Tënë ti Jéhovah ayeke na fini

Akota tënë ti kozo mbeti ti Samuel

E YEKE na ngu 1117 kozoni na ngoi ti e. Ngu ngbangbo ota ahon awe na pekoni so Josué amû Sese ti Zendo ni. A-ancien ti Israël aga na mbage ti prophète ti Jéhovah na mbeni kpengba tënë. Prophète ni asambela na ndo tënë ni, na Jéhovah ayeda na ala ti sala ye so ala hunda. Ye so akaï ngoi ti ajuge na azo ato nda ti lë gbia na Israël. Kozo mbeti ti Samuel na yâ ti Bible afa peko ti aye so asi, so agbu bê, so andu kota gbiango ye so na yâ mbaï ti mara ti Israël.

Kozo mbeti ti Samuel, so Samuel, Nathan na Gad asû ni, asala tënë ti aye so asi na yâ ti angu 102, ti londo na 1180 ti si na 1078 kozoni na ngoi ti e (1 Chronique 29:29). A sala tënë ti azo osio so amû li ni na ndo ti Israël. Use ayeke juge, use ayeke gbia; use amä yanga ti Jéhovah, use asala ni pëpe. E lingbi ti bâ tënë ti awali use so azia nzoni tapande na ti mbeni ngangu turugu me so ayeke na nzobe. Atapande so amû na e akota ye ti manda na ndo salango ye nga na aye so a lingbi e mû pekoni na ala so a lingbi e sala pëpe. Ye so kozo mbeti ti Samuel atene alingbi ti sala ngangu na ndo abibe na asalango ye ti e.​—aHébreu 4:12.

SAMUEL AGA JUGE NA PEKO TI ELI

(1 Samuel 1:1–7:17)

A yeke ngoi ti sala Matanga ti Bungbingo le-kobe. Anne, so alango na Rama, ayeke na ngia mingi.a Jéhovah ayeda na sambela ti lo, na lo dü mbeni molenge ti koli. Tongana ti so lo zê kozoni, Anne ague na molenge ti lo Samuel na “da ti L’Eternel”. Kâ, molenge ni “asala kusala teti L’Eternel na gbele sacrificateur Eli.” (1 Samuel 1:24; 2:11). Na ngoi so Samuel ade kete, Jéhovah asala tënë na lo, na fango ngbanga na ndo da ti Eli. Na tongana Samuel aga kota, mara ni kue ahinga lo tongana prophète ti Jéhovah.

Na nda ni, aPhilistin alondo na tele ti Israël. Ala gbu Arche na ala fâ amolenge ti Eli use kue. Na mango tënë ni, Eli so aga mbakoro awe akui; “lo fâ ngbanga ti Israël ngu bale-osio.” (1 Samuel 4:18). Gbungo Arche ni aga na kpale mingi na ndo ti aPhilistin, tongaso ala kiri na ni na Israël. Samuel ayeke fadeso juge ti Israël na siriri aduti na kodoro ni.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

2:10​—Teti so mbeni gbia akomande lani na Israël pëpe, ngbanga ti nyen Anne asambela Jéhovah ti “mû ngangu na gbia ti Lo”? Ndia ti Moïse atene lani so fade amolenge ti Israël ayeke wara mbeni zo tongana gbia ti ala (Deuteronome 17:14-18). Na ndo gbogbo ti kui ti lo, Jacob amû prophétie so: “Fade sceptre [fä ti komandema ti gbia] azia Juda pëpe, na fade keke ti zo ti lu ndia asigigi na popo ti gere ti lo pëpe, juska Schilo aga; fade azo amä yanga ti lo.” (Genèse 49:10). Nga, na ndo Sara, kotara ti azo ti Israël, Jéhovah atene lani: “Fade agbia ti amara asigigi na yâ lo.” (Genèse 17:16). Tongaso, Anne ayeke sambela teti mbeni gbia so ayeke ga.

3:3​—Samuel ayeke lango lani biani na Ndo ti Nzoni Ahon Kue? Oko pëpe. Samuel ayeke ândö mbeni Lévite ti sewa ti Kehath so ayeke aprêtre pëpe (1 Chronique 6:33-38). Ndali ni, a mû lege na lo ti “lï na yâ ni pëpe ti bâ Ndo ti Nzoni-kue”. (Nombre 4:17-20). Gi oko mbage ti tabernacle ni so Samuel ayeke na droit ti duti dä ayeke gi sedu ni. A yeke ndo so la a lingbi lo lango dä. Eli nga kue alango na mbeni place na ndo ni so. A yeke polele so tënë “ndo so Arche ti Nzapa ayeke dä” aye ti fa ndo so tabernacle ni ayeke dä.

