Tënë ti Jéhovah ayeke na fini
Akota tënë ti buku ti Ruth
A YEKE mbeni tâ mbaï ti ye so asi so amû ngia na bê na ndo dutingo be-ta-zo na popo ti awali use. A yeke mbeni mbaï ti kota yekiango ndo teti Jéhovah Nzapa na ti ziango bê na ndo aye so lo leke. A yeke mbeni mbaï so agboto lê na ndo kota bingo bê so Jéhovah ayeke na ni na ndo azo so ayeke ahale ti Messie. A yeke mbeni mbaï so andu bê ti zo so afa angia na avundu ti mbeni sewa. Aye so kue nga na ambeni mingi ayeke na yâ ti buku ti Ruth.
Buku ti Ruth asala tënë ti aye so asi na yâ ti ngu 11 “na lâ ni so ajuge afâ ngbanga” na Israël (Ruth 1:1). A yeke aye so asi peut-être na tongo nda ti ngoi ti kusala ti ajuge, teti mbeni koli so ayeke na asese mingi, Boaz, mbeni oko ti azo so a sala tënë ti ala na yâ ti mbaï ti fini so, ayeke lani molenge ti Rahab ti ngoi ti Josué (Josué 2:1, 2; Ruth 2:1; Matthieu 1:5). A yeke peut-être prophète Samuel si asû mbaï ni na ngu 1090 kozoni na ngoi ti e. Gi oko buku so si na yâ ti Bible ayô iri ti mbeni wali so ayeke zo ti Israël pëpe. Tënë ti yâ ni “ayeke na fini, na a yeke na ngangu”.—aHébreu 4:12.
“NDO SO MO GUE DÄ, FADE MBI GUE DÄ”
Na ngoi so Naomi na Ruth asi na Bethléhem, lê ti azo kue ayeke na ndo ti ala. Na bango lo so ayeke kangba na popo ti ala use, awali ti kodoro ni ahunda: “So ayeke Naomi?” Lo tene na ala: “I hiri mbi Naomi pëpe, i hiri mbi Vundu; teti Lo Ti Ngangu Ahon Kue asala si mbi wara vundu mingi. Mbi gue na ye so asi singo, na L’Eternel akiri [na] mbi senge na sese ti mbi.”—Ruth 1:19-21.
Na ngoi so mbeni kota nzara atï na Israël na asala si sewa ti lo alondo na Bethléhem ti gue na Moab, Naomi “asi singo” na ye na lege so lo yeke na koli na amolenge-koli use. Me, kete na pekoni so ala duti na sese ti Moab, koli ti lo, Elimélec, akui. Na pekoni, amolenge-koli ti lo ni amû awali ti Moab so ayeke Orpa na Ruth. Ngu bale-oko na pekoni tongaso, akoli ni use kue akui sân molenge, na awali ota so kue angbâ gi ala oko. Tongana kogara ti ala ti wali, Naomi, aleke ti kiri na Juda, awomua use so ague na lo. Na lege, Naomi atene na akogara ti lo ti wali ni ti kiri na Moab na ti mû koli na popo ti azo ti kodoro ti ala. Orpa aye ti lo dä. Ye oko, Ruth angbâ ti lo na tele ti Naomi, lo tene: “Ndo so mo gue dä, fade mbi gue dä; na ndo so mo lango dä, fade mbi lango dä; fade azo ti mo aga azo ti mbi, na Nzapa ti mo aga Nzapa ti mbi.”—Ruth 1:16.
Awomua use so, Naomi na Ruth, asi na Bethléhem na ngoi ti fango orge. Na yengo dä na ye so Ndia aleke, Ruth ato nda ti ro ale-kobe na yâ ti mbeni yaka so ayeke ti mbeni sewa so ayeke ndulu na Elimélec: mbeni kangba koli ti Israël so iri ti lo ayeke Boaz. Ruth awara nzoni na lê ti Boaz na lo ngbâ ti ro le-kobe na yâ ti yaka ti lo “juska na nda ti ngoi ti fango orge, na ti fango blé”.—Ruth 2:23.
Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:
1:8—Ngbanga ti nyen Naomi atene na akogara ti lo ti wali ti kiri ‘na da ti mama ti ala’ me pëpe ti kiri na da ti babâ ti ala? Wala babâ ti Orpa ayeke lani na fini na ngoi ni so, a sala tënë ni pëpe. Me, babâ ti Ruth ade ti lo lani na fini (Ruth 2:11). Ye oko, Naomi asala tënë ti da ti mama ti ala, peut-être lo pensé so na salango tënë ti mama ti ala na ala, a yeke dabe ti ala na ndoye so mbeni mama ayeke na ni na mbage ti amolenge ti lo. Ye so alingbi biani ti dë bê ti amolenge-wali so vundu ahon ndo ti ala ti zia kogara ti ala Naomi so ala ye lo mingi. Tënë ni alingbi nga ti fa so nde na Naomi, mama ti Ruth na Orpa ayeke lani na da ti lango ti ala mveni.
1:13, 21—A yeke Jéhovah si asala si fini ti Naomi aga lani ye ti vundu na lo duti na mawa? Ên-ën, nga Naomi atene pëpe so a yeke Nzapa si asala sioni na lo. Ye oko, na bango aye kue so asi na lo, lo pensé so Jéhovah ake lo. Kota vundu ahon ndo ti lo na lo hinga mbeni ye ti sala pëpe. Na ndo ni, a bâ ândö na ngoi ni kâ amolenge tongana deba nzoni ti Nzapa, me ti duti ngombo ayeke deba sioni. Teti so lo yeke na atarä pëpe na amolenge-koli ti lo use kue akui, Naomi alingbi lani ti tene na lege ni so Jéhovah azia kamene na lê ti lo.
2:12—Ruth awara lani mbeni “futa so alingbi” na maboko ti Jéhovah. A yeke so wa? Lo dü lani mbeni molenge ti koli na lo wara matabisi ti ga mbeni oko ti akotara ti kota hale ni so ayeke Jésus Christ.—Ruth 4:13-17; Matthieu 1:5, 16.
Aye ti manda teti e:
1:8; 2:20. Atâa so akota kpale asi na lo, Naomi azia bê ti lo na ndo be-nzoni ti Jéhovah. A lingbi e nga e sala legeoko, mbilimbili tongana e yeke na gbe ti angangu tara.
1:9. A lingbi da aduti gi pëpe mbeni ndo so sewa ayeke te kobe dä na alango dä. A lingbi a duti mbeni ndo ti hungo tele na siriri nga na ndo ti dengo bê.
1:14-16. Orpa ayeda ti “kiri na azo ti lo, na nzapa ti lo”. Me Ruth ake ti lo. Lo zia nzoni duti ti kodoro ti lo na lo ngbâ be-ta-zo na Jéhovah. Ti lë mbeni ndoye so ayeke gbian pëpe teti Nzapa na ti fa mbeni yingo ti gbanzi ye na tele ayeke mû ande maboko na e ti tï pëpe na yâ anzara ti bê ti kion na ti ‘kiri na peko ti wara futingo.’—aHébreu 10:39, NW.
2:2. Ruth ayeda lani ti wara nzoni na yâ ti ye so a leke na ndo rongo ale-kobe teti nzoni duti ti awande na azo ti mawa. Lo yeke zo ti tâ be-ti-molenge. Mbeni Chrétien so aye atia lo a lingbi lo zia pëpe si baba apusu lo ti ke maboko ti ndoye so aita ti lo ti yingo wala so ngorogbia amû na lo.
2:7. Atâa so a mû na lo lege ti ro ale-kobe, Ruth ahunda ndo kozoni si lo sala ni (Lévitique 19:9, 10). So afa atene lo yeke na tâ be-ti-molenge. E yeke sala ye na ndara ti “gi tâ be-ti-molenge”, teti “azo so ayeke na tâ be-ti-molenge, fade sese ni aga ye ti héritier ti ala, fade ala wara ngia na yâ siriri so awu mingi.”—Sophonie 2:3; Psaume 37:11.
2:11. Ruth afa lani so lo yeke gi pëpe mbeni sewa teti Naomi. Lo yeke lani mbeni tâ kamarade (aProverbe 17:17). Songo ti ala akpengba teti a luti na ndo ti aye tongana ndoye, be-ta-zo, ziango tele na place ti zo, nzobe na yingo ti gbanzi ye na tele. Me mingi ahon so, songo ti ala aluti na ndo dutingo ti ala na lege ti yingo: nzara so ala yeke na ni ti voro Jéhovah na ti duti na popo ti awavorongo lo. E nga kue e yeke na anzoni lege ti maï atâ songo na atâ wakua ti Jéhovah.
