri na yanga-da, Abigaïl ague na mbito pëpe na mbage ti koli ti lo ti fa na lo tënë ti matabisi so lo gue na ni na David. Ye oko, tongana lo wara lo, a yeke na ngoi so Nabal ni ‘anyon mingi’. Tongaso, Abigaïl aku juska sämba ni ahon na lê ti lo awe si lo fa na lo peko ti aye so asi. Nabal asala tongana nyen? Tele ti lo akui kue mo bâ mo tene mbeni kobela so ayeke nze tele ti zo agbu lo. Alango bale-oko na pekoni, Nzapa asala si lo kui. Tongana David amä tënë ti kuâ ti Nabal, lo hunda ti sala mariage na Abigaïl so biani lo yekia mingi, na Abigaïl ayeda na lo.​—Aversê 34-42.

Mo lingbi ti sala ye tongana ti Abigaïl?

¹⁴ Atâa mo yeke koli wala wali, mo bâ ambeni lengo ti Abigaïl so mo ye ti lë ni mingi? Peut-être mo ye ti sala ye na ndara mingi tongana akpale asi. Wala mo ye ti sala tënë na ngangu pëpe nga na lege ni tongana ngonzo ayeke kporo ngangu na yâ bê ti amba ti mo. Tongana a yeke tongaso, ngbanga ti nyen pëpe ti sambela Jéhovah na ndo tënë ni? Lo mû zendo so fade lo yeke mû ndara, gbungo nda ti ye, nga na ngangu ti bâ nda ti ye na ala so kue ‘angbâ ti hunda na mabe’.​—Jacques 1:5, 6; aProverbe 2:1-6, 10, 11.

¹⁵ Alengo so ayeke tâ kota ye mingi mbilimbili teti mbeni wali so koli ti lo ayeke na yâ tâ tënë pëpe na so koli ni abi bê ti lo gi kete wala oko pëpe na akpengba-ndia ti Bible. Peut-être lo yeke nyon sämba ahon ndo ni. E yeke na beku so fade akoli tongaso ayeke gbian ande lege ti ala mbeni lâ. Mingi ti ala asala tongaso awe; na fani mingi a yeke na pekoni so salango ye ti wali ti ala na ngangu pëpe, na yekiango ndo, nga na lege ti be-biani apika bê ti ala.​—1 Pierre 3:1, 2, 4.

¹⁶ Atâa akpale so mo lingbi ti kanga bê na gbele ni na yanga-da, dabe mo so Jéhovah ayeke lakue dä ti mû maboko na mo (1 Pierre 3:12). Tongaso, sala ngangu ti kpengba dutingo ti mo mveni na lege ti yingo. Sambela ti wara ndara na bê so aduti kpô. Biani, gi ti ga ndulu mingi na Jéhovah na lege ti mandango Bible lakue, sambela, gbungo li nzoni, nga bungbingo oko na aita ti mo Chrétien. Bango ndo ti Nabal so ayeke na lege ti yingo pëpe asala ngangu oko pëpe na ndo ndoye ti Abigaïl teti Nzapa nga bango ndo ti lo na mbage ti wakua so Nzapa asoro. Abigaïl asala ye lani alingbi na akpengba-ndia ti mbilimbili. Même na yâ mbeni da so koli ni azia nzoni tapande ti wakua ti Nzapa, wali ti lo so ayeke Chrétien ayeke bâ so a yeke ti lo mveni ti ngbâ ti sala kua ngangu ti kpengba na ti bata dutingo ti lo mveni na lege ti yingo. Tâ tënë, Bible atene so koli ti lo ayeke na kungba ti bata lo na lege ti yingo nga na ti mitele. Me na nda ni, a lingbi lo wali ni nga asala kusala ngangu teti ‘salut ti lo mveni na lege ti mbito na dongo tele’.​—aPhilippien 2:12; 1 Timothée 5:8.

Lo wara “futa ti prophète”

¹⁷ Lege so Jéhovah abata lani na mbeni womua so ayeke na yâ nzinga na ngoi ti prophète Elie afa so lo yekia mingi ala so amû mbage ti tâ vorongo na mungo tele ti ala nga na mosoro ti ala ndali ni. Ngbanga ti mbeni buru so aninga lani mingi na lâ ti Elie, nzara amû azo ngangu mingi. Na popo ti azo so, a yeke wara mbeni womua na molenge ti lo ti koli so alango na Sarepta (Tsarphath). Tâ gi na ngoi so tanga ti mafuta na fuku ti ala aye ti hunzi kue, mbeni gene asi: a yeke prophète Elie. Lo hunda mbeni ye so adö bê. Atâa so lo hinga biani so dutingo ti wali so ayeke ngangu, prophète ni ahunda na lo ti sala “kete gâteau” teti lo na tanga ti mafuta na fuku so wali ni ayeke na ni. Na pekoni, lo tene na wali ni: “Teti L’Eternel Nzapa ti Israël atene tongaso, Fade fuku so ayeke na yâ ti ta a hunzi pëpe, na mafuta so ayeke na yâ ti ngbenda awe pëpe juska lâ ni so L’Eternel ato ngu-nduzu na sese so.”​—1 aGbia 17:8-14.