7:7-9, 17​—Teti so a yeke mû lani a-offrande gi na ndo so Jéhovah asoro, ngbanga ti nyen Samuel amû offrande so a zo-na-wa na Mitspa na lo leke mbeni balaga na Rama? (Deuteronome 12:4-7, 13, 14; Josué 22:19). Na peko ti so a zi Arche na yâ tabernacle ni na Shilo, Jéhovah ayeke na popo ti ala mbeni pëpe. Tongaso, Samuel, watokua ti Nzapa, amû lani sandaga na Mitspa nga lo zia mbeni balaga na Rama. A yeke polele so Jéhovah ayeda na aye so.

Aye ti manda teti e:

1:11, 12, 21-23; 2:19. Dutingo ti Anne ndulu na Nzapa, tâ be-ti-molenge ti lo, singila ti lo teti nzobe ti Jéhovah na ndoye ti lo ti mama so lo yeke lakue na ni, aye so kue ayeke atapande ti awali so akpe mbito ti Nzapa.

1:8. So nzoni tapande ti kpengbango amba ti e na tënë ti yanga ti e si Elkana azia na e! (Job 16:5). Lo hunda kozoni na Anne, so aduti na vundu, senge tënë so: “Teti nyen bê ti mo ayeke na vundu?” Ye so amû ngangu na Anne ti zi bê ti lo na lo. Na pekoni, Elkana adë bê ti lo na ndoye, lo tene na lo: “Mbi yeke nzoni na lê ti mo ahon amolenge bale-oko pëpe?”

2:26; 3:5-8, 15, 19. Na salango kusala so Nzapa amû na e, na yengo dä na afango ye ti yingo nga na dutingo ndulu ti yekia zo, fade e ga “nzoni na lê” ti Nzapa nga na lê ti azo.

4:3, 4, 10. Même tongana mbeni ye ayeke nzoni-kue tongana Arche ti mbele, a ye ti fa lani pëpe so ye ni so ayeke mbeni yorö ti batango zo. A lingbi ‘e bata tele ti e ngbanga ti ayanda.’​—1 Jean 5:21.

KOZO GBIA TI ISRAËL: LO SALA KUA TI LO WALA PËPE?

(1 Samuel 8:1–15:35)

Samuel aduti be-ta-zo na Jéhovah na lâ ti fini ti lo kue, me amolenge ti lo atambela oko pëpe na lege ti Nzapa. Na ngoi so a-ancien ti Israël ahunda ti wara mbeni gbia, Jéhovah ayeda na ala. Samuel ayeda na yanga ti Jéhovah na lo sa mafuta na li ti Saül, mbeni pendere koli ti mara ti Benjamin, tongana gbia. Saül akpengba ngende ti gbia ti lo na hongo na ngangu azo ti Ammon.

Jonathan, ngangu molenge ti Saül, asö benda na ndo mbeni bungbi ti aturugu ti aPhilistin. A-Philistin aga na ndo ti Israël na gbâ ti aturugu. Saül, so mbito ahon ndo ti lo, ake yanga ti Nzapa na salango sandaga lo mveni. Na mbito pëpe, Jonathan na zo so ayeke gbu aye ti bira ti lo ague atiri na ambeni turugu ti aPhilistin so ase kando na mbeni ndo. Ye oko, Saül so adeba yanga ti lo hio tongaso asala si ala sö benda kue pëpe. Lo gue “lo sala bira” na awato ti lo na mbage kue (1 Samuel 14:47). Ye oko na ndo songo benda ti lo na ndo azo ti Amalek, lo ke yanga ti Jéhovah na kengo ti futi “ala so A zonga ala awe”. (Lévitique 27:28, 29). Ye ti pekoni ayeke so Jéhovah ake Saül biaku.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

9:9​—Tënë ‘prophète so giriri a di iri ti lo zo ti bâ nda ti ye’ aye ti tene nyen? A ye peut-être ti tene so teti na ngoi ti Samuel nga na ngoi ti agbia na Israël a mû aprophète fadeso na nene ni mingi, tënë “zo ti bâ nda ti ye” achangé ti ga “prophète”. A bâ lani Samuel tongana kozo zo so aga prophète.​—Kusala 3:24.