2:15-17. Même tongana Boaz asala si kua ayapu teti Ruth, lo ‘ro le-kobe na yaka juska lakui’. Lo kpengba na kua lani mingi. A lingbi a hinga Chrétien teti ngangu ti lo na yâ ti kua.
2:19-22. Naomi na Ruth ayeke sala anzoni lisoro na alakui, na Naomi abi bê ti lo mingi na yâ kusala so Ruth ayeke sala, na ala use kue ayeke fa tënë ti bê ti ala na mba. Ye tongaso alingbi ti duti nga legeoko na yâ sewa ti aChrétien pëpe?
2:22, 23. Nde na Dina molenge ti Jacob, Ruth agi lani ti sala songo na awavorongo Jéhovah. So ayeke mbeni pendere tapande teti e.—Genèse 34:1, 2; 1 aCorinthien 15:33.
“YE ASI SINGO” TETI NAOMI
Teti ngu ti lo ahon mingi awe, Naomi alingbi pëpe ti dü. Ni la lo wa Ruth ti sala ni na place ti lo, na salango mariage na ita ti koli ti lo Naomi ni. Tongana ti so Naomi afa na lo ti sala, Ruth ahunda na Boaz ti ton lo. Boaz ayeke ndulu ti sala ni. Ye oko, mbeni fami so ayeke ndulu mingi na Naomi ayeke dä, so ayeke na droit ti sala ni kozoni.
Boaz agi lege hio ti leke tënë ni. Tongana ndo ahan, lo hiri akoli bale-oko ti Bethléhem na gbele ti fami ni so na lo hunda lo wala lo ye ti ton Ruth. Koli ni ake. Tongaso, Boaz aton Ruth na lo sala mariage na lo. Ala dü mbeni molenge-koli, Obed, kotara ti Gbia David. Fadeso, awali ti Bethléhem atene na Naomi: “Sala tënë nzoni na L’Eternel, . . . Lo ga zo so akiri fini na mo, na zo ti bata mo na lâ ti mbakoro ti mo; teti [kogara] ti mo Ruth, lo so andoye mo, lo so asala nzoni na mo ahon amolenge-koli mbasambala, lo dü lo.” (Ruth 4:14, 15). Wali so lani ‘akiri senge’ na Bethléhem “asi singo” fadeso!—Ruth 1:21.
Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:
3:11—Ye nyen asala si azo ahinga Ruth tongana mbeni “wali so alingbi”? A yeke lani pëpe na lege so lo ‘bua kuali ti lo’ wala lo ‘kanga bijoux ti lor, wala lo yü bongo ti pendere nde nde’ si azo agonda Ruth. Nde na so, a yeke lani “pendere [ti] zo-ti-ya-ni” ti lo: be-ta-zo na ndoye ti lo, tâ be-ti-molenge ti lo, salango kua ngangu nga na bibe ti gbanzingo ye na tele so lo yeke na ni. Wali kue so akpe mbito ti Nzapa, so aye ti wara mara iri so Ruth awara, a lingbi lo sala ngangu kue ti duti na asalango ye so.—1 Pierre 3:3, 4; aProverbe 31:28-31.
3:14—Ngbanga ti nyen Ruth na Boaz alondo hio kozoni si ndo ahan? A yeke pëpe ngbanga ti so ala sala lango-sioni na bï ni na ala ye ti honde ndo ni. Ye so Ruth asala na bï ni so ayeke lani ye so mbeni womua ti ngoi ni kâ ayeke na droit ti sala lakue: ti gi mbeni ita ti koli ti lo ti sala mariage na lo. Lo sala tongana ti so Naomi afa na lo. Na ndo ni, kiringo tënë ti Boaz afa polele so lo bâ ye ti sioni oko pëpe na yâ ti ye so Ruth asala (Ruth 3:2-13). Na bango aye ni, Ruth na Boaz azingo hio ti tene azo atene pëpe so ala sala mbeni ye ti sioni na lingo.
3:15—So Boaz adiko orge lege omene na lo mû ni na Ruth aye ti fa nyen? Ye so aye peut-être ti fa so teti so hungo tele ayeke na peko ti lango omene ti kusala, lango ti hungo tele ti Ruth aga ndulu. Boaz asala kue ti tene lo wara mbeni ‘ndo teti lo ti hu tele’ na yâ da ti koli ti lo (Ruth 1:9; 3:1). A ye peut-être ti fa nga so ale-kobe so Boaz amû na Ruth ayeke ye kue so lo lingbi ti yô na li ti lo.