¹⁸ Tongana fade mo yeke na place ti wali so, mo yeke sala nyen na gbele ye so ayeke ngangu mingi, so prophète ni ahunda ti sala so? Womua ti Sarepta ni, so peut-être abâ so Elie ayeke prophète ti Jéhovah, ‘asala legeoko tongana Elie atene na lo’. Ye nyen Jéhovah asala na lo teti bibe ti lo ti yambango gene so? Na lege ti kpene, lo leke ti tene wali ni, molenge ti lo, nga na Elie awara kobe na ngoi ti buru ni kue (1 aGbia 17:15, 16). Biani, Jéhovah amû lani na womua ti Sarepta so “futa ti prophète”, atâa so lo yeke pëpe mbeni zo ti Israël (Matthieu 10:41). Molenge ti Nzapa nga agonda womua so tongana lo di iri ti lo na tapande na gbele azo ti gbata ti lo Nazareth so mabe atia ala.​—Luc 4:24-26.

¹⁹ Laso, awali Chrétien mingi afa na gigi mara ti bibe ti womua ti Sarepta so. Na tapande, na yenga oko oko, aita-wali so mingi na popo ni ayeke na yâ nzinga nga na asewa ti bata, ayeke yeda na bê kue ti yamba asurveillant so ayeke tambela na ndo nde nde nga na awali ti ala. Ambeni ayeke kangbi kobe na awakua ti ngoi kue ti kongregation ti ala, wala ala yeke mû maboko na ala so ye atia ala, wala na mbeni lege nde, ala yeke mû tele ti ala nga na mosoro ti ala ti mû maboko na kusala ti Royaume (Luc 21:4). Jéhovah ayeke bâ aye so awali so ayeke sala? Biani, lo yeke bâ ni! “Nzapa ayeke kirikiri pëpe si Lo lingbi girisa kusala ti i, ndoye so i fa giriri teti iri ti Lo, teti i sala kusala teti azo ti be-vulu, na i [ngbâ] ti sala tongaso.”​—aHébreu 6:10.

²⁰ Na kozo siècle, awali mingi so akpe mbito ti Nzapa awara lani matabisi ti sala na Jésus nga na abazengele ti lo. Na yâ article ti peko, fade e yeke bâ tongana nyen awali so azia ngia na bê ti Jéhovah, na e yeke bâ tapande ti awali ti ngoi ti fadeso, so asala na Jéhovah na bê kue atâa na yâ aye ti ngangu.

[Akete tënë na gbe ni]

I kiri i bâ

• Tongana nyen awali so ge azia ngia na bê ti Jéhovah?

• Siphra na Pua

• Rahab

• Abigaïl

• Womua ti Sarepta

• Na lege wa gbungo li na ndo atapande ti awali so amû maboko na e oko oko kue? Mû mbeni tapande.

[Ahundango tënë ti manda na ye]

1, 2. Tongana nyen e lingbi ti wara ye ti nzoni na gbungo li na ndo atapande ti Bible so andu awali so azia ngia lani na bê ti Jéhovah?

3, 4. (a) Ngbanga ti nyen Siphra na Pua ake ti mä Pharaon tongana lo mû yanga ti tene a fâ amolenge-koli kue ti Israël so ayeke dü ala? (b) Tongana nyen Jéhovah afuta amatrone use so teti salango ye ti ala na mbito pëpe nga kpengo mbito so ala duti na ni teti Jéhovah?

5. Tongana nyen awali Chrétien mingi laso asala ye tongana ti Siphra na Pua? Na tongana nyen Jéhovah ayeke futa ala ande?

6, 7. (a) Ye nyen Rahab ahinga lani na ndo Jéhovah na azo ti lo? Na tongana nyen aye so lo hinga asala ngangu na ndo lo? (b) Tongana nyen Mbeti ti Nzapa ayä iri ti Rahab na nduzu?

8. Tongana nyen Jéhovah ahiri deba nzoni na ndo Rahab teti mabe ti lo nga teti so lo mä yanga?

9. Tongana nyen bango ndo so Jéhovah aduti na ni na mbage ti Rahab nga na ambeni wali Chrétien ti kozo siècle alingbi ti kpengba ambeni wali ti laso?

10, 11. Ye nyen so asi na popo ti Nabal na David apusu Abigaïl ti sala mbeni ye?

12, 13. (a) Tongana nyen Abigaïl afa so lo yeke na ndara na lo yeke be-ta-zo na Jéhovah nga na wakua so Lo soro? (b) Ye nyen Abigaïl asala tongana lo kiri na yanga-da? Na aye ni kue aga tongana nyen teti lo?

14. Alengo wa ti Abigaïl e ye peut-être ti gi ti lë mingi?

15. Fa na angoi wa mbilimbili a hunda mingi na awali Chrétien ti fa mara ti alengo so Abigaïl afa giriri.

16. Atâa dutingo ti lo ti yanga-da ayeke so wa, tongana nyen mbeni ita-wali Chrétien ayeke fa ande so lo yekia ahon ye kue songo so atingbi lo na Jéhovah?

17, 18. (a) Kota tara wa so andu mabe asi lani na womua ti Sarepta? (b) Ye nyen womua ni asala na gbele ye so Elie ahunda? Na tongana nyen Jéhovah ahiri deba nzoni na ndo lo teti ye so?

19. Na yâ alege wa awali Chrétien mingi laso ayeke fa mara ti bibe ti womua ti Sarepta? Na bibe ti Jéhovah ayeke tongana nyen na mbage ti awali so?

20. Ye nyen e yeke bâ ande na article ti peko?

[Afoto na lembeti 9]

Awali be-ta-zo mingi asala na Nzapa atâa “komandema ti gbia” so a mû

[Foto na lembeti 10]

Ngbanga ti nyen Rahab ayeke mbeni nzoni tapande ti zo so afa mabe na gigi?

[Foto na lembeti 10]

Alengo wa so Abigaïl afa na gigi mo ye ti haka pekoni?

[Foto na lembeti 12]

Awali Chrétien mingi laso afa mara ti bibe so womua ti Sarepta afa ni