14:24-32, 44, 45​—Nzapa ake lani Jonathan ndali ti so lo gue nde na bä ti Saül na tengo ngu-lavu? Nzapa ake Jonathan pëpe ndali ti ye so lo sala. Kozoni kue, Jonathan ahinga lani ye oko pëpe na ndo dengo bä ti babâ ti lo. Nga, bä ni so mbeni nzara ti salango ye tongana zo so ayeke na wâ, wala mbeni sioni bango ndo na ndo ngangu so gbia ayeke na ni si ayeke na gunda ni, asala si azo ni awara kpale mingi. Tongana nyen Nzapa alingbi ti yeda na mara ti bä tongaso? Atâa so Jonathan ayeke lani ndulu ti yeda ti tene a sala na lo sioni kue ngbanga ti so lo ke yanga so gbia amû, a fâ lo pëpe.

15:6​—Ngbanga ti nyen mara ti Kéni awara lani kota nzobe na mbage ti Gbia Saül? Azo ti mara ti Kéni ayeke lani amolenge ti babâ ti wali ti Moïse. Ala mû lani maboko na azo ti Israël na peko ti so ala londo na Hoto ti Sinaï (Nombre 10:29-32). Na sese ti Canaan, mara ti Kéni aduti na tele ti amolenge ti Juda teti mbeni ngoi (aJuge 1:16). Atâa so ala duti na pekoni na popo ti mara ti Amalek nga na ambeni mara nde, mara ti Kéni abata lani mbeni nzoni songo na Israël. Ndali ti kpengba ye so, Saül azi yamba mara ti Kéni na ngoi ni kâ.

Aye ti manda teti e:

9:21; 10:22, 27. Tâ be-ti-molenge so Saül ayeke na ni tongana lo ga gbia abata lani lo na salango ye ti buba na ngoi so ambeni “zo ti kirikiri” ayeda pëpe na gango gbia ti lo. Bâ tongana nyen bibe so ayeke bata zo biani ti sala pëpe ye ti kirikiri!

12:20, 21. Mû lege lâ oko pëpe na “ye senge” wala aye so ayeke na ngele oko pëpe, tongana ziango bê na ndo azo, na ndo angangu ye ti bira ti amara wala vorongo ayanda, ti gue na mo yongoro na Jéhovah.

12:24. Kota ye ti mû maboko na e ti duti na kpengo mbito ti Jéhovah na ti sala na lo lakue ayeke ti “bâ kota ye so Lo sala” teti azo ti lo giriri nga na ngoi ti e.

13:10-14; 15:22-25, 30. E sala hange na salango ye na li ti e mveni, wala na salango aye so afa kengo yanga wala na lege ti baba.​—aProverbe 11:2.

A SORO MBENI MASEKA BERGER TI GA GBIA

(1 Samuel 16:1–31:13)

Samuel asa mafuta na li ti David ti mara ti Juda ti tene lo ga ande gbia. Kete na pekoni, David amû gi lê ti tênë oko na lo fâ Goliath, mbeni kota Philistin. Mbeni kota songo aduti na popo ti David na Jonathan. Saül azia David mokonzi ti azo ti bira ti lo. Ndali ti asongo benda ti David, awali ti Israël ahe bia: “Saül afâ ti lo [saki] oko, na David afâ ti lo [saki] bale-oko.” (1 Samuel 18:7). Bê asala Saül, na lo gi ti fâ David. Na pekoni so lo gi ti fâ David fani ota, David akpe.

Na yâ ti angu kue so lo kpe na yâ ti ngonda, fani use David ake ti fâ Saül. Lo tingbi na pendere wali Abigaïl na lo ga wali ti lo na pekoni. Tongana aPhilistin alondo na tele ti Israël, Saül ahunda maboko ti Jéhovah. Ye oko, Jéhovah ake lo awe na Samuel akui ti lo nga awe. Saül, so ahinga fadeso ye ti sala pëpe, ague ti bâ mbeni wali ti gingo bendo, me wali ni atene na lo so fade lo yeke kui na yâ ti bira ni. Na yâ ti bira so, Saül awara akota kä, na amolenge ti lo awara kuâ. Mbaï ni ahunzi na ndo kuâ ti Saül, so asala kua ti lo na lege ni pëpe. Me David angbâ ti honde tele ti lo.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