3:16—Na lege ti atënë ni na yanga ti Hébreu, Naomi ahunda Ruth: “Mo yeke zo wa, molenge ti mbi?” Ngbanga ti nyen lo hunda lani lo tongaso? Lo hinga lani kogara ti lo ni pëpe? Peut-être lo hinga lo pëpe, teti na ngoi so Ruth akiri na tele ti Naomi, ndo angbâ ti vuko. Ye oko, hundango tënë ni alingbi ti tene nga so Naomi aye ti hinga tënë na ndo Ruth so peut-être aga watongo lo.
4:6—Na lege wa mbeni watongo zo alingbi ti “futi” ye ti héritier ti lo tongana lo ton mbeni zo? Kozoni kue, tongana mbeni zo atï na yâ ti nzinga na lo kä sese ti lo, mbeni watongo zo alingbi ti mû nginza ti vo na sese ni na ngele so alingbi na tanga ti ngu so angbâ ti si na ngu ti hulungo trompette ti liberté (Lévitique 25:25-27). Ti sala ni ayeke kiri na mosoro ti lo na gbe ni. Na ndo ni, a yeke ande molenge ti Ruth si sese ni ayeke ga ye ti héritier ti lo, pëpe mbeni molenge so watongo zo ni ayeke na ni kozoni.
Aye ti manda teti e:
3:12; 4:1-6. Boaz ague yongoro pëpe na ye so Jéhovah aleke. E yeke sala ngangu kue ti fa so e yeda na lege so aye ayeke tambela na yâ ti bungbi?—1 aCorinthien 14:40.
3:18. Naomi azia bê ti lo lani na Boaz. E lingbi nga ti sala legeoko na amba ti e be-ta-zo wamabe? Ruth ayeke ndulu lani ti sala mariage na kogara ti lo, mbeni koli so lo hinga lo pëpe, mbeni koli so Bible afa iri ti lo pëpe (Ruth 4:1). Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so lo zia bê ti lo na yâ ye so Nzapa aleke. E yeke na mara ti ziango bê tongaso? Na tapande, tongana e ye ti mû koli wala wali, e yeke mû peko ti wango ti ‘kamata lo gi na yâ Seigneur’?—1 aCorinthien 7:39.
4:13-16. Atâa so lo yeke zo ti Moab na lo yeke mbeni ngbele wavorongo nzapa so iri ti lo ayeke Kemosh, bâ matabisi so Ruth awara lani! Ye so afa ngangu ti kpengba-ndia so atene: “Ye ni aga na zo pëpe teti lo ye wala teti lo kpe ti wara, me a londo na Nzapa so asala be-nzoni.”—aRomain 9:16.
Nzapa alingbi “yä iri ti i na ngoi so alingbi”
Mbeti ti Ruth afa Jéhovah tongana mbeni Nzapa ti be-nzoni, so asala ye teti nzoni ti awakua be-ta-zo ti lo (2 Chronique 16:9). Na gbungo li na ndo lege so Ruth awara deba nzoni, e bâ nene ti ziango bê ti e kue na Nzapa, na hingango na bê kue so “Lo yeke Zo ti futa ye na ala so agi Lo.”—aHébreu 11:6.
Ruth, Naomi na Boaz azia lani bê ti ala kue na yâ ye so Jéhovah aleke, na aye ague nzoni teti ala. Legeoko nga, “ye kue abungbi ti sala nzoni na azo so andoye Nzapa, ala so Lo hiri ala na lege ti ye so Lo ye.” (aRomain 8:28). Zia e yeda fadeso na wango ti bazengele Pierre so: “Tongaso i sala i mveni kete na gbe ti tïtî ngangu ti Nzapa, tongaso Lo lingbi yä iri ti i na ngoi so alingbi; na ye kue so i gi bê ti i dä, i zia na tïtî Lo, teti Lo yeke bata i.”—1 Pierre 5:6, 7.
[Foto na lembeti 26]
Mo hinga nda ni so Ruth ake lani ti zia Naomi?
[Foto na lembeti 27]
Ye nyen asala si azo ahinga Ruth tongana mbeni “wali so alingbi”?
[Foto na lembeti 28]
“Futa so alingbi” si Jéhovah amû na Ruth ayeke lani nyen?