16:14​—Sioni yingo wa azia kota mbito lani na yâ ti Saül? Sioni yingo so agbanzi Saül na siriri ayeke lani sioni bibe so ayeke na bê ti lo: nzara so bê ti lo ayeke na ni ti sala sioni. Na ngoi so Jéhovah azi yingo vulu ti lo na ndo ti lo, mbeni ye ti bata Saül ayeke dä pëpe na a yeke sioni yingo ti lo mveni si akomande lo fadeso. Teti Nzapa azia si sioni yingo so amû place ti yingo vulu ti Lo, a hiri sioni yingo so “mbeni yingo [ti] sioni so alondo na L’Eternel.”

17:55​—Na dikongo 1 Samuel 16:17-23, ngbanga ti nyen Saül ahunda tënë na ndo babâ ti David? Hundango ndo ti Saül ayeke gi pëpe na ndo iri ti babâ ti David. Peut-être, lo ye lani ti hinga zo wa si adü mbeni molenge-koli so alondo fade fade ti sala mbeni kpengba ye na fango yongoro Goliath.

Aye ti manda teti e:

16:6, 7. Ahon ti tene e zia si pendere ti tele ti mbeni zo apusu e ti sala tënë hio na ndo ti lo, a lingbi e tara ti bâ zo ni tongana ti so Jéhovah abâ lo.

17:47-50. E lingbi ti gbu ngangu na gbele kangango lege wala kengo ndo ti awato so akpa Goliath ngbanga ti so “bira ni ayeke ti L’Eternel”.

18:1, 3; 20:41, 42. Zo alingbi ti wara atâ kamarade na popo ti ala so andoye Jéhovah.

21:12, 13. Jéhovah aku ti tene e sala kusala na akode nga na angangu ti e ti hon ndo ti aye ti ngangu so asi na e. Lo mû na e Tënë ti lo so a sû na gbe ti yingo, so amû na e ndara na bingo bê na lege ni (aProverbe 1:4). E yeke nga na mungo maboko ti a-ancien so a hiri ala na kusala.

24:6; 26:11. So mbeni nzoni tapande si David azia na e ti tâ yekiango ndo teti zo so Jéhovah asa mafuta na ndo ti lo!

25:23-33. Salango ye ti Abigaïl na ndara aduti mbeni tapande teti e.

28:8-19. Na yâ ngangu so ala yeke sala ti handa wala ti sala sioni na azo, ayingo sioni alingbi ti tene so ala yeke ambeni zo so akui awe. A lingbi e sala hange na aye kue so andu ayingo sioni.​—Deuteronome 18:10-12.

30:23, 24. Desizion so, so aluti na ndo Nombre 31:27, afa so Jéhovah amû na nene ni ala so ayeke mû maboko na yâ ti kongregation. Tongaso, atâa ye so e yeke sala, ‘e zia bê ti e dä biani, e sala teti Seigneur, teti azo pëpe’.​—aColossien 3:23.

Ye wa ayeke “nzoni ahon sacrifice”?

Kota tâ tënë wa asigigi na yâ ti ye so asi na Eli, Samuel, Saül na David? A yeke so: “Ti mä Lo ayeke nzoni ahon sacrifice, na ti [mä] tënë ti Lo ayeke nzoni ahon mafuta ti akoli ngasangbaga. Kengo tënë ayeke sioni legeoko tongana gingo bendo, na kpengba-li ayeke legeoko tongana siokpari na sambelango ayanda.”​—1 Samuel 15:22, 23.

Bâ kota matabisi so e yeke na ni ti mû mbage na yâ fango tënë nga na salango adisciple na ndo lê sese kue! Tongana e yeke mû na Jéhovah “yanga ti e na sacrifice legeoko tongana zo amû bagara na sacrifice”, a lingbi e sala kue ti mä yanga ti lo na lege ti Tënë ti lo so a sû nga na lege ti bungbi ti lo na sese.​—Osée 14:2; aHébreu 13:15.

[Kete tënë na gbe ni]

[Foto na lembeti 23]

Kozo gbia ti Israël so ayeke kozoni na be-ti-molenge agbian ti ga mbeni gbia ti baba na ti kpengba-li

[Foto na lembeti 24]

Beku wa e yeke na ni tongana awato so ayeke tongana Goliath akanga lege na